დეკანოზი მიხეილ ხელაშვილი 1842-1910

დეკანოზი მიხეილ იოსების ძე ხელაშვილი 1842 წელს, ქ. თელავში, ერისკაცის ოჯახში დაიბადა. ხელაშვილების გვარში არაერთი გამოჩენილი პიროვნება და საზოგადო მოღვაწე აღზრდილა. მათ შორის იყვნენ ბატონიშვილების კარის ეკლესიის მოძღვარი და მწერალი, მღვდელ-მონაზონი იონა (ერისკაცობაში -იოანე ხელაშვილი, 1772-1837) და გარეჯის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის მონასტრის წინამძღვარი, კალიგრაფი, მწიგნობარი და საუცხოო მგალობელი -- არქიმანდრიტი თეოდოსი (ერისკაცობაში ნიკოლოზ გიორგის ძე ხელაშვილი, 1777-1844). სწორედ ამ საუკეთესო მამულიშვილების ნაკვალევსა და

7-1  საპატრიარქოს უწყებანი N7 20-26 თებერვალი 2014წ გვ.18

დეკანოზი მიხეილ ხელაშვილი 1842-1910 (გაგრძელება)

იდეებზე აღიზარდა მომავალი მოძღვარიც. პირველდაწყებითი განათლება პატარა მიხეილმა თელავის სასულიერო სასწავლებელში მიიღო. 1857 წელს სწავლა თბილისის სასულიერო სემინარიაში განაგრძო, რომელიც 1863 წელს მეორე ხარისხის დიპლომით დაასრულა. 1863 წლის 25 ივნისს მიხეილი მშობლიურ ქალაქს დაუბრუნდა და თელავის სასულიერო სასწავლებლის ქვედა განყოფილებების მასწავლებლად დაინიშნა. 1863 წლის 6 სექტემბერს კიევის სასულიერო აკადემიურმა საბჭომ დაამტკიცა ამ თანამდებობაზე. 1864 წლის 1 სექტემბრიდან ამავე წლის 22 დეკემბრამდე შეთავსებით ასწავლიდა მეორე კლასებშიც. 1866 წლის 13 დეკემბერს სასწავლებელში დამსახურებული სამსახურისთვის თბილისის სასულიერო სემინარიის პედაგოგიურმა საბჭომ ახალგაზრდა პედაგოგი 23 მანეთით დააჯილდოვა. 1867 წელს მიხეილმა ჯვარი დაიწერა მარიამ ზაქარიას ასულზე (დაბ. 1848წ.), რომელთანაც ექვსი შვილი შეეძინა: ელისაბედი, ვლადიმერი, ანა, ნესტორი, სიდონია და ქსენია. ნიჭიერ და პერსპექტიულ მასწავლებელზე სასწავლებელში დიდ იმედებს ამყარებდნენ, თუმცა მან მლვდლობის საპატიო, მაგრამ მძიმე ჯვარი აირჩია. ამისთვის ჯერ სასულიერო უწყებაში შესვლა იყო საჭირო, რადგან იგი მოქალაქის ოჯახიდან იყო და ამის გამო მისი ხელდასხმა არ შეიძლებოდა. შესაბამისი საბუთების მომზადებისა და ნებართვის მიღების შემდეგ, 1867 წლის 24 სექტემბერს მიხეილი სასულიერო უწყებაში გადავიდა. 1867 წლის 8 ოქტომბერს საქართველოს ეგზარქოსმა ევსევიმ (ილინსკი) იგი დიაკვნად აკურთხა, ხოლო ამავე წლის 14 ოქტომბერს მღვდლად დაასხა ხელი და თელავის მაზრის სოფელ ურიათუბნის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად განამწესა. 1871 წლის 12 იანვარს ერთგული სამსახურისათვის ეგზარქოსმა ევსევიმ მწყემსმთავრული მადლობა გამოუცხადა. 1871 წლის 28 აგვისტოს ურიათუბნის ეკლესიის საეკლესიო ინვენტარით შემკობისათვის კვლავ გამოეცხადა მადლობა. 1872 წლის 29 სექტემბერს საგვერდულით დაჯილდოვდა. 1875 წლის 4 სექტემბერს კურდღელაურის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიაში გადაიყვანეს. 1873 წლის 9 იანვრიდან 1877 წლის 30 აგვისტომდე მამა მიხეილი იყო თელავის სასულიერო სასწავლებლის მმართველი კომიტეტის წევრი. 1877 წლის 3 ივნისს საქართველო-იმერეთის სინოდალურმა კანტორამ თელავის მაზრის მონასტრებისა და ტაძრების ქონებათა აღმრიცხველი კომისიის წევრად დაადგინა. 1877 წლის 4 ოქტომბერს რუსეთ-თურქეთის (1877-1878) ომში დაჭრილი ჯარისკაცებისთვის უანგარო და თავდადებული სამსახურისათვის იმპერატრიცა ოლლა თეოდორეს ასულმა სპეციალური მადლობის სიგელი უბოძა. 1878 წლის 15 აპრილს სკუფია მიიღო. 1879 წლის 4 მაისს აღმოსავლეთ საქართველოს ეპარქიების მონასტრებისა და ტაძრების ქონებათა აღმრიცხველი კომისიის წევრად აირჩიეს. 1879 წლის 23 ნოემბერს მღვდელი მიხეილი საქართველოს სამზრუნველოს თელავის განყოფილების წევრად დაინიშნა. ამ სამზრუნველოს სასულიერო პირთა ობოლ ბავშვებზე ზრუნვა ევალებოდა. 1879 წლის 20 დეკემბერს თელავის ოლქის სამღვდელოებამ მთავარხუცესად გამოარჩია. 1883 წლის 6 მაისს კამილავკა ეწყალობა. 1891 წლის 29 აპრილს სამკერდე ოქროს ჯვრით დაჯილდოვდა. მღვდელი მიხეილი ბევრს ზრუნავდა თავის სამთავარხუცესო ოლქში განათლებისა და მწიგნობრობის განვითარებაზე. მისი დაუღალავი მოღვაწეობისა და მეცადინეობის შედეგად არაერთ სოფელში გაიხსნა დაწყებითი სკოლები, სადაც მრავალმა მოზარდმა მიიღო განათლება. 1894 წელს გაზეთი „ივერია“ წერდა: „3 ნოემბერს სოფ. ვარდისუბანში მოვიდა ბლაღოჩინი მამა მიხეილ ხელაშვილი, რომელმაც შეჰკრიბა ხალხი და დიდხანს ელაპარაკა სასწავლებლის მნიშვნელობის შესახებ. ხალხი ჯერ უარზედ იდგა, მაგრამ ბლაღოჩინის მამაშვილურმა დარიგებამ იმოქმედა და გადასწყვიტეს სასწავლებლის დაარსება. მაშინვე ადგილობრივმა მღვდელმა, მამა ალექსანდრე ტაბლიაშვილმა, იქირავა თავის ხარჯით ორი ოთახი, მღვდელმა ზაქარია მთვარელაშვილმა შემოსწირა ერთი თუმანი სტოლებისთვის, რამდენიმე ცალი დედაენა და ასპიდის დაფა. ამ სასწავლებელში სწავლა უკვე სწავლობენ 14 ქალი და 16 ვაჟი. მასწავლებლად ადგილობრივი მღვდელი ალექსანდრე ტაბლიაშვილია 1890 წლის 30 ნოემბერს მღვდელი მიხეილი თბილისის

სასწავლო კომიტეტის თელავის სასულიერო სასწავლებლის განყოფილების წარმომადგენლად აირჩიეს. 1898 წლის 7 ივნისს, სიონის საკათედრო ტაძარში, ეკლესიაში ხანგრძლივი და ერთგული სამსახურისთვის მამა მიხეილს დეკანოზის წოდება მიენიჭა. 1898 წლის 1 ოქტომბერს დეკანოზი მიხეილი თელავის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მი-

7-2  საპატრიარქოს უწყებანი N7 20-26 თებერვალი 2014წ გვ.19

დეკანოზი მიხეილ ხელაშვილი 1842-1910 (გაგრძელება)

ძინების სახელობის საკათედრო ტაძრის წინამძღვრად დაინიშნა. ახალმა წინამძლვარმა უპირველესად ყურადღება მიაქცია საკათედრო ტაძრის ეზოში არსებულ სამრევლო-საეკლესიო სკოლას, რომელიც საყარაულო ოთახში იყო მოთავსებული და 20 მოწაფეს ძლივს იტევდა. სკოლაში საკათედრო ტაძრის დიაკონი ასწავლიდა, რომელიც დროის უქონლობის გამო ვერ ახერხებდა, ჯეროვანი პედაგოგობა გაეწია ბავშვებისათვის. მამა მიხეილის შუამდგომლობით ეპარქიალურმა სამოსწავლო საბჭომ ხაზინიდან 300 მანეთი გაიღო ახალი მასწავლებლის დასაქირავებლად. თბილისიდან გამოიგზავნა ფერისცვალების მონასტრის სამრევლო სკოლის მასწავლებელი ონისიმე ჭიქაძე, რომელიც 1899 წლის 16 თებერვლიდან შეუდგა მოვალეობის შესრულებას. გარდა ამისა, მამა მიხეილმა სკოლისათვის დაიქირავა მშვენიერი ნათელი ბინა, ზაქარია ჩხიკვაძის სახლის მეორე სართულზე, სადაც განთავსდა მასწავლებელთა ოთახებიც. ამ ახალ სკოლაში 60 ქალ-ვაჟი მიიღეს. სწავლა დაიწყო 15 მარტს. ონისიმე ჭიქაძე გალობის მცოდნეც აღმოჩნდა და თელავის საკათედრო ტაძრისთვის თელავის სამოქალაქო სკოლის მოწაფეთაგან შეადგინა ხორო (მგალობელთა გუნდი), რომელიც შაბათ-კვირასა და დლესასწაულებში გალობდა ტაძარში. სკოლამ  ისე გაითქვა სახელი, რომ სასწავლო წლის ბოლოს მამა მიხეილი იძულებული გახდა ეშუამდგომლა სასულიერო მთავრობასთან, რათა ქალთათვის ცალკე განყოფილება გაეხსნათ, რადგან სწავლის მსურველნი მრავლად გამოჩდნენ. ქალთა განყოფილების მასწავლებლად თელავის წმ. ნინოს სახელობის სასწავლებლის კურსდამთავრებული ალექსანდრა კანკოვა დაინიშნა. დეკანოზ მიხეილის ამ წამოწყებას გაზეთი „ივერია“ გამოეხმაურა, რომელიც მის კეთილსინდისიერ და თავდაუზოგავ მოღვაწეობაზე დიდ იმედებს ამყარებდა: „სასიამოვნო სანახავია, როდესაც ეკლესიაში ვხედავთ 100-ზე მეტ ბავშვს, რომლებიც მოწიწებით სდგანან რიგზე და ამავე დღეს ამათი ამხანაგები მგალობლები -- კლიროსზე მშვენივრად გალობენ. ეს ყველა დეკანოზ მიხეილის მეოხებითა და მასწავლებელთა მეცადინეობით მოხერხდა. როგორც გავიგეთ, მამა ხელაშვილს დაუწყია შუამდგომლობა, რათა ნება დართონ გახსნას საკვირაო სკოლაც და იმედია, ჩქარა მოუვა ნებართვა. აგრეთვე მას განზრახული აქვს ეკლესიას დაადგას გუმბათი, რაიც ეხლა არა აქვს საკათედრო ტაძარს. ვუსურვებთ ყოველსავე სიკეთეს ღრმად პატივ- ცემულს მამა დეკანოზ ხელაშვილს ამ კეთილშობილური საქმის წამოწყებისათვის“. სასულიერო მთავრობამ მხედველობაში მიიღო მამა  მიხეილის ნაყოფიერი სამსახური და 1899 წლის 25 იანვარს ეგზარქოსმა ფლაბიანემ (გოროდეცკი) იგი მადლობის სიგელით დააჯილდოვა. მართლაც, საკვირაო სკოლის გახსნის სურვილიც მალე წარმატებით დასრულდა და 1899 წლის 28 ნოემბერს იგი დიდი ზეიმით აკურთხეს. პირველ მიღებაზე 200-მდე ქალ-ვაჟი მიიღეს, რომელთაც ჯერ მხოლოდ წერა-კითხვას ასწავლიდნენ. ასაკი 7 წლიდან 20 წლამდე განისაზღვრა. ერთი წლის განმავლობაში ამ ჯგუფმა შეისწავლა ქართული წერა-კითხვა და თითქმის ნახევარი „დედაენა“ დაასრულა, ხოლო მომდევნო წელს დაიწყო „ბუნების კარის“ კითხვა. ამ სკოლის გამგედ სამი წლის განმავლობაში იყო ნიკიფორე მამინაიშვილი, რომელმაც საკვირაო სკოლას შეუძინა მრავალი საკითხავი წიგნი ქართულ ენაზე და სამოსწავლო ნივთები. 1902 წელს ნიკიფორე სხვაგან გადაიყვანეს და მის ადგილზე მასწავლებელი ქრისტეფორე ზარაფიშვილი დაინიშნა. ამავე წელს სკოლა თელავის საკათედრო ტაძრის სამრევლო სკოლის შენობაში გადაიტანეს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სკოლაში მოწაფეთაგან უმეტესი ნაწილი სომხები და ხელოსნის შვილები იყვნენ, მცირე ნაწილი კი ქართველობა და გლეხის შვილები. უღარიბეს მოწაფეებს კი უფასოდ ასწავლიდნენ. დეკანოზი მიხეილი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა ძველი ქართული ისტორიული ხუროთმოძღვრული ძეგლების შესწავლის საქმეს. როგორც მონასტრებისა და ტაძრების ქონებათა აღმრიცხველი კომისიის წევრი, იგი ბევრს მოგზაურობდა აღმოსავლეთ საქართველოს სხვადასხვა ადგილებში და უამრავი ტაძარი თუ მონასტერი აქვს აღწერილი და გამოკვლეული. წლების განმავლობაში მან შეკრიბა და დაამუშავა ბევრი ისტორიული საბუთი. დაღუპვას გადაარჩინა უნიკალური სიგელ-გუჯარები. თავისი ნაშრომებს იგი აქვეყნებდა იმჟამინდელ ქართულ საეკლესიო თუ საერო ჟურნალ-გაზეთებში. მაგ: 1885 წელს საეკლესიო ჟურნალ „მწყემსში“ დაიბეჭდა მისი სტატიები, სათაურით - „საისტორიო მასალა“, რომელშიც საკმაოდ ვრცლად და საინტერესოდ იყო აღწერილი ალავერდის,  შუამთის, სვეტიცხოვლის, ბოდბისა და იყალთოს ძეგლების ისტორიული სიძველეები და სიწმინდეები, ტაძრების ისტორია და იქ დაცული სიგელ-გუჯარები. გარდა ამისა, დეკანოზ მიხეილის მეცადინეობით აღდგა და განახლდა რამდენიმე ტაძარი, ზოგს რესტავრაცია ჩაუტარდა, ზოგიც ახლიდან აშენდა. 1905 წელს უცნობი ავტორი „დიმიტრაშვილის“ ფსევდონიმით გაზეთ „ცნობის ფურცელში“ წერდა: „თელავის თავში აღმოსავლეთის მხრივ ერთ პატარა გორაზე აშენებულია ეკლესია -- სამების სახელობაზე. თვით ეკლესია თაღიანია და პატარა, ასე სიგრძით 2-ნახევარი საჟენი იქნება, ხოლო სიგანით -- 2 საჟენი. ტრაპეზი ჯერ ისევ ხელუხლებელია, ხოლო თვით

7-3  საპატრიარქოს უწყებანი N7 20-26 თებერვალი 2014წ გვ.20

დეკანოზი მიხეილ ხელაშვილი 1842-1910 (დასასრული)

ქვითკირისაა და თავი აქვს გაფუჭებული. კანკელზე, მაღლა, ხუთი ძველი ხელოვნური მხატვრობა, ხუცური ზედწარწერით, ჯერ ისევ შეუბღალავად დარჩე- ნილა, ხოლო დაბლა არსებული მხატვრობა გაუქმებულა გამხეცებულ კაცთა ხელებით. იქ“ ჯერ კიდევ ნათლად ეტყობა დანით ნაჩხვლეტი, ხელით ნახევი ,ტყვიისგან შეტრუსული და დაგლეჯილი. ალბათ აქ  უვარჯიშიათ ბოროტად აღვსილ სულებს. ერთი სიტყვით, ეს ხდება უბრალო სახლად, სადაც შეიყრებიან ხოლმე მთვრალი თავხედი რაინდები და თამაშობენ ბანქოს ავდრიან დღეებში. ეს ეკლესია დღესასწაულობს აღდგომის მესამე დღეს -- სამებობას. დილიდანვე დიდძალი ხალხი შეიყარა, თუმცა ყველამ დაანთო სანთელი, მაგრამ არცერთის თვალი არ მიიპყრო ეკლესიის მდგომარეობამ. ეს ეკლესია თელავის საკათედრო სობოროს კრებულის მფარველობის ქვეშ იმყოფება, და იმედიც უნდა ვიქონიოთ, რომ დეკანოზი მიხეილ ხელაშვილი, რომელმაც თავის გადმოსვლის შემდეგ თელავში ბევრ უყურადღე- ბოდ დატოვებულ ეკლესიებს მიაქცია ყურადღება, ითავა მისი განახლება და სხვა ბევრი საკეთილო და სასარგებლო საქმის გაკეთება და, იმედია, ამასაც  არ გაუშვებს უზრუნველად, შეჰკრებს შემოწირულებას თუნდაც მარტო ამ დღეს მლოცველთაგან, განაახლებს მხატვრობას და ეკლესიას, ისე რომ, შესაძლებელი გახდეს შესრულება ლოცვა-წირვისა, თორემ გავლენ დრონი და ეს ეკლესია თავხედ გამხეცებულ ხელთა და შეუბრალებელ ბუნების მოვლენათაგან სრულიად განადგურდება და მოისპობა  სამწუხაროდ, ჩვენთვის უცნობია, მოახერხა თუ არა მამა მიხეილმა ამ ტაძრის აღდგენა-გამშვენება. თუმცა, ესეც რომ არ ექნა, მან სხვა უამრავი კეთილი და ეკლესიისათვის მნიშვნელოვანი საქმეები განახორციელა. მან თავისი წვლილი შეიტანა საქართველოს ისტორიის კვლევის დარგშიც. დეკანოზი მიხეილი დაჯილდოებული გახლდათ 1902 წლის 3 თებერვალს წმინდა ანას III ხარისხის ორდენით, ხოლო 1903 წლის 6 მაისს -– წმინდა ანას II ხარისხით ორდენით. იგი ღვაწლმოსილი აღესრულა 1910 წლის 7 იანვარს და დასაფლავებულია თელავის ძველ სასაფლაოზე.