კირიონ II (ერისკაცობაში – გიორგი იერონიმეს ძე საძაგლიშვილი; დ. 10 ნოემბერი, 1855, ქვემო ნიქოზი, გორის მაზრა — გ. 27 ივნისი, 1918, მარტყოფი) — ქართველი ისტორიკოსი, სასულიერო და საზოგადო მოღვაწე.
სრულიად საქართველოს პირველი კათოლიკოს-პატრიარქი ავტოკეფალიის აღდგენის შემდეგ, 1917-1918 წლებში. საქართველოს მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესიის მიერ 2002 წელს წმიდანადაა შერაცხული.
კირიონ II-ს წინაპრებს დიდი წვლილი მიუძღვით კავკასიის მთიელთა – დიდოელთა და ინგუშთა შორის ქრისტიანობის გავრცელების საქმეში. პატრიარქ კირიონის მამა, მღვდელი იერონიმე საძაგლიშვილიც მთიელებში მსახურობდა და დიდი შრომა გასწია ოსთა შორის ქრისტიანული ტრადიციების აღდგენისა და დამკვიდრებისთვის.
პატრიარქი კირიონი, ერისკაცობაში გიორგი, დაიბადა 1855 წლის 10 ნოემბერს. ხელმოკლე ოჯახმა 7 წლის გიორგი ჯერ ანანურის სასულიერო სკოლაში მიაბარა, ხოლო 1862 წლიდან მან სწავლა გორის სასულიერო სასწავლებელში განაგრძო. ამ პერიოდში, როგორც ცნობილი ხალხოსანი მწერალი სოფრომ მგალობლიშვილი იგონებს, მან გიორგი საძაგლიშვილთან ერთად მოიარა შიდა ქართლის თითქმის ყველა ისტორიული ადგილი, შემდეგ კი – მაღრანდვალეთის ქართული სიძველენი.
1876 წელს დაამთავრა თბილისის სასულიერო სემინარია, რის შემდეგაც სასწავლებლად გადავიდა კიევის სასულიერო აკადემიაში, რომელიც 1880 წელს ღვთისმეტყველების კანდიდატის ხარისხით დაამთავრა. იმავე წელს ოდესის სასულიერო სემინარიის ინსპექტორის თანაშემწედ დაინიშნა.
1883 წელს სამშობლოში დაბრუნდა და თელავის სასულიერო სასწავლებელში გამწესდა. 1896 წლამდე პედაგოგიურ მოღვწეობას ეწეოდა გორის, ქუთაისის და ტფილისის სასულიერო სასწავლებლებში და ტფილისის ქალთა საეპარქიო სასწავლებელში, ასწავლიდა ქართულ და რუსულ ენებს, საღმრთო ისტორიასა და გეოგრაფიას.
1896 წელს დაინიშნა საქართველოს მონასტრების ბლაღოჩინად (რუს. Благочинный) და კავკასიაში მართლმადიდებლური ქრისტიანობის აღმდგენელი საზოგადოების (Общество восстановления православного христианства на Кавказе) სკოლების ინსპექტორად. ამ პერიოდში მან დააარსა 19 სამრევლო სკოლა, ააშენებინა სკოლები აწერისხევში, ვანათში, თიანეთში; ყველა სკოლას წიგნთსაცავები და ბიბლიოთეკები შეუქმნა. ამავე პერიოდში ქართულ და რუსულ ჟურნალ-გაზეთებში აქვეყნებდა წერილებს, გამოკვლევებს საქართველოს ეკლესიის ისტორიაზე, ხალხურ ზეპირსიტყვიერებაზე, ქართულ ლიტერატურაზე, ივერიელის, საძაგელოვისა და ლიახველის ფსევდონიმებით.
ცოლ-შვილის სიკვდილის შემდეგ, 1896 წელს აღიკვეცა ბერად კირიონის სახელით და ქვაბთახევის მონასტრის წინამძღვრობა ჩაიბარა. ამ პერიოდში კირიონი ქართლის სოფლებში აგროვებდა ხალხური სიტყვიერების ნიმუშებს, სწავლობდა ხალხის ზნე-ჩვეულებას, ეკლესია-მონასტრების სიძველეებს. ქვათახევის მონასტრის წინამძღვრობის დროს მან ქვათახევიდან ჩამოიტანა და ტფილისის საეკლესიო მუზეუმს ჩააბარა 96 ცალი ხელნაწერი, მათ შორის, XI საუკუნის სახარება, 1494 წელს გადაწერილი „დავითნი“ და სხვა მრავალი ხელნაწერი.
კირიონმა, როგორც მოსკოვის არქეოლოგიური საზოგადოების წევრმა, აღწერა ლიახვის ხეობის ისტორიული ძეგლები, რომელიც 1898 წელს გამოაქვეყნა (ამ აღწერილობას ახლაც დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან მომდევნო ხანებში ბევრი ისტორიული ძეგლი ოსთა მიერ იქნა განადგურებული).
1891 წელს კირიონმა ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას გადასცა: „ტრიოდიონი“, „მარხვანი“, სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონი ქართული, ცხოვრება და მოქალაქეობა ნეტარისა ანდრია სალოსისა, მსოფლიო ისტორია, ხუცური ასოებით ნაწერი „სადღესასწაულო ღვთისმშვენიერი თხრობით სულისა ფრიად სასარგბლო, რომელსაც ეწოდების გვირგვინი“, “საღვთო მარგალიტი“ – ძველი, ეტრატზე ნაწერი ხუცური საეკლესიო წიგნი, აპოკრიფი ყოვლად წმიდა მარიამის სახარებასა და იოსებზე, XVIII საუკუნის ხელნაწერი ლიტურგია ოქროპირისა, რუსული „ასამაღლებელი“ ქართულის ასოებით, სხვა და სხვა ხელნაწერი წიგნების ფურცლები, „ისტორია გინა მოთხრობა საღმრთო წერილისა ძველისა და ახლისა ახალი აღთქმისა“, მინის სამაჯურები და თელავის ღვთაების ეზოში ნაპოვნი ვერცხლის ოთხი ძველი ფული.
ამავე პერიოდში კირიონმა შეისწავლა ძველი ქართული აპოკრაფების უცნობი ხელნაწერი, რომელიც დაცული ყოფილა გორის თავადაზნაურობის წინამძღოლის ივანე რატიშვილის ოჯახში.
1898 წელს კირიონი აკურთხეს ალავერდის ეპისკოპოსად და დანიშნეს ქართლ-კახეთის ეპარქიის მეორე ქორეპისკოპოსად (ვიკარად). ილია ჭავჭავაძის „ივერია“ ასე გამოეხმაურა მის დანიშვნას:
ვიკიციტატა „სრული იმედია ყოვლადსამღვდელო კირიონი, კარგად ცნობილი საქართველოში, როგორც განმაახლებელი მრავალთა ნაშთთა ჩვენის ძველის ხუროთმოძღვრებისა და სასულიერო განათლების თანამგრძნობელი, შეძლებისდაგვარად იმოღვაწებს კახეთის სულიერ მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების ასპარეზზედ.“ალავერდის სავიკაროში ჩასვლისთანავე კირიონმა მოუვლელობისაგან განადგურების პირას მისულ ალავერდის ტაძარზე დაიწყო ზრუნვა – ტაძრის სახურავი გამოსაცვლელი იყო, გალავანი შესაკეთებელი. ეპისკოპოსმა კირიონმა შეადგენინა პროექტი და თავისი ხარჯებით დაიწყო ტაძრის შეკეთება.
ამავე დროს მან საქართველოს საეკლესიო მუზეუმს გადასცა 68 ხელნაწერი. მათ შორის 1089 წელს გადაწერილი სახარება (ამ აღმოჩენამდე ქართულმა მეცნიერებამ არაფერი იცოდა ბაგრატ IV-ს დროინდელი სახარების შესახებ).
კირიონმა ყურადღება მიაქცია XIX საუკუნის საქართველოში გავრცელებულ ერთ ტენდენციას. 1811 წლის შემდეგ, როცა რუსეთის მთავრობამ საეკლესიო სამართლის უხეში დარღვევით საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია გააუქმა და რუსული წირვა-ლოცვა დააწესა, ხალხი პროტესტის ნიშნად ეკლესიებს სტოვებდა. ამით სარგებლობდნენ სომხურ-გრიგორიანული ეკლესიის მესვეურები და უკანონოდ იკავებდნენ ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიებს. მათ ხელში ჩაიგდეს ქართული ეკლესიები თბილისში, გორში, თელავში, დუშეთში. ეპისკოპოსმა კირიონმა ამ საკითხთან დაკავშირებით ვრცელი დასაბუთებული მოხსენებითი ბარათით მიმართა საქართველოს ეგზარქოსს და მოითხოვა სომხებისაგან უკანონოდ მიტაცებული ქართული ეკლესიების დაბრუნება. ერთ-ერთ სომხურ გაზეთში ქართველების შეურაცხმყოფელი სტატიის საპასუხოდ, ეპისკოპოსმა კირიონმა, თვით სომხური საისტორიო წყაროების მოშველიებით, სომეხი ერის ასეთი სურათი დახატა:
„ერი ზვავი, გაუგონარი, დიდმეთქავი, უსამართლონი, ტრაბახანი, ზარმაცნი, მძარცველნი, მატყუარანი, მექრთამენი, ცრუმედიდურნი.“
მან იქვე დასძინა, რომ „საისტორიო წყაროებს ადამიანური თვალით უნდა შევხედოთ და არ უნდა ვეცადოთ მათ საფუძველზე სხვის დამცირებას“.
1901 წელს გადაყვანეს გორის ეპისკოპოსად და ქართლ-კახეთის ეპარქიის პირველ ქორეპისკოპოსად (ვიკარად). ეპისკოპოს კირიონთან თავს იყრიდა განათლებული სამღვდელოება, რომელიც აშკარად გამოხატავდა უკმაყოფილებას ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმების გამო. მეფის რუსეთის მთავრობამ და საქართველოს საეგზარქოსომ აშკარად დაინახეს ის დიდი საფრთხე, რაც კირიონის მოღვაწეობიდან მომდინარეობდა. ამ დროიდან იწყება კირიონის დევნა-შევიწროება და ადგილიდან ადგილზე გადაყვანა.
1902 წელს კირიონს კამენეც-პოდოლსკის ეპარქიაში გზავნიან, აქედან 1903 წელს ხერსონში, 1904 წელს ორიოლის ეპარქიაში.
სწორედ ეპისკოპოს კირიონის მუშაობის შედეგი იყო ის, რომ 1905 წელს თბილისში ჩატარდა დიდი საეკლესიო კრება, სადაც ქართველი სამღვდელოება იხილავდა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის საკითხებს. საქართველოს ეგზარქოს ალექსის მოთხოვნით მეფისნაცვალმა ილარიონ ვორონცოვ-დაშკოვმა კაზაკების მეშვეობით დაარბია საეკლესიო კრების მონაწილენი. რუსმა სლავოფილებმა პეტერბურგის პრესში დაბეჭდეს წერილები, რომლებშიც დაგმეს თბილისში ქართველი სამღვდელოების დარბევა. ქართველი საზოგადოების მოწინავე ნაწილი, ილია ჭავჭავაძის მეთაურებით, მეფისნაცვალ ვორონცოვ-დაშკოვს ეახლა და ოფიციალურად მოსთხოვა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის საკითხის განხილვა. მეფის მთავრობა იძულებული შეიქმნა ფორმალურად დაენიშნა პეტერბურგში სპეციალური სხდომა, სადაც უნდა განხილულიყო საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის საკითხი. ეპისკოპოსმა კირიონმა სხდომაზე წაიკითხა ორი მოხსენება: 1. რა აიძულებს ქართველებს იმეცადინონ თავისი ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენაზე; 2. ეროვნული პრინციპი ეკლესიაში;
აღნიშნულ მოხსენებებში კირიონი ასაბუთებდა, რომ ეკლესიური მონობა ყველა მონობაზე უარესია. ფორმალურად დანიშნულმა კომისიამ, სადაც უმრავლესობას წარმოადგენდნენ დეკანოზ ივანე ვოსტორგოვის მიმდევრები, უარყვეს ქართველი სამღვდელოების მოთხოვნები, რის შემდეგაც კიდევ უფრო გაძლიერდა კირიონის დევნა-შევიწროვება.
1906 წელს კირიონი სოხუმის ეპარქიაში გადაიყვანეს, სადაც მან დიდი მუშაობა გასწია ქართული ეკლესია-მონასტრების აღდგენისა და მოღონიერების საქმეში. მღვდელმთავრის საქმიანობამ რუს მოხელეებში სერიოზული უკმაყოფილება გამოიწვია, რის შედაგადაც კირიონი 1907 წლის 27 იანვარს სოხუმიდან კოვნოს ეპარქიაში გადაიყვანეს, აფხაზების გაქართველების მცდელობის ბრალდებით.
1907 წლის სექტემბერში კირიონს ილია ჭავჭავაძის გასვენებაზე საქართველოში ჩამოსვლის უფლება არ მისცეს. კოვნოდან მან მხოლოდ სამძიმრის დეპეშის გამოგზავნა მოახერხა.
1907 წელს დაარსდა საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოება, რომელსაც შემოწირული სახსრებით უნდა ეარსება. ეპისკოპოსი კირიონი სიხარულით ატყობინებდა საზოგადოების თავმჯდომარეს ექვთიმე თაყაიშვილს თავის მზადყოფნას – დახმარებოდა როგორც ფინანსურად, ასევე მორალურად. ე.თაყაიშვილი იგონებდა:
„ეპისკოპოსმა კირიონმა ჯერ კიდევ ექსორიაში ყოფნის დროს შემოსწირა საზოგადოებას თავისი მდიდარი ბიბლიოთეკა ხელნაწერებისა და ნაბეჭდი წიგნებისა, მრავალი საარქეოლოგო ნივთი, ალბომები, სურათები და დიდი ნუმიზმატური კოლექცია. წელიწადი არ გავიდოდა ისე რომ რაიმე ნივთი, ხელნაწერი თუ ფული არ გამოეგზავნა ახალი საზოგადოებისათვის.
1908 წლის ზამთარში კირიონს, რუსეთის სინოდის დადგენილებით დააპატიმრეს მღვდელმქმედების უფლება ჩამოართვეს. თავდაპირველად უადგილოდ დატოვებული ეპისკოპოსი ჟანდარმერმების თანხლებით კურიაჟის მონასტერში (ხარკოვის გუბერნია) გაგზავნეს. აქედან იანვარში ავადმყოფი ეპისკოპოსი ჟანდარმებმა მოსკოვის გზით სანაქსარის უდაბნოში მიიყვანეს, სადაც ცივ-ნოტიო ოთახში მოათავსეს და გადაცმული პოლიციელები მიუჩინეს თვალყურის საგდებლად. გარდა ამისა, რუსეთის მთავრობამ კირიონს 1908 წლის 28 მაისს თბილისში მოკლული ეგზარქოს ნიკონის მკვლელობა დააბრალა. ამგვარმა ცილისწამებამ, როგორც ქართული, ისევე რუსეთის საზოგადოების დემოკრატიული ნაწილი აღაშფოთა. ამასთან დაკავშირებით, სახელმწიფო სათათბიროს დეპუტატმა ევგენი გეგეჭკორმა პრესის წარმომადგენლების შეკითხვაზე ასე უპასუხა: „ეს ველური და შეუსაბამო ბრალდებაა. ბრწყინვალე პიროვნება ეპისკოპოსის კირიონისა მის მტერთ მოსვენებას არ აძლევს, მის სახელს რომ ჩირქი მოსცხონ, საშუალებას არ ზოგავენ.“ კირიონის დევნის ამბავი რუსეთიდან უცხოეთში გაიტანა ოლივერ უორდროპმა, რომელსაც 1909 წლის 2 აპრილს წერილი გაუგზავნა ალექსანდრე ცაგარელმა: „კირიონი გაგზავნეს ხარკოვიდან ერთ მონასტერში – ტამბოვის გუბერნიაში საცხოვრებლად, ცოტა ავად არის მაგრამ მოსკოვში საავადმყოფოში არ დაარჩინეს, ძალათ წაიყვანა პოლიციამ რკინიგზით მონასტერში.“
|
