არჩილ II, შაჰნაზარ ხანი (დ. 1647 — გ. 16 აპრილი. 1713, მოსკოვი) — საქართველოს მეფე,

ვახტანგ V-მ, რომელიც საქართველოს გაერთიანებას ცდილობდა, 14 წლის არჩილი იმერეთში გაამეფა, ოსმალეთის (რომლის ვასალიც იმერეთი იყო) პროტესტისა და ირანის მთავრობის მოთხოვნის გამო ვახტანგ V-მ არჩილ II ირანში გაგზავნა (1663), სადაც მას მუსულმანობა მიაღებინეს, შაჰნაზარ-ხანი უწოდეს და კახეთის მეფედ გამოგზავნეს (1664).

ამ აქტით ქართლისა და კახეთის სამეფოები ფაქტობრივად გაერთიანდა. არჩილ II-მ, კახეთის ტახტის განმტკიცების მიზნით, 1667 წელს ცოლად შეირთო თეიმურაზ I-ის შვილიშვილი ქეთევანი. მან კახეთის დედაქალაქი გრემიდან თელავში გადაიტანა, განაახლა ეკლესიები, ააშენა მრგვალი სამოქალაქო დანიშნულების ნაგებობა, ნაწილობრივ ალაგმა ლეკების თარეში. კახეთის ასეთი მოღონიერებით უკმაყოფილო ირანის შაჰმა მეფის ტახტი თეიმურაზ I-ის შვილიშვილს ერეკლე ბატონიშვილს (ნაზარალი-ხანს) აღუთქვა. არჩილ II-მ 1675 წელს დატოვა კახეთი და იმერეთში გამეფებას შეეცადა. იგი ოთხჯერ ავიდა ტახტზე იმერეთში, მაგრამ ოსმალეთის მხარდაჭერით იმერეთის თავადაზნაურობამ ოთხჯერვე გააძევა. 1680 წელს არჩილ II-მ ელჩი გაგზავნა რუსეთში და დახმარება ითხოვა, 1682-88 წლებში თვითონ იყო რუსეთში, მაგრამ ვერც ამ გზით მიაღწია მიზანს. 1699 წელს საბოლოოდ გადასახლდა რუსეთში. პეტრე I-მა გულთბილად მიიღო არჩილ II და მისი ოჯახი. სამეფო კარზე განსაკუთრებით დაწინაურდა არჩილ II-ის ძე ალექსანდრე ბატონიშვილი. არჩილ II დასახლდა მოსკოვის მახლობლად, სოფელ ვსესვიატსკოვში (ქართული გამოთქმით „სესენწკაში“). იგი ფაქტობრივად ჩამოსცილდა პოლიტიკურ ცხოვრებას და ფართო კულტურულ-საგანმანათლებლო მუშაობას მიჰყო ხელი. იქვე გარდაიცვალა, დაკრძალულია მოსკოვში, დონის მონასტერში.

არჩილ II-ის პოეტური მემკვიდრეობა მდიდარი და მრავალფეროვანია. მის უმთავრეს ნაწარმოებში - ვრცელ ისტორიულ პოემაში „გაბაასება თეიმურაზისა და რუსთველისა“ („თეიმურაზიანი“) თამარის ეპოქისა და თეიმურაზ I-ის დროის ფართო ისტორიული პანორამაა წარმოდგენილი. დიდაქტიკური-მორალისტური ხასიათის ნაწარმოებებში („საქართველოს ზნეობანი“, „ლექსნი ასნი ორმუხლნი“, „ლექსნი ასდაათნი “ და „ლექსნი ასეულნი“) არჩილ II დაკნინებული საქართველოს აღორძინების საფუძვლად სწავლა-განათლებისა და აღზრდის საკითხების მოგვარების მიიჩნევდა.

მეფე არჩილ II 1647-1713წწ საფლავი მოსკოვში დონის მონასტერში 

ალექსანდრე არჩილის ძე ბაგრატიონი  -1711 წწ

ბატონიშვილი გიორგი ვახტანგის ძე ბაგრატიონი 1712-1786წწ

გლიკერია ილიას ასული დავითაშვილი ბაგრატიონი 1662-1720წწ

ქეთევან ბაგრატიონი დედოფალი -1719წ.

დავით არჩილის ძე ბაგრატიონი, ბატონიშვილი  - 1688წ

დარეჯან არჩილის ასული ბაგრატიონი მეფის ასული, -1740წ

ევგრაფი ილიას ძე ბაგრატიონი თავადიშვილი 1788-1794წწ

ეკატერინე პეტრეს ასული დადიანი თავადის ასული. 1743-1769წწ

მამუკა არჩილის ასული ბაგრატიონი ბატონიოშვილი 1693წ.

რუსუდან ბაგრატიონი დედოფალი -1761წ

ფეოდოსია ივანეს ასული მილოსლოვსკაია ბაგრატიონი -1689

მარცხნიდან მამუკა ბეჟანის ძე ყანჩაშვილი, დავით მევლუდის ძე ფეიქრიშვილი გადაიღეს ფოტოები მოსკოვის დონის მონასტრის ქვემო სართულზე სადაც განთავსებულია არჩილ მეფის და მისი ოჯახის საფლავი. ფოტოები გადაღებულია 2024 წელს