ალექსანდრე ნიკოლაევიჩი პროკოფიევ-სევერსკი (ინგლ. Alexander de Seversky; ინგლ. Alexander de Seversky; რუს. Алекса́ндр Никола́евич Проко́фьев-Се́верский მაისი 24, 1894, ტიფლისი - 24 აგვისტო, 1974 ნიუ – იორკი) - რუსი და ამერიკელი მფრინავი, გამომგონებელი, თვითმფრინავის დიზაინერი და სტრატეგიული ავიაციის საბრძოლო გამოყენების გამოჩენილი თეორეტიკოსი, ამერიკის შეერთებულi შტატების საბრძოლო საჰაერო ძალების ერთ ერთი დამაარსებელი.
მემკვიდრეობით დიდებულთა ოჯახში დაიბადა. მისი წინაპრები, სამხედრო მოსამსახურეები იყვნენ
მამა ნიკოლოზ გედევანიშვილი (Николай Северский) 1870-1941 კომპოზიტორი, მომღერალი, მსახიობი, რეჟისორი, სამხედრო პირი თბილისი, გახდა ცნობილი მომღერალი, რეჟისორი და თეატრის მფლობელი პეტერბურგში (მისი სასცენო სახელია სევერსკი). სწავლობდა საზღვაო კადეტთა კორპუსში, დაამთავრა 1914 წლის დეკემბერში.. კორპუსში შესვლისას მან უკვე იცოდა ფრენა - მამამისი იყო ერთ-ერთი პირველი თვითმფრინავის მფლობელი რუსეთში. კორპუსის დამთავრების შემდეგ იგი დაინიშნა 1-ელ ბალტიის ფლოტის ეკიპაჟში.
1914-1915 წლებში რუსეთში საზღვაო ძალებში დაიწყო საავიაციო ჯგუფების შექმნა, რომლებიც განკუთვნილი იყო საზღვაო დაზვერვისა და გემებთან ერთობლივი მოქმედებებისთვის. ადმირალის ესენის ბრძანებით, ახალგაზრდა ოფიცერი პროკოფიევ-სევერსკი გაიგზავნა საავიაციო და აერონავტიკის კურსებზე პეტერბურგის პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში, ვ.ვ. ზახაროვის მამულში, საჭირო თეორიული სწავლების მისაღებად. კურსების დასრულების შემდეგ იგი გაგზავნეს სევასტოპოლის სამხედრო საავიაციო სკოლაში საზღვაო ავიაციის მფრინავების მოსამზადებლად. 1915 წლის 2 ივლისს მან ჩააბარა გამოცდა და მიიღო საზღვაო მფრინავის წოდება. სამსახურში გაგზავნეს ეზელის კუნძულზე მდებარე კონკორდის ჰიდროპლანეტების ბაზაზე. მაგრამ მან იქ ფაქტიურად რამდენიმე დღე იმსახურა: 1915 წლის 6 ივლისს, საბრძოლო მისიიდან დაბრუნებისას, აფეთქდა საკუთარ ბომბზე და მძიმედ დაიჭრა. გაუკეთეს მარჯვენა ფეხის ამპუტაცია. მიუხედავად ამისა, მან გადაწყვიტა დაუბრუნებოდა მოვალეობას, ისწავლა სიარული, ჯერ ხელჯოხებით, შემდეგ კი პროთეზით.
1916 წლის დასაწყისში იგი მუშაობა დაიწყო რუსეთის პირველი აერონავტიკის ასოციაციის სანკტ-პეტერბურგის ქარხანაში, როგორც ბალტიის ფლოტის ავიაციისთვის განკუთვნილი საზღვაო თვითმფრინავების მშენებლობისა და ტესტირების დამკვირვებელი. ამ დროს დაიწყო დიზაინერის კუთხით მუშაობა. შექმნა სქემა, დიზაინი ნახაზები და ტექნოლოგია მფრინავი აპარატების თხილამურებზე გადასვლისთვის, რამაც ფლოტის ავიაციას ზამთარში მუშაობის საშუალება მისცა. იმის დასამტკიცებლად, რომ ფრენა შეუძლია, ერთხელ შეცვალა დაკარგული მფრინავი სადემონსტრაციო ფრენების დროს, ნებართვის გარეშე. ამ საქმის შესწავლის შემდეგ, ნიკოლოზ II- ემ ისურვა გაეცნო ცნობილი ოფიცერი და პირადად შეუკვეთა პროკოფიევ-სევერსკის ფრენა.
1916 წლის გაზაფხულზე იგი ჩაირიცხა ბალტიის ფლოტის კომუნიკაციების სამსახურის საავიაციო დეპარტამენტის მე -3 საავიაციო სადგურის საზღვაო მფრინავად. მალე თავი გამოიჩინა საბრძოლო მისიებში, დაიჭრა საჰაერო ბრძოლაში 1916 წლის 1 აგვისტოს. 1917 წლის 3 თებერვალს პროკოფიევ-სევერსკის ფლოტში მიენიჭა ლეიტენანტის წოდება. 1917 წლის 1 ოქტომბერს საბრძოლო მისიის დროს, ძრავის დაზიაენების გამო, დაეშვა გერმანიის ზურგში, დაწვა თვითმფრინავი 30 მილი ფეხით იარა რუსულ პოზიციამდე. 1917 წლის 12 ოქტომბერს დააწინაურეს მიანიჭეს უფროსი ლეიტენანტის ჩინი "მტრის წინააღმდეგ საქმეებში მამაცობისათვის".
1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის დროს, ლეიტენანტი პროკოფიევ-სევერსკი იყო ერთ – ერთი ყველაზე ცნობილი ასსი მფრინავი რუსეთში. ფრენის დრო 1600 საათი, მონაწილეობა მიიღო 57 საჰაერო ბრძოლაში და მოიგო 13 გამარჯვება. დოკუმენტალურად შემონახული არ არის მისი ყველა გამარჯვება საჰაერო ბრძოლებში. ჰქონდა მრავალი ჯილდო, მათ შორის საპატიო ოქროს იარაღი და მე -4 ხარისხის წმინდა გიორგის ორდენი, პირადად გადასცა დროებითი მთავრობის მეთაურმა კერენსკიმ. მიენიჭა სპეციალური ჯილდო საზღვაო ავიაციის სფეროში ღირებული გამოგონებისთვის. მსახურობდა ბალტიის ფლოტის გამანადგურებელი თვითმფრინავის მეთაურად.
918 წლის დასაწყისში, ავადმყოფობის მიზეზით, ვლადივოსტოკის გავლით გაემგზავრა აშშ-ში. 1918 წლის მარტში, ჩავიდა შეერთებულ შტატებში, როგორც საზღვაო ძალების აგენტი ვაშინგტონში ჯერ კიდევ მოქმედი რუსეთის საელჩოში. ცოტა ხანში სამუშაოს გარეშე დარჩა, პროკოფიევ-სევერსკიმ ახალი საქმის ძებნა დაიწყო. მალე შეხვდა ცნობილ გენერალ ბილი მიტჩელს, რომელიც ბომბდამშენი ავიაციის განვითარების მტკიცე მომხრე გახლდათ, ამერიკის საჰაერო ძალების მომავალი "ნათლია". პროკოფიევ-სევერსკიმ (მალე გვარი შეიცვალა Seversky- ში) გაუზიარა თავისი მოსაზრებები თვითმფრინავების ტექნიკური გაუმჯობესების შესახებ. გენერალი დაინტერესდა ახალგაზრდა რუსი მფრინავის იდეებით და 1918 წლის შემოდგომაზე დაიწყო მუშაობა კონსულტაციის ინჟინერად ვაშინგტონში ომის დეპარტამენტში. 1927 წელს მან მიიღო ამერიკის მოქალაქეობა, ხოლო ერთი წლის შემდეგ, მიენიჭა მაიორის წოდება შეერთებული შტატების საჰაერო ძალებში რეზერვში.
გენერალი ბილი მიტჩელი აშშ 1879-1938
1922 წელს დააარსა Seversky Aero Corp თავისი იდეების განვითარებისა და კომერციული გამოყენებისთვის. კომპანია წარმატებით მუშაობდა, ჰქონდათ რამდენიმე ტექნიკური ინოვაცია, მაგრამ დიდი დეპრესიის დროს გაკოტრდა. 1931 წლის თებერვალში სევერსკიმ დააარსა ახალი ფირმა Seversky Aircraft Corp., იყო ფირმის პრეზიდენტი, დიზაინერი და საცდელი პილოტი; მთავარი ინჟინერი იქვე მუშაობდა მისი თანამემამულე, ნიჭიერი ქართველი თვითმფრინავების დიზაინერი ალექსანდრე ქართველი. მათ განვითარეს ისეთი თვითმფრინავები, როგორიცაა SEV-3, P-35, 2PA. როგორც თვითმფრინავის დიზაინერმა და კომპანიის მფლობელმა, სევერსკიმ განაგრძო თვითმფრინავის ტესტირება და პილოტირება. მაგალითად, ის იყო პირველი ამერიკელთა შორის, ვინც პილოტირება მოახდინა უახლესი (იმ დროს) ბრიტანული სუპერმარინის Spitfire.
SEV-3 1933 წელი
https://en.wikipedia.org/wiki/Seversky_SEV-3
P-35 1935
https://en.wikipedia.org/wiki/Seversky_P-35
კომპანიამ შეიმუშავა თვითმფრინავის რამდენიმე ახალი მოდელი, მაგრამ კომერციულად წარმატებული არ აღმოჩნდა და 1939 წელს სევერსკი გადააყენეს პრეზიდენტობიდან დაუკითხავად მისი არყოფნის დროს, ხოლო თავად კომპანია გარდაიქმნა და ეწოდა რესპუბლიკის საავიაციო კომპანია. (Republic Aviation Company.)
საზოგადოებაში სიტყვით გამოსვლის უნარის წყალობით, სევერსკი გახდა ცნობილი ადამიანი და მუდმივად პრესის ყურადღების ცენტრში იყო. 1942 წელს მის ახალ ბინაში გადასვლაზეც კი New York Times– ში. სტატიია დაიბეჭდა
სევერსკი პოპულარობა გაიზარდა 1942 წელს გამოქვეყნებული წიგნით „გამარჯვება საჰაერო ძალის საშუალებით“ და სწრაფად გახდა ბესტსელერი. ამ წიგნში ა. სევერსკი ამტკიცებს, რომ შეერთებულ შტატებს შეუძლია და უნდა გახდეს წამყვანი ძალა ჰაერში, რითაც აიღებს სამხედრო ხელმძღვანელობას მსოფლიოში.
ამ წიგნის საფუძველზე უოლტ დისნეის კომპანიამ გადაიღო პროპაგანდისტული ფილმი, რომელშიც ალექსანდრე სევერსკი გამოჩნდა დახატულ ანიმაციურ სცენებს შორის ინტერვალებში. რუზველტმა და ჩერჩილმა ერთად ნახეს ეს ფილმი.
მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს, პროკოფიევ-სევერსკი იყო სამხედრო სტრატეგიის აღიარებული ავტორი და იკავებდა აშშ-ს მთავრობის სამხედრო მრჩევლის თანამდებობას. 1946 წელს მას მიენიჭა ღირსების მედალი, იმ დროისთვის აშშ – ს ყველაზე საპატიო სამოქალაქო ჯილდო. ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტის ჰ. ტრუმანისგან სპეციალურ შეტყობინებაში, ჯილდოს გადაცემის გამო, ნათქვამია, რომ ”ბატონი სევერსკის საავიაციო ცოდნას, მის ერთგულებას და ენერგიულ პროპაგანდისტულ საქმიანობას ომის დამთავრებაში დიდი წვლილი აქვს”.
1960 წლიდან ეკოლოგიის სფეროში მუშაობდა, მან შექმნა კომპანია Seversky Elektronatom Corp. შეიმუშავა ელექტროსტატიკური ფილტრი საწარმოო ნარჩენების დასუფთავებისთვის და ასევე დაამუშავა ეკოლოგიური თვითმფრინავი "იონოკრაფი" Ионокрафт (1964)
"იონოკრაფი" (1964)
https://naked-science.ru/article/nakedscience/ionolety-v-nebo-na-ionnom
პროკოფიევ-სევერსკი სიცოცხლის ბოლომდე რჩებოდა აშშ-ს საჰაერო ძალების კონსულტანტად და საავიაციო უნივერსიტეტის ლექტორად, სადაც მომზადდნენ საჰაერო ძალების მომავალი მეთაურები. იგი ბევრს მოგზაურობდა ქვეყნის გარშემო, კითხულობდა ლექციებს, გამოდიოდა პრესაში და მონაწილეობდა კონფერენციებში. ის მრავალი საზოგადოებრივი ორგანიზაციის, მათ შორის ამერიკის სამხედრო ინჟინერთა საზოგადოების, ამერიკის მძლეოსნულ მფრინავთა ასოციაციის წევრი იყო. მას ჰქონდა საპატიო დოქტორის ხარისხი. ის იყო აშშ-ს საჰაერო ძალების მუდმივი კონსულტანტი.
ა. პროკოფიევი არის A. I. Kuprin- ის მოთხრობის გმირი "საშკა და იაშკა". VS Pikul- ის რომანში "Moonzund" სტატიები მას ეძღვნება.
ტიფლისში დაბადებულ და ბოლშევიკებს გაქცეულ ორ მსოფლიო დონის ავიაკონსტრუქტორს სტალინის მილიონი დოლარი ჰაერივით სჭირდებოდათ, მაგრამ თავიანთი ფრთებიანი პირმშო სტალინის "არწივებისთვის" არ ემეტებოდათ...
საქართველოში უკვე ბევრი იცნობს ქართული წარმოშობის ცნობილი ამერიკელი ავიაკონსტრუქტორის ალექსანდრე ქართველიშვილის მოღვაწეობას და თითქოს ახალი რაიმე ინფორმაციის მოპოვება ამ მიმართულებით ძნელად წარმოსადგენია, მაგრამ ამ ბლოგის ავტორმა ისტორიის ფურცლები "გადაქექა" და ძალიან საინტერესო ფაქტს მიაგნო, თუ როგორ აპირებდა სტალინი მილიონ დოლარამდე გადახდას იმ ამერიკულ გამანადგურებელ თვითმფრინავში, რომელიც ორმა თბილისელმა შექმნა!
1938 წელს საბჭოთა კავშირი ჩრდილო ამერიკის შეერთებული შტატების (იმჟამად ასე ეწოდებოდა აშშ-ს) მთავრობისგან, დაახლოებით ერთი მილიონი დოლარის საფასურად აპირებდა "სევერსკი აირკრაფტ კორპორეიშენის" შექმნილი ორადგილიანი გამანადგურებლის 2PA-ს სერიული წარმოების ლიცენზიის შეძენას.
ფოტო: ალექსანდრე პროკოფიევ-სევერსკი
ამ საავიაციო ფირმის დამფუძნებელი და პრეზიდენტი ალექსანდრე პროკოფიევ-სევერსკი გახლდათ, რომელიც 1894 წლის 24 მაისს დაიბადა ტიფლისში (1936 წლის 17 აგვისტომდე ასე იწოდებოდა თბილისი), ხოლო ამ ფირმის მთავარი კონსტრუქტორი ,1896 წლის 9 სექტემბერს, ასევე ტფილისში დაბადებული ალექსანდრე ქართველიშვილი (ქართველი) გახლდათ.
მათ ერთმანეთი უკვე ამერიკაში გაიცნეს, მას შემდეგ, რაც სევერსკი ბოლშევიკებს რუსეთიდან გაექცა, ხოლო ქართველიშვილმა საქართველოს რუსეთის მიერ ოკუპაციის შემდეგ, ჯერ საფრაგეთს შეაფარა თავი, შემდეგ კი ამერიკაში გადაბარგდა.
აქედან გამომდინარე, არც სევერსკი და არც ქართველი ბოლშევიკებისადმი დიდ სიყვარულს არ გრძნობდნენ და მიუხედავად იმისა, რომ მათ ფირმას გაკოტრებისგან გადასარჩენად ჰაერივით სჭირდებოდა შეკვეთები და სტალინის მიერ შეთავაზებული მილიონი დოლარი საუკეთესო გამოსავლად მოჩანდა, არ აპირებდნენ ბოლშევიკების სამხედრო ავიაციის გაძლიერებას თავისი პირმშოთი.
ამერიკული გამანადგურებელი 2PAფოტო: ამერიკული გამანადგურებელი 2PA
საქმეში აშშ-ის მთავრობა ჩაერია, რომელიც დაინტერესებული იყო საბჭოთა კავშირთან ვაჭრობის განვითარებით და სევერსკი-ქართველის დუეტი აიძულა ორი ერთეული 2PA ტიპის გამანადგურებელი გაეგზავნათ მოსკოვში გამოსაცდელად.
ამერიკელებს ჯერ კიდევ მაშინ კარგად მოეხსენებოდათ ბოლშევიკების ჯაშუშური მიდრეკილებები, ამიტომაც სევერსკიმ ცალკე საამქრო ააშენა იმისთვის, რომ 24 საბჭოთა ინჟინერს, რომლებიც ამ ორი გამანადგურებლის აწყობის პროცესის ყველა დეტალს აკვირდებოდნენ, სხვა ამერიკული სამხედრო საიდუმლოებები არ გაეგოთ.
ამასთან, ამერიკელმა გენერლებმა ქართველს ბოლშევიკებისთვის მისაყიდ გამანადგურებლებში ათასი ცხენის ძალის სიმძლავრის ახალი ძრავის ნაცვლად, უფრო მოძველებული, 750 ცხ.ძ.-იანი ძრავა დააყენებინეს, რათა საბჭოთა კონსტრუქტორებს არ "მოეპარათ" ახალი ძრავის საინტერესო იდეები.
ალექსანდრე ქართველიშვილიფოტო: ალექსანდრე ქართველიშვილი
ორივე გამანადგურებელი, 1938 წლის გაზაფხულზე მოსკოვში ჩაიტანეს და მათი საფრენოსნო გამოცდები დაიწყეს.
და მოხდა საოცრება - რუსი კონსტრუქტორები თვალებს არ უჯერებდნენ, სევერსკი-ქართველის ორადგილიანმა და შესაბამისად, უფრო მძიმე 2PA გამანადგურებელმა სასწავლო საჰაერო ბრძოლებში ყველანაირად დაჯაბნა საბჭოთა პილოტების სიამაყე, ერთადგილიანი გამანადგურებელი, პოლიკარპოვის И-16-ი, მიუხედავად იმისა, რომ მათ თითქმის ერთი და იმავე სიმძლავრის ძრავები ეყენათ!
ამ მოულოდნელობის მთავარი ახსნა კი იმაში გახლდათ, რომ სევერსკის ფირმის მთავარმა კონსტრუქტორმა ალექსანდრე ქართველმა ბევრად უფრო დახვეწილი აეროდინამიკური ფორმები მისცა თავის ორადგილიან გამანადგურებელს, რომელსაც, ამასთანავე, თითქმის ათასი კმ-ის დაფარვა შეეძლო ძირს დაუჯდომლად, რაც იმ დროინდელი გამანადგურებლებისთვის წარმოუდგენელ მიღწევად რჩებოდა...
ალექსანდრე ქართველიშვილი
სევერსკი-ქართველის შორსმფრენი და ორადგილიანი გამანადგურებელი (ეკიპაჟის მეორე წევრი ტყვიამფრქვევით თვითმფრინავის უკანა სექტორს იცავდა) პირდაპირ მისწრება გახლდათ ბომბდამშენი თვითმფრინავების გასაცილებლად, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე ამას არათუ საბჭოთა, არამედ ამერიკელი გენერლებიც ვერ მიხვდნენ, რაც ძალზე ინანეს ოთხი წლის შემდეგ, როდესაც "ლიუფტვაფეს" "მესერშმიტები" გერმანიის თავზე თითქმის უპრობლემოდ აგდებდნენ საბჭოთა "პეტლიაკოვებსა" და ამერიკულ "მფრინავ ციხესიმაგრეებს"...
ამერიკული ბომბდამშენების ეკიპაჟებმა შვება მხოლოდ მას შემდეგ იგრძნეს, როდესაც მათ გვერდში, მეორე მსოფლიო ომის ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფი გამანადგურებლები - P-47 Thunderbolt-ები ამოუდგნენ, რომლის კოსტრუქტორი ასევე ჩეენი თანამემამულე ალექსანდრე ქართველიშვილი გახლდათ, მაგრამ ეს ცალკე სტატიის თემაა...
პ.ს. მართალია, სევერსკი-ქართველის 2PA გამანადგურებელს არ მოუწია საბჭოთა წითელი ვარსკვლავების დახატვა ფრთებზე, მაგრამ ქართველიშვილის P-47 Thunderbolt-ის 203 ერთეული ლენდ-ლიზის პროგრამის ფარგლებში აშშ-მ მაინც მიაწოდა სტალინის "არწივებს"...
