მღვდელი პავლე აზიკური იმედოს ძე მართლმადიდებელი მღვდელი
მღვდელი პავლე აზიკური თუშეთის პირიქითა ხეობის სოფელ ფარსმის წმიდა გიორგის სახელობის ეკლესიის წინამძღვარი იყო.
მის შესახებ ბიოგრაფიული ცნობები საკმაოდ მწირია. იგი 1830-იან წლებში სოფელ გირევში დაიბადა. მამამისი ფარსმის მკვიდრი, იმედო აზიკური იყო, დედა – ფარსიკაანთ ქალი. ჰყავდა 3 ძმა: ბასილი, გიორგი და ფილიპე.
მეტად საინტერესოა ისტორია, თუ როგორ გახდა გარე სამყაროს მოწყვეტილი თუშეთის, პირიქითის მიუვალ ხეობებსა და ბუმბერაზ, პირქუშ მთებში დაბადებული თუში კაცი ღვთისმსახური. ამბავი ჩაუწერია მამა პავლეს ძმისშვილს – შიო აზიკურს. ეს ამბავი, ერთი გვარის წარსულიდან, დღეს შესაძლოა ზღაპარივით მოგვეჩვენოს, მაგრამ მასში შეგვიძლია ნათლად დავინახოთ თუში ხალხის მძიმე ყოფა-ცხოვრება.
მამა პავლეს ძალიან ლამაზი მამიდა ჰყავდა, სახელად მაია, რომელიც ქისტმა მოიტაცა და ცოლად შეირთო. მაიას ძმა – ჩეთი, ვერ ეგუებოდა თავისი დის მუსულმანებში ცხოვრებას და წავიდა მის წამოსაყვანად, მაგრამ მაია უკან აღარ გამოჰყვა. იგი დამორჩილებოდა თავის ხვედრს და უჭირდა ქმარ-შვილის მიტოვება. ძმა ძალიან განიცდიდა ამ ამბავს და გულში ბოროტი ზრახვა მოსვლია – ქმარს მოვუკლავ და აღარ გაუჭირდება მამის სახლში დაბრუნებაო. ჩეთიმ თავისი ჩანაფიქრი აღასრულა და გირევში დაბრუნდა. მაია კვლავ ოჯახის მორჩილებაში მუსლიმებთან ცხოვრებას აგრძელებდა და არც ფიქრობდა უკან დაბრუნებას. იგი აულში ყველას უყვარდა და ებრალებოდა, მაგრამ ქისტური წესის მიხედვით სხვა გვარში უნდა გაეყიდათ. მაშინ კი მაიამ თავს უშველა, ღამე თავის მცირეწლოვან შვილთან ერთად გამოიპარა, საცალფეხო ბილიკებით ჯერ ხევსურეთში გადავიდა, იქიდან უკანა ფშავში და ბოლოს თიანეთში დაბინავდა. აქ მძიმე შრომით ირჩენდა თავს. შემდეგ იგი შეძლებულ ქვრივ კაცს ცოლად შეურთავს და კარგი ოჯახი შეუქმნია. გულში მუდამ თავისი კუთხისა და ახლობლების დარდს ატარებდა. ამიტომ, თუშეთში თავისი ბიძაშვილისთვის (პავლეს მამისთვის – იმედოსთვის) შეუთვლია – ჩემი ძმისწული და შენი ერთ-ერთი შვილი მომიყვანე აქ, თიანეთში და კარგ სწავლა-განათლებას მივცემო. იმედოს პავლე და ხვთისო მამიდასთან გაუგზავნია. აქ ორივემ დაამთავრა თიანეთის სასულიერო სასწავლებელი. ხვთისომ მეცხვარეობა აირჩია, პავლემ კი – სწავლა, თუმცა უცნობია როგორ დაადგა ღვთისმსახურების გზას, როდის და ვისი ხელდასხმით იკურთხა. XIX საუკუნის დასასრულს, თუშეთში მღვდლად ხელდასხმული დაბრუნდა და ფარსმის საზოგადოება ჩაიბარა, რომელშიც 7 სოფელი შედიოდა: ჭონთიო, ჰეღო, დაქიურთა, ნაკუდურთა, გირევი, ბასო და ფარსმა. მამა პავლემ მრავალი მონათლა და აღზარდა. იგი წერა-კითხვას სიპის ქვებზე ასოების გამოწერით ასწავლიდა.
მამა პავლეს ცოლად ჰყავდა აბალოიძეების ქალი, რომელიც მალე გარდაეცვალა. მისგან დარჩა ორი ვაჟი: ნიკო და იოსები. მეორედ დაოჯახდა გიუნაიძეების ქვრივ ბავშვიან ქალზე, რომელთანაც შეეძინა კიდევ ხუთი შვილი: მოსე, იოანე (ვანო), ვახტანგი (ვახტო), თებრო და სონა. მამა პავლე ზრდიდა შვიდ შვილსა და გერს. შვიდივე ბავშვი ღვიძლი და-ძმასავით ცხოვრობდა.მამა პავლე შვილებს ლოცვითა და მარხვით ზრდიდა. ვაჟებს უმაღლესი განათლება მიაღებინა, თუშეთში ქალებს იმდროისათვის ხელსაქმის ცოდნა მეტად მოეთხოვებოდათ. უფროსმა ვაჟმა ნიკომ დაამთავრა ყაზანის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი; მოსემ – ბაქოს საინჟინრი სასწავლებელი; იოსებმა – სამხედრო სასწავლებელი. [იგი იბრძოდა I მსოფლიო ომში, სადაც ტყვედ ჩავარდა და ფილტვებით დაავადდა. მან მოახერხა საქართველოში დაბრუნება და ლოგინად ჩავარდნილი მიახლოებით 1925-26 წწ. გარდაიცვალა;] ვანომ დაამთავრა გროზნოს სატყეო ტექნიკუმი; ვახტანგი სუსტი ჯანმრთელობის ყოფილა და 20 წლისა ფილტვების ანთებით გარდაცვლილა.
მღვდელი პავლე სიბერისგან დაუძლურებული, თუშეთიდან ზემო ალვანში ჩამოსულა. უცნობია მამა პავლეს გარდაცვალების ზუსტი თარიღი. სავარაუდოდ იგი 1920-25 წლებში გარდაცვლილა. დაკრძალეს სოფლის სასაფლაოზე სამების ეკლესიასთან, რასაც მოწმობს ტაძრის აღმოსავლეთით მდებარე საფლავის ქვის მხედრული წარწერა:
„ილარიონი ეფროს ძე აზიკურიძე 7 წ
გარ 1930 იანვრის 7 ს გვერდით ვსვე
ნივარ ბიძასთან მამა პავლესთან“ სოფელ დართლოში, ერთ-ერთი ძველი სახლის სიპის ქვაზე, მამა პავლეს ხელით ამოკაწრული, სამახსოვრო წარწერაა შემორჩენილი: „ვინც ეს ნაწერი წაიკითხოს დამწერიმც მაიკითხოს. ხელს ვაწერ ფარსმის მღვდელი პავლე აზიკური 1894 წ. [მარტის] 14 დღესა მოსულვარ.“
აქვე ალბათ არ შეიძლება, მოკლედ მაინც არ შევეხოთ მამა პავლეს ერთ-ერთი ვაჟის, მოსეს დიდ დამსახურებას თავისი ხალხის წინაშე.
ნაკლებად ცნობილია, რომ 1928-34 წლებში მოსე აზიკურის მიერ დაიგეგმა ბარიდან თუშეთისკენ მიმავალი გზა (მანამდე შორი, საცალფეხო, მეტად რთული გზით გადაადგილდებოდნენ) და მისი უშუალო ხელმძღვანელობით მოხდა იმ გზის პირველად გაჭრა-გაკვალვა, რომელიც დღეს თუშეთისაკენ ერთადერთ საავტომობილო გზას წარმოადგენს.
ასევე, მისი უშუალო ხელმძღვანელობით აშენდა ომალოს სკოლა-ინტერნატი.
მოსეს მიზნად ჰქონია აგრეთვე თუშეთში წყლის პრობლემის შესწავლა-მოგვარება, დაწყებულიც ჰქონია ეს საქმე, მაგრამ აღარ დასცალდა. დაახლოებით 50 წლის ასაკში, გაურკვეველი მიზეზით გარდაიცვალა. XX საუკუნის 30-იან ავბედით წლებში შინსახკომში დაკითხვებზე ხშირად იბარებდნენ. მხოლოდ უფალმა უწყის მღვდლის შვილს რას აიძულებდნენ? მას ფიზიკურადაც უსწორდებოდნენ, რის შედეგადაც დაავადდა და სავარაუდოდ 1940 წ. გარდაიცვალა.
აქვე არ შეიძლება არ მოვიყვანოთ მისი პირადი ჩანაწერებიდან მცირე ამონარიდი, რომელიც მის პიროვნებაზე მეტყველებს: „…მე არ მქონია შემთხვევა პირადად ცალკე, თავისუფლად – მთელი ამ „ბარგის“ გარეშე – მივსულიყავი „ჩინოვნიკურად“ სამუშაო უბანზე. საქმე თხოულობდა მთელ ამ შავ ფიზიკურ შრომაშიაც მიმეღო მონაწილეობა, ამეკიდნა და ჩამომეღო როცა საჭირო იყო ცხენების საპალნე. ხშირად ივლისის დღეებში გვეძებნოს “გამყოლებს” ახალი ზაფხულის თოვლით დაფარული ბილიკები! უნდა გამოვტყდე, სტიქიის მძიმე პირობებს წუთით დაუძლევია ჩემთვის. მიწყევლია ჩემს სავალალოდ, ჩემს მიერვე დაწყებული საქმე, მაგრამ დაბურვილი, მრისხანე, ნამდვილი ზამთრის სურათის, ისევ (მოკლე ხანში) ზაფხულის ბრწყინვალე, ცხოველი მზის სხივებით შეცვლილი ლამაზი მთის ბუნება, წუთში მავიწყებდა მთელს განვლილ ტანჯვა-წამებას და შეგნებაში კვლავ ენთებოდა მხოლოდ დიადი ისტორიული საქმისადმი ენთუზიაზმის უფრო მძაფრი კოცონი… აუტანელ საყოფაცხოვრებო პირობებში გაიარა ჩვენთვის ამ ორმა სეზონმა… თვით მე, პირადად თვეობით ვატარებდი დღე-ღამეს ნაბდის ქვეშ. ეს იყო მთელი ჩემი სახლ-კარი თოვლში, წვიმაში, დარში…
ამრიგად, დასრულდა ის საქმე, რომელსაც ასეთი ენთუზიაზმით, გულით ვემსახურე ექვსი წელიწადი და რომელიც მე “პატარა სპეციალისტმა” დავისახე ჩემი ზნეობრივი მოვალეობის პრინციპად იმ ხალხის წინაშე, რომლის ძუძუც მე მიწოვია…
მე ბედნიერი ვიქნები, თუ ჩემი შრომა პატარა მალამოდ დაედება თუშეთის გლეხობის ტანჯვას. შესრულებული საქმე, განვლილი უდიდესი გარდატეხების შემდეგ, გახდება სტიმულად მისი აღორძინების, კვლავ გამხნევების, შრომის და ხალხის, პირველყოვლისა მისი საყვარელი ხელობის – მეცხვარეობის დარგში თავისი და ქვეყნის საკეთილდღეოდ.“
ქართველებს სარწმუნოებრივმა სიმტკიცემ ჩვენი თვითმყოფადობა – ენა, კულტურა, ტრადიციები შეგვინარჩუნა. ამის ნათელი მაგალითია, ალავერდის ეპარქიის უმშვენიერესი და ღვთივკურთხეული მხარე თუშეთი, სადაც მიუვალ ხეობებში, მთის კალთებზე შეფენილია სიპით ნაგები სამწირველო აკლდამები და ეკლესიები, სიპის ციხე-კოშკები. მუსულმანური სამყაროს გარემოცვაში (ჩრდილოეთით ესაზღვრება ჩეჩნეთი, აღმოსავლეთით – დაღესტანი), მკაცრ საცხოვრებელ პირობებში მყოფი, ბარს მოწყვეტილი თუშები, მხოლოდ ღვთის სიყვარულსა და ღვთის რწმენას შეეძლო დღევანდლამდე ისე მოეყვანა, რომ მათ შეენარჩუნებინათ თავისი ადათ-წესი, სარწმუნოება, კულტურა, რომელსაც ფესვები ქრისტიანულ მართლმადიდებლურ სარწმუნოებაში ღრმად აქვს გადგმული.
თუშეთში ათამდე ეკლესია იყო. XIX საუკუნეში აგებულია ხუთი ტაძარი— შენაქოს წმ. სამების, ომალოს ღვთისმშობლის მიძინების, ნაციხარის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის, ილიურთის წმ. გიორგისა და დართლოს ღვთისმშობლის ეკლესიები. (ტაძრები ყოფილა ასევე სოფელ ფარსმასა და ჯვარბოსელში). ამჟამად მოქმედი ტაძრებია მხლოდ ომალოსა და შენაქოში.
ჩვენს ხელთ არსებული საარქივო მასალებიდან ჩანს, რომ 1930-იან წლებამდე თუშეთში მსახურობდნენ მღვდლები: თადეოზ ბოჭორიძე, პავლე აზიკური, პეტრე ელანიძე, ბაგრატ ცოცანიძე, ზაქარია როსტომაშვილი, არჩილ ფოფხაძე, ალექსანდრე წიკლაური, მღვდელ-მონაზონი აჭაიძე თორნიკე დიაკვანი (1875 – 1976) ახალსოფლის ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი, ყვარელი, მღვდელმონაზონი დანიელი…
მადლობა ქეთევან ელიზბარის ასული აზიკური
მადლობა ლუკა ხომასურიძე, დახმარებისათვის
