ეს მის­წრა­ფე­ბა არის სა­ქარ­თვე­ლოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა და ესპი­რი იყო ქა­ი­ხოს­რო ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი", – ეს ცნო­ბი­ლი ქარ­თვე­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წის, შალ­ვა ამი­რე­ჯი­ბის სიტყ­ვე­ბი­ა, წარ­მოთ­ქმუ­ლი ქა­ქუ­ცას დაკ­რძალ­ვა­ზე პა­რი­ზის მახ­ლობ­ლად, სენ­ტ-უ­ა­ნის სა­საფ­ლა­ო­ზე, 1930 წელს.

ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლის ყვე­ლა თა­ნა­მედ­რო­ვე აღი­ა­რებ­და მის პი­როვ­ნულ მიმ­ზიდ­ვე­ლო­ბას: ის იყო ქარ­თვე­ლი რა­ინ­დის გან­სა­ხი­ე­რე­ბა. ლა­მა­ზი, დახ­ვე­წი­ლი სწო­რი ნაკ­ვთე­ბით, არის­ტოკ­რა­ტუ­ლი მა­ნე­რე­ბი­თა და ამა­ყი მზე­რით. უში­შა­რი, მაგ­რამ იმავ­დრო­უ­ლად, ფრთხი­ლი და გო­ნი­ე­რი. გა­მო­ირ­ჩე­ო­და თავ­და­ჭე­რით, ქა­ლებ­თან რა­ინ­დუ­ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბით, ცხენ­ზე ჯდო­მი­თა და ჯი­რი­თით. კარ­გად ცეკ­ვავ­და, და­უ­ვიწყ­ა­რია მის მი­ერ შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი "ლე­კუ­რი".

"ი­სე­თი თვი­სე­ბე­ბით და­ე­ჯილ­დო­ე­ბი­ნა იგი ბუ­ნე­ბას, ათას კაც­ში რომ აგე­რი­ათ, სრუ­ლი­ად უც­ნო­ბიც კი მი­აქ­ცევ­და ყუ­რადღ­ე­ბას. ის ძა­ლი­ან უყ­ვარ­დათ ჯა­რის­კა­ცებს და მა­თი სა­ერ­თო პა­ტი­ვის­ცე­მით სარ­გებ­ლობ­და კი­დეც. რო­გო­რი მხდა­ლიც უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო ჯა­რის­კა­ცი, სა­უ­კე­თე­სო ვაჟ­კა­ცად იქ­ცე­ო­და ქა­ქუ­ცას ხელ­ში. უდა­ვოდ, მხედ­რად იყო იგი და­ბა­დე­ბუ­ლი" (ა­ლექ­სან­დრე სულ­ხა­ნიშ­ვი­ლი).

ქა­ქუ­ცა 1888 წლის 14 ივ­ლისს და­ი­ბა­და ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­თა საგ­ვა­რე­უ­ლო სო­ფელ მა­ტან­ში იო­სებ ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი­სა და და­რია გოგ­ნი­აშ­ვი­ლის ოჯახ­ში. სწავ­ლობ­და თბი­ლი­სის სა­თა­ვა­დაზ­ნა­უ­რო ქარ­თულ გიმ­ნა­ზი­ა­ში. 21 წლი­სა ჯარ­ში გა­იწ­ვი­ეს, მსა­ხუ­რობ­და ტვე­რის დრა­გუნ­თა პოლ­კში, სა­ი­და­ნაც ოფიც­რის ჩი­ნით დაბ­რუნ­და. 1913 წელს ცო­ლად შე­ირ­თო ილია მეღ­ვი­ნე­თუ­ხუ­ცე­სის ასუ­ლი ნი­ნო, რომ­ლის­გა­ნაც ორი ქა­ლიშ­ვი­ლი – თა­მა­რი (ციც­ნა) და ქე­თე­ვა­ნი შე­ე­ძი­ნა.

და­იწყო პირ­ვე­ლი მსოფ­ლიო ომი და ქა­ქუ­ცაც ბრძო­ლა­ში ჩა­ე­ბა. ჯერ ავ­სტრი­ის, ხო­ლო შემ­დეგ კავ­კა­სი­ის ფრონ­ტებ­ზე იბ­რძო­და. აქ ბრძო­ლე­ბი მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და ორი იმ­პე­რი­ის – რუ­სე­თი­სა და ოს­მა­ლე­თის ჯა­რებს შო­რის. ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი, სხვა ქარ­თვე­ლებ­თან ერ­თად, პირ­ველ ყოვ­ლი­სა, თა­ვის სამ­შობ­ლოს იცავ­და. მე­თა­უ­რობ­და ზურ­გის ჯა­რის ასე­ულს, რო­მელ­საც თურ­ქე­ბის წინ­სვლის შე­ჩე­რე­ბა ევა­ლე­ბო­და. რო­ცა ოს­მა­ლებ­მა 1914 წლის დე­კემ­ბერ­ში შე­უ­ტი­ეს, ქა­ქუ­ცამ მი­ი­ღო ბრძა­ნე­ბა, უკან და­ებ­რუ­ნე­ბი­ნა სტრა­ტე­გი­უ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბის "არ­წი­ვის ბუ­დის" მთა. ამ ბრძო­ლა­ში სამ­ჯერ და­იჭ­რა, მაგ­რამ და­ვა­ლე­ბა მა­ინც შე­ას­რუ­ლა. ამის­თვის ქა­ქუ­ცა ოქ­როს ხმლით და­ა­ჯილ­დო­ეს.

და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის წლებ­ში ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი მსა­ხუ­რობ­და ქარ­თულ ჯარ­ში და მო­ნა­წი­ლე­ობ­და იმ პე­რი­ოდ­ში გა­დახ­დილ ყვე­ლა ბრძო­ლა­ში. მას­ზე წერ­დნენ თა­ვი­ანთ მო­გო­ნე­ბებ­ში გა­მო­ჩე­ნი­ლი ქარ­თვე­ლი სამ­ხედ­რო მოღ­ვა­წე­ე­ბი გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძე და გი­ორ­გი მაზ­ნი­აშ­ვი­ლი.
1921 წელს სა­ქარ­თვე­ლო ბოლ­შე­ვი­კებ­მა და­იპყ­რეს. მთავ­რო­ბა ემიგ­რა­ცი­ა­ში გა­ემ­გზავ­რა, ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი კი დარ­ჩა, რად­გა­ნაც სამ­შობ­ლოს გან­საც­დელ­ში მი­ტო­ვე­ბა არ შე­ეძ­ლო. ქარ­თვე­ლი ხალ­ხის აჯან­ყე­ბის­თვის მზა­დე­ბას მეთაურობდა სამ­ხედ­რო ცენ­ტრი, რო­მე­ლიც 1922 წლის მარ­ტში ჩა­მო­ყა­ლიბ­და გე­ნე­რალ კო­ტე აფ­ხა­ზის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით. ცენ­ტრმა კა­ხეთ­ში პარ­ტი­ზა­ნუ­ლი რაზ­მე­ბის მე­თა­უ­რო­ბა ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვილს და­ა­ვა­ლა, ხო­ლო ქარ­თლში – მი­ხე­ილ ლაშ­ქა­რაშ­ვილს.

1922 წლის 12 მარტს ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი და მი­სი რაზ­მე­ლე­ბი – მი­ხა ბა­ლი­აშ­ვი­ლი, ალექ­სან­დრე სულ­ხა­ნიშ­ვი­ლი, ვა­სო თა­მა­ზაშ­ვი­ლი, ელიზ­ბარ ვაჩ­ნა­ძე, რა­ფი­ელ ერის­თა­ვი, ალექ­სან­დრე ბა­დუ­რაშ­ვი­ლი და სხვე­ბი ტყე­ში გა­ვიდ­ნენ, რაც ბოლ­შე­ვი­კე­ბის­თვის ომის გა­მოცხ­ა­დე­ბას ნიშ­ნავ­და. ეს დღე უდი­დეს ქრის­ტი­ა­ნულ დღე­სას­წა­ულს, აღ­დგო­მას და­ემ­თხვა. რაზ­მე­ლებს სტუმ­რე­ბიც ჰყო­ლი­ათ, მათ შო­რის ხე­ვის­ბე­რი დი­მიტ­რი ჭინ­ჭა­რა­უ­ლი. მას ქა­ქუ­ცას­თვის მი­უ­მარ­თავს: "შე­ნა, ქა­ქუ­ცა, შე­ნა გხვდა წი­ლად შე­ნი წი­ნაპ­რე­ბის ნაბ­რძო­ლი საქ­მის გაგ­რძე­ლე­ბა შე­ნი სამ­შობ­ლოს სა­კე­თილ­დღე­ოდ. შენ უნ­და აღად­გი­ნო ალექ­სან­დრე ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის ნა­თე­ლი ბი­ლი­კე­ბი".

ხე­ვის­ბერს შემ­დეგ რაზ­მე­ლე­ბის­თვის უთ­ქვამს: "თქვენ, რაზ­მე­ლე­ბო, ალ­ბათ გახ­სოვთ, რომ ალექ­სან­დრე ბა­ტო­ნიშ­ვილს შე­ფი­ცუ­ლე­ბი ჰყავ­და შე­მოკ­რე­ბი­ლი თა­ვის ირ­გვლივ, თქვენც უნ­და შე­ი­ფიც­ნოთ და გერ­ქვათ შე­ფი­ცულ­თა რაზ­მი, რო­მე­ლიც სა­მუ­და­მოდ დარ­ჩე­ბა. თქვენ შე­მოგ­ყუ­რებთ მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო. ეს პა­ტა­რა რაზ­მი უნ­და გა­და­აქ­ცი­ოთ ქარ­თულ ჯა­რად. თქვენ­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი ჩვე­ნი ლა­მა­ზი ქვეყ­ნის სი­დი­ა­დე. ჩვენ მედ­გრად უნ­და ვებ­რძო­ლოთ რუ­სეთს – ისაა ჩვე­ნი მთა­ვა­რი მტე­რი".

ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­მა რაზ­მე­ლებ­სა და სტუმ­რებს მი­მარ­თა: "დღეს ჩვე­ნი სამ­შობ­ლო გა­სა­ჭირ­ში­ა. რუ­სეთ­მა ხელ­მე­ო­რედ გა­მოგ­ვგლი­ჯა ჩვე­ნი ქვეყ­ნის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა. მრა­ვალ­ჯერ ყო­ფი­ლა აწი­ო­კე­ბუ­ლი ჩვე­ნი ქვე­ყა­ნა, მაგ­რამ ია­რა­ღი არ და­უყ­რი­ათ ჩვენს წი­ნაპ­რებს და არ და­მორ­ჩი­ლე­ბი­ან მტერს. მათ ბრძო­ლა უგ­რძე­ლე­ბი­ათ. დღეს ჩვენ გვხვდა წი­ლად, რომ პირ­ვე­ლებ­მა და­ვიწყ­ოთ ბრძო­ლა და მთელ ქვეყ­ნი­ე­რე­ბას ვაჩ­ვე­ნოთ, რომ სა­ქარ­თვე­ლოს თა­ვი­სუფ­ლე­ბა სურს თა­ვის მი­წა-­წყალ­ზე და არ და­ე­მორ­ჩი­ლე­ბა არა­ვი­თარ მტერს. გა­უ­მარ­ჯოს ჩვე­ნი სამ­შობ­ლოს მო­მა­ვალს და ამ ჩვე­ნი პა­ტა­რა რაზ­მის მის­წრა­ფე­ბას".

ასე შე­იქ­მნა შე­ფი­ცულ­თა რაზ­მი, 1922 წლის ივ­ნის­ში კი ქა­ქუ­ცას რაზმს პირ­ვე­ლი შე­ტა­კე­ბაც მო­უხ­და მტერ­თან სიღ­ნაღ­ში. რაზ­მის ერთ-ერ­თმა წევ­რმა, ახალ­გაზ­რდა პო­ეტ­მა მი­ხა ხე­ლაშ­ვილ­მა (ავ­ტო­რი ლექ­სი­სა "ლექ­სო ამოგ­თქომ ოხე­რო" – ავტ.) ქა­ქუ­ცასა და შე­ფი­ცუ­ლებს ლექ­სი მი­უძღ­ვნა:

ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი
მოჰ­ქრო­ლავს რო­გორც ქა­რი­ა,
თან ახ­ლავს ქარ­თველთ შვი­ლე­ბი,
თი­თო ლო­მი­სა და­რი­ა.

1922 წლის ივ­ლის­-აგ­ვის­ტო­ში მოხ­და კა­ხეთ­-ხევ­სუ­რე­თის აჯან­ყე­ბა. ქა­ქუ­ცას რაზ­მმა თუ­შეთ­-ფშავ­-ხევ­სუ­რე­თის­კენ მი­სას­ვლე­ლი გზე­ბი გა­და­კე­ტა. შე­ფი­ცუ­ლებ­მა ჟინ­ვალ­თან სას­ტი­კად და­ა­მარ­ცხეს ბოლ­შე­ვი­კე­ბი, რის შემ­დე­გაც ხევ­სუ­რეთ­ში გა­მაგ­რდნენ. საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ შე­ფი­ცუ­ლე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ მრა­ვალ­რიცხ­ო­ვა­ნი ჯა­რი გაგ­ზავ­ნა. ქა­ქუ­ცა იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, თა­ვი ჯერ ხევ­სუ­რე­თის­თვის, ხო­ლო შემ­დეგ ჩრდი­ლო­ე­თ კავ­კა­სი­ის­თვის შე­ე­ფა­რე­ბი­ნა.

სამ­ხედ­რო ცენ­ტრის და­ვა­ლე­ბით, ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­მა ჩრდი­ლო­ეთ­კავ­კა­სი­ე­ლებ­თან და­იწყო მო­ლა­პა­რა­კე­ბა. ცენ­ტრის დად­გე­ნი­ლე­ბით, აჯან­ყე­ბა მთე­ლი კავ­კა­სი­ის მას­შტა­ბით უნ­და მომ­ხდა­რი­ყო, მაგ­რამ გან­გე­ბამ სხვაფ­რივ გა­დაწყ­ვი­ტა. ღა­ლა­ტის გა­მო, 1923 წლის მარ­ტში და­ა­პა­ტიმ­რეს და 20 მა­ისს დახ­ვრი­ტეს სამ­ხედ­რო ცენ­ტრის მე­თა­უ­რე­ბი: კო­ტე აფ­ხა­ზი, ვარ­დენ წუ­ლუ­კი­ძე, ალექ­სან­დრე ან­დრო­ნი­კაშ­ვი­ლი, გო­გი ხიმ­ში­აშ­ვი­ლი, როს­ტომ მუს­ხე­ლიშ­ვი­ლი და სხვა პატ­რი­ო­ტი ოფიც­რე­ბი.

ბრძო­ლა შე­ჩერ­და, მაგ­რამ არ შეწყ­ვე­ტი­ლა... სამ­ხედ­რო ცენ­ტრის ნაც­ვლად შექ­მნილ­მა სამ­ხედ­რო კო­მი­სი­ამ შე­მოდ­გო­მამ­დე დი­დი მუ­შა­ო­ბა გას­წია და ხალ­ხი აჯან­ყე­ბის­თვის და­რაზ­მა. ვი­ნა­ი­დან ამ აჯან­ყე­ბა­ში ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვილს გა­დამ­წყვე­ტი რო­ლი უნ­და შე­ეს­რუ­ლე­ბი­ნა, კო­მი­სი­ამ სა­ჭი­როდ ცნო მი­სი თბი­ლის­ში ჩა­მოყ­ვა­ნა მო­სა­ლა­პა­რა­კებ­ლად. ეს იყო უაღ­რე­სად სა­რის­კო და გა­ბე­დუ­ლი ნა­ბი­ჯი. 1923 წლის დე­კემ­ბერ­ში ქა­ქუ­ცა თა­ვის ორ შე­ფი­ცულ­თან ერ­თად თბი­ლის­ში ჩა­მო­ვი­და და კო­მი­სი­ას­თან ერ­თად აჯან­ყე­ბის გეგ­მა გა­ნი­ხი­ლა. მთე­ლი რვა დღე დარ­ჩა ქა­ქუ­ცა თბი­ლის­ში. "რა იცო­და ბოლ­შე­ვი­კე­ბის ჩე­კამ, რომ ის, ვი­საც იგი კი­დით­-კი­დემ­დე ეძებ­და, ერ­თი კვი­რა თბი­ლის­ში ცხოვ­რობ­და და ახა­ლი გეგ­მი­თა და ახა­ლი ენერ­გი­ით თბი­ლი­სი­დან მშვი­დო­ბით გა­ვი­და" (შალ­ვა ამი­რე­ჯი­ბი).

1923 წელ­სვე სა­გუ­რა­მოს რა­ი­ონ­ში ქა­ქუ­ცას ხელ­ში ჩა­უ­ვარ­და დი­დი ილი­ას მკვლე­ლი გიგ­ლა ბერ­ბი­ჭაშ­ვი­ლი. რაზ­მე­ლებს მი­სი მოკ­ვლა უნ­დო­დათ, მაგ­რამ ქა­ქუ­ცამ ნე­ბა არ დარ­თო და ცალ­კე და­სა­კითხ­ად წა­იყ­ვა­ნა. მკვლე­ლის და­კითხ­ვის ამ­ბა­ვი მას შემ­დგომ ალექ­სან­დრე სულ­ხა­ნიშ­ვი­ლის­თვის მო­უ­ყო­ლი­ა. თურ­მე და­კითხ­ვის დროს ბერ­ბი­ჭაშ­ვი­ლი მთლად ცახ­ცა­ხებ­და და სიკ­ვდი­ლის ში­შით სრუ­ლი სი­მარ­თლე უთ­ქვამს.

ქა­ქუ­ცას გა­მო­ურ­კვე­ვი­ა, რომ ბერ­ბი­ჭაშ­ვი­ლის­თვის ილი­ას მკვლე­ლო­ბა თვით ფი­ლი­პე მა­ხა­რა­ძეს და­უ­ვა­ლე­ბი­ა, თა­ნაც სა­მი თუ­მა­ნი მი­უ­ცია სა­ხარ­ჯოდ, და­ნარ­ჩენს კი სა­მო­მავ­ლოდ შე­პი­რე­ბი­ა; გარ­და ამი­სა, აღუთ­ქვამს, თუ ამ საქ­მეს გა­ა­კე­თებ­და, მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა პენ­სი­ით იქ­ნე­ბო­და უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლი. მგოს­ნის წი­წა­მურ­ში გა­მოვ­ლის დრო კი მის­თვის ილი­ას მე­ეტ­ლე თე­დო ლა­ბა­ურს შე­უტყ­ო­ბი­ნე­ბი­ა. ქა­ქუ­ცას ბერ­ბი­ჭაშ­ვი­ლი გა­უშ­ვი­ა, რო­ცა დრო მო­ვა, მი­სი ჩვე­ნე­ბა გა­მოგ­ვად­გე­ბა­ო...

და­ი­ნიშ­ნა სა­ყო­ველ­თაო აჯან­ყე­ბა, რო­მე­ლიც ყველ­გან ერ­თდრო­უ­ლად, 1924 წლის 29 აგ­ვის­ტოს, ღა­მის ორ სა­ათ­ზე უნ­და დაწყ­ე­ბუ­ლი­ყო. სა­ბე­დის­წე­რო აღ­მოჩ­ნდა ის ფაქ­ტი, რომ ჭი­ა­თუ­რა­ში აჯან­ყე­ბამ 24 სა­ა­თით ად­რე, 28 აგ­ვის­ტოს იფეთ­ქა. ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­მა მა­ინც სცა­და აჯან­ყე­ბის ბე­დის შეტ­რი­ა­ლე­ბა. მან აი­ღო მან­გლი­სი, დუ­შე­თი, გა­ი­მარ­ჯვა სვი­მო­ნი­ან­თხევ­სა და ხევ­გრძე­ლა­ზე გა­მარ­თულ სას­ტიკ ბრძო­ლებ­ში...

და ამ დროს ქა­ქუ­ცამ შე­იტყო და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის კო­მი­ტე­ტის მი­ერ გა­მო­ცე­მუ­ლი პროკ­ლა­მა­ცი­ის შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც აჯან­ყე­ბას და­მარ­ცხე­ბუ­ლად მი­იმ­ჩნევ­და და ხალხს ია­რა­ღის დაყ­რის­კენ მო­უ­წო­დებ­და. ქა­ქუ­ცამ და­იწყო თბი­ლი­სის დაზ­ვერ­ვა, რა­თა გა­ე­გო, შე­იძ­ლე­ბო­და თუ არა ქა­ლა­ქის აღე­ბა, მაგ­რამ უკ­ვე გვი­ა­ნი იყო – ბოლ­შე­ვი­კებს ყველ­გან ზო­მე­ბი მი­ე­ღოთ. აუ­ცი­ლე­ბე­ლი გახ­და სა­ქარ­თვე­ლოს და­ტო­ვე­ბა, რად­გა­ნაც უა­მი­სო­დაც დი­დი მსხვერ­პლის კი­დევ უფ­რო გამ­რავ­ლე­ბა იყო მო­სა­ლოდ­ნე­ლი.

ამ პე­რი­ოდ­ში მთე­ლი რაზ­მი უსახ­სროდ იყო. ზო­გი­ერ­თებს ქა­ქუ­ცას­თვის შე­უ­თა­ვა­ზე­ბი­ათ, რო­მე­ლი­მე ბან­კი გავ­ძარ­ცვო­თო... ბოლ­შე­ვი­კე­ბი ისე­დაც ყა­ჩა­ღებს გვე­ძა­ხი­ან და მარ­თლა ყა­ჩა­ღე­ბი­ვით რომ მო­ვიქ­ცეთ, სირ­ცხვი­ლი იქ­ნე­ბა­ო, – უთ­ქვამს ქა­ქუ­ცას და ნე­ბა არ და­ურ­თავს. მან სამ­შობ­ლო 1924 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში და­ტო­ვა და შე­ფი­ცულ­თა ერ­თი ნა­წი­ლით ჯერ ოს­მა­ლეთ­ში გა­და­ვი­და, ხო­ლო იქი­დან – საფ­რან­გეთ­ში.

სა­ქარ­თვე­ლო­ში კი ამ დროს მი­სი ახ­ლობ­ლე­ბის სას­ტი­კი დევ­ნა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. ენით აუ­წე­რე­ლია ის ტან­ჯვა-­წა­მე­ბა, რაც ქა­ქუ­ცას ახ­ლობ­ლებ­მა გა­მო­ი­ა­რეს ჩე­კას ხელ­ში. საფ­რან­გეთ­ში ჩას­ვლის შემ­დეგ, შე­ფი­ცუ­ლე­ბი სხვა­დას­ხვა ქა­ლაქ­ში და­ი­ფან­ტნენ. რად­გან ქა­ქუ­ცას არ უნ­დო­და თა­ვი­სი შე­ფი­ცუ­ლე­ბის და­ფან­ტვა, პა­რი­ზის მახ­ლობ­ლად, ვი­როფ­ლე­ში სახ­ლი იქი­რა­ვა, ყვე­ლა შე­ფი­ცუ­ლი ჩა­მო­იყ­ვა­ნა და ერ­თად და­ა­სახ­ლა. ქა­ქუ­ცა ყვე­ლა­ნა­ი­რად ცდი­ლობ­და, მათ­თვის მძი­მე ემიგ­რან­ტუ­ლი ცხოვ­რე­ბა გა­ე­ად­ვი­ლე­ბი­ნა.

და ამ დროს თვი­თონ, სამ­შობ­ლოს ხილ­ვას და­ნატ­რე­ბუ­ლი, სან­თე­ლი­ვით ილე­ო­და. "გახ­სოვს, თა­მარ, ალა­ვერ­დო­ბა? 26 მა­ი­სი, ის პირ­ვე­ლი 26 მა­ი­სი? შუ­ამ­თის დღე­სას­წა­უ­ლი გახ­სოვს, ჩვე­ნი სა­ქარ­თვე­ლო? კარ­გად გახ­სოვს? კრუ­ლიც იყოს აქ სი­ცოცხ­ლე! იქ სიკ­ვდი­ლი გა­ნა ბედ­ნი­ე­რე­ბა არ არის?" – ეუბ­ნე­ბო­და ქა­ქუ­ცა თა­მარ პა­პა­ვას. ტკბი­ლად აგონ­დე­ბო­დათ მე­გობ­რებს ის ალა­ვერ­დო­ბა, რო­ცა სა­ღა­მო ხანს ქა­ქუ­ცა თა­ვი­სი რაზ­მით ეკ­ლე­სი­ის გა­ლა­ვან­ში შე­­ვი­და, იქ მყო­ფი უამ­რა­ვი ხალ­ხი ერ­თბა­შად მუხ­ლზე და­ე­ცა და ერ­თხმად შეს­ძა­ხა – გა­უ­მარ­ჯოს სა­ქარ­თვე­ლოს!
ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვილს ახ­ლო მე­გობ­რო­ბა აკავ­ში­რებ­და გა­მო­ჩე­ნილ ქარ­თველ სამ­ხედ­რო მოღ­ვა­წეს­თან, სა­ქარ­თვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბის მთა­ვარ­სარ­დალ­თან, გე­ნე­რალ გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძეს­თან. ქა­ქუ­ცა ხში­რად სტუმ­რობ­და გე­ნერ­ლის ოჯახს პა­რი­ზის მახ­ლობ­ლად – შა­ტუ­ში. სა­ყო­ველ­თა­ო­დაა ცნო­ბი­ლი შა­ტუ­ში გა­და­ღე­ბუ­ლი მა­თი ფო­ტო.

2007 წელს გე­ნერ­ლის ქა­ლიშ­ვილ­მა, ქალ­ბა­ტონ­მა ნა­ნო კვი­ნი­ტა­ძემ სა­ქარ­თვე­ლოს ხელ­ნა­წერ­თა ეროვ­ნულ ცენტრს გა­დას­ცა მა­მის პი­რა­დი არ­ქი­ვი, სა­დაც სხვა მნიშ­ვნე­ლო­ვან სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლებ­თან ერ­თად, აღ­მოჩ­ნდა გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძის ოჯახ­ში 1925 წელს გა­და­ღე­ბუ­ლი ფო­ტო, რო­მელ­ზეც გა­მო­სა­ხუ­ლი არი­ან ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი, შალ­ვა ამი­რე­ჯი­ბი, 1924 წლის აგ­ვის­ტოს აჯან­ყე­ბის მთა­ვარ­სარ­და­ლი, გე­ნე­რა­ლი სპი­რი­დონ ჭავ­ჭა­ვა­ძე და სხვ.

სამ­შობ­ლო­ზე ფიქ­რმა, დე­დის, მე­უღ­ლის, შვი­ლე­ბის ნახ­ვის სურ­ვილ­მა გა­ტე­ხა ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი. ამას ისიც და­ერ­თო, რომ ძვე­ლი ჭრი­ლო­ბა გა­ეხ­სნა. გა­აგ­ზავ­ნეს მთებ­ში სამ­კურ­ნა­ლოდ, მაგ­რამ მი­სი ჯან­მრთე­ლო­ბა მა­ინც უა­რეს­დე­ბო­და. 1930 წლის 27 ივ­ნისს ოტ­-სა­ვუ­ას რე­გი­ონ­ში მდე­ბა­რე პრას­კუ­და­ნის სა­ნა­ტო­რი­უმ­ში ცუ­დად გახ­და. იმა­ვე დღეს პა­რი­ზი­დან ჩა­მო­ვი­და მი­სი მე­გო­ბა­რი, ცნო­ბი­ლი ექი­მი ვახ­ტანგ ღამ­ბა­ში­ძე.

ქა­ქუ­ცას სას­თუ­მალ­თან ედო ტყავ­ში გა­მო­კე­რი­ლი ქარ­თუ­ლი მი­წა და ჯვა­რი, რო­მე­ლიც ტყე­ში გას­ვლის წინ ქა­ლიშ­ვი­ლის­თვის გა­მო­ურ­თმე­ვი­ა, რად­გან თა­ვი­სი ვერ უპო­ვი­ა. 29 ივ­ნი­სის ღა­მეს თა­ვი­სი ქა­ლიშ­ვი­ლი და­სიზ­მრე­ბია, რო­მე­ლიც სთხოვ­და, მა­მა, მო­მე­ცი ჩე­მი ჯვა­რი­ო. უთ­ქვამს, ახ­ლა კი გა­თავ­და ჩე­მი სი­ცოცხ­ლე­ო. "იქ­ნე­ბო­და 29 ივ­ნი­სის და­ახ­ლო­ე­ბით 11 სა­ა­თი, რო­ცა მე და ვახ­ტან­გი ქა­ქუ­ცას პა­ლა­ტა­ში შე­ვე­დით. მან რა­ღაც და­ი­ლა­პა­რა­კა. მა­შინ­ვე მივ­ცვივ­დით და ხე­ლით წა­მო­ვუ­წიე თა­ვი ქა­ქუ­ცას. მან კი­დევ და­იხ­რი­ა­ლა. აი, ეს იყო უკა­ნას­კნე­ლი დახ­მა­უ­რე­ბა ამ დი­დი მებ­რძო­ლი­სა, რო­მე­ლიც ვეფ­ხვი­ვით ებ­რძო­და თვით სიკ­ვდილ­საც კი!" (ა­ლექ­სან­დრე სულ­ხა­ნიშ­ვი­ლი).

სიკ­ვდი­ლის წინ, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ სა­შინ­ლად სძაგ­და კრე­მა­ცი­ა, უთხ­ო­ვი­ა, მი­სი ნეშ­ტი და­ეწ­ვათ, ერ­თა­დერ­თი მი­ზე­ზის გა­მო, იქ­ნე­ბა ასე მა­ინც მოვ­ხვდე სა­ქარ­თვე­ლო­ში­ო. ალექ­სან­დრე სულ­ხა­ნიშ­ვილ­მა ეს არ გა­ა­კე­თა, არ უნ­დო­და ძვირ­ფა­სი ადა­მი­ა­ნის ნეშ­ტის დაწ­ვა. უამ­რა­ვი ხალ­ხი და­ეს­წრო ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლის და­საფ­ლა­ვე­ბას, მთე­ლი ქუ­ჩა სავ­სე იყო... 10 კი­ლო­მეტ­რზე მე­ტი ხე­ლით ატა­რეს ქა­ქუ­ცას ცხე­და­რი პა­რი­ზის სენ­ტ-უ­ა­ნის სა­საფ­ლა­ომ­დე. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით ქა­ქუ­ცას ნეშ­ტი ლე­ვილ­ში გა­და­ას­ვე­ნეს, 2005 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე კი მან სა­მუ­და­მო გან­სას­ვე­ნე­ბე­ლი სამ­შობ­ლო­ში, მთაწ­მინ­დის პან­თე­ონ­ში ჰპო­ვა.

გო­ჩა სა­ი­თი­ძე
ჟურნალი "ისტორიანი",#8

მთავარი ფოტო მხატვარი ვანო გოცირიძე