აკაკი გაბრიელის ძე შანიძე (დ. 26 თებერვალი [ ძვ. სტ. 14 თებერვალი], 1887, ქვემო ნოღა, ქუთაისის მაზრა — გ. 29
მარტი, 1987, თბილისი) — ქართველი ენათმეცნიერი, დიალექტოლოგი, ფილოლოგი, ლექსიკოლოგი, რუსთველოლოგი, ფოლკლორისტი, არმენოლოგი, ალბანოლოგი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის თანადამფუძნებელი და აკადემიკოსი (1941), სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1939), საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე (1943), სომხეთის მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე (1967), პრაღის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის წევრ-კორესპონდენტი (1937), იენის შილერის სახელობის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი (1966), ინგლისის „ფილოლოგთა საზოგადოების“ საპატიო წევრი (1979), საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის საზ. მეცნიერების განყოფილების თავმჯდომარე (1946) და ვიცე-პრეზიდენტი (1948–1950).
დაბადების ადგილი: სოფელი ნოღა, სამტრედიის რაიონი.
დაამთავრა პეტერბურგის უნივერსიტეტი 1913 წელს.
1918-1930წწ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სომხური ენის კათედრის გამგე, ქართული ენის კათედრის გამგე, 1945-1987წწ. ძველი ქართული ენის კათედრის გამგე. მან ი. ყიფშიძესა და გ. ახვლედიანთან ერთად საფუძველი ჩაუყარა საქართველოში ენათმეცნიერების კვლევა-ძიებას. მისი ნაშრომები ეხება ქართველური ენების სტრუქტურისა და ისტორიის, ქართული დიალექტოლოგიის, ლექსიკოლოგიის, ტექსტოლოგიის, ეპიგრაფიკის, ფოლკლორისტიკის, რუსთველოლოგიის, არმენისტიკის, ალბანოლოგიისა და ქართული სალიტერატურო ენის ნორმალიზაციის პრობლემატიკას. შანიძის ადრეული გამოკვლევები შეჯამებულია საეტაპო მნიშვნელობის წიგნში "ქართული ენის გრამატიკა", რომელიც გამოიცა 1930 წელს და არის ახალი ქართული ენის პირველი მეცნიერული გრამატიკა.
უაღრესად მნიშვნელოვანია აგრეთვე მისი "ძველი ქართული ენის გრამატიკა", რომელიც 1976 წელს გამოიცა. აღნიშნული წიგნი ითარგმნა გერმანულ ენაზეც. მეცნიერის მოღვაწეობიდან აღსანიშნავია ე. წ. ხანმეტ-ჰაემეტი ტექსტების აღმოჩენა-გამომზეურება, ქართული ბიბლიური ტექსტების, ქართული ოთხთავის რედაქციების აკადემიური გამოცემა და სხვ. დიდია მისი ღვაწლი "ვეფხისტყაოსნის" ტექსტის მეცნიერულად დადგენის საქმეში. მისმა კაპიტალურმა ნაშრომმა "ქართული ხალხური პოეზია - ხევსურული"(1931) სათავე დაუდო ქართულ მეცნიერულ ფოლკლორისტიკას.
წყარო: ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია: ტ.10.-თბ.,1986.-გვ.682
ორგანიზაციის, ასოციაციის ან ჯგუფის წევრი
- საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია, აკადემიკოსი (1941-)
- სსრკ მეცნიერებათა აკადემია, წევრ-კორესპონდენტი (1939-)
- თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ერთერთი დამაარსებელი
- ინგლისელ "ფილოლოგთა საზოგადოება" , წევრი (1979-)
- პრაღის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტი, წევრ-კორესპონდენტი (1937-)
- საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ვიცე-პრეზიდენტი (1948-1950)
ჯილდოები, პრემიები და პრიზები
- 1987 - შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემია, "ვეფხისტყაოსნის" ტექსტის მეცნიერულად დადგენისათვის
- 1979 - თბილისის საპატიო მოქალაქე
- 1967 - სომხეთის მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე
- 1943 - საქართველოს მეცნიერებათა დამსახურებული მოღვაწე
- საპატიო ნიშნის ორდენი
- ხალხთა მეგობრობის ორდენი
- შრომის წითელი დროშის ორდენი
- ლენინის ორდენი
- ოქტომბრის რევოლუციის ორდენი
ბიბლიოგრაფია
- ქართული ხალხური პოეზია : ხევსურული (ავტორი). - თბილისი, თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 2009. - 836გვ.. - ISBN: 978-9941-13-033-5
- სალიტერატურო ქართულის საჭირბოროტო საკითხები (ავტორი). - თბილისი, განათლება, 1979. - 237გვ.
- ძველი ქართული ლიტერატურა : ქრესტომათია : მე-8 კლ. სახელმძღვ. (შემდგენელი). - თბილისი, განათლება, 1979. - 264გვ.
- ქართველთა მონასტერი ბულგარეთში და მისი ტიპიკონი : ტიპიკონის ქართული რედაქცია (ავტორი). - თბილისი, მეცნიერება, 1971. - 387გვ.
- სუბიექტური პრეფიქსი მეორე პირისა და ობიექტური პრეფიქსი მესამე პირისა ქართულ ზმნებში (ავტორი). - ტფილისი, ტფილ. უნ-ტის გამოცემა, 1920. - 210გვ.
- ეროვნული ბიბლიოთეკა
