აპოლონ ჯინჭარაძე დაბადების ადგილი: ქ. თბილისი. 6 იანვარი, 1961, გარდ. 4 მარტი, 1989
დნმ-ის ტესტი (გენის დაქტილოსკოპიის მეთოდი) ქართველმა მეცნიერმა, აპოლონ ჯინჭარაძემ შექმნა. ის 1989 წელს, 28 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მეცნიერის გარდაცვალების შემდეგ მის მიერ აღმოჩენილი ზონდის მეშვეობით მოხდა რუსეთის მეფის ნიკოლოზ II ნეშტის იდენტიფიცირება იაპონიაში შემონახული მეფის სისხლით გაჟღენთილი დოლბანდის საშუალებით.
დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი 1983 წელს.
იმავე წელს მუშაობა დაიწყო საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ს. დურმიშიძის სახელობის მცენარეთა ბიოქიმიის ინსტიტუტში და შემდეგ გადადის ქ. მოსკოვში სსრ კავშირის მეცნიერებათა აკადემიის ვ. ენგელჰარტის სახელობის მოლეკულური ბიოლოგიის ინსტიტუტში, სადაც დაიცვა საკანდიდატო დისერტაცია. სწორედ საკანდიდატო დისერტაციაზე მუშაობისას მან აღმოაჩინა და დაამუშავა "გენეტიკური დაქტილოსკოპიის მეთოდი" (ე.წ. "დნმ-ის ტესტი") ყოფილ საბჭოთა კავშირში, რისთვისაც რუსეთის პრეზიდენტის ბორის ელცინის ბრძანებულებით 1996 წელს მიენიჭა რუსეთის სახლმწიფო პრემია მეცნიერების და ტექნიკის დარგში (გარდაცვალების შემდეგ). ის ერთადერთი ქართველი ბიოლოგია, ვისაც აღნიშნული პრემია მიენიჭა. მისი მეთოდი ვრცელდება მთელს ცოცხალ სამყაროზე. 1988 წელს მუშაობა განაგრძო თბილისის ს. დურმიშიძის სახელობის მცენარეთა ბიოქიმიის ინსტიტუტში, კითხულობდა ლექციებს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში. მისი გარდაცვალების შემდეგ მის მიერ აღმოჩენილი ზონდის მეშვეობით მოხდა რუსეთის მეფის ნიკოლოზ II ნეშტის იდენტიფიცირება იაპონიაში შემონახული მეფის სისხლით გაჟღენთილი დოლბანდის საშუალებით. ა. ჯინჭარაძე შეტანილია გენეტიკის პრაქტიკულად ყველა სახელმძღვანელოში, რითაც ეს დარგი ისწავლება ჩვენს ქვეყანაში (ავტ.: პროფ. თ. ლეჟავა, პროფ. დ. ჯოხაძე, პროფ.ა.შათირიშვილი და სხვა). 2009 წელს იგი შეიტანეს მე-10 კლასის ბიოლოგიის სახელმძღვანელოში (ავტ.: ლ. ბურდილაძე, მ. ბაგალიშვილი, ქ. მაღრაძე). ქართველი მოლეკულური ბიოლოგი, გენეტიკოსი, ბიოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი.
საკანდიდატო დისერტაციის თემა - "დნმ -ის ევოლუციურად კონსერვატიული განმეორებადი თანმიმდევრობები და მათი გამოყენება გენომურ დაქტილოსკოპიაში", დაიცვა 1988 წელს.
ჯილდოები, პრემიები და პრიზები
1996 - რუსეთის ფედერაციის სახელმწიფო პრემია, მეცნიერებისა და ტექნიკის დარგში (გარდაცვალების შემდეგ)
გენომური დაქტილოსკოპიის თეორიული და გამოყენებითი პრობლემების დამუშავებისთვის
სსრკ სახალხო მეურნეობის მიღწევათა გამოფენა (ВДНХ), პირველი ადგილი და მედალი
„ამ მეთოდით ნიკოლოზ II-ის ნეშტის იდენტიფიცირება მოხდა”- ქართველი მეცნიერი, რომელმაც დნმ-ის ტესტი მსოფლიოში პირველმა შექმნა
აპოლონ ჯინჭარაძე არის ქართველი მეცნიერი, რომელმაც დნმ-ის ტესტი შექმნა. დიდი მომავლის მქონე მეცნიერი სამწუხაროდ 1989 წელს, 28 წლის ასაკში უეცრად გარდაიცვალა. მისი შექმნილი მეთოდით კი იმპერატორ ნიკოლოზ II-ის ნეშტის იდენტიფიცირება მოხდა.
აპოლონ ჯინჭარაძე უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის დურმიშიძის სახელობის მცენარეთა ბიოქიმიის ინსტიტუტში მუშაობდა, შემდეგ სამუშაოდ მოსკოვში ყოფილი საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემიის მოლეკულური ბიოლოგიის ინსტიტუტში გადავიდა, სადაც საკანდიდატო დისერტაცია დაიცვა.
სწორედ მაშინ აღმოაჩინა და დაამუშავა „გენეტიკური დაქტილოსკოპიის მეთოდი,“ რისთვისაც რუსეთის პრეზიდენტის ბორის ელცინის ბრძანებულებით, გარდაცვალების შემდეგ, 1996 წელს მეცნიერების და ტექნიკის დარგში რუსეთის სახლმწიფო პრემია მიენიჭა. ის ერთადერთი ქართველი ბიოლოგია, ვისაც აღნიშნული პრემია აქვს მინიჭებული. მისი მეთოდი მთელს ცოცხალ სამყაროზე ვრცელდება.
საქართველოში მცენარეთა ბიოქიმიის ინსტიტუტში საქმიანობის გარდა, ლექციებს კითხულობდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში. გარდაცვალების შემდეგ მის მიერ აღმოჩენილი ზონდის მეშვეობით კი რუსეთის მეფის ნიკოლოზ II-ის ნეშტის იდენტიფიცირება იაპონიაში შემონახული მეფის სისხლით გაჟღენთილი დოლბანდის საშუალებით მოხდა. აპოლონ ჯინჭარაძის გვარი და სახელი შეტანილია გენეტიკის პრაქტიკულად ყველა სახელმძღვანელოში.
ბოლო დროს ქართველი მეცნიერის აღმოჩენა გარკვეულ წრეებში განხილვისა და დისკუსიის თემა გახდა. ასახელებენ იმას, რომ მსოფლიოში გენეტიკური დაქტილისკოპიის მეთოდის მამად ინგლისელი ალეკ ჯეფრისი მიიჩნევაო. ამაზე კი აპოლონ ჯინჭარაძის ძმა, ექიმი ბადრი ჯინჭარაძე, რომელმაც ძმის ცხოვრებისა და სამეცნიერო საქმიანობის შესახებ 2009 წელს წიგნი „აპოლონ ჯინჭარაძე და მისი ერთი აღმოჩენა“ მიუძღვნა, ამბობს - „რადგან გენეტიკური დაქტილისკოპიის მეთოდის მამად ჯეფრისი იგუგლება, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ამ აღმოჩენის ისტორია შეუცვლელია.
80-იან წლებში ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირი არსებობდა, მსოფლიო ორ ბანაკად იყო გაყოფილი და „რკინის ფარდაც“ არ იყო გადაწეული. ორი ძირითადი იზოლირებული სამყარო იყო. ამიტომ, აპოლონ ჯინჭარაძემ ამ მეორე სამყაროში, ეს მეთოდი სრულიად დამოუკიდებლად, სსრკ-ში (პირველად მსოფლიოში) აღმოაჩინა, დეტალურად დაამუშავა და განავრცო მთელი ცოცხალი სამყაროს მიმართ ასევე მის მიერ დადგენილი M13 ზონდის საფუძველზე... ამასთან, ჯეფრისის და ჯინჭარაძის ზონდები ერთმანეთისგან განსხვავდება. ამას იმიტომ, ვამბობ, რომ ბოლო პერიოდში ეს თემა განხილვის და დისკუსიის თემა გახდა“...
ბადრი ჯინჭარაძის წიგნის გაცნობის შემდეგ გენეტიკოსმა და მოლეკულურმა ბიოლოგმა ნინო ლომიძემ ბატონ ბადრისთან საკუთარი აზრი დააფიქსირა:
„აპოლონი თქვენი გვარის ღირსეული შთამომავალია... მინდა, ხაზი გავუსვა მის აღმოჩენას. პრემია იმაში მიიღო, რომ დამოუკიდებლად ახალი M13 ზონდი იპოვა... მთავარია ის, რომ აპოლონმა სწორედ თვითონ, მარტომ გააკეთა ეს აღმოჩენა, რომ ბუნებაში ინდივიდებს უნიკალური განლაგების მქონე გენები აქვთ, ეს არ იყო ბუნებაში ცნობილი, რაც სენსაცია იყო! ამიტომ არ უჯერებდნენ, არადა, ეს ჯეფრისის სტატიის გამოქვეყნებამდე მოხდა! მისი აღმოჩენა ამიტომაც გაასაიდუმლოეს. ამ აღმოჩენაზე მუშაობისას გამოქვეყნდა ჯეფრიზის შრომა! დღემდე მიმაჩნია, რომ მარტო M13 ზონდი კი არა, აპოლონმა თვითონ გენური დაქტილოსკოპიის ფაქტი აღმოაჩინა!
1986 წლის იანვარში, მოსკოვში დისერტაციის დასაცავად ვიყავი ჩასული... კამათი იყო, გაეგზავნათ თუ არა თეზისები, ფაქტი დაეანონსებინათ რუსეთის რომელიღაც კონფერენციაზე თუ დიდი და საფუძვლიანი ნაშრომი გამოექვეყნებინათ. უფროსობამ თავი შეიკავეს თეზისების გამოქვეყნებისგან. არ უნდოდათ თავისი გვარი ჯერ კიდევ ზუსტად შეუსწავლელი (!) აღმოჩენის ქვეშ დაწერილიყო, არც აპოლონს მისცეს ნება, ხვდებოდნენ, რომ ეს სენსაცია იყო, ხომ არ დაკარგავდნენ ასეთ შანსს, უფროსებს უფრო ეკუთვნით (მათი გაგებით) აღმოჩენის პატივი, ვიდრე ვიღაც, თუნდაც ულვაშიან ასპირანტს!
ასე გახდა ჯეფრიზი დაქტილოსკოპიის მამა. ჯეფრიზის სტატიის მერე რომ ეპოვა აპოლონს ზონდი, უფრო დაუჯერებდნენ, გაეხარდებოდათ, ზონდი ჩვენც ვიპოვეთო... არავის უკარნახია, თვითონ მიხვდა აპოლონი ბევრი ფიქრის, ძიების შემდეგ, მაგრადაც იბრძოლა. ღირსეული ძმა გყავდათ“.
იმის გამო, რომ მეცნიერის ცხოვრებაზე მწირი ინფორმაციაა, ამიტომ ბატონ ბადრის ვთხოვეთ ძმაზე მოეთხრო:
_ სამწუხაროა, რომ აპოლონის სიცოცხლეში მის შესახებ ვერაფერის დაწერა ვერ მოეწსრო. პირველი, რაც მასზე დაიწერა, მისი ნეკროლოგი აღმოჩნდა...
1989 წლის 4 მარტს აპოლონ ჯინჭარაძე მოულოდნელად გარდაიცვალა. ეს ჩვენი ოჯახისთვის უდიდესი ტრაგედია იყო... მაშინ ბორჯომში ვცხოვრობდი და ვმუშაობდი. იმ დროს მობილური ტელეფონები არ იყო და კომუნიკაცია ჭირდა.
თუმცა გარდაცვალებამდე ორი დღით ადრე მასთან სატელეფონო საუბარი მქონდა. ამისთვის მიწევდა ლიკანის მე-4 სამმართველოს სანატორიუმში ჩასვლა, სადაც ტელეფონ-ავტომატები იდგა. აპოლონმა მითხრა, რომ გაციებული იყო და ყელი სტკიოდა, რის გამოც სოდიან სავლებებს იკეთებდა...
მაგრამ ის, რაც მოხდა 4 მარტს, გამთენიისას, ჩემთვის უცნობი იყო... იმავე დღეს ჩემს წასაყვანად საკუთარი მანქანით ჩემი მამიდაშვილი გია ჯაფარიძე მამასთან, ცნობილ მწერალსა და საზოგადო მოღვაწე რევაზ ჯაფარიძესთან ერთად ჩამოვიდა. ჩვეულებრივი სამუშაო დღე მქონდა. ჩემი უახლოესი ნათესავების ნახვა ძალიან გამიხარდა. მახსოვს, გია სრულიად შემთხვევით სვანეთშიც კი შემხვდა და ბორჯომში მისი ნახვა არ გამკვირვებია, მაგრამ ბატონი რეზოს დანახვამ დამაფიქრა, რომელიც სანატორიუმის ეზოში ჩემს მთავარ ექიმს ესაუბრებოდა. მათი ჩამოსვლის მიზეზი თითქოს დედაჩემი იყო, რომელსაც უთხოვია: 8 მარტს, ჩემს დაბადების დღეზე, ბადრი ჩამომიყვანეთო. 8 მარტს ყოველთვის ხალისიანად აღნიშნავდა ჩვენი ოჯახი, მაგრამ დედა ჯაფარიძეებს ამ მოტივით რომ არ შეაწუხებდა, დანამდვილებით ვიცოდი. ისე ვიმგზავრეთ, ჩემთვის სიმართლე არ უთქვამთ. მე, რა თქმა უნდა, მივხვდი, რომ ჩვენს ოჯახში რაღაც უბედურება ხდებოდა და ვცდილობდი, რამის დადგენას, მაგრამ უშედეგოდ. მოგვიანებით, ბატონმა რეზომ მითხრა, რომ სხვაგვარად არ შეიძლებოდა...
_ რა ეპიზოდების გახსენება შეგიძლიათ თქვენი ძმის ცხოვრებიდან...
_ აპოლონმა წარჩინებით დაამთავრა უნივერსიტეტი. კარგი სტუდენტი იყო. მამა შვილებს სწავლისთვის ყველა პირობას გვიქმნიდა... იყო რაღაც პერიოდი, როდესაც მე და აპოლონი დილით სახლიდან ერთად გავდიოდით. მე მივდიოდი სამედიცინო ინსტიტუტში, აპოლონი - უნივერსიტეტში. საღამოს ხშირად მეკითხებოდა ინსტიტუტის ამბებს, გარკვეულ რჩევა-დარიგებასაც მაძლევდა. თუმცა დიდხანს საუბარი და ბევრი შეკითხვის დასმა არ უყვარდა. როცა ვატყობდი, სიამოვნებდა ჩემი მოსმენა, ისედაც ენაწყლიანი სულ ენად გავიკრიფებოდი. ჩემი ეს თვისება აპოლონის გარდაცვალებისთანავე ჩემში ჩაკვდა. საერთოდ, ცხოვრებამ აზრი დაკარგა.
ბავშვობიდან იზიდავდა ბუნება, რაღაც ექსპერიმენტებსაც ატარებდა, მრავალმხრივი ცოდნით გამოირჩეოდა და რაც მთავარია, მეცნიერება მისი გატაცება იყო. საერთოდ თავიდანვე აინტერესებდა მეცნიერული აღმოჩენები...
მოსკოვში ყოფნისას დიდი გატაცებით გამაცნო ლაინუს პოლინგის სიტყვები იმის შესახებ, რომ ბედნიერია ადამიანი, როცა მეცნიერია, რომ მეცნიერულ კვლევა-ძიებას თან დიდი სულიერი კმაყოფილება სდევს. აპოლონს ეს უკვე განცდილი ჰქონდა და მის თვალებში იგრძნობოდა, რომ ამ მოსაზრებას სრულებით ეთანხმებოდა.
აგროვებდა ბრძნულ გამონათქვამებს, უყვარდა იუმორისტული ალბომების კეთება. იუმორი ძალიან უყვარდა. მახსოვს, ერთხელ დიდი ასოებით დაეწერა სადღაც გაგონილი თუ წაკითხული ასეთი რამ: "დიდი მონადირეები დიდ სპილოებზე ნადირობენ"- დიდი მეცნიერები კი დიდ აღმოჩენებს აკეთებენ. აქ იუმორიცაა და აპოლონის სულისკვეთებაც. მეც არ ვიკადრე, განსაკუთრებით აპოლონის მერე პატარა სპილოებზე ნადირობა, ამიტომ არც მინადირია.
ყველა, ვინც აპოლონს იცნობდა, ხაზგასმით აღნიშნავს მის კეთილშობილებას, კეთილგანწყობას ახლობლებისადმი, ყურადღებას მეგობრებისადმი. არც ის უნდა იყოს შემთხვევითი, რომ აპოლონის დღიურის გამჭვირვალე ყდას ამშვენებს ჟურნალიდან ამოჭრილი ილიას ცნობილი სტროფი: „კაცად მაშინ ხარ საქები,/ თუ ეს წესი წესად დარგე,/ ყოველდღესა შენს თავს ჰკითხე,/ აბა, დღეს მე ვის რა ვარგე?“
აპოლონი ყურადღებას იჩენდა ოჯახის თითოეული წევრის მიმართ. ყოველ წელს, უკვე მოსკოვში მყოფი, აუცილებლად დარეკავდა და მამიდას და მე გვილოცავდა მედიცინის მუშაკთა დღეს. ეს დღე, როგორც წესი, უფერულად აღინიშნებოდა ყოფილ საბჭოთა კავშირში.
ასეთი ყურადღებიანი იყო სტუდენტობის პერიოდშიც.
_ მასში მეცნიერ-მკვლევარი პირველად ვინ აღმოაჩინა?
...ადამიანი, ვინც პირველმა აპოლონში პერსპექტიული მკვლევარი დაინახა, ეს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიოლოგიის ფაკულტეტის გენეტიკის კათედრის გამგე, პროფესორი თეიმურაზ ლეჟავა იყო. დღესაც გაოცებული ვარ ამ ადამიანის ალღოთი. მან აპოლონში მეცნიერ-მკვლევრისთვის საჭირო თვისებები დაინახა. მისი ყურადღება აპოლონის მიმართ და ფიქრი ჩემი ძმის სამეცნიერო კარიერაზე ჩვენი ოჯახის აღფრთოვანება და უსაზღვრო მადლიერებას იწვევდა“.
ოჯახი და წინაპრები
როგორც ბატონი ბადრისგან შევიტყვეთ, აპოლონის წარმატების საფუძველი მისი ოჯახი - მშობლები არიან, რომლებმაც შვილების სწორ აღზრდა-განვირებას თავიდანვე ხელი შეუწყეს. ბატონი ბადრი ასახელებს ასევე ადამიანებს - მამიდას და ბიძიას, დედის ძმას, როლებსაც მათ ცხოვრებაში ასევე დიდი ადგილი უკავიათ.
ბადრი ჯინჭარაძე:
„წარმოშობით გურულები ვართ. დედ-მამა, ბებია-ბაბუა ორივე მხრიდან ოზურგეთის რაიონიდან გახლდნენ. აპოლონის ბაბუა - აპოლონ ჯინჭარაძე, სოფელ ცხემლისხიდში რუსული ენისა და ლიტერატურის ცნობილი პედაგოგი, უგანათლებულესი კაცი, ჩინებული თამადა და მრავალი თაობის აღმზრდელი იყო. მისთვის ყველაზე ძვირფას საჩუქარს წიგნი წარმოადგენდა და იმ დროისთვის საუკეთესო ბიბლიოთეკაც ჰქონდა... ბაბუა ცნობილი მოქანდკის მერაბ ბერძენიშვილის მასწავლებელიც იყო. ბატონი მერაბი ავტობიოგრაფიულ წიგნში ბაბუაზე ასე წერს - „რუსულ ენასა და ლიტერატურას გვასწავლიდა აპოლონ ჯინჭარაძე, რომელიც ნიკოლოზ II-ის ყოფილი ოფიცერი იყო. მისი შიში და რიდი ყველას გვქონდა“.
რას ამბობდნენ მეცნიერზე
აპოლონის მიზანსწრაფულობას, იმასაც, რომ საკუთარი პროფესია უზომოდ უყვარდა და ყოველთვის აღფრთოვანებით საუბრობდა, არაერთი მეცნიერი უსვამს ხაზს.
აკადემიკოსმა გიორგი კვესიტაძემ აღნიშნა, „უდროოდ წასული თვალსაჩინო მეცნიერის სახელი დიდ სინანულსა და სევდასთან ერთად, სიხარულსაც უკავშირდება. სინანული და სევდა გვიპყრობს, რადგან ცოცხალი აღარაა, მაგრამ გვიხარია, რომ იყო დიდი, საერთაშორისო დონის მეცნიერი. ამ ქვეყნიდან, 1989 წელს წავიდა, მაშინ, როცა რუსებს ქართველები გულზე აღარ ეხატებოდათ, 1996 წელს კი, რუსეთის სახელმწიფო პრემია მიენიჭა“.
„აპოლონი სრულყოფილად ფლობდა უცხო ენებს, სერიოზულად იყო გატაცებული იოგათი... არავისთან არასოდეს არაფერზე დაუჩივლია... მოსკოვიდან საქართველოში იმედებით სავსე ჩამოვიდა. სჯეროდა, რომ 1989 წლის იმ გაზაფხულს ერის ის საოცარი გამოღვიძებას და გამოფხიზლებას თავისუფლება დააგვირგვინებდა...
...რაც დრო გადის, მით უფრო ვრწმუნდები, რომ აპოლონი მართლაც გამორჩეული ადამიანი იყო. ასეთ მოკლე დროში, იმ უძრაობის ეპოქაში შეძლო, როგორც მეცნიერი ასულიყო მსოფლიო დონემდე“ - აღნიშნავს ბადრი ჯინჭარაძე.
ავტორი: ლალი ფაცია https://www.facebook.com/photo/?fbid=522967429510105&set=gm.1031395791097781
