საპატრიარქოს უწყებანი N25 29 ივნისი - 6 ივლისი 2011წ გვ.17

დეკანოზი ბაგრატ ცოცანიძე 1895-1948

დეკანოზი ბაგრატ ცოცანიძე 1895 წელს თელავის მაზრაში, თუშეთის მხარეში, ანტონ ცოცანიძისა და თებრონია რკინაულის ოჯახში დაიბადა. მამამისი ანტონ ცოცანიძე მეცხვარეობით არჩენდა ოჯახს. დედა დიასახლისი გახლდათ. ბაგრატს ოთხი დედმამიშვილი ჰყავდა: მარე, იროდი, სოფიო და გიგო. ბაგრატმა წარჩინებით დაამთავრა თელავის სასულიერო სასწავლებელი. 1913 წლის 16 სექტემბერს იგი სიღნაღის მაზრის სოფელ საქობაოს წმინდა სტეფანე პირველდიაკონის სახელობის ეკლესიის უშტატო მედავითნედ დაინიშნა. 1915 წლის 14 თებერვალს ოფიციალურად დაამტკიცეს შტატის მედავითნედ. 1916 წლის 6 ივნისს გურგვალჭალის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიაში გადაიყვანეს. ამავე პერიოდში ბაგრატი დაქორწინდა თამარ კვესიაძეზე, რომელთანაც შვიდი შვილი შეეძინა: ბესარიონი, დომენტი, ნინო, ასმათი, ეთერი, იოსები და ვლადიმერი. ამათგან უფროსი ვაჟი ბესარიონი მე-7 კლასში ტვინის ანთებით გარდაიცვალა, ხოლო მეორე შვილი ორი წლისა. მამა ბაგრატი უაღრესად ნაკითხი და განათლებული პიროვნება იყო და შვილებსაც მუდამ სწავლისაკენ მოუწოდებდა: „ძალიან ბევრს კითხულობდა და ბავშვებსაც სულ წიგნის კითხვის სიყვარულისკენ მოგვიწოდებდაო“, იხსენებდნენ მისი შვილები. 1918 წელს ალავერდელმა ეპისკოპოსმა პიროსმა 

მამა ბაგრატი ოჯახთან ერთად.

25-1  საპატრიარქოს უწყებანი N25  29 ივნისი - 6 ივლისი 2011წ გვ.18

დეკანოზი ბაგრატ ცოცანიძე 1895-1948(გაგრძელება)

(ოქროპირიძე) ბაგრატი დიაკვნად აკურთხა, ხოლო 1919 წელს მღვდლად დაასხა ხელი და ქვემო ალვანის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად განამწესა. დიდხანს არ დასცალდა მშვიდად მოღვაწეობა ახალგაზრდა მოძღვარს. 1921 წელს საქართველოში კომუნისტური რეჟიმი დამყარდა. უღმერთო ხელისუფლებამ სასტიკად შეუტია ეკლესიასა და სამღვდელოებას. XX საუკუნის 20-იანი წლების დასაწყისი უკიდურეს სიდუხჭირეში, ჩეკას ციხეებში ტანჯვა-წამებასა და მუდმივ დევნა-შევიწროებაში გაატარა. იგი რამდენჯერმე დააპატიმრეს. ერთი წელი თბილისის საპატიმროში იჯდა. გათავისუფლებაში მას ციხის ფერშალი დაეხმარა. შემდეგ 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების დროს დააპატიმრეს, როგორც ქაქუცა ჩოლოყაშვილის თანამოაზრე და ხელისუფლების მოწინააღმდეგე. იგი დაასმინა თავისი დის მოჯამაგირემ, რომელიც ხელისუფლებამ მოისყიდა და აჯანყებულთა რაზმში შეაგზავნა. მამა ბაგრატი თელავის საპატიმროში წაიყვანეს. ტანჯვა-წამებისა და შეურაცხყოფის მიყენების შემდეგ, სამმა კაცმა იგი დასახვრეტად გიგოს გორაზე წაიყვანა. საფლავი თავის ხელით გაათხრევინეს. მოძღვარს უთხოვია, მაინც მკლავთ და ლოცვა მაცადეთო. დაუცინიათ ილოცე, შენი ღმერთი რას გიშველისო“. სიტყვა დამთავრებული არ ჰქონდა, ტყიდან ძლიერი სროლა რომ ატყდა. სამივე ჯალათმა თოფს წამოავლო ხელი და გაიქცა. სოფელში დაბრუნებული მოძღვარი რომ დაინახეს, ყველა გაოცდა: „იმ ადგილიდან უკან ჯერ არავინ მობრუნებულაო“, იხსენებს დედის მონაყოლს მამა ბაგრატის ვაჟი. 1926 წელს ეკლესიაში ერთგული სამსახურისათვის ალავერდელმა ეპისკოპოსმა მელქისედეკმა (ფხალაძე, შემდგომში –– სრულიად საქართველოს კათოლიკოსპატრიარქი) სკუფია უბოძა. დაჯილდოების სიგელში სწერია: „ალავერდის საეპარქიო კანცელარია გაცნობებთ, რომ მღვდელი ბაგრატ ცოცანიძე სანთლის საქმის კარგად დაყენებისა და წარმოებისათვის მათი მეუფების, მელქისედეკ ალავერდელის მიერ დაჯილდოებულ არს სკუფიით. ალავერდის საეპარქიო კანცელარიის საქმეთა გამგე, დეკანოზი ლევან ვარდიაშვილი“. მოძღვრის ოჯახს წლების განმავლობაში სასტიკად ავიწროებდნენ, თუ რამე ებადათ, ყველაფერი ჩამოართვეს. ეკონომიურად უკიდურესად გაჭირვებულებს ახლობლები ეხმარებოდნენ, ძირითადად კი, მოძღვრის და მარე და მისი ოჯახი. რისი წაღებაც შეიძლებოდა, ყველაფერი გაჰქონდათ. ადგილობრივმა ხელისუფლებამ ეკლესიის ეზოც კი მიისაკუთრა და მოძღვარს საარსებო წყარო მოუსპო. 1927 წელს მამა ბაგრატი ალავერდის საეპარქიო კანცელარიას ამ საკითხთან დაკავშირებით განმარტებას სთხოვდა. იგი წერდა: „ალავერდის ეპარქიაში არის შემთხვევები, როდესაც ადგილობრივი აღმასკომები ჩემულობენ ეკლესიის ეზოებს და თვითონ სარგებლობენ მათი შემოსავლით (იღებენ დღეობების დროს გამართულ დუქნების ქირას და სხვ.). აქვს თუ არა ადგილობრივ აღმასკომს ამის უფლება?“ 1929 წლის იანვარში თელავის მაზრის. მთავრ პროკურორს გადასცეს სამლვდელოების სია, სადაც ეპარქიის ზედმეტად დაბეგრილი მღვდლები და დიაკვნები იყო ჩამოთვლილი. ამ სიაში პირველი მამა ბაგრატი მოხსენიებული: „მღვდელი ბაგრატ ცოცანიძე ქვემო ალვანის ღვთისმშობლის მიძინების ეკლესიის წინამძღვარი. ოჯახობით 5 სული. ცოლ-ქმარი ფიზიკურ შრომას მოკლებული, ძარღვების მოშლილობისაგან. არც მიწა, არც სახლი, არც სხვა ქონება. ჰყავთ ერთი ფური და ერთი ცხენი. გადაახდევინეს 173 მანეთი. კიდევ მოსთხოვეს 120 მანეთი. მისი წლიური შემოსავალი შეადგენს 500 მან. ადმინისტრაციამ ჯერ 800 მანეთი შეაწერა, შემდეგ კი 1277 მანეთი, რისი გადახდაც მას არ შეუძლია“. მიუხედავად უმძიმესი ჟამისა, მოძღვარი მტკიცედ იდგა. ქადაგებდა, ნათლავდა ბავშვებს, მუდმივად ატარებდა წირვა-ლოცვას და ქრისტეს სისხლსა და ხორცს აზიარებდა გაწამებულ მრევლს. თუ რა რთუ (პირობებში უხდებოდა მას მსახურება, კარგად ჩანს ალავერდელ ეპისკოპოს სტეფანესადმი (კარბელაშვილი) მიწერილ წერილში, რომელიც 1930 წლის 30 მაისით თარიღდება: „თქვენო ყოვლადუსამღვდელოესობავ, ძვირფასო მღვდელმთავარო და მეუფეო, უპირველეს ყოვლისა, მოგილოცავთ ბრწყინვალე აღდგომას ღმერთ-კაცის ქრისტე მაცხოვრისას და გისურვებთ დაესწროთ მშვიდობით, პატიოსნად, სიმრთელით, დღეგრძელობით, და რაც მთავარია, მართლმკვეთელობით ღვთისა სიტყვისა ჭეშმარიტებითა, ქრისტე აღსდგა! ალილუია! ჩვენ ვცხოვრობთ მე და მამა იოანე ქააძე ისევ ისე, როგორც ვიყავით, იერიქონის კედლებივით მაგრად ვსდგევართ, ჩვენთვის არ არის საჭირო არც „მოქალაქე“, არც ჩოხა და არც ნაბადი. რაც შეეხება ნივთიერ გაჭირვებას, მგონი მოგხსენდათ ეს ჩვენგან. პირადად მე ისეთ დღეში ჩამაგდეს რომ, ერთი კვირის სამყოფი სურსათი სახლში აღარ გაუშვეს, ცოლ-შვილი მოელოდა ინდოეთურ სიმბილს, რომ მორწმუნეებს თითო-ოროლა ლიტრა ქუბელა და ფქვილი ან მჭადი არ მოეწოდებინათ, წართმეული

25-2  საპატრიარქოს უწყებანი N25  29 ივნისი - 6 ივლისი 2011წ გვ.19

დეკანოზი ბაგრატ ცოცანიძე 1895-1948(გაგრძელება)

სურსათ-სანოვაგე არაფერი მოუციათ და დღემდე ვცხოვრობ თხოვნით. დამიბრუნეს მხოლოდ ძროხები და ცხენი, ცხენი შირაქში ჰყავდათ და იქვე ჩაუბარებიათ ჩემი ძმისათვის. ილიას ერთი ძროხა უკვე კოლექტივში მოუკლეს ცუდი მოვლის გამო და ერთიცა დაუბრუნეს. სურსათი კი არც იმას და არც მე არაფერი მოგვცეს, განვიცდით მათხოვრულ მდგომარეობას. აქ კოლექტივი აღარ არსებობს, მღვდელმოქმედებას ვასრულებთ ყველგან თამამად, ვინაიდან ხალხი მოიდრიკა სარწმუნოებისადმი ეხლა უფრო, ვიდრე წინეთ. არავინ არ გვიშლის ხელს. ილიაც ისევ დაუბრუნდა სამსახურს. შევასრულეთ პასექი ბრწყინვალედ. ნაფარეულში აღდგომას სწირა ფშავლის მღვდელმა, იქაც ხალხი დაესწრო ბლომად. ურწმუნონი ხალხის შიშით ვეღარ ჰქირდავენ ' ჰარწმუნოებას, თუ ვინმე გაბედავს -- იქვე გააბრ- '“ტყელებენ, ხალხი გათამამდა ამ მხრივ... ხალხი მღვდელს ეძებს და მღვდელი აღარსად არის. სამებაშიც მშვენიერი ლიტანია ჰქონდა მამა იოანეს, ბლომად ხალხით, სამებობას დიდძალი ხალხი დაესწრო დღეობას. თქვენი წერილი მივიღე და გადავეცი მამა ქააძესაც. ამიტომ მინდა გიპასუხოთ ზოგიერთზედ. თქვენ იწერებით თქვენს ნივთიერ გაჭირვებაზედ; ეს მართალია, მაგრამ შედარებით ჩვენ ამ საწყალმა სოფლის მღვდლებმა რაღა ვქნათ? და ან რაღა ვსთქვათ, არსაიდან არაფერი ნუგეში არა გვაქვს, რომელთაც მძიმე ტვირთვად გვაწევს ცოლ-შვილი და ოჯახი. რატომღაც გეპარებათ ყურადღებიდან ის, რომ ჩვენ, სოფლის მღვდლები ვიმყოფებით ნივთიერად კატასტროფულ მდგომარეობაში, ცოტაც და, დავეცემით სულით. კი მესმის ჩემი ზნეობრივი ვალი, მაგრამ რა „გზით როგორ...? მე პატარა შვილები, ავადმყოფი ა “თავი და ცოლი... თქვენ? გაზრდილი შვილები, შემოსავლიან სამსახურში, რომელთაც შეუძლიან მოგაწოდონ ყოველთვიურად საკმარისი საზრდო, როგორც მოამაგე მშობელს. ამიტომ ჩვენთვის თქვენი შემოჩივილი რაიმეთი დახმარებაზედ უშედეგო იქნება, რადგან ჩვენ თვით ვსაჭიროებთ თქვენგან ნივთიერ და სულიერ დახმარებას. რაც შეეხება ჩვენი მხრით, გიშოვნოთ რამე არსებულ ფასებში, ამას შევასრულებთ დიდი სიამოვნებით. და ამ ცოტა ხანშივე გადმოვგზავნი ერბოს, კვერცხი არ არის. ქათამი ღირს ცალი 3 მანეთი. ყველი არ არის. მომწერეთ, მეუფეო, ერბო რამდენი გნებავთ, რომ გამოვგზავნო? ცოტა ხნის შემდეგ შეიძლება ახალი ყველი გაჩნდეს. რაც შეეხება იმას, რომ თქვენ ვერ გინახულეთ, თქვენ ხან მანდა ბრძანდებით და ხან თბილისში და არ ვიცით, რა დროს გნახოთ, ხშირად კიდევ გამოსვლას ხარჯი უნდა და სად გვაქვს ფული. „სხვა ეპისკოპოსი გიწამებიათო“ -ამას ვერ მივხვდი. მაგრამ უნდა მოგახსენოთ კი, რომ აბა, როგორღა ვიწამო ან კათოლიკოზი ან ეპისკოპოსი? რა დღეში გვაგდებენ? სად არის საქართველოს ეკლესია? იგი მთლად მოისპო და თქვენი კათალიკოზი კი მშვიდათ აცხადებს... ვაი, სირცხვილი. ალბათ კათოლიკოზი სიონის ეზოში მშვიდათ გრძნობს თავს, არავინ სდევნის. ამაზედ მეტი დევნა როგორღა შეიძლება. ახლა ამ შემოდგომას მოგვცხებენ გადასახადს და მშვიდობით, მოვისპობით კიდეც და იქნება მეტიც გვიყონ. აქ ღირს ქათამი -- 3 მანეთი; ყველი ერთი გირვანქა –- 1 მანეთი და 20 კაპიკი; ერბო ერთი გირვანქა -– 2 მანეთი და 40 კაპიკი; კარაქიც ესევე; კვერცხი -– 5 კაპიკი. მე ვფიქრობ, ეხლა მანდ უფრო იშოვის კაცი ყველაფერს, ვიდრე აქ, სოფლად, რადგან აქ საქონე- ლი დაანიავა კოლექტიობის გლეხობამ და აღარ არის არაფერი. წერილი შეიძლება გამოატანოთ აქაურებისათვის პეტრეს ან სხვა ვისმეს, ფოსტით გვიანდება და ფულიც იხარჯება. ისეა აქ კოოპერატივი გაქესეტებული, რომ ქაღალდსაც ვერ იშოვი“. 1930 წელს ალავერდელმა ეპისკოპოსმა სტეფანემ (კარბელაშვილი) მლვდელი ბაგრატი სოფელ ახალსოფლის (ყოფილი ძველი გავაზი) სამრევლოში გადაიყვანა, სადაც სარწმუნოების მხრივ მეტად მძიმე სიტუაცია იყო. გაუსაძლისი პირობები დახვდა ახალსოფელში მამა ბაგრატს. ადგილობრივი ახალგაზრდობა მტრული თვალით უყურებდა ეკლესიის არსებობას და ყოველი ფეხის ნაბიჯზე ცდილობდა შეურაცხყოფა მიეყენებინა მოძღვრისათვის. გამწარებულმა მღვდელმა თხოვნით მიმართა ეპისკოპოს სტეფანეს, ისევ გადაეყვანა თავის ძველ ადგილას. აქვე მოვიყვანთ ამ წერილის შინაარს: „თქვენო მეუფებავ! მე დავემორჩილე თქვენს ბრძანებას და არც შემიძლია არ დავემორჩილო, და აი, უკვე 1 ნოემბრიდან მე ვიმყოფები ახალსოფელში, მაგრამ უნდა მოგახსენოთ, რომ თავს ისე ვგრძნობ, როგორც ცხვარი მგლებში; მე, როგორც ნერვებით სუსტს და ავადმყოფს, არ შემიძლია ავიტანო ამ გათავხედებული ბიჭბუჭების ბრბოს სისაძაგლე, რომლებიც ხშირად მგმობენ. მე ჩემი შეურაცხყოფა კი არ მწყინს, არამედ ის, რომ ეს უბედური ხალხი რამ დასცა პირუტყვის ხარისხამდე? რამ დაუკარგა გულში სარწმუნოებრივი გრძნობა? ორში ერთი -- ან უნდა სამაგიერო გადაუხადო სიტყვით, ხელით, ჯოხით, სამართლით, ან უნდა დავწყევლო ეს თავზეხელაღებულნი და გავიქცე სად? არ ვიცი! ალბათ ისევ იქ, სადაც ვიყავი.

25-3  საპატრიარქოს უწყებანი N25  29 ივნისი - 6 ივლისი 2011წ გვ.20

დეკანოზი ბაგრატ ცოცანიძე 1895-1948(გაგრძელება)

მე თუშებში სარწმუნოების აშკარა შეურაცხყოფას შეჩვეული არ ვარ და ჩემთვის იქვე სჯობია, თუმცა მორწმუნენი აქაც მრავლად არიან. მაგრამ მე გული მიფუჭდება, გინდაც ათას მორწმუნეში ერთი გამოერიოს ზემოხსენებული წყეულთაგანი და ვხდები ავად. აქ ყოფნა მართლაც მღვდელ-მონაზონ თორნიკეს (აჭაიძე) მოუხდებოდა, მაგრამ აბა, რას ვიზამ, ის არის საამათოდ ჩამოსხმული, ძელქვა კაცი, ვერაფერს დააკ- ლებენ. ამიტომ გთხოვთ, რაც შეიძლება საჩქაროდ გამოგზავნოთ ვინმე აქ, სააქაოდ ზედგამოჭრილია მღვდელი იოანე მაღრაძე. აი, ის იქნება აქ კარგი, ყოჩაღი კაცია. ეხლა გიორგობისთვის გვინდა 10 გირვანქა სანთელი და ეგებ გამოგზავნოს დეკანოზმა ეპიფანემ ფოსტით. ამ ხელად გიგზავნით 20 მანეთს და დანარჩენს გიორგობის შემდეგ. ვეცდები შეწერილი საეპარქიო გადასახადიც გაგინაღდოთ, მხოლოდ უარს ამბობენ იმ სამოგზაურო ხარჯზე, რომელიც მოგივიდათ მღვდელ-მონაზონ თორნიკეს გამო. ბინასაც მაძლევენ, თავისი საფასით, ე. ი. საბჭოს ხარჯზე, ეკლესიის შემოსავლიდან მპირდებიან პურის აკრეფას და სხვა, მაგრამ მე აქ ვერ გავსძლებ, ჯავრი მკლავს ამ ურჯულო ლაწირაკებისგან“. 1932 წლის 5 აპრილს ეკლესიაში ერთგული და ნაყოფიერი მოღვაწეობისათვის მამა ბაგრატი სამკერდე ოქროს ჯვრით დაჯილდოვდა. 1932 წელს მამა ბაგრატმა მრევლის დახმარებით დაიწყო ილურთის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის შეკეთება. ამავე წლის 28 ივნისს თუშეთის ოლქის მთავარხუცესმა, დეკანოზმა იოანე ქააძემ და მამა ბაგრატმა ტაძარი საზეიმოდ აკურთხეს. ამასთან დაკავშირებით, მოძღვრის დისშვილი, ოლა ჩოგანაიძე იხსენებს დედის მონაყოლს: „დღესასწაულებზე ილიურთის წმინდა გიორგის ეკლესიაში სწირავდა ხოლმე მამაო, სადაც იმ ხეობის ახლომახლო სოფლების მრევლი იყრიდა თავს. მსახურება გალობით აღესრულებოდა. მამაოს უმცროს დას, მარეს -- ძალიან ტკბილი ხმა ჰქონია და მას ტაძარში სულ წინ აყენებდაო“. სრულიად საქართველოს კათოლიკოსპატრიარქმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა კალისტრატემ (ცინცაძე), რომელიც შეთავსებით 1930-1950 წლებში ალავერდის ეპარქიასაც განაგებდა, ამ დამსახურებისთვის, 1932 წლის 4 ივლისს მამა ბაგრატს დეკანოზის წოდება მიენიჭა. დადგა ავადსახსენებელი 1937-38 წლები. ქვეყანაში დაწყებულმა რეპრესიებმა ყოველგვარ ზღვარს გადააჭარბა. გამონაკლისი არც თუშეთის მხარე იყო. ოლქში დაიხურა ყველა ეკლესია. აღარ დარჩა არც ერთი მღვდელი. დააპატიმრეს და სამეულის განჩინებით დახვრიტეს ოლქის მთავარხუცესი, დეკანოზი იოანე ქააძე. იგივე ბედი ელოდა მამა ბაგრატსაც, რომელსაც ცოლ-შვილის ამოწყვეტით დაემუქრნენ. დიდი ტანჯვა-წამების შემდეგ იგი იძულებული გახდა ანაფორა გაეხადა: „მე გინდ მომკლან, შვილებს რა ვუყოვო“. მამა ბაგრატი ერთი პერიოდი თუშეთში, სნოვები ომალოს სკოლა-ინტერნატში მომმარაგებლად მუშაობდა. ჯანმრთელობაშერყეულ მოძღვარს ფიზიკურ მუშაობს ალვანის კოლმეურნეობაც აიძულებდა. იგი სიკვდილის უკანასკნელ წუთამდე ნანობდა ღვთისმსახურების დატოვებას, რამაც კიდევ უფრო დაუმძიმა ჯანმრთელობა. გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე მამა ბაგრატმა თავისი ორი დისშვილი გაგზავნა წერილით კათოლიკოს-პატრიარქ კალისტრატესთან, რომლის წაკითხვის შემდეგ უწმინდესს თვალზე ცრემლი მოსდგომია და ამოუოხრავს: „ეჰ, ბაგრატ, ბაგრატო“. მრავალტანჯული მოძღვარი 1948 წელს გარდაიცვალა. დასაფლავებულია სოფელ ქვემო ალვანის საერო სასაფლაოზე.

ყუთი 6, ფონდი 6. "საქმეM# 23522,გე.15 რუსულ ენაზე:

ქ. თელავში, 1923 წ. (8 მაისს, დღისით განიხილეს სოფ. ალვაწის მცხოვრებლების, ბაგრატ ცოცანიძის, პანტო ანთაიძის და სხვათა საქმე. გამოვლინდა, რომ ცოცანიძეს საქმე აქვს ჩოლოყაევის ბანდასთან.

თელავის მაზრის რწმუნებული, ამხანაგი კოვლუევი“

1923 წ. 10 მაისს დაკითხეს ბაგრატ ცოცანიძე, ქვემო ალვანი, თელავის მაზრა,

28 წლის, თუში, გლეხი, მინა-ნახევარი დესიატინა, სახლი 1 ოთახი, ცოლშვილიანი, 1 შვილი. განათლება შინაური, სპეციალობა მღვდელი,

მდგომარეობა – მუშა გლეხი დემდეგში მღვდელი კომუნისტურ პარტიაში იყო 1921 წლამდე, შემდეგ გარიცხეს.

ბაგრატ ცოცანიძის ჩვენება:

„1922 წ. დაახლოებით აპრილის პირველ რიცხვებში ძველი ეტლით ერთ დილას მე მივედი სახლში გიორგი უშიძესთან (ბრუდთან). შევედი თუ არა, ვნახე 14-15 კაცამდის შეიარაღებული ხალხი. მე მეგონა მელიციონერები (რადგანაც ბრუდი იყო წევრი აღმასკომისა), რაღაც საქმისათვის მოსულები. მაშინვე მითხრეს, ხმა, კრინტი არსად ამოგიღია, თორემ ხომ იცი, უსიკვდილოდ არსად გადაგვირჩებიო. სხვათა შორის, გამაცნო ქაქუცა, სოსო ლოსაბერიძე და მიშა ნაცვალოვი და შემდეგ ბრუდმა ამიხსნა, თუ რაშიც იყო საქმე. ესენი, მითხრა მან, არიან მთავრობისგან დევნილი ხალხი, სულ ნასწავლები და მეტწილად აფიცრებია, რომელთაც უნდათ თავი შეაფარონ სადმე, ვიდრე ხალხში „არეულობა“ მოხდება და საქართველოს ისევ ჟორდანიას მთავრობა ჩაიგდებს ხელში. სულ ერთია ამათ (ბოლშევიკებს) მაინც არ დარჩება მმართველობა. ან ინგლისი და ან საფრანგეთი უსათუოდ განდევნიან აქედან ამათა და მაშინ რომ ჩვენაო ხელი არ გავანძრიოთ, სულ იმათ ხელში დავრჩებითო. მანდ რომ ვიყოთ და ჩვენი ქვეყანა ჩვენივე ხელში დარჩებაო (მენშევიკები) და სხვებიც რაღაც ილაპარაკეს და აღარ მახსოვს ზოგიერთის გარდა, მაგალითად, ჩვენაო, სთქვეს იმათ, არავის შევაწუხებთო. ჟორდანია იქიდან გამოგვიგზავნის იარაღს და ტანისამოსს და ვიდრე ამას მივიღებთ კი აქა-იქ სადმე უნდა შევაფაროთ თავებიო. ქიზიყში ვიყავით, იქ ეჭვი აგვართვეს და ეხლა აქეთ წამოვედითო. ბრუდმა მითხრა, შენ ხომ ფრანგული თოფი გაქვს, ამათ მიეცი, ერთს არა აქვსო. მეც გამოვუტანე სახლიდგან და მივეცი. საღამოს ბრუდმა (გ.უშიძემ) წაიყვანა იქით ფიჩხოვანის ღელეში, ტყეში და იქ ერთ ხეობაში დაბინავდნენო, მითხრა, როცა დაბრუნდა და წერილი მაქვს, თელავში უნდა წავიდეო, კარგად არ მახსოვს „საწარმო კავშირში“ უნდა მივიტანოო. თელავიდან იმავ დღეს დაბრუნდა და წავიდა იმათთან. ამ დროს იმათ თურმე დაარტყეს ცეპი ალვანის პარტიულებმა და იქიდან წასულიყვნენ, როგორც შემდეგში ბრუდმა მიამბო.

ძლივს გავასწარით და პანკისის გადასახვევამდინ გავაცილე ისინი და ისევ აქ დავბრუნდიო. ამის შემდეგ აღარაფერი ვიცი საით წავიდნენ და საით არა. გაიარა ორმა თვემ, იმათი მე აღარაფერი გამიგია.

ივნისის პირველ რიცხვებში მოვიდა ერთი მაღალ-მაღალი ბიჭი პირხმელი, კითხულობდა ბრურდს. მე უთხარი, რა გინდა? საქმე მაქვს იმასთანაო. ბრუდი ამ დროს იქ აღარ იყო. მოუცადე და მოვა მეთქი და ჩვენსა დარჩა იმ ღამეს. მეორე დღეს ავად გახდა და სულ იწვა, მესამე დღეს ბრუდიც მოვიდა (არ მახსომს სად იყო წასული) და მივიყვანე ბრუდთან სახლში და გვიამბო, რომ მე ახმეტაში მივდიოდი ქალაქიდან წამოსული ქაქუცას ვეძებდი, ეგებ გავიგო რამეო და ახმეტაში რომ ჩამოვიარე, იქ დამიჭირეს და ეხლა იქიდან გამოქცეული ვარო და შენ გზა უნდა მომცე, რომ თუ ხელში ჩამიგდეს, უეჭველად დამხვრეტენო. ამ დროს ჩოლოყაშვილის პარტია სად იყო, არ იცოდა ბრუდმა და საით გაეგზავნა არ იცოდა. მერე მან თქვა, თუკი ვერ მივაღწევ იქამდე, ქვევით ახალსოფლისკენ გზა მასწავლეთ, მერე მე თვითონ წავალ, მარტო გეზი მინდა გავიგო, რადგანაც ჯერ კახეთში არა ვყოფილვარ, გზა არ ვიციო და იქიდან მე თვითონ წავალ ქვევით ან ახალსოფელში ან და ლაგოდახში. იქ ნათესავები და ნაცნობები ბევრი მყავს, რადგან იქ მე მილიციის უფროსათ ნამყოფი ვარ და იქ თავს შევინახავ, ვიდრე იმათს რასმე გავიგებდეო. იმ კაცის სახელი იყო ლოლაძე ლადო.

მე მითხრა ბრუდმა, რაკი არ ვიცით, ისინი სად არიან, ამიტომ ეს კაცი გააცილე თუ ძმა ხარ ფშავლის ბოლომდე და მერე თვითონ წავაო. მეც გავყევი. დღე იყო, რომ მივიყვანე სოფელ ფშავლის ბოლომდე. იქ ქუდი გადამიცვალა, მითხრა მიცნობენო და წავიდა. ამის შემდეგ მე ცოლშვილით მთაში წავედი მთელი სამი თვის განმავლობაში. იქ ვიყავით და ქაქუცას შესახებ მხოლოდ ყველა იმას ამბობდა, რომ ხევსურეთში მოამწყვდიეს და მოკლეს. სხვა არაფერი გამიგია. ბარში რომ ჩამოვრეკე ჩემი ცოლ-შვილი, ბრუდი კიდევ მთაშივე იყო და მერე ისიც ჩამოვიდა. მე ვკითხე, არაფერი იცი იმათ შესახებმეთქი და არაო, არ იცოდა. ამის შემდეგ მე ყური აღარაფერს ვუგდე. მართლაც, მოუკლავთ მეთქი, მეგონა.

ნოემბრის შუა რიცხვებში თანახმად ხალხის თხოვნისა მე ქალაქში წავედი მღვდლად საკურთხებლად და იქ დავრჩი ხუთი კვირა. რომ მაკურთხეს, მოვედი და ბრუდმა მითხრა, ისინი ისევ ცოცხლები ყოფილან და როგორც ამბობენ, ქვევით ქიზიყში არიანო. არ ვიცი, საიდან გაიგო ბრუდმა მათი იქ ყოფნა. ერთი კვირის შემდეგ კიდეც გაიქცა, რადგანაც ჩემ თბილისში ყოფნის დროს მასთან მისულიყო მათი მეგობარი, ძველი ვიღაც ციხისთავი და სხვა ამათ შესახებ ვიცი ის, რაც პანტო ანთაიძემ სთქვა, თუ ვაჩნაძიანთში ვისთან ჰქონდა მიტანილი ტანისამოსი. ჯანდიერთანა სთქვა და სხვა, რომელიც მეპანტოსთან და ლეონტი სანებლიძესთან ლაპარაკის დროს პადვალში, სადაც მე ვიყავი ჩამწყვდეული, გავიგე ანთაიძისგან, სხვა აღარაფერი ვიცი. შარშან ბრუდი მიდიმოდიოდა ხოლმე და ვისთანაც კავშირი ქონდა, იმან იცის. ჩვენ არ გვეუბნება, რომ თქვენ დაგიჭირონ, ყველაფერს იტყვითო. ის კი ვიცი, რომ იმათ, ბრუდის თქმით, კავშირი ჰქონდათ მატანთან, ენისელთან და ვაჩნაძიანთან, სხვა არ ვიცი“.

არავინ იცის, რა გზით მიაღწია მთავრობამ, რომ ცოცანიძეს ამგვარი ჩვენება მიეცა, თუ გავითვალისწინებთ გპუ-ს (სახელმწიფო პოლიტიკური სამმართველო, იგივე უშიშროების სამმართველო) მაშინდელ ხერხებს, ძნელი არ არის ამის წარმოდგენა.

ამავე საქმეში არის ამგვარი ხელნაწერი თხოვნა:

„საქართველოს საგანგებო კომისიას ტუსაღების:

ბაგრატ ცოცანიძისა და პანტო ანთაიძის თხოვნა:

სიცოცხლის განმავლობაში, ადამიანის შეცდომა ნებითი თუ უნებური მრავალნაირია, მაგრამ არ იქნება ისეთი კი, როგორი შეცდომაც ჩვენ მოგვივიდა და რომელსაც არც ერთი ღარიბი და მუშაკაცი არ იზამდა. ეს გამოიხატა ჩვენგან, თავზეხელაღებული და როგორც შემდგომში დავრწმუნდით თავისი თავადური ზნედაცემულობით და იმავ წოდების ტრადიციით გატაცებული ჩოლოყაშვილის თავრეტიან მოხეტიალე ბანდის ყაჩაღებთან. ზოგიერთ დროს მელურ კავშირში ჩვენ სრულიად დარწმუნებულნი ვართ, რომ ჩოლოყაშვილი რაღაცას ეძებს და ეს საძებარი არის მისი გაბატონება და მამაპაპური ქეიფი მუშა ხალხის ზურგზედ. ის ეძებს თავისი კნიაზური სულისკვეთების კმაყოფილებას გლეხთა სისხლით ნაგარ „მეოთხედებით“. მას სურს ააწრიალოს უსამართლოდ მათრახი მშრომელთა წელზედ, და ჩვენ კი ამას ჩვენი რწმენით ვერ შევურიგდებით. ამას იმიტომ კი არ ვამბობთ, ვიგრძნეთ მწვავე, მაგრამ სამართლიანი მუხრუჭი საბჭოთა ხელისუფლებისა. ამ აზრს ჩვენ წინათაც ვატარებდით, მაგრამ საშიში მახვილი სიკვდილმა ბეწვით ჩამოკიდა ჩვენს თავზედ ჩოლოყაშვილმა, თუ გავამხელდით მის მოქმედებას. მაგრამ სიმართლემ თავისი გაიტანა. ჩვენ გამოგვიაშკარავდა ყველაფერი. ჩვენ ორ ცეცხლშუა მოვექეცით, რომლითგან ერთი სწვავს ღიპიანთა და მათ ხელშემწყობთა ლეშს და მეორე მაშვრალთა და ტვირთმძიმეთა ჩამცმელთა ტანჯულ ხალხს და ვინაიდან.

ჩვენც ამ უკანასკნელთა მოდგმისანი ვართ და რწმენითაც მასთან თანაზიარი, ჩვენ გვინდა და გვირჩევნია ამათთვის ჩაწვა ცეცხლში, ვიდრე მათთვის სამარცხვინოდ თავგადადება და ტანჯვა, რომელთაც სურთ მონობის უღელში შებმა ჩვენისთანა ღატაკთა და მაშვრალთა მასისა, ამიტომ ვსთხოვთ ამ უკანასკნელთა მოდარაჯე საქართველოს საგანგებო კომისიას მიიღოს ეს ჩვენი გულის სიღრმიდან ამონახეთქი თხოვნა და სულგრძელად გვაპატიოს დანაშაული, რისთვისაც ვაძლევთ პატიოსან სიტყვას და ვსდებთ ფიცს ვიმუშავებთ და ვიბრძოლებთ თქვენთან ერთად იარაღით თუ უიარაღოთ ამ ბოროტების აღმოსაფხვრელად, რომელსაც სჩადის ჩოლოყაშვილს ტურული ბანდა და ეს ბანდა რომლის წყალობითაც იტანჯება დღეს ასობით დაჭერილი ხალხი და იწირება სიცოცხლე მასთან ბრძოლის დროს მრავალი საუკეთესო მშრომელთა შვილებისა, მოქმედებს და მის გდებას ველით თქვენგან.

მთხოვნელნი:

1) ბაგრატ ცოცანიძე

2) პანტო ანთაიძე

1923 წ. მაისის 10 დღეს.

ამავე საქმესთან დაკავშირებით სევერიან ჩხეტიანის (ჩოლოყაშვილის რაზმელი-- მ.ჯ) ჩვენებიდან ამონაწერი (ნაბეჭდი, რუსულ ენაზე). გვ. 25

სოფ. ალვანში ჩვენ აგენტის სახით გვყავდა მღვდელი ადგილობრივი და მისი დიაკვანი, სახელად პანტო. მათზე ბანდაში ამბობდნენ, რომ გამოგზავნეს თოფი სერგო მაისურაძის ხელით, რომელიც მე გადმომცეს და მითხრეს, მღვდელმა (ბაგრატ ცოცანიძე ჩვენებაში წერს, რომ გადასცა თოფი ჩოლოყაშვილის რაზმელს ბრუდის თხოვნით-– იხ. ზემოთ ჩვენება- მ.ჯ.) გთხოვა, ეს თოფი, შემენახა, სანამ თვითონ მღვდელი მოვიდოდა ბანდაში პირადი შეიარაღებისთვის“.

დადგენილება (ნაბეჭდი, რუსულ ენაზე)

„1923 წ. 3 სექტემბერს თელავის მაზრის პოლიტბიუროს რწმუნებულმა ტ. კოვლუევმა განიხილა საქმე 28, ცოცანიძისა და ანთაიძის შესახებ, რომელნიც მხილებულნი არიან ჩოლოყაშვილის ბანდის ხელშეწყობაში. მათ აღიარეს ბანდასთან კავშირი, კერძოდ ის, რომ 1922 წ, როცა ბანდა ალვანში იყო, ცოცანიძემ სახლში დააბინავა, ამარაგებდა პროდუქტით, გადასცა თოფი ტყვიებით. სახლში ჰყავდა ავადმყოფი ბანდიტი ლოლაძე. მღვდელიც იმიტომ გახდა, რომ თვალი აეხვია. ჩოლოყაშვილს მისი სახით საიმედო აგენტი ჰყავდა. მას უნდა აღესრულებინა პანაშვიდი (ლოცვა) მოკლული სიკო ჩოლოყაშვილისთვის.

დამნაშავე პანტო ანთაიძემ აღიარა, რომ იყო აგენტი ჩოლოყაშვილის ბანდისა, მათთან მიჰქონდა პროდუქტი, ასრულებდა მათ ბრძანებებს. მას შეეძლო ყოველივე ადგილობრივი ხელისუფლებისთვის ეცნობებინა,მაგრამ ასე არ მოიქცა.

ზემო თქმულის გათვალისწინებით, დადგინდა: ბაგრატ ცოცანიძეს, (28 წ. გლეხი, საშინაო განათლებით, უპარტიო, არ ყოფილა ნასამართლევი) დაუდასტურდა დანაშაული თანამშრომლობა ჩოლოყაშვილის ბანდასთან).

მასთან დაკავშირებით მიღებულ იქნას უმაღლესი სასჯელი –– დახვრეტა და პირადი ქონების კონფისკაცია.

ანთაიძეს (24 წ, გლეხი, საშინაო განათლებით, არ იყო ნასამართლევი) მიესაჯოს 5 წლით პატიმრობა“.

ეს დადგენილება გადაეცა სამეულს განსახილველად.