სამოელ დონაური (გ. 861) — კახეთის მთავარი, ქორეპისკოპოსი (839-861 წწ.), გარდაბნელ დიდებულთა, დონაურთა გვარის დინასტიის პირველი წარმომადგენელი. მის დროს კახეთი კვლავ აგრძელებს დამოუკიდებელი საგარეო პოლიტიკური კურსის გატარებას, რამაც არაბთა ახალი შემოსევები გამოიწვია.

840–842 წლებში ხალიდ იბნ-იაზიდი ორჯერ შემოესია საქართველოს. არაბთა წინააღმდეგ საბრძოლველად შეიქმნა ამიერკავკასიის პოლიტიკური ერთეულების კოალიცია, რომელშიც შევიდნენ: კახეთის ქორეპისკოპოსი სამოელი, თბილისის ამირა, გუარამ მამფალი და არმენიის სპარაპეტი სმბატ აშოტის ძე ბაგრატუნი.

პირველად არაბებმა ჰერეთის გავლით შეაღწიეს კახეთში, მაგრამ სასტიკი მარცხი განიცადეს კახეთის ლაშქართან ბრძოლაში, რომელიც სოფ. გავაზთან გაიმართა. შემდეგ ხალიდ იბნ-იაზიდმა ჯავახეთში ილაშქრა, სადაც დაიღუპა კიდეც.

ბაღდადის ხალიფამ, რომელსაც არ სურდა მარცხთან შერიგება, ამიერკავკასიის ურჩი პოლიტიკური ერთეულების დასჯის მიზნით ახალი ლაშქრობა მოაწყო. 853 წელს საქართველოში შემოიჭრა უზარმაზარი არმია ბუღა თურქის ხელმძღვანელობით.

არაბებმა პირველი დარტყმა თბილისის საამიროს წინააღმდეგ მიმართეს. ბუღა თურქმა სასტიკად დაარბია თბილისი — მხოლოდ ერთი დღის განმავლობაში 50 ათასი თბილისელი დაიღუპა.

ბუღა თურქი ან ბუღა ალ-ქაბირ ალ-შარაბი^[1] (?-862/868 წ.) — IX საუკუნის თურქული წარმომავლობის აბასიანთა მთავარსარდალი ალ-ვასიკისა და ალ-მუთავაქილის დროს.

ხალიფა მუთავაქილმა (847-861) თბილისის ამირა საჰაკ ისმაილის ძის წინააღმდეგ ლაშქრობა მოაწყო ბუღა თურქის სარდლობით. სომეხი ისტორიკოსის არწრუნის ცნობით ბუღას ლაშქარში 200 ათასი მეომარი ითვლებოდა. სომხეთისა და აზერბაიჯანის დალაშქვრის შემდეგ 853 წლის ზაფხულში ბუღა საქართველოს შემოესია. ბუღა თურქის ბოლო შემოსევა საქართველოში იყო 854 წელს, სარდალმა საქართველოს სამხრეთი ნაწილი ააოხრა.

თბილისის ამირას "არაბული ზაფხული" - როგორ მოხვდა ბუღა თურქის მიერ ამირა ისჰაკ იბნ ისმაილის სიკვდილით დასჯა ისლამურ "ათასწლეულის ისტორიაში"

X საუკუნის არაბი ისტორიკოსი და გეოგრაფი ალ-მასუდი წერდა: "და იყო თბილისში კაცი, სახელად ისჰაკ იბნ ისმაილი, რომელიც მასთან მყოფი მუსლიმების დახმარებით ბატონობდა მეზობელ ხალხებზე. ისინი ემორჩილებოდნენ მას და უხდიდნენ სულად გადასახადს - ჯიზიას".

ფოტო: ინდოეთის დიდ მოგოლთა სახელმწიფოს იმპერატორი აქბარი (მხატვარი მანოსარი, მოგოლთა სკოლის წარმომადგენელი)

fb

ფოტო: აბულ-ლ ფაზლი ფადიშაჰ აქბარს გადასცემს წიგნს

fb

კე­თი­ლი იყოს შე­ნი მოს­ვ­ლა,
ვი­თარ­ცა დეს­პ­ნის,
ის მო­ი­ტა­ნე, შუ­რის­გე­ბის რომ
მოკ­ლავს წყურ­ვილს,
და გან­მარ­ტე­ბას რომ არ ითხოვს
სა­ერ­თოდ იგი,
თა­ვი ის­ჰა­კის, ის­მა­ი­ლის ძის,
ძლე­ვა თბი­ლი­სის და სუღ­და­ბი­ლის...
ამ კა­სი­დის­თ­ვის ხა­ლი­ფა მუ­თა­ვა­ქილ­მა პო­ეტს 30 ათა­სი დირ­ჰე­მი უბო­ძა.

* * *
ამი­რა ის­ჰაკ იბნ ის­მა­ი­ლის მმარ­თ­ვე­ლო­ბა, ისე­ვე რო­გორც ბუ­ღა თურ­ქის მი­ერ თბი­ლი­სის აღე­ბა, ცნო­ბი­ლი და პო­პუ­ლა­რუ­ლი თე­მა იყო არა მხო­ლოდ არა­ბულ მწერ­ლო­ბა­ში. მის შე­სა­ხებ წერ­დ­ნენ არა­ბი გე­ოგ­რა­ფე­ბი და ის­ტო­რი­კო­სე­ბი, ბი­ოგ­რა­ფე­ბი და კოს­მო­ლო­გე­ბი, პო­ე­ტუ­რი და სხვა ტი­პის ან­თო­ლო­გი­ე­ბის ავ­ტო­რე­ბი. შემ­თხ­ვე­ვი­თი არ უნ­და იყოს, რომ თე­მა ის­ლა­მურ მხატ­ვ­რო­ბა­შიც გაგ­რ­ძელ­და. მაგ­რამ ეს მოხ­და ის­ჰა­კის გარ­დაც­ვა­ლე­ბი­დან დი­დი ხნის შემ­დეგ.

ფოტო: ბუღა თურქის მიერ თბილისის აღება და ისჰაკ იბნ ისმაილის სიკვდილით დასჯა. ილუსტრაცია დიდ მოგოლთა სახელმწიფოს იმპერატორის, აქბარის ბრძანებით შედგენილი ისლამური სამყაროს

fb

მი­ნი­ა­ტუ­რა სა­მი ნა­წი­ლის­გან შედ­გე­ბა. მე­ო­რე, შუა ნა­წილ­ში, ის­ჰა­კის სიკ­ვ­დი­ლით დას­ჯას ასე­თი კო­მენ­ტა­რი ახ­ლავს (პრო­ფე­სორ ჯემ­შიდ გი­უ­ნაშ­ვი­ლის თარ­გ­მან­ში):
"ბუ­ღამ ალ­ყა შე­მო­არ­ტყა ქა­ლაქ თიფ­ლისს. მი­სი ლაშ­ქ­რის მე­თა­უ­რი იყო ზი­რაქ თა­რი (სიც. თურ­ქი). იმ ქა­ლა­ქის ვა­ლი ის­ჰაკ იბნ ის­მა­ი­ლი ქა­ლა­ქი­დან გა­მო­ვი­და და დი­დი ბრძო­ლა გა­მარ­თა. ბო­ლოს იგი ბუ­ღას ჩა­უ­ვარ­და ხელთ, რო­მელ­მაც მყის­ვე მოჰ­კ­ვე­თა მას თა­ვი და ქა­ლა­ქი გა­დაწ­ვა".
მი­ნი­ა­ტუ­რა­ზე ჩანს თბი­ლი­სის ამი­რა, ფეხ­შიშ­ვე­ლი, და­ჩო­ქი­ლი და ხე­ლებ­შეკ­რუ­ლი, იმ პო­ზა­ში, რო­მე­ლიც დღემ­დეა მი­ღე­ბუ­ლი სიკ­ვ­დილ­მის­ჯილ­თათ­ვის ზო­გი­ერთ არა­ბულ ქვე­ყა­ნა­ში, კერ­ძოდ, სა­უ­დის არა­ბეთ­ში. ის­ჰა­კის უკან ღა­მუ­შია, გა­შიშ­ვ­ლე­ბუ­ლი ხმლით, მზად­ყოფ­ნა­ში - თა­ვი მოჰ­კ­ვე­თოს ამი­რას.

გო­ჩა ჯა­ფა­რი­ძე