იოანე მთავარეპისკოპოსი — ქართლის პირველი ეპისკოპოსი 326 წლიდან IV საუკუნის 40-იანი წლების ჩათვლით. ქართულ საისტორიო წყაროებში — „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ში და „ცხოვრება ქართუელთა მეფეთა“-ში მისი სახელის ფორმაა „იოვანე“. ამასთან „მოქცევაჲ ქართლისაჲ"-ში იხსენიება, როგორც ეპისკოპოსად, ასევე მთავარეპისკოპოსად, ხოლო „ცხოვრება ქართუელთა მეფეთა“-ში — მხოლოდ ეპისკოპოსად. ბოდიდან მოწერილ თავის წერილში მირიან მეფის მიმართ, წმინდა ნინო იოანე ეპისკოპოსს უწოდებს „მამად-მთავარს და კეთილ მწყემსს სამწყსოთა სულიერთა“.ქართული წყაროების მიხედვით, წმინდა ნინოს მიერ ქრისტიანობაზე ახლადმოქცეულმა ქართლის მეფე მირიან III ელჩები გააგზავნა კონსტანტინე დიდთან და სთხოვა მღვდლების გამოგზავნა. იმპერატორმა მცხეთაში გამოაგზავნა იოანე ეპისკოპოსი, ორი მღვდელი და ერთი დიაკვანი^[3] („მეფეთა ცხოვრების“ თანახმად: „მღდელნი ორნი და დიაკონნი სამნი“^[4]). კონსტანტინეს, სამღვდელოებასთან ერთად, ელჩებისთვის გამოუტანებია ძელი ცხორებისაჲ (ჯვრის ნაწილი, რომელზედაც მაცხოვარი ეცვა), მაცხოვრის ხატი და ელენე დედოფლის წერილი ნინოსთვის. ეპისკოპოსის და მღვდლების ჩამოსვლისთანავე მოინათლნენ მირიან III, ნანა დედოფალი და მთელი მათი სახლეულობა.

სამეფო ოჯახის ნათლობის შემდეგ, იოანე ეპისკოპოსმა და წმინდა ნინომ მოთხოვეს ხე ჯვრის შესაქმნელად. ხის საძებნელად გაგზავნილმა ხუროებმა მოახსენეს მეფეს და ეპისკოპოსს, რომ იპოვეს ერთი სურნელოვანი და მშვენიერი ხე, რომელსაც სხვა ხეებისგან განსხვავებით, ფოთლები არ ცვიოდა.^[5][6] როგორც „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“–დან ვიგებთ, ეს ხე მოკვეთეს 25 მარტს, პარასკევ დღეს. მოგვიანებით, მაისის თვეში, მისგან დაამზადეს სამი ჯვარი, რომლებიც ქართლის სამეფოს სხვადასხვა კუთხეში აღიმართა. სხვათა შორის, სწორედ ამ ქრონოლოგიური მონაცემებით მტკიცდება ქართლის მოქცევის ზუსტი თარიღი და შესაბამისად, იოანეს მოღვაწეობის დასაწყისი ქართლის მთავარეპისკოპოსის რანგში, რადგან 25 მარტი პარასკევი დღე იყო 326 წელს. მაშასადამე, კონსტანტინე დიდის მიერ გამოგზავნილი სამღვდელოების ქართლში ჩამოსვლა და სამეფო ოჯახის ნათლობა უნდა მომხდარიყო 326 წლის მარტში.^[7][8]

სამეფო ოჯახის ნათლობისა და ჯვრების აღმართვის შემდგომ მირიან მეფე კვლავ აგზავნის ელჩობას კონსტანტინე დიდთან, ამჯერად, ქვისმთლელთა და კირით-ხუროთა სათხოვნელად, ეკლესიების ასაშენებლად. ელჩობის შემადგენლობა არ არის ნათელი, თუმცა, შესაძლოა სწორი იყოს „მეფეთა ცხოვრების“ ვერსია, რომლის მიხედვითაც მასში იოანე ეპისკოპოსი და ერთი ვიღაც წარჩინებული შედიოდნენ. ეს აზრი მტკიცდება სხვა გარემოებითაც: წარგზავნილებმა უკანა გზაზე ჯერ ერუშეთში ჩაყარეს ეკლესიის საძირკველი და იქ მაცხოვრის ფერხთა ფიცარი დატოვეს, ხოლო შემდეგ მანგლისში და იქ სამსჭვალნი დატოვეს. ამ ამბით შეწუხებელ მირიან მეფეს იოანე მთავარეპისკოპოსმა ანუგეშა, აუწყა რა, რომ მცხეთაში ინახებოდა მაცხოვრის კვართი და ელია წინასწარმეტყველის ხალენი.

ამ ამბის შემდეგ იოანე ეპისკოპოსი იხსენიება სოჯი დედოფლის ამბავში, რომელიც შემორჩენილია მხოლოდ „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“–ს ჭელიშურ და სინურ (N/Sin50) ვერსიებში. ბოდში ნათელღებულმა სოჯი დედოფალმა სასიკვდილოდ დასნეულებული წმინდა ნინოსაგან მირიან მეფის და იოანე მთავარეპისკოპოსის მიმართ წერილები მცხეთაში ჩამოიტანა. იოანესადმი მოწერილი წერილის შინაარსი ჩვენთვის უცნობია, ხოლო რაც შეეხება მეფისადმი წერილს, მასში წმინდა ნინო, სხვათა შორის, მეფეს სთხოვდა, გაეგზავნა მისთვის ბოდში მთავარეპისკოპოსი („მამად-მთავარი“) საზიარებლად, რადგან იგი გრძნობდა, რომ მისი გარდაცვალების დრო მოახლოებულიყო.^[9][10] აქედანაც ჩანს, რომ მცდარია „მეფეთა ცხოვრებისეული“ და ჭელიშური ვერსიები, რომლებიც ამტკიცებენ, თითქოსდა იოანე ეპისკოპოსი თან ახლდა წმინდა ნინოს მისი სამისიონერო მოღვაწეობის დროს აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში. უფრო სწორი უნდა იყოს „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“–ს შატბერდული რედაქციის ცნობა, რომ ნინოს იქ ასევე „საბერძნეთიდან" მოსული იაკობ მღვდელი გაჰყოლია. შემდეგ ვკითხულობთ, რომ იოანე მთავარეპისკოპოსი მეფეს მიუვლენია ბოდში წმინდა ნინოს მოსაკითხად და მცხეთაში წამოსაყვანად, მაგრამ წმინდანმა უარი უთხრა, ერთი რამ კი სთხოვა, შენ შემდეგ იაკობ მღვდელმა დაიკავოს შენი ადგილიო. იოანეს თანდასწრებით მიუცია ნინოს სალომე უჯარმელისთვის ელენე დედოფლის წერილი, რომელშიც ქართლის განმანათლებელს მახარებელსა და მოციქულს უწოდებდა და ძელი ცხორებისაჲ, ნანა დედოფლისათვის გადასაცემად. ამის შემდეგ შესწირა ჟამი იოანე მთავარეპისკოპოსმა და აზიარა ნინო ქრისტეს სისხლსა და ხორცს და „წარიღო ესე საგზლად საუკუნოდ".^[11] იოანე მთავრეპისკოპოსი გარდაცვლილა მირიანის შემდგომი მეფის დროს, „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“–ს ყველა ვერსიის თანახმად, ბაკურ რევის ძის მეფობაში, რომელიც „ქართლის ცხოვრებაში“ იხსენიება არაბიზებული ფორმით — ბაქარ და წარმოდგენილია მეფე მირიანის ძედ.^{[12][13][14][15]}

2014 წელს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდმა მთავარეპისკოპოსი იოანე I წმინდანად შერაცხა^[16]

< >