XVIII - XX საუკუნეში მოღვაწე სასულიერთ პირთა ცხოვრება და მოღვაწეობა
თბილისი 2012 წელი
მომზადეულია საქართველოს საპატრიარქოს პრეს ცენტრში
ავტორები: გიორგი მაჩურიშვილი, ლუკრსაბ ტოგონიძე
რედაქტორი: დეკანოზი ზურაბ ცხოვრებაძე
კომპიუტერული მომსახურებ ვიქტორ დავითაშვილისა გვ49
გამომცემლობა „ალილო“
წიგნი დაიბეჭდა: საქართველოს საპატრიარქოს სტამბაში
„პირველად იყო სიტყვა“
I83M978—9941-0-3647–7 (ყველა ტომის)
158M978-9941-0-3648-4 (პირველი ტომის)
წინასიტყვაობა
„მოიხსენენით წინამძღვარნი იგი თქვენნი...
და ჰბაძევდით სარწმუნოებასა მათსა“ (ებრ. 13. 7.)
ჩვენი მემატიანეები ხშირად ჩვენი მემატიანეები ხშირად ჩიოდნენ ქართველთა გულგრილობასა და დაუდევრობას თავდადებულ ქართველთა ღვაწლის აღუწერლობის გამო.
ისინი ამბობდნენ, რომ სხვა ერები მცირე ღვაწლსაც არ უკარგავდნენ თანამემალუეებს და ყოველთვის უკლებლივ აღწერდნენ.
ქართველები კი დიდი სულიერი გმირობის ჩამდენ თავის თანამოძმეთა ცხოვრების აღწერვასაც ვერ ახერხებდნენ. ამასვე ჩიოდა წმიდა მღვეთთავარი გაბრიელის (ქიქოძე) აღმწერი მღვდელი მელიტონ კელენჯერიძე, რომელიც სწერდა: "რა საკვირველია, როგორც ყოველთვის, ზოგმა მმეტი სიცოცხლე გამოიჩინა, ზოგმა ნაკლები, ზოგმა სრული დაუდევრობა და უმადურობა ღვაწლით მოსილი გაბრიელის წინაშე.
ჩვენ მოვალეთ ვრაცხავთ ჩვენს თავს, გამოვაცხადოთ იმ პირთა ვინაობა, ვინც გაბრიელის ხსოვნას პატივი სცა, რათა შერცხვეთ მათ, ვინც დავალებული იყვნენ და სრული უგრძნობლობა გამოიჩინეს".
ვითარდება დიდად არ ჩვენს ეპოქაში შეცვლილა, გარდასულ დღეთა ცნობილ მოღვაწეებზე, იშვიათ გამონაკლისთა გარდა, ან არაფერი იწერებოდა, ან გამოიცემა ზერელედ, ნაჩქარევად, ზოგჯერ პლაგიატობის სენისაგან არცთუ თავისუფლად შექმნილი სტატიები ან ბროშურები, რომელთა ავტორებს თავიანთი სახელი და გარკვეული ფინანსური გამორჩენა უფრო აღელვებთ, ვიდრე იმ მოღვაწეების წარმოჩენა, ვისზედაც სწერენ.
ამ მხრივ ეს წიგნი სრულიად განსხვავებული მოვლენა გახლავთ. ესაა ნაყოფი მრავალწლიანი შრომისა, რომელიც ახალი და უახლესი პერიოდის ქართველი სასულიერო პირთა ცხოვრების ორმა ახალგაზრდა მკვლევარმა, ლუარსაბ ტოგონიძემ და გიორგი მაჩურიშვილმა, გასწია.
წლების განმავლობაში ბატონი ლუარსაბი ჯერ თბილისში, შემდეგ მთელს საქართველოში აგროვებდა ძველი დროის სასულიერო პირების ფოტოებს და ცნობებს მათი ცხოვრების შესახებ. მალე მას მხარში ამოუდგა თბილისის სასულიერო სემინარიის კურსდამთავრებული გიორგი მაჩურიშვილი. ორივე დღემდე თავდადებულად ემსახურება ამ საშვილიშვილო საქმეს. აღსანიშნავია, რომ ახალგაზრდებს ფინანსურად არავინ დახმარებია. ყველაფერი მათი პირადი სახრებით კეთდებოდა და კეთდება.
გვ. 03
2000 წელს საპატრიარქოში გავიცანი ბატონი ლუარსაბ ტოგონიძე, რომელიც თავისი საქმიანობის და მომავალი გეგმების შესახებ მესაუბრა. ჩვენი საუბრის შედეგად გადაწყდა, რომ ეკლესიის ყოველვირეული ოფიაციალური გამოცემის საპატრიარქოს უწყებანის, (რომლის რედაქტორიც იმაჟამად მე გახლდით) ყოველ ნომერშისაზოგადოებისთვის გაგვეცნო სასულიერო პირების ფოტოები და მათი ცხოვრება, ამავე დროს გვეთხოვა მკითხველისთვის ცნობილი სასულიერო პირების ფოტოების და ბიოგრაფიული ცნობების გამოგზავნა, ასე გაჩნდა "საპატრიარქოს უწყებანის" მუდმივი რუბრიკა "ფოოტომატიანე".
"საპატრიარქოს უწყებანი" საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში ვრცელდებოდა, ამიტომაც გვეხმიანებოდნენ მთელი საქართველოდან. გვიგზავნიდნენ ახალ მასალებს. ამგვარად ამ მამულიშვირულმა საქმემ ახალი მასშტაბი შეიძინა. თანდათან დაგროვდა საკმაო ინფორმაცია, რომელმაც ბატონმა ლუარსაბმა და ბატონმა გიორგიმ გადაამუშავეს და გადაწყვიტეს მრავალტომეულის გამოცემა. ამჟამად თქვენს ხელთაა პირველი ტომი.
აღნიშნულ წიგნში დაინტერესებული მკითხველი ბევრ საგულისხმო რამეს იპოვის. ესაა ნამუში თავდადუბული სასულიერო პირების ცხოვრებისა, მათი ზრუნვისა მრევლზე, თავიანთ სოფელსა თუ ქალაქზე სამღვდელოების პრიორიტეტულ საქმიანობაზე, ვინაიდან ჭეშმარიტი მწყემსობა სამშობლოს სიყვარულისგან განუყოფელია? ამ გამოცემაში თქვენ ასევე ნახავთ მაგალითს იმისა, თუ რა ღირსეულად გადაიტანა ჩვენი სამღვდელოების მნიშვნელოვანმა ნაწილმა სხვადასხვა მიზეზით გამოწვეული დევნა შევიწროება.
ამ წიგნის გაცნობამ მკითხველში შეიძლება აღძრას სურვილი, ლოცვებში მოიხსენიოს ღვაწლმოსილი სასულიერო პირები. ბევრი ქათველი ამ ნაშრომში იპოვის თავის წინაპარს, ნათესავს, მოგვარეს.
დასასრულ მინდა განსაკუთრებული მადლობა გადავუხადო წიგნის შემდგენლებს: ბატონ ლუარსაბ ტოგონიძეს და ბატონ გიორგი მაჩურიშვილს, რომელთა ღვაწლს. ღრმად მწამს, მომავალი თაობები კიდევ უფრო დააფასებენ.
დეკანოზი ზურაბ ცხოვრებაძე, თბილისის სასულიერო სემინარიის პედაგოგი,
საპატრიარქოს ტელევიზია „ერთსულოვნების“ დირექტორის მოადგილე
პ. ს. იმედი გვაქვს, ამ გამოცემით ნაწილობრივ მაინც მოვიხდით. ვალს ჩვენი სახელოვანი წინაპრების წინაშე.
გვ.4
სქემმთავარეპისკოპოსი ანტონი
(აბაშიძე)
1867-1942
სქემმთავარეპისკოპოსი ანტონი, ერისკაცობაში – დავით ილიას ძე აბაშიძე,
1867 წლის 2 ოქტომბერს კახეთში, სიღნაღის მაზრის სოფელვეჯინში, თავადის ოჯახში დაიბადა. იგი ეკუთვნოდა აბაშიძეთა გვარის კახეთის შტოს. მეუფის მამა
იყო ილია ზურაბის ძე აბაშიძე, დედა – მარიამ ალექსანდრეს ასული ფავლენიშვილი. მათ ჰყავდათ 6 შვილი: 3 ვაჟი და 3 ქალიშვილი.
უფროსი ვაჟი იყო დავითი. პატარა დავითი თავდაპირველად თბილისის
პირველ კლასიკურ გიმნაზიაში სწავლობდა. შემღეგ სწავლა რუსეთში, ქალაქ ნოვოროსიისკის საიმპერატორო უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე გააგრძელა, რომელიც 1891 წელს წარჩინებით დაამთავრა.
უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ შეძლებული თავადური გვარის წარმომადგენელს საერო ასპარეზზე არაფერი ეღობებოდა წინ. მას თავისუფლად შეეძლო წარჩინებული სამხედრო და პოლიტიკური კარიერა ჰქონოდა, მაგრამ
დავითმა სულ სხვა გზა აირჩია და 1892 წელს კიევის სასულიერო აკადემიაში ჩააბარა.
1892 წლის 16 ნოემბერს სასულიერო აკადემიის პირველი კურსის სტუდენტი დავით აბაშიძე ბერად აღიკვეცა და სახელად დიმიტრი ეწოდა (წმინდა დიმიტრი როსტოველის პატივსაცემად). ამავე წლის 21 ნოემბერს იგი დიაკვნად აკურთხეს.
გვ5
1895 წელს ბერ-დიაკონმა დავითმა კიევის სასულიერო აკადემია ღვთისმეტყველების მაგისტრის ხარისხით დაამთავრა. აი, რას წერდა დეკანოზი დავით ღამბაშიძე მის შესახებ ჟურნალ ,,მწყემსში'':
,,მამა დიმიტრიმ (აბაშიძე), რომელიც უნივერსიტეტის კურსის შესრულების შემდეგ კიევის აკადემიაში შევიდა და ბერად აღიკვეცა, ამ წელს მშვენივრად დაასრულა აკადემიის კურსი. კურსის დასრულებისთანავე იგი მღვდელ-მონაზონად აკურთხეს. ამბობენ, რომ არქიმანდრიტ კავკასიძის ადგილზე ნიშნავენ მისიონერადო.
ღმერთმან ინებოს. შესანიშნავი მოვლენა არის ჩვენს ცხოვრებაში ამისთანა ღრმა ნასწავლი კაცის ბერად შედგომა. ღმერთმან ჰქმნას ამისთანა ნასწავლი პირები ჩვენს სასულიერო წოდებას სხვებიც შესძენოდენ და ჯეროვანი ადგილიც მისცემოდესთ..''
1896 წლის 16 აგვისტოს მღვდელ-მონაზონი დიმიტრი თბილისის სასულიერო სემინარიაში წმინდა წერილის მასწავლებლად დაინიშნა. 1897 წლის 19 მარტს ქუთაისის სასულიერო სემინარიის
გვ6
ინსპექტორად გადაიყვანეს და საგვერდულით დაჯილდოვდა.
1898 წლის 6 მაისს სამკერდე ოქროს «ჯვარი უბოძეს. ამავე წლის 21 ივლისს იგი თბილისის სასულიერო სემინარიის ინსკექტორად დაინიშნა.
1900 წლის 10-13 იანვრის წმინდა სინოდის ბრძანების საფუძველზე, მღვდელ-მონაზონი დიმიტრი ჩრდილოეთ ოსეთში მდებარე ალექსანდროვის არდონის სამისიონერო
სემინარიის რექტორად დაადგინეს და არქიმანდრიტის წოდება მიანიჭეს.
1902 წლის 16 მარტს რუსეთის წმინდა სინოდის სხდომაზე არქიმანდრიტი დიმიტრი ალავერდის ეპარქიის მღვდელმთავრად გამოარჩიეს. ამავე წლის 23 აპრილს თბილისის წმინდა ალექსანდრე ნეველის სახელობის სამხედრო ტაძარში
საქართველოს ეგზარქოსმა ალექსიმ (ოპოცკი) ეპისკოპოსად დაასხა ხელი. ქიროტონიის დროს ეგზარქოსის თანაშწირველები იყვნენ: გურია-სამეგრელოს ეპისკოპოსი ალექსანდრე (ოქროპირიძე),
სოხუმის ეპისკოპოსი არსენი (იზოტოვი), იმერეთის ეპისკოპოსი ლეონიდე (ოქროპირიძე), გორის ეპისკოპოსი ბენიამენი (ბორნუკოვი) და ვლადიკავკაზის ეპისკოპოსი ვლადიმერი (სენკოვსკი)·
ეპისკოპოსად გამორჩევისას წარმოთქმულ სიტყვაში არქიმანდრიტმა დიმიტრიმ დაამოწმა თავისი მზადყოფნა ქრისტეს ასპარეზზე თავგანწირული მსახურებისათვის იმ უმძიმეს ჟამს, მამულს რომ უქადდა სამომავლოდ:
„მთელი ჩემი არსება თრთოდა და ღელავდა, ვითარ ესმა ხმაი ჩემი ეპისკოპოსად მოწოდებისა.. ტარიგი აღთქმის მარადიულობისა, ჩვენი ცოდვებისათვის დაკლული, მაცხოვარი ჩვენი
უფალი, ერთი მწყემსი ჩვენი სულებისა, ერთი მასწავლელი და ერთი წინამძღვარი ჩვენი იესო ქრისტე აწ მიხმობს მე თავისთან,
გოლგოთაზე.. ღარიბი და განძარცვული ვარ მე ღვთივსათნო საქმეებით, რამეთუ არ ძალმიძს თავისა ჩემისათვის ქადილი,
„გარნა უძლურებათა შინა ჩემთა“ (2 კორ. 12,5). განა ძალმიძს, თუნდაც ფიქრით წინ აღვუდგე ყოვლადსრულყოფილ ნებას უფლისას, რომელმაც მე ცოდვილს, განმიცხადა
გვ7
ჩემი ქრისტეს ეკლესიის ეპისკოპოსად გამორჩევით და სამეფო ღვთისმოსავი მბრძანებლისსა ჩემისა, მეუფე იმპერატორის დამტკიცებით. თავად უფალმა იუწყა ჩემ შესახებ
– შემეძლო კი, არ მიმეღო ესევითარი ძლვენი უფლისა ღრმა მორჩილებითა და თავმდაბლობით?.. საშინელ და საპასუხისმგებლო მსახურებას მავალებს უფალი.
მე უნდა ვიყო ცოცხალი იარაღი სულისა წმინდისა ქრისტეს ეკლესიის განმტკიცებისათვის.. ზნეობრივი მცნებებისაგან მცირედი გადახვევაც და უფალ იესო ქრისტეს
ძალით აღტაცებული მსუბუქი ტვირთივით შთანთქმული აღმოვჩნდები მე საუკუნო სიკვდილში, რამთუ „საშინელ არს შევრდომაი ხელთა ლმრთისა ცხოველისათა“ (ებრ. 10,31).
მზად არს შეძრწუნდეს და შფოთავდეს სული ჩემი, რამეთუ დგება ჟამი უმოწყალო, მრავლობს უკეთურება, ცრუმორწმუნეობა და ურწმუნოება, ჩნდებიან მრავალნი, რომელთა ,აქუნდეს
ხატი ღმრთის მსახურებისაი და ძალსა მისსა უარ-ჰყოფდენ“ (2 ტიმ. 3,2-5), ისინი მზად არიან მთელი წმინდა მემკვიდრეობა ეკლესიისა თავიანთი უბადრუკი მისწრაფებების მიღწევის საშ·უალებად აქციონ,
იზრდება რიცხვი ცრუმოძღვართა და ცრუმასწავლებელთა, რომელნიც ეკლესიის გზით კი არ დადიან, არამედ „სხუით კერძო შევალს“ (იოან. 10.1) და ყველანი, უწმინდურად მავალნი, ერთისკენ ისწრაფიან – დაარღვიონ სხეული ეკლესიისა..
ხოლო მე, უფალო ჩემო, არა მეშინის განმრავლებული უწმინდურებისაგან, არამედ ცრემლით ვღადღადებ: „ქრისტეს ჯვრის მტერთათვის, „რომელთა აღსასრული წარწყმედაი არს, რომელთა ღმერთ მუცელი არს და დიდებაი –
სირცხუილსა შინა მათსა, რომელნი ქუეყანისასა ზრახვენ“ (ფილ.
გვ8
3. 18-19). უფალი თავისი წმინდა სახელის დიდებისათვის, მრავალ
მარტვილთა ღვაწლისათვის, ღვთის წმინდა მცნებების გავრცელებისა და მოწმობისათვის საკუთარი სისხლით რომ მორწყეს მთელი ივერია, ახლაც შეგვეწევა მისი ეკლესიის უმაღლეს
იერარქებს, დავიცვათ წმინდა მემკვირდეობა და გვასწავლის,
მოვიზღუდოთ რჩეული სამწყსო მტაცებელ მგელთაგან. შეუძლებელი კაცთათვის შესაძლებელ არს ღვთისათვის..
ეპისკოპოსის საყდარზე ასვლა გოლგოთასთან მიახლოებაა,
მაგრამ გოგლოთას არ ძალუძს ქრისტიანის დაშინება, სწორედ
მისთვის ვართ დაბადებულნი, რამეთუ თვინიერ გოლგოთისა არ
არს აღდგომაი.. და მე, უძლური, ამიტომაც წარვმდგარვარ წინაშე
უფლისა მიღებად დიადი მსახურებისა, პირობას ვდებ – ვემსახურო ერთ უფალსა და ღმერთს იესო ქრისტეს, რომელმაც ცოდვის მორევისაგან მიხსნა, განმწმინდა და თავისი ყოვლისშემძლე წყალობით განმანათლა“.
ახალგაზრდა, ენერგიული და განათლებული მღვდელმთავრის
შემომატებას დიდი სიხარულით შეხვდა ქართული საზოგადოება. 1902 წლის 8 მაისს, წმინდა ნინოს სახელობის ეკლესიის
კურთხევის დღეს მცხეთაში წარმოთქმული ქადაგებისას მეუფე დიმიტრი აღნიშნავდა: „საქართველოს შეგნებული ჰქონდა, რომ მის დანიშნულებას კაცობრიობის ცხოვრებაში შეადგენდა ქრისტეს ჭეშმარიტი
სარწმუნოების დაცვა ღვთისმშობლის წილხდომილ ქვეყანაში - და ამიტომ ჩვენმა სამშობლომ თავისი ცხოვრება მთლად
უმსხვერპლა ქრისტეს სამოციქულო და მსოფლიო, ესე იგი კათოლიკე ეკლესიის გამტკიცებას. საქართველომ არ იცოდა,
რა იყო დაღლა, რა იყო მოსვენება, დილიდან საღამომდე და საღამოდან დილამდე იგი ღმერთს ემსახურებოდა და მას ადიდებდა.
საქართველო არა ქვეყნიურსა, არამედ ზეცისასა ზრახავდა (კოლ. 3, 2). საქართველო გრძნობდა და თავისი ცხოვრებით ეუბნებოდა მთელს ცისქვეშეთს: „არა მაქვს ჩვენ აქა საყოფელად
ქალაქი, არამედ მერმესა მას ვეძიებთ“ (ებრ. 13, 14) და ამიტომ
გვ9
თვით მოციქული უთხრობს ივერიის ძეთა: „მოსრულხართ თქვენ მთასა სიონსა და ქალაქსა ღმრთისა ცხოველისა, იერუსალიმსა
ზეცისასა და ბევრეულსა ანგელოზთა კრებულსა, და ეკლესიასა პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა“ (ებრ. 12, 20).
წმინდა დიდებულნი საქართველოს ტაძარნი დაცულ არიან
და ძმური შიდა რუსეთიდგან გადმოცემულ შეწირულებით ჰშვენდებიან, ენა ჩვენი მოისმის საქართველოს ყველა კუთხეში.
წმინდა ჩვენს მონასტრებსა და ტაძრებში ქართველთა შორის
მოისმის ღვთის ვედრება ჩვენს მშობლიურ ენაზე. ჩვენი მღვდელმთავარნი, ეპისკოპოსები, ევედრებიან ქართველთა მოძღვართა,
რათა ყველგან: ეკლესიებში, სახლში, სასწავლებლებში მშობლიურ ქართულ ენაზე ექადაგოს ქართველ ერს ჭეშმარიტებანი
ქრისტეს მოძღვრებისა და მისი მაღალი ზნეობრივი სწავლა, რომ ჩვენს წმინდა ტაძრებში ყველგან მოისმოდეს ტკბილი
ქართული გალობა“.
1903 წლის 6 მაისს ეპისკოპოსი დიმიტრი ერთგული სამსახურისათვის წმინდა ვლადიმერის III ხარისხის ორდენით დააჯილდოვეს. 1903 წლის 4 ნოემბერს გურია–სამეგრელოს ეპარქიის
მმართველად გადაიყვანეს. მეუფე დიმიტრი ერთგულად ემსახურებოდა დედაეკლესიას მეფის ტახტს. ებრძოდა სოციალისტური იდეების გავრცელებას საზოგადოებაში· აქტიურად იბრძოდა
სოციალ-დემოკრატების წინააღმდეგ· მასზე დიდ იმედებს ამყარდება გურია-სამეგრელოს ყოფილი ეპისკოპოსი ალექსანდრე
(ოქროპირიძე)., მაგრამ, სამწუხაროდ, მან ცხოვრების სხვა გზა აირჩია. იგი არ დადგა ქართული ეკლესიის გვერდით, არ ამოუდგა
მხარში სამღვდელოებას ავტოკეფალიის აღდგენის ბრძოლაში და არ თანაუგრძნობდა მათ ამ ეროვნული საქმის განხორციელებაში. ეს კარგად ჩანს არქიმანდრიტ ამბროსის (ხელაია,
შეშდგომში - კათოლიკოს პატრიარქი) წერილში რომელიც 1905 წლის 30 მაისს გაზეთ „რუსში“ ეპისკოპოს დიმიტრის წერილის
საპასუხოდ გამოქვეყნდა. აი, რას წერდა მამა ამბროსი: ,,კარგად უნდა იცოდეთ, რომ მე, მთელი ორ-ნახევარი წელიწადი ვსცდი
გვ10
ლობდი ადგილი მეშოვნა საქართველოში, სადაც მეტი სარგებლობა შემეძლო მომეტანა ხალხისათვის. თუმცა მე, ჩემი სურვილის წინააღმდეგ, გადამიყვანეს სამშობლოს ფარგლებს გარეთ.
ამის მიზეზი ის იყო, რომ მე მოხელის თვალით არ ვუყურებდი საქმეს, არ თანავუგრძნობდი იმ სამღვდელო პირთ, რომელნიც
ხალხის გარუსებას სცდილობდნენ და ამხედრებდნენ ხალხს ეკლესიისა და სამღვდელოების წინააღმდეგ. ხალხი დარწმუნდა, რომ სამღვდელო პირნი, რომლებიც ებრძოდნენ მკვიდრთა
სამშობლო ენას, ვერ გაუძღვებოდნენ ბავშვების აღზრდას. ხალხის გარუსების მოსურნეთ იმდენად თვალი არ უჭრით, რომ შეიგრძნონ მათ მიერ არჩეულ საშუალებათა მავნებლობა. იმ
ხალხს, რომელთაც ათასი წლის ისტორია აქვს, რასაკვირველია, ძალაც შესწევს იმდენად, რათა დაიცვას თავისი ეროვნული
გვ11
სახე და სამშობლო ენა. გარუსების წადილი ვნების მეტს არაფერს მოუტანს ხალხს. ცუდი ქართველი კარგ რუსად ვერ
გადაიქცევა. ყველას სჯობს ზნეობრივ ნიადაგზე ხალხთა დაახლოება, რეპრესიული, ხალხის მჩაგვრელი ზომები ყოველთვის
არასასურველ შედეგს გამოიწვევს ხოლმე. ამგვარ ზომებით საქართველოს ეკლესია უფსკრულის კიდემდის მიიყვანეს. ეს
ყველაზე უფრო ცხადად გამომჟღავნდა ყოვლადსამღვდელო დიმიტრის ეპარქიაში, რომელმაც გაჭირვების დროს დატოვა
თავისი სამწყსო და პეტერბურგს გაემგზავრა“. ცნობილი ავტოკეფალისტი, დეკანოზი ნიკიტა თალაკვაძე თავის
მოგონებებში ეპისკოპოს დიმიტრის შესახებ წერდა: „იგი იყო დიდი მოყვარული რუსებისა, მას ქართული და ქართველობა არ
სწამდა,თვითონ გარუსებული იყო,არც კი ეხერხებოდა ლაპარაკი ქართულად. იგი იყო რუსეთის ბატონობის ჭეშმარიტი
იდეოლოგი“. 1906 წელს, როდესაც პეტერბურგში იმართებოდა რუსეთის წმინდა სინოდის სპეციალური სხდომები. სადაც ქართული
ეკლესიის ავტოკეფალიის საკითხს განიხილავდნენ, მეუფე დიმიტრიმ აშკარად დაიჭირა რუუსეთის მხარე და განაცხადა, დაიჭირეთ ეპისკოპოსები კირიონი და ლეონიდე
და ქართული ეკლესიის დამოუკიდებლობაზე საუბარიც შეწყდებაო.
1905 წლის 16 აპრილს ეპისკოპოსი დიმიტრი, მისივე თხოვნის საფუძველზე, კამენეც-პოდოლსკის ეპარქიაში, ბალტის ეპარქიის
ქორეპისკოპოსად გადაიყვანეს.
1906 წლის 20 იანვარს თურქისტანისა და ტაშკენტის ეპარქიის ეპისკოპოსია. შუა აზიაში მან განსაკუთრებით გაითქვა სახელი, როგორც კარგმა მქადაგებელმა და მისიონერმა· თურქისტანის ეპარქიაში
მის გადასვლამდე 80 სამრევლო მოქმედებდა. 6 წლის შემდეგ მეუფის ენერგიული ხელმძღვანელობის შედეგად კი მათმა რიცხვმა 160-ს
გადააჭარბა·
1912 წლის 25 ივნისს იგი ყირიმში, ტავრიდისა და სიეფეროპოლის კათედრაზე განამწესეს. მისი რეზიდენცია ძალიან ახლოს
მდებარეობდა ლივადიის სასახლესთან, სადაც მეფის ოჯახი
გვ12
დიდი ხნით ცხოვრობდა ხოლმე. იმპერატორის ოჯახის წევრები ხშირად იწვევდნენ მას რჩევის საკითხავად. არისტოკრატულ წრეებში მეუფეს უდიდესი ავტორიტეტი ჰქონდა.
1913 წლის 13 მაისს იგი ძვირფასი თვლებით შემკული პანაღიით დააჯილდოვეს.
1914 წელს მეუფე დიმიტრი პირველ მსოფლიო ომში მოხალისედ წავიდა და სამხედრო გემ ,,პანტელეიმონზე'' რიგით მოძღვრად მსახურობდა.
1915 წლის 6 მაისს მასმთავარეპისკოპოსის წოდება მიანიჭეს.
1917 წლის აგვისტოდან იგი მოსკოვში, სრულიად რუსეთის ეკლესიის ადგილობრივი საეკლესიო კრების მუშაობაში მონაწილეობს. კრება გაიხსნა 1917 წლის 15 აგვისტოს.
კრების მთავარი საკითხი იყო პატრიარქობის აღდგენა რუსეთში. პატრიარქის ინსტიტუტის შემოღებასთან დაკავშირებით აზრთა სხვადასხვაობა სუფევდა. მეუფე დიმიტრი
ემხრობოდა პატრიარქობის აღდგენას. იგი ამბობდა:
„ტყუილად ხომ არ ვლაპარაკობთ პატრიარქობის აღდგენაზე რუსეთში? რა, იგი არ არსებობდა? კოლეგია არასოდეს რჩებოდა თავჯდომარის გარეშე, არანაირი ხელისუფლება არ დარჩებოდა დაუკავებელი..
და ხელში ჩაიგდეს ეს ხელისუფლება ხარბმა ადამიანებმა. ხელისუფლების გადაცემა მოხდა არა კაბოსნებისათვის, არამედ ფრაკოსნებისა და მუნდიროსნებისათვის,
აშკარად სარწმუნოებიდან განმდგარი ურწმუნო ადამიანებისათვის, რომლებიც თავისი წარმოშობითა და აღზრდით არ ეკუთვნოდნენ რუს ხალხს. ასეთები არიან თავადი გოლიცინი,
მელისინი და სხვები. იყვნენ მორწმუნეებიც, მაგრამ ისინი იყვნენ
გვ13
რუსეთის ეკლესიის უკანონო პატრიარქები, იმიტომ, რომ საშინელია სათქმელად, ისინი რუსეთის პატრიარქები კი არ იყვნენ,
არამედ რომის პაპები პატრიარქების ტახტზე!“
თავადი ი. ვ. ვასილჩიკოვი, რომელიც სათათბიროდან (დუმა)
იყო მივლინებული კრებაზე, მეუფე დიმიტრის იხსენებს. როგორც
ერთ-ერთ ყველაზე ბრწყინვალე პიროვნებას, რომელიც ყურადღებას იქცევდა თავისი გამოსვლებით. კრების მასალები ადასტურებს, რომ მთავარეპისკოპოსი დიმიტრიც სახელდებოდა იმ
იერარქთა შორის, რომელთა კანდიდატურებიც კრებამ თავდაპირველად პატრიარქის ტახტზე წამოაყენა. 1917 წლის 25 ოქტომბრის გადატრიალების შემდეგ მოსკოვში დაიწყო ძმათამკვლელი ბრძოლები.
ქუჩებმში ასობით დახოცილი და დაჭრილი ეყარა. იხსენებენ, რომ შეუფე დიმიტრი და კამჩატკის ეპისკოპოსი ნესტორი (ანისიმოვი) ქუჩებში პირველადი დახმარების ჩანთებით დადიოდნენ და ბრძოლაში დაჭრილებს ეხმარებოდნენ.
იგი იყო ერთ-ერთი მღვდელმთავართაგანი რომლებმაც არ მიიღეს სახალხო კომისართა საბჭოს დეკრეტი ეკლესიის სახელმწიფოსაგან გამოყოფის შშესახებ.
1918 წელს მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი დაბრუნდა თავის კათედრაზე ყირიმში. რევოლუციური შფოთის დროს მას ნამდვილად გმირულად ეჭირა თავი. საკათედრო ტაძარი, სადაც მეუფე
დიმიტრი მსახურობდა, არაერთხელ გაჩხრიკეს, ყველაფერი თავდაყირა დააყენეს ტაძარში შედიოდნენ ქუდდახურულები, ხელში პაპიროსებით, ხიშტით გახვრიტეს საძსხვერპლო და ჭრაპეზი.
სევასტოპოლში მან წესი აუგო მღვდელ ჩერპანოვს, რომელიც მატროსებმა მოკლეს იმის გამო, რომ სიკვდილმისჯილი აზიარა
წმინდა საიდუმლოს.
სამოქალაქო ომის დროს ქვეენის სამხრეთი რაიონები თითქმის მთლიანად მოწყდა ცენტრალურ რუსეთს. ამ ტერიტორიაზე
აღმოჩნდა ორ ათეულზე მეტი სასულიერო იერარქი, რამდენიმე
ეპარქია. 1919 წლის დასაწყისისათვის გენერალ დენიკინის არმიის კონტროლის ქვეშ მყოფ ტერიტორიაზე უკვე 500 სასულიერო
გვ14
პირი მოექცა. 1919 წლის მაისში სამხრეთ რუსეთში მოიწვიეს სამხრეთ-აღმოსავლეთ რუსეთის საეკლესიო კრება, რომელსაც 11
მღვდელმთავარი ესწრებოდა. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვან როლს
თამაშობდნენ დონისა და ნოვოჩერკასკის მთავარეპისკოპოსი მიტროფანე (სიმაშკევიჩი) და მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი. კრებამ დააარსა დამოუკიდებლად მოქმედი და
თვითმართველი, დროებითი უმაღლესი საეკლესიო სამმართველო, რომელიც ჯერ დენიკინს ემორჩილებოდა, მისი გაქცევის შემდეგ კი გენერალ პ. ვრანგელს. დასაწყისში სამმართველოს უფროსი იყო მეუფე მიტროფანე,
1920 წლის მარტიდან კი, ბარონ ვრანგელის დაჟინებული თხოვნით, მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი გახდა. ამ ახალ ასპარეზზე მან თავი გამოიჩინა, როგორც თეთრი
მოძრაობის აქტიურმა ქომაგმა და საბჭოთა ხელისუფლების მოწინააღედეგემ. თეთრი მოძრაობის დამარცხების შემდეგ, 1921
წლის 14 სექტემბერს მეუფე დიმიტრიმ დაწერა გადადგომის თხოვნა და დროებით დატოვა ეპარქიის მმართველობა. იგი თეთრ
არმიასთან ერთად ემიგრაციაში წავიდა.
არსებობს მეორე ვერსიაც, რომ მეუფე დიმიტრი არ წასულა ემიგრაციაში და ყირიმში დარჩა.
1921 წლის მაისში იგი თეოდოსის მახლობლად ტოპლოვსკის დედათა მონასტერში დაბინავდა, რომელიც იმ დროს მონასტრად აღარ ითვლებოდა და სამუშაო
არტელად იწოდება. პატრიარქ ტიხონის ლოცვა-კურთხევით მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი ოფიციალურად გათავისუფლებული იყო საეპარქიო საქმეებისგან, თუმცა
იგი მაინც განაგრძობდა მოღვაწეობას. 1923 წელს ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებმა იგი დააპატიმრეს და სიმფეროპოლის ციხ-
გვ15
ეში მოათავსეს, სადაც მან ორი თვე გაატარა. სასამართლოზე
მას ბრალდებად წაუყენეს ადმირალ კოლჩაკთან ურალში გაგზავნილი მოწოდება, აგრეთვე მისი ხელმოწერილი საბუთები. სადაც აღნიშნული იყო. რომ მისმა ეპარქიამ ათასობით მანეთი
გადაურიცხა კონტრევოლუციურ არმიას. მას დახვრეტა ელოდა, მაგრამ იმდენად დიდი იყო მისი ავტორიტეტი და პოპულარობა
ადგილობრივ მოსახლეობაში, რომ სასამართლომ მას მხოლოდ ქირიმში ცხოვრება აუკრძალა.
1923 წლის მაისში მეუფე დიმიტრი კიტაევის ყოვლადწმინდა სამების სახელობის უდაბნოში დასახლდა, რომელიც კიევო-
პეჩორის ლავრას ეკუთვნოდა და მისგან 9 კილომეტრით იყო დამშორებული.
1928-1929 წლებში იგი დიდ სქემაში აღკვეცეს და სახელად ანტონი უწოდეს.
1930 წელს კომუნისტურმა ხელისუფლებამ ციევო-პეჩორის ლავრაც დახურა და მეუფე კიევში დასახლდა.
1933 წლის მარტში იგი მეორედ დააპატიმრეს და კიევის ლუკიანოვის ციხის სპეცვკორპუსში მოათავსეს. ამავე
წლის 22 ივლისს მეუფე ანტონი საპატიმროდან ავადმყოფობის გამო გაათავისუფლეს.
კიევში მას პატივს სცემდნენ, როგორც დიდ ასკეტს, მლოცველსა და სულიერი ჭვრეტის ნიჭით დაჯილდოებულ ბერს. იქაურები მას „წმინდანს“ ეძახდნენ. მართლმადიდებლები რუსეთიდან,
უკრაინიდან, ბელორუსიდან და საქართველოდან მრავლად ჩადიოდნენ მასთან რჩევის საკითხავად. მეუფე ანტონი ცხოვრობდა ძალიან უბრალოდ. წირვა-ლოცვას აღასრულებდა სახლში,
სადაც პატარა ეკლესია ჰქონდა მოწყობილი.
1941 წლის 22 ივნისს დაიწყო დიდი სამამულო ომი. მალე ქ· კიევი გერმანელებმა დაიკავეს. მათ გარკვეული პოლიტიკური
გათვლების შედეგად ნება დართეს ხალხს, ტაძრები და მონასტრები გაეხსნათ. 1941 წლის 27 სექტემბერს, ჯვართამაღლების
დღესასწაულზე,მეუფე ანტონმა საზეიმოდ აკურთხა კიევის ლავრა და თვითონაც იქვე დასახლდა სამოღვაწეოდ.
გვ16
1942 წლის 1 ნოემბერს, 75 წლის ასაკში, სქემმთავარეპისკოპოსი ანტონი გარდაიცვალა. იგი დიდი პატივით დაკრძალეს
კიევო-პეჩორის ლავრის ტერიტორიაზე (მეორე ცნობით,იგი 1943 წლის დეკემბერში გარდაიცვალა).
არქიმანთრიტი გაბრიელი
(აბშიძე)
არქიმანდრიტი გაბრიელი, ერისკაცობაში- გიორგი სამსონის
ძე აბაშიძე, 1568 წელს აზნაურის ოჯახში დაიბადა. მიიღო შინაური განათლება ცოდნის გასაღრმავებლად სწავლა გააგრძელა ყაზანის სასულიერო აკადემიაში,
სადაც მისიონერული კურსები დაამთავრა. შემდეგ სანკ-პეტერბურგის სასულიერო აკადემიის
თავისუფალი მსმენელი იყო. მონაზვნად შედგომის სურვილმა
ახალგაზრდა გიორგი საბერძნეთში, ათონის წმინდა მთაზე წაიყვანა. აქ იგი ქართველთა წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სახელობის სავანეში მივიდა,
სადაც წლების განმავლობაში მოღვაწე სულიერ მამებთან მოსაგრეობამ მას მონაზვნური ცხოვრების საკძმაოდ კარგი გამოცდილება შესძინა. აი, რას წერს მის
შესახებ დეკანოზი პეტრე კონჭოშვილი თავის წიგნში „მოგზაურობა წმიდა ქალაქს იერუსალიმსა და წმიდა ათონის მთაზედ“:
„მონაზონი გაბრიელი (აბაშიძე), ჯერ წლოვანობით ახალგაზრდა, გარნა განვითარებული და მცოდნე ბერძნულის ენისა“.
1899 წელს შემოდგომაზე,გორის ეპისკოპოს ლეონიდეს (ოქროპირიძე) ლოცვა-კურთხევით, საქართველოში ბერმონაზვნობის
განმტკიცების მიზნით, ათონის წმიდა მთიდან რამდენიმე ქართველი ჩამოვიდა და გარეჯის უდაბნოში დამკვიდრდა. მათ შორის
იყო მორჩილი გიორგიც. 1899 წლის 15 დეკემბერს გარეჯის მონასტერში მეუფე ლეონიდემ იგი ბერად აღკვეცა და სახელად გაბრიელი უწოდა იმავე წლის 17 დეკემბერს დიაკვნად
აკურთხა. 1901 წლის 2 აგვისტოს დავით გარეჯის მონასტრის ხაზინადრად დაინიშნა. 12 აგვისტოს კი მღვდლად დაასხეს
გვ17
ხელი. 1902 წლის 23 იანვარს დავით გარეჯის მონასტრის წინამძღვრის მოვალეობის შემსრულებლად დაადგინეს.
1903 წლის 17 იანვარს თბილისის მაცხოვრის ფერისცვალების სახელობის მონასტერში გადაიყვანეს.
1904 წლის 21 ივლისს საგვერდულით დაჯილდოვდა.
1909 წლის 13 ივლისს ქვათახევის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის მონასტრის საძმოში ჩაირიცხა.
1909 წლის 20 სექტემბრიდან თბილისის სასულიერო სემინარიაში არსებული წმინდა ანდრია მოციქულის სახელობის ეკლესიაში
დაინიშნა ამავე წლის I დეკემბერს კავკასიაში ქრისტიანობის
აღმდგენელი სასოგადოების საბჭომ ბათუმის ოლქის მისიონერად და ხულოს ეკლესიის წინამძღვრად დანიშნა.
1910 წლის 22 თებერვალს, როგორც ბათუმის ოლქის დეპუტატი, მონაწილეობდა გურია-სამეგრელოს ეპარქიის ყრილობაში.
1912 წლის 13 თებერვალს განამწესეს თბილისის მაცხოვრის ფერისცვალების სახელობის შონასტერში, სადაც დაევალა მეღავითნეობისბ და გალობის მასწავლებლობა.
ამავე წლის 5 ივლისს ჯრუჭის წმინდა გიორგის სახელობის მონასტრის წინაშძღვრად დაინიშნა და 15 ივლისს არქიმანდრიტის წოდება მიენიჭა. მის წინამძღვრად
დანიშვნას გამოეხმაურა გაზეთი „სახალხო ფურცელი“: ,,ჯრუჭის მონასტერში დაინიშნა ახალი წინამძღვარი არქიმანდრიტი
მამა გაბრიელი. მამა გაბრიელი აღზრდილია ძველ ათონში, სადაც ბერძნების სკოლაში უსწავლია. შემდეგ მოსკოვის სამისიონერო კურსები გაუვლია და ყოფილა რამდენიმე ხანს მისიონერად აჭარაში.
ეხლა კი დანიშნეს წინამძღვრად ჯრუჭის მონასტერში. მოსვლისთანავე მამა გაბრიელი დიდის გულმ-
გვ18
ოდგინებით შეუდგა თავის მოვალეობის ასრულებას. შაბათს, 26 აგვისტოს, მამა გაბრიელმა, ძმებითურთ, შეასრულა ღამისთევით
ლოცვა. მეორე დღეს, კვირას, დიდძალი ხალხი შეგროვდა ჯრუჭის მონასტერში, როგორც მახლობელ სოფლებიდან, ისე შორეული.
ამ დღეს დაბარებული ჰყავდა მამა გაბრიელს სკოლის თაობაზე მოსალაპარაკებლად, ჯრუჭის მონასტრის გარშემო
მდებარე ოთხი სოფელი: მოხვა, უზუნთა, ცხომართი, ქვემოხევი. ეს სოფლები ეკუთვნის ჩიხის საზოგადოებას და სკოლა აქვთ
დაბა საჩხერეში, რომელიც ამ სოფლებიდან 15 ვერსით არის დაშორებული. ასე რომ, არც ერთ ამ ზემო ჩამოთვლილ სოფლებს არ შეუძლიათ ისარგებლონ იმ სკოლით, თუმცა გადასახადს უკლებლივ იხდიან.
მონასტერი კი სულ ვერსნახევარზე მდებარეობს ამ სოფლებიდან. იმ დღეს მწირველი ბრძანდებოდა მამა გაბრიელი.
წირვის შემდეგ მშვენიერი სიტყვით მიჰმართა ხალხს და აუხსნა სწავლის საჭიროება და ურჩია მონასტერში სკოლის გახსნა. შენობა სკოლისათვის თვით მამა
გაბრიელმა დაუთმო მონასტერში და აღუთქვა ყოველივე საქმეზე შუამდგომლობა მთავრობის წინაშე. ხალხი კმაყოფილი დარჩა
ამნაირი მამობრივი რჩევით და მადლიერნი დაიშალნენ. იმედია, მამა გაბრიელი დააბოლოვებს ამ მეტად სიმპატიურ საქმეს და
მით მისცემს საშუალებას მახლობელ სოფლელებს, რომ მიაწოდონ თავიანთ შვილებს პირველდაწყებითი სწავლა“.
საბერძნეთში, ათონის წმიდა მთაზე გაზრდილმა მამა გაბრიელმა მონასტერში მკაცრი წესრიგი დაამყარა და ტიპიკონიც
საკმაოდ დაუმძიმა იქ მოღვაწე ძველ ბერებს. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, 1913 წლის სექტემბერში მისივე თაოსნობით მონასტერში გაიხსნა ერთკლასიანი სასწავლებელი.
აი, რას წერდა ამის შესახებ ისევ გაზეთ „სახალხო ფურცელში“ ამავე მონასტრის მორჩილი, მედავითნე ფარნაოზ ზაბახიძე: ,„ჯრუჭის მონასტერში გაიხსნა ერთკლასიანი სამრევლო სკოლა.
ოც სექტემბერს ამ სკოლაში სწავლა დაიწყო. ორმოცამდე ადის მოსწავლეთა რიცხვი. ეს პირველი წელიწადია და მომავლისთვის
გვ19
გვ20
მოსალოდნელია ერთი სამად მეტი იყოს, რადგანაც ეტყობა, სწავლის მსურველი ბევრია. სკოლა ყველას ეახლოვება და
ბავშვებს შეუძლიათ თავის სახლიდან იარონ. ამის მოლოდინში ამ მონასტრის წინამძღვარს, არქიმანდრიტ მამა გაბრიელს
აზრადა აქვს მომავალი წლიდან ორკლასიანად გადააკეთოს. ამ მონასტერშივე მამა არქიმანდრიტმა დააარსა ორი წლის
სამედავითნეო კურსი, რომელიც იმერეთის ეპარქიაში არ არსებობდა. ჯერჯერობით მოსწავლე შვიდამდის არის და თანდათან მთხოვნელთა რიცხვი უფრო მატულობს,
რადგან მონასტერში სწავლა უფასო იქნება, მაშინ, როდესაც ქუთაისში სამედავითნეოდ მომზადებისათვის ორას-სამასი მანეთი არ ჰყოფნის.
მამა არქიმანდრიტ გაბრიელსა ჰსურს შეიძინოს რამდენიმე მიწის სამუშაო მანქანები, რომელიც პირველად სამონასტრო
ადგილში იმუშავებს და თუ გამოდგა, ადგილის მიხედვით, მცხოვრებლებსაც შეუძლიათ ისარგებლონ ამ მანქანებით. ჯრუჭის
მონასტერი მთავრობის მიერ პირველ ხარისხოვანად არის მიწერილი და, მართლაც, ეს მონასტერი ყველა ქართულ მონასტრებს აღემატება სიმდიდრით,
როგორც ეკლესიური ძვირფასი სამკაულით, ისე სხვა უძრავი ქონებით, რადგან ამ მონასტრის
ქონება ხაზინაზე არ გადასულა და ისევ მონასტერს აქვს შენარჩუნებული. თუ ყოველთვის ისეთი ხალხის გულშეშატკივარი წინამძღვარი ეყოლება ამ მონასტერს,
როგორიც არის მამა გაბრიელი, ბევრი რამე შეუძლიან გააკეთოს მონასტრისა
და ხალხის სასარგებლოდ“.
1912 წლის დეკემბერში მონასტრის კრებულის ზოგიერთმა წევრმა და გლეხების ერთმა ნაწილმა უჩივლა მამა გაბრიელს.
აი, რას წერდა ამ საქმესთან დაკავშირებით ანონიმი ავტორი ჟურნალ „შინაურ საქმეებში“: „შობა-ახალი წლის შუა რიცხვებში ქუთაისის რკინის გზის სადგურზე შევხვდი ოთხს თუ
ხუთს ბერს. მე გასაკვირვლად დამირჩა ამდენი ბერის ერთად მოგზაურობა და ისიც სუყველა მოხუცებულების მისთანა ცუდ ამინდში, როგორიც იყო იმ დღეებში. მე მისალმების შემდეგ
გვ21
ვკითხე, თუ რომელი მონასტრიდან ბრძანდებით-თქო. ჯრუჭის მონასტრიდან გახლავართო, ნაღვლიანად მომიგეს.
მერე გამოვკითხე მათი მგზავრობის მიზეზი. ბოლოს ერთმა დაიწყო:
„ჩვენ, ბატონო, გახლავართ ჯრუჭის მონასტრიდან. ჩვენ მონასტერში სულ შვიდი მღვდელ-მონაზონი ვართ, წეს-წყობილებაც
ჩვენს მონასტერში იმნაირივეა, როგორც სხვა იმერეთის მონასტრებში. დღემდის ავად იყო თუ კარგად, ვცხოვრობდით ჩვენს
მონასტერში და ლღვთის ვედრებაში ვატარებდით ჩვენს დღეს, მაგრამ ეს ექვსი თვეა, ჩვენი ცხოვრება აღარ ღირს და ყველა
სიკვდილს ვნატრობთ. ამ ექვსი თვის წინეთ ჩვენ გამოგვიგზავნეს ახალი არქიმანდრიტი აბაშიძე. მოსვლისთანავე მამა არქიმანდრიტმა დაგვიწუნა წირვა-ლოცვა.
თქვენ წირვა-ლოცვა არ გცოდნიათ და ახლა უნდა ისწავლოთო. რაღა დროს ჩვენი სწავლა არის ახლა, ბატონო, კაცები მოვხუცებულვართ და ჩვენი წირვა-ლლოცვა კაცს არ დაუწუნია.
ხშირად ბრძანდებოდნენ ხოლმე ჩვენს მონასტერში ეპისკოპოსები – გაბრიელი, ლეონიდე და ბესარიონი-თქო. მაგრამ არ მიიკარა ჩვენი სიტყვები.
მერე აგვიტყდა, როგორ თუ მოხუცებულებს შტატი დაგიკავებიათო. თქვენ ადგილზე ყმაწვილები უნდა მოვიყვანო და ჯამაგირიც და შემოსავალიც ჩემს ნებაზე უნდა იყოსო.
დღეიდან არავითარ შემოსავალს არ ელოდოთ და არც ჯამაგირსო. ჩვენ ამაზე არ დავყაბულდით, ის გაბრაზდა და ნიკოლოზობას, ექვს
დეკემბერს, წირვის შემდეგ სახალხოდ გამოგვიცხადა, დღეიდან ეკლესია დაკეტილი იქნებაო და აი, ხალხოვო, მიმართა ხალხს:
ეკლესია სავსეა ყოველიფრით და თუ რამე დაიკარგა, ბერებს იქით გზხა არ მაქვსო. ეკლესია კი დღეიდან დაკეტილი იქნებაო.
თითო ძროხა თუ ვისმე გაგვაჩნდა, აღარ გაგვაშვებია და ყოლების ნება აღარ მოგვცა. ერთ დღეს დაიჭირა და სოფლის პომოშნიკის ხელით საჩხერის პრისტავთან აგზავნიდა, მაგრამ უშველოს
ღმერთმა ისევ იმ პომოშნიკს, იმან დაუშალა. ბატონო, სირცხვილი იქნება, ბერების ძროხები რომ პრისტავთან წავიყვანო,
ქვეყანა რას იტყვისო. ყველამ ნახევარ ფასში დავკარგეთ. თითო-
გვ22
ოროლა ტარო სიმინდი ვისაც გვქონდა, წაგვართვა, ბოსტნები შემოგვირღვია და შეშა ცეცხლზე დასწვა.
ყოველდღე მონასტრიდან გვითხოვს. ეხლა ყოვლადსამღვდელოსთან მივდივართ და იმის წინ უნდა მოვიკლათ თავი, თუ არ გვიპატრონაო“·
ეს ბერები იყვნენ მღვდელ-მონაზონი იასონი (წერეთელი), მღვდელ-მონაზონი დანიელი (კუჭაიძე), მღვდელ-მონაზონი
სერაპიონი (ზაბახიძე), მღვდელ-მონაზონი დიმიტრი, მღვდელ-მონაზონი იონა, მღვდელ-მონასონი სვიმონი (გოცაძე).
ამავე ჟურნალის ფურცლებზე უთანხმოების შესახებ საუბრობს დეკანოზი იოსებ წერეთელი, რომელიც ერთი კვირით იმყოფებოდა
მონასტერში და თავად ნახა ყველაფერი: „დღეს მონასტრის ბერებსა და ახალ წინამძღვარს შორის დიდი უთანხმოება და
შფოთია, რით დაბოლოვდება, ღმერთმა უწყის! სამწუხაროდ ჩემდა, ჩემს იქ ყოფნაში მამა წინამძღვარი არ იმყოფებოდა მონასტერში, თორემ უთანხმოების მიზეზს შევიტყობდი და ჩემს აზრს
გამოვსთქვამდი. ღმერმთა ქმნას, მათ შორის მშვიდობის ანგელოზს ჩამოევლოს! ადგილობრივი საზოგადოება ამ უთანხმოებით დიდად
გულნატკენია“.
1913 წელს იმერეთის ეპისკოპოსმა გიორგიმ (ალადაშვილი) საქმის გასარკვევად შექმნა კომისია, რომელიც მონასტერში
ჩავიდა. ადგილზე მისულ პირებს ადგილობრივმა გლეხებმა საპირისპირო უთხრეს და მამა გაბრიელი კვლავ წინამძღვრად
დატოვეს. 1917 წელს საჩივარი კიდევ დაიწერა, ამჟამად ბერები
გვ23
და გლეხები ერთსულოვანნი აღმოჩნდნენ და საეკლესიო მმართველობა იძულებული გახდა, საქშის გამორკვევა ჭელიშის მონასტრის წინამძღვრისათვის, იღუმენ პავლესთვის (ჯაფარიძე) და
ქუთაისის სასულიერო სასწავლებლის მასწავლებლის იაკობ თომას ძე ცინცაძისათვის დაევალებინათ. ადგილზე სიტუაციის გარკვევის შემდეგ კომისიამ დაასკვნა:
„ამ დიდებულ მონასტერს სჭირდება მეტი ყურადღება და მეტი სიყვარული, ვიდრე ეს ჩანს დღევანდელ მის მზურნველთაგან“.
1917 წლის მაისში საეკლესიო მმართველობამ მამა გაბრიელი გაათავისუფლა მონასტრის წინამძღვრობიდან. ჩვენს ხელთ
არსებული საბუთებიდან ჯერჯერობით უცნობია, თუ რა ბედი ეწია მონასტრიდან წამოსულ არქიშანდრიტ გაბრიელს ან სად
გააგრძელა მოღვაწეობა.
1921 წელს საქართველოში დამყარდა კომუნისტური მმართველობა და ხელისუფლებამ სამღვდელოების დევნა-შევიწროება დაიწყო. ბევრმა ვერ გაუძლო ზეწოლას,
მღვდლობა მიატოვა და საერო სამსახურში დაიწყო მუშაობა. სავარაუდოდ, იგივე ბედი ეწია მამა გაბრიელსაც.
XX საუკუნის 20-იან წლებში ანჩისხატის ტაძრის წინამძღვარი, დეკანოზი ნიკიტა თალაკვაძე თავის მოგონებებში წერს, რომ ყოფილი არქიმანდრიტი გაბრიელი ამჟამად მუშაობს ბუღალტრად ერთ-ერთ
დაწესებულებაში და თავს ამით ინახავსო·
მღვდელ-მონაზონი გერმოგენი
(აბაშიძე)
1884-1937
მღვდელ-მონაზონი გერმოგენი, ერისკაცობაში - გიორგი არჩილის ძე აბაშიძე, 1884 წელს ქუთაისის გუბერნიაში, აზნაურის
ოჯახში დაიბადა. პირველდაწყებითი განათლება სოფლის სამრევლო-საეკლესიო სკოლაში მიიღო. გიორგი წლების განმავლობაში ცხოვრობდა რუსეთში, სადაც ხშირად სტუმრობდა მო-
გვ24
ნასტრებს· ბერებთან ურთიერთობამ ძლიერი გავლენა მოახდინა მის მსოფლმხედველობაზე. 1912 წლის 20 აპრილს იგი ნოვგოროდის ეპარქიის მაცხოვრის ფერისცვალების სახელობის
ძველ რუსულ მონასტერში მორჩილად მიიღეს ამავე წლის 3 ოქტომბერს
საქართველოში დაბრუნდა და გარეჯის წშინდა იოანე ნათლისმცეშლის სახელობის მონასტერში განამწესეს. მორჩილმა გიორგიმ უმოკლეს ხანში საფუუძვლიანად შეისწავლა წმინდა წერილი,
გალობა და საეკლესიო ტიპიკონი· 1913 წლის 29 მაისს ზედაზნის მონასტერში გადაიყვანეს. იმავე წლის 2 ოქტომბერს თბილისის მაცხოვრის ფერისცვალების სახელობის მონასტერში განამწესეს და 5
ოქტომბერს გორის ეპისკოპოსმა ანტონმა (გიორგაძე) გერმოგენის სახელით ბერად აღკვეცა. მეორე დღეს სიონის ყოვლადწმინდა
ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის საკათეღრო ტაძარში დიაკვნად აკურთხა, ხოლო 15 დეკემბერს მღვდლად დაასხა ხელი.
მამა გერეოგენი ფერისცვალების მონასტრის საძმოში დაინიშნა.
1914 წლის 20 თებერვალს მონასტრის ხაზინადრობა ჩააბარეს.
1914 წლის 21 მაისს გათავისუფლდა ხაზინადრობიდან და 31 მაისს ვარძიის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის მონასტერში გადაიყვანეს.
1914 წლის 7 ივლისს გარეჯის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის მონასტერში დაინიშნა.
1915 წლის 5 მარტს ამავე მონასტრის ხაზინადრად დაადგინეს.
1916 წლის აღდგომას საგვერდულით დაჯილდოვდა.
1917 წლის 20 მარტს მღვდელ-მონაზონი გერმოგენი თხოვნით მიმართავს დავით გარეჯის ლავრის წინამძღვარს, არქიმანდრიტ დოსითეოსს (ბერძნიშვილი):
გვ25
„მის მაღალღირსებას, წმინდა დავით გარეჯელის უდაბნოს წინამძღვარს, მამა არქიმანდრიტ დოსითეოსს: მაქვს რა სურვილი, განვლო ჩემი მონაზონებრივი ცხოვრება დავით გარეჯელის უდაბნოში,
ვითხოვ თქვენი მაღალღირსებისაგან, აღძრათ ჯეროვანი შუამდგომლობა სრულიად საქართველოს კათალიკოსის მოსაყდრის წინაშე,
რათა ვიქმნე გადმოყვანილ თქვენდამი რწმუნებულ დავით გარეჯის უდაბნოში სამღვდელმონაზვნო ადგილზე. ამასთანავე, მოგახსენებთ, რომ ამაზე არ არის დაბრკოლება აწინდელი ჩემი წინამძღვრის მხრიდან“.
არქიმანდრიტმა დოსითეოსმა გაითვალისწინა მამა გერმოგენის თხოვნა და მეორე დღესვე წერილი გაუგზავნა კათოლიკოსის
მოსაყდრეს, გურია-სამეგრელოს ეპისკოპოს ლეონიდეს (ოქროპირიძე): „მოგართმევთ რა, ამასთანავე, 20 მარტის თარიღით თხოვნას იოანე ნათლისმცემლის მონასტრის უდაბნოს ხაზინდრისა –
მღვდელ-მონაზონ გერმოგენისას, შესახებ მის ჩემდამი რწმუ-
გვ26
ნებულ უდაბნოში გამწესებისა და მოგახსენებთ რა, რომ დღევანდელი ვითარების გამო, გართულებული არის მოპოვება სურსათ-სანოვაგისა,
რისათვის მიუცილებელ საჭირო და სასარგებლო იქნება ჩემდამი რწმუნებულ უდაბნოსათვის კაცი ახალგაზრდა და ჭარმაგი ენერგიით ხაზინადარის თანამდებობის
აღსასრულებლად, უმორჩილესად ვთხოვ თქვენს მეუფებას, ზემოხსენებული მღვდელ-მონაზონი გერმოგენი გადმოიყვანოთ დავით გარეჯის უდაბნოში მღვდელ-მონაზონის თავისუფალ ადგილზე
და მიანდოთ მას აღსრულება ხაზინადრის თანამდებობისა. ამასთანავე, დავსძენ, რომ მის გადმოყვანაზე არავითარი
დაბრკოლება არ აქვს მის წინამძღვარს – არქიმანდრიტ ნაზარის. თქვენი ყოვლადუსამღვდელოესობის მორჩილი, მდაბალი
არქიმანდრიტი დოსითეოსი“.
1917 წლის აგვისტოში საქართველოს ეკლესიის დროებითმა
მმართველობამ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა კირიონმა (საძაგლიშვილი) მამა გერმოგენი დავით გარეჯის ლავრის
წინამძღვრის მოვალეობის შემსრულებლად დანიშნა.
1918 წელს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა კირიონმა (საძაგლიშვილი) იგი დაამტკიცა წინამძღვრის თანამდებობაზე. რთულ
პერიოდში მოუწია მამა გერმოგენს დავით გარეჯის მონასტერში მოღვაწეობა, რუსეთის იმპერიაში დაწყებულმა საყოველთაო
არეულობამ, რამაც საშინელი ნგრევა და ცეცხლი გამოიწვია, საქართველოშიც შემოაღწია. თავი წამოყვეს ათასი ჯურის ავაზაკებმა, რომლებიც. არბევდნენ დაუცველ ეკლესია-მონასტრებს,
მოსახლეობას აწიოკებდნენ და ხალხს შეუბრალებლად ხოცავდნენ 1918 წლის იანვარში თათრებმა გაძარცვეს დავით გარეჯის
მონასტერი და ბურებს შეურაცხყოფა მიაყენეს აი, რას წერდა ამის თაობაზე ძამა გერმოგენი გაზეთ „საქართველოს“ ფურცლებზე:
„იანვრის ათს დავით გარეჯის უდაბნოს დაეცა თათრების
შეიარაღებული რაზმი. რაზმს თან ახლდნენ უიარაღონიც. მთლად გაძარცვეს უდაბნო, გახრწნეს, ბერები დალახეს, ყარაულს
გვ27
იარაღი აჰყარეს და უმოწყალოდ სცემეს, დაამტვრიეს და მილეწ-მოლეწეს კანკელები, ტრაპეზები, ხატები. ისე გახრწნეს რომ,
უბრალო სკამიც კი არ დაუტოვებიათ. მოგეხსენებათ, რომ დავით გარეჯის უდაბნო შესანიშნავი ისტორიული ნაშთია, აღსავსე
ფასდაუდებელი ისტორიულის მნიშვნელობის საღმრთო ნივთებითა, ასეთი დღე ამ უდაბნოს არ დასდგომია შაჰაბაზის დროსაც კი.
გაძარცვა არ აკმარეს, შენობებს ცეცხლი წაუკიდეს ყოველი მხრივ, ხალხი ჩაეშველა უდაბნოს და ცეცხლი ჩააქრო,
მაგრამ დარჩა მხოლოდ ცარიელი დამწვარი ფიცრები. საგარეჯოსა და მის მიდამო სოფლებში მცხოვრებნი ძალიან შეაძრწუნა ამ ამბავმა.
მე გამოვეშურე თბილისს გამოსაცხადებლად სადაც ჯერ არს ამ საზიზღარი ამბისა. აქ შევიტყვე, ვითომ
ექვსასი ქართველი შეიარაღებული გამოჰკიდებიან ავაზაკებს. თათართა თარეში გადმოვიდა საქართველოს სხვა ნაწილშიც
გარე-კახეთში და შეიძლება სამოქალაქო ომის ცეცხლი ჩვენშიც დაენთოს, თუ დროზე არ იქნა ფიცხელი და სწრაფი ზომები ავაზაკთა ასალაგმავად“.
1921 წლიდან ბოლშევიკების მიერ საქართველოს დაპყრობის შემდეგ ქვეყანაში კომუნისტური ხელისუფლება დამყარდა, ეკლესიასა და სამღვდელოებას მძიმე დღეები დაუდგა.
მისი სუსხი დავით გარეჯის მონასტერსაც შეეხო.
1923 წლის 16 თებერვალს ნინოწმინდის ოლქის მთავარხუცესი დეკანოზი ალექსი
გულისაშვილის წერილს აგზავნის საკათოლიკოსო საბჭოში:
„დავით გარეჯის მონასტერი რევოლუციის დროს სრულიად გაიძარცვა თათრების შემოსევებით, რაც თავის დროზე ეუწყა
სასულიერო მთავრობას. ამჟამად გარეჯის უდაბნოს ქონებას შეადგენს მარტო ოთხი სახარება, ხუთი ვერცხლის ჯვარი და
სხვა არაფერი. სახარებები და ჯვრები დაცულია საგარეჯოს წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესიაში. რაც
შეეხება მადლის ქვას, იგი არ სჩანს, შენახულია სადმე თუ დაკარგულია.
1922 წელს მამა გერმოგენს ჩაუბარებია საქართველოს უნივერსიტეტის წარმომადგენლისათვის 100 ცალი ხელ-
გვ28
ნაწერი და დაბეჭდილი წიგნები, მის ხელშია ამჟამად ზვარი (3
დესიატინა) და წისქვილი. იგი ცხოვრობს ზვარეში და ამუშავებს. მასვე აუშენებია ორი დიდი ფარეხი – გომი მონასტრისათვის მინდვრებში იმ მიზნით,
რომ ისევ გავლენა ჰქონდეს უდაბნოს მინდვრებზე და საქონლის პატრონებს დავალებული აქვთ ყური
უგდონ დავით გარეჯის და იოანე ნათლისშცემლის მონასტრებს და საქონლის სიარულით არ წარყვნან წმინდა ადგილები. ბარძიმ-ფეშხუმი, გატაცებული თათრებისგან,
მართლა სოფელ შიხალოში აღმოჩენილა და გადაუციათ მამა გერმოგენისათვის, ამ უკანასკნელს კი, შიშის გამო, რომ ისევ თათრებმა არ წამა-
გვ29
რთვანო, მიუბარებია შესანახად ნაცნობი თათრისათვის· შემდეგში გერმოგენი ერთი მხლებლით ჩუმად მისულა სოფელ
შიხალოში და წამოუღია ხსენებული ნივთები და ეხლა ინახება მასთან საგარეჯოში. გერმოგენის სიტყვით, ბარძიმ-ფეშხუმი მის
საკუთრებას შეადგენს, შეძენილი აქვს ნათლისმცემლის მონასტრიდან და შემდეგ თავის სიკვდილისა უტოვებს დავით
გარეჯის მონასტერს. მღვდელ-მონაზონ გერმოგენის შესახებ ორი აზრი ტრიალებს საგარეჯოს საზოგადოებაში: ერთნი აქებენ მის მოღვაწეობას, მეორენი ამბობენ:
„ბერი განდეგილად უნდა ცხოვრობდეს მონასტერში და არა სოფელშიო“. მე ვემხრობი პირველებს, ეხლანდელ უკუღმართ დროში რა უნდა გააკეთოს ერთმა მშიერ-მწყურვალმა კაცმა მონასტერში,
თუ არ მიეცა მას სახსარი ცხოვრებისა. მარტო ერთი მხარეა გერმოგენის მოქმედებაში დასაგმობი. მას არა აქვს კავშირი სასულიერო
მთავრობასთან, თავის ინიციატივით მოქმედებს, საჭიროა, იგი სასულიერო მთავრობის გავლენის ქვეშ იმყოფებოდეს. ისე, სხვა
მხრივ მღვდელ-მონაზონი გერმოგენი გამსჭვალულია წმინდა მიზნით და მას ბერობა სწამს, ამაში ეჭვი არავის უნდა ჰქონდეს,
რომ გერმოგენს ჯვარი აეხსნას მკერდიდან და ანაფორა გაეხადა, რასაც ძლიერ ცდილობენ მისი ნათესავები, რომ ერისკაცობას დაუბრუნდეს და ზვარი და წისქვილი საბჭოს მთავრობასთან
შეთანხმებულად ამუშავოს, მაგრამ მან ეს არ მოინდომა, იგი აღფრთოვანებულია იმ აზრით, რომ დავით გარეჯის მონასტერი
ისევ აღორძინდება და რა ადგილებიც სჭერია მონასტერს, ისევ უნდა დაიჭიროსო. იგი ამბობს: მე რომ ზვარს თავი დავანებო,
გლეხები ეზოებად დაიყოფენ და მერე მათი გამოყვანა ძნელი იქნებაო“.
მიუხედავად ამისა, მამა გერმოგენი 1924 წელს იძულებული გახდა, მიეტოვებინა მონასტერი და ანაფორა გაეხადა, სანაცვლოდ,
ხელისუფლება დათანხმდა სათავეში ჩადგომოდა ყოფილი მონასტრის მამულების განკარგვას.
1929 წელს, მისი თაოსნობით, გარეჯის მონასტერთან ახლოს დაარსდა სოფელი უდაბნო.
გვ30
შღვდელ–მონაზონი გერმოგენი მაინც ვერ გადაურჩა კომუნისტებს. 1937 წელს დაწყებულმა რეპრესიებშა შეიწირა მისი
სიცოცხლე. იგი დააპატიმრეს და სამეულის განაჩენით დახვრიტა მიუსაჯეს.
დეკანოზი ივლიანე აბესაძე
1861-1931
დეკანოზი ივლიანე ალფეზის ძე აბესაძე 1861 წელს იმერეთში, მედავითნის
ოჯახში დაიბადა. ოჯახში პირველდაწყებითი განათლების მიღების შემდეგ პატარა ივლიანე მამამ ქუთაისის სასულ იერო სასწავლებელში მიაბარა, რომელიც
1880 წელს დაამთავრა.
1880-1886 წლებში თბილისის სასულიერო სემინარიაში სწავლობდა. სემინარიის დასრულების
შემდეგ ახალგაზრდა ივლიანე დაოჯახდა. მის მეუღლეს ერქვა მარიამი. მათ შვიდი შვილი შეეძინათ: პოლიევქტოსი,
ნუცა, ქეთევანი, ნიკოლოზი, გიგლა, ბიჭიკო და შოთა.
1886 წელს იმერეთის ეპისკოპოსმა გაბრიელმა (ქიქოძე) ივლიანე დიაკვნად აკურთხა, ერთი კვირის შემდეგ კი მღვდლად
დაასხა ხელი და სოვრეთის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად დანიშნა. 1887 წელს მეუფე გაბრიელმა
შორაპნის მაზრის ჩხარის ოლქის მთავარხუცესად დაადგინა.
1889 წელს საგვერდულით დააჯილდოვეს·
1892 წლის ივნისში სკუფია უბოძეს, 1896 წლის 6 მაისს კი კამილავკა ეწყალობა.
1898 წელს ქუთაისში, საფიჩხიის მაცხოვრის ამაღლების სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად გადაიყვანეს. 1900 წლის 15
მაისს სამკერდე ოქროს ჯვრით, ხოლო 1901 წლის 3 თებერ-
გვ31
ვალს წმინდა ანას III ხარისხის ორდენით დააჯილდოვეს.
1906 წლის აღდგომას დეკანოზის წოდება მიენიჭა· 1910 წლის 6 მაისს
წმინდა ანას II ხარისხის, ხოლო 1916 წლის 15 მაისს წმინდა
ვლადიმერის IV ხარისხის ორდენი უბოძეს.
1917-1918 წლებში მამა ივლიანე ქ.ქუთაისის ეკლესიების მთავარხუცესი იყო.
დეკანოზი ივლიანე, როგორც იმერეთის ეპარქიის დელეგატი, ესწრებოდა 1917 წლის 8-17 სექტემბერს გამართულ I, 1920
წლის 27 ივნისს გამართულ II და 1927 წლის 21-27 ივნისს გამართულ IV საეკლესიო კრებებს.
კომუნისტური რეჟიმის უომძიმეს პერიოდში, როდესაც მრავალმა სასულიერო პირმა ანაფორა გაიხადა და ეკლესიაში მსახურება მიატოვა,
მამა იილიანი ძეელებური შემართებითა და უფლის სიყვარულით განაგრძობდა თავისი მოვალეობის შესრულებას,
ანუგეშებდა საფიჩხიის მაცხოვრის ამაღლების სახელობის ტაძრის მრევლს და ერთგულად ემსახურებოდა დედაეკლესიას.
XX საუკუნის 20-იან წლებში ღვაწლმოსილი დეკანოზი ენქერით დაჯილდოვდა.
დეკანოზი ივლიანე 1931 წლის 27 დეკემბერს გარდაიცვალა. 31 დეკემბერს იგი დიდი პატივით დაასაფლავეს საფიჩხიის სასაფლაოზე.
შემორჩენილია დეკანოზ ივლიანეს წარმოთქმული რამდენიმე ქადაგება, რომელიც იმჟამად გამომავალ ქართულ პრესაში ქვეყნდებოდა·
ერთ-ერთი ასეთი ქადაგება მან 1915 წლის 2 აგვისტოს, კვირას, დიდი ქართველი მგოსნის, ვაჟა-ფშაველას დაკრძალვის
დღეს, ქუთაისის საკათედრო ტაძარში აღსრულებულ პანაშვიდზე წარმოთქვა:
„ჩემო თავო, ბჯედი არ გიწერია!
ჩემო ჩანგო, ეშხით არ გიჟღერია!
ჩემო გულო, ტკბილათ აბტ გიძგერია,
რადგან სატრფო, ვხედავ, ჩემი მტერია!“
გვ32
ბატონებო! აი, ეს სიტყვები საუკუნოდ დაუვიწყარისა უკვდავი მგოსნის აკაკისა, რომლებშიაც მან გამოხატა არა მარტო თვისი
პირადი უბედობა და მწარე ცხოვრება, არა თუ ბედისაგან განწირული და მუდამ გაუხარელი მხოლოდ რომელიმე ქართველის
აუტანელი ცხოვრება, არამედ მთელი საქართველოს სვე და მართლაც, რომ საქართველოს ბედი არ უწერია, მის ჩანგს ძალიან
იშვიათად თუ ეშხით უჟღერია და გულს ტკბილად უძგერია. ამის დამამტკიცებვლი საბუთი არის არა თუ მთელი ცხოვრება
ქართველი ერისა მას შემდეგ, რაც კაცის ენამ პირველად წარმოსთქვა სიტყვა „ქართველი“ და კაცობრიობის საზოგადო ისტორიის კაბადონზე აღინიშნა მხარე „საქართველო“,
არამედ თითოეული წელი ჩვენი უოიღბლო ცხოვრებისა. ამიტომაც ეწოდება მას „მრავალწამებული საქართველო“.
თუ გნებავთ შორ-წარსულ წლებს ნუ მოვიხსენებთ, მოვიგონოთ ახლო წარსული, 1907 წელი, როდესაც აბობოქრებული ცხოვრების დროს შვილი მშობელს ვეღარ სცნობდა და აღზრდილი
აღმზრდელს. დროთა უკუღმართმა ტრიალმა უღმერთოდ, ვერაგულად გამოგვტაცა ხელიდან ქართველი ერის მედგარი დარაჯი,
სამშობლოს დიადი მოამაგე – დიდი ილია. ანდა მოვიხსენიოთ ის წელი,
როდესაც ულმობელმა სიკვდილმა ხელიდან უდროოდ გამოგვტაცა საქართველოს ცხოვრების სწორუპოვარი სისწორით ამწონ-დამწონი
ბრძენი არჩილ ჯორჯაძე. ის გამოცდილებასა და ცხოვრების მეცნიერულ დაკვირვებაზე აფუძნებდა საქართველოს განახლების, აყვავებისა და გონებრივად განვითარების გეგმას,
მაგრამ არ დასცალდა: ჩვენი უბედობის გამო და ცივ საფლავში ჩაიტანა თვისი ფიქრები.
გვ33
მისი გეგმა შეუვსებელი და განუხორციელებელი დარჩა ყურადღება მივაქციოთ მხოლოდ ამ დაწყევლილ და ისტორიაში გაუმეორებელ მდგომარე 1915 წელს.
როდესაც მთელი კაცობრიობის საყოველთაო ომის საშინელი ჭექა-ქუხილის დროს, ურიცხვი ყუმბარა მეხზე უძლიერესად სპობს ადამიანთა სიცოცხლეს და
ანადგურებს კაცობრიობის ჭკუა-გონებისა და ძალ-ღონის საუკუნოებით შექმნილ სიმდიდრეს, როდესაც ლამის ცა და ქვეყანა
ერთმანეთს შეასკდეს და ქვეყნიერების უკანასკნელ კატასტროფას დაღუპვა-განადგურება მოჰყვეს, ხელიდან გამოგვეცალა ჭკუის
დამრიგებელი, გულში საღმრთო ცეცხლის აღმთები, ტცბილად მატირებელი, მწარედ მაცინებელი და ყოველ შემთხვევაში იმედის მომცეში – დიდი მგოსანი აკაკი.
ამავე წელს უწყალო სიკვდილმა დაგვაობლა და ენა მუცელში ჩაგვიგდო სახელმწიფო სათათბიროს წევრის ვარლაამ გელოვანის უდროოდ დაკარგვამ.
იმან ახალგაზრდა სიცოცხლე მოყვასისათვის განწირა და ამნაირად აღასრულა ქრისტეს მცნება, რომელიც ამბობს: ,,უფროისი ამისსა სიყუარული არავის აქუს, რაითა სული თვისი დადვას მეგობართა თვისთათვის“
(იოანე 15. 13). იმ დროს, გამოუთქმელი მწუხარებისა თუ სხვა გაუგებარი მიზეზებისა გამო, მთლად
ვერ ვიგრძენით მისი დაკარგვის სიმწვავე-სიმძიმე. მისი წარმომადგენლობა, მისი ძლიერი სიტყვა დაგვჭირდა ამა წლის 19
ივლისს. ამ შესანიშნავ ისტორიულ დღეს მთელი კაცობრიობის თვალ-ყური და გონება-აზროვნება თავრიდის სასახლისკენ იყო
მიქცეული. ყოველი ერის შეგნებული და რჩეული შვილი, რომელსაც კი ანბანი მოეპოვება და ერთი გაზეთი მაინც გამოუდის,
ხელმომზადებული იყო, უნდოდა ელეკტრონის სისწრაფით გადმოეტანა თავის გაზეთის ფურცლებზე და თავისიანებისათვის
ეცნობებია, თუ რას იტყოდნენ ამ სასახლეში დიდებული. და უუვრცელესი რუსეთის იმპერიის მცხოვრებთა სახალხო წარმომადგენლები,
მაგრამ ამ დროს აღარ გვყავდა ვარლაამი და მაშინ უუმწვავესად ვიგრძენით მისი დაკარგვის სიმძიმე·
გვ34
უბედობის ამ დღეებში კიდევ დამწვარზე დუღარე დაგვასხა, დათუთქულზე ღვიერო დაგვაყარა, ასე უნუგეშოდ
აგვატირა მთის არწივის, ვაჟა-ფშაველას უდროოდ დაკარგვამ.
განა ამას უბედობა არ ჰქვია? განა საქართველოს ბედი უწერია? ცხადია, არა. ვაჟა-ფშაველა იყო ფშავეთის სოფელ ჩარგლის
მცხოვრები, მღვდელ პავლე რაზიკაშვილის შვილი, სახელად ერქვა ლუკა. სწავლა საშუალო სასწავლებელში
(საოსტატო სემინარიაში) მიიღო. უმაღლეს სასწავლებელშიდაც დაყო რამდენიმე წელიწადი, მაგრამ დიპლომით აღჭურვილი
არ იყო, თუმცა ბევრ დიპლომიანზე მეტი სარგებლობა მოუტანა სამშობლოს. ერთ ხანს მსახურებდა თავისი სოფლის სკოლაში
მასწავლებლად, მაგრამ იმ მიზნითკიუ არა, რომ შემდეგ დაწინაურებას მიიღებდა და დიდ ჯამაგირიან ადგილზე გადაიყვანდნენ, არამედ
მხოლოდ იმ მიზნით, რომ სწავლა-განათლების სხივი შეეტანა დაბალ ხალხში. შემდეგ კი მეურნეობა აირჩია, რომ ხალხში ეს
გვ35
დარგიც გაეუმჯობესებინა და თავის მოძმეთა ჭირ–ვარამი გაეზიარებინა, შეემსუბუქებინა. ამიტომაც თავის სოფელს იშვიათად
შორდებოდა. ვაჟა იყო ერთი უნიჭიერეს მწერალ-მგოსანთაგანი მან სავსებით გაგვაცნო მთიელების აზრი და გრძნობა და მთელი მთიულეთი სრული
თავისი შეშადგენლობით: ცხოველებით, ფრინველებით, მცენარ-ბალახეულობით, მთა-გორებით და მიწაწყლით· მისი ენა მომხიბლავია, მისი გონება გამჭრიახია,
მისი აზროვნება სიმბოლურია· ნათქვამია: „ღმერთი რომ კაცს გაუწყრება, პირველად ჭკუა-გონებას წაართმევსო და თუ კაცის
დაჯილდოება უნდა, ბუნების ენას ასწავლისო“. სწორედ ეგეთი ნიჭით იყო დაჯილდოებული აწ განსვენებული ვაჟა-ფშაველა.
მან გვამცნო ბუნების მრავალი საიდუმლოება; ვინც მის ნაწერებს საფუძელიანად გაეცნობა, ის იგრძნობს მისი ნიჭის ბუმბერაზობას, მისი შემოქმედების სიდიადეს. ვაჟამ შეაყვარა მთა
– ბარს და ბარი – მთას. სულით ძლიერი და გამბედავი ვაჟა, ნამდვილი განსახიერება, განხორციელება იყო ფოლად-გულიანი
და მედგარი მთიელისა. ვაჟას პოეზია მთის ამაყი და შეუპოვარი არწივია. ის ამაყად და გაბედულად გასცქერის ზღვასაებრ აბობოქრებულ ცხოვრებას,
გულს არ იტეხს, სასოება-იმედს არ კარგავს. თვისი ეროვნების იდეალებს გაბედულად და თავგამოდებით ემსახურება. სამშობლოს აყვავებას და გამშვენიერებას შეტრფის და გულახდილად გაიძახის:
„სამშობლოს არვის წავართმევ, ჩვენც ნურვინ შაგვეცილება, თორემ ისეთ დღეს დავაყრით,
მკვდარსაც კი გაეცინებაო“. შუა ხნის კაცი იყო (54 წლის). უდროვოა მისი სიკვდილი,
მაგრამ რა ვქნათ! ესეც ჩვენი უბედობის შედეგია. ტყვილად კი არ სთქვა სულმნათმა შოთამ: „ვაჰ, სოფელო რაშიგან ხარ, რას
გვაბრუნებ, რა ზნე გჭირსაო! ვინუგეშოთ ეხლა მით, რომ ზემოაღნიშნულმა დიდებულმა
პირებმა აღზარდეს ახალი თაობა. იმედი გვაქვს, რომ ამ ახალ თაობაში აღმოჩდებიან, გამობრწყინდებიან მრავალი ახალი რუსთაველები, ილიები, არჩილები,
აკაკები, ვაჟა-ფშაველები და სხვა მრავალი გმირები.
გვ36
ხალხური ბრძნოუოლი ანდაზა ამბობს: „ისა სჯობს მამულისათვის, რომ შვილი სჯობდეს მამასაო“ და ჩვენც ვიმედობთ,
გვწამს, რომ ახალი თაობა ყოველ სიკეთეში წინ გაუსწრებს ძველსა და ამით პროგრესის წინ სვლის, გაუმჯობესების გზაზე
დააყენებს აღსაზრდელ მომავალ თაობას. თუ ოდესმე საქართველოს ჩანგს ეშხით უჟღერია და გულს ტკბილად უძგერია, ეს
მხოლოდ მაშინ, როდესაც სიმები შეთანხმებული ყოფილა, კილო შეხმატკბილებული ჰქონია და სიმებიც სუსტები არ ყოფილან,
რომ მძლავრ-თითების ზედ გათამაშებით არ დაწყვეტილიყვნენ, არამედ მწყობრი გარმონია გამოეცათ. ამიტომ აუცილებელი
საჭიროება არის, რომ ამ საზოგადო ჩანგის მორთვა-მოწყობას ერთგულად შევუდგეთ, სიმები შევახმატკბილოთ, შემადგენლობა
გავამაგროთ-გავასპეტაკოთ.
შენ კი ძვირფასო ეროვნულო მუშაკო, ვაჟავ, განისვენე. იქ, სადაც შენი საყვარელი საქართველოს თავდადებულნი მამულიშვილები განისვენებენ·
ვინც სამშობლოს არ ივიწყებს, მას არც სამშობლო დაივიწყებს· გწამდეს, რომ ჩვენში შენი კეთილი
ხსოვნა დაუვიწყარი იქნება. ვისაც შემთხვევამ ნება არ მოგვცა, შენს ჩვენთვის ძვირფას ნეშტს დღეს დიდუბის სასაფლაომდის
მივყოლოდით, სულით მაინც შენი ცხედრის გარშემო დავფუსფუსებთ. ამნაირად მოწიწებით მუხლს მოვიერით და შორიდან
(ქუთაისიდან) გონებით ვეამბორებით შენ გაციებულ გვამს. საუკუნოდ იყოს ხსენება შენი, სახელოვანო მამულიშვილო!“
დეკანოზი ვლადიმერ აბრამიშვილი 1860-1935
დეკანოზი ვლადიმერ აბრამიშვილი 1860 წელს შორაპნის მაზრის (ახლანდელი საჩხერის რაიონი) სოფელ არგვეთში,
მღვდლის ოჯახში დაიბადა. ვლადიმერის წინაპართა თხუთმეტი თაობა სასულიერო პირები იყვნენ.
გვ37
ბაბუამისი- მღვდელი გრიგოლ ლაზარეს ძე აბრამიშვილი 1790 წელს შორაპნის მაზრის (ახლანდელი საჩხერის რაიონი) სოფელ
სოფელ ბაჯითში, საბატონო მღვდლის ოჯახში დაიბადა. წერა-კითხვა, წმინდა წერილი, გალობა და საეკლესიო ტიპიკონი
კვერეთის უდაბნოში ისწავლა. ამის შემდეგ გრიგოლი წლების განმავლობაში მედავითნედ მსახურობდა ჯრუჭის წმინდა
გიორგის სახელობის მამათა მონასტერში, სადაც 1810/11 წელს ხინოწმინდელმა მიტროპოლიტმა დავითმა (წერეთელი) დიაკვნად აკურთხა.
1813 წელს კი მღვდლად დაასხა ხელი და ბაჯითის ეოვლადწმინდა სამების სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად დანიშნა.
მღვდელი გრიგოლი 1859 წლის 15 აპრილს გარდაიცვალა. მამა გრიგოლს ჰყავდა 6 ვაჟი: მამუკა (1812წ.), მაქსიმე (1815წ.), დიმიტრი (1818წ.),
ოქროპირი (1822წ.), დავითი (1824წ.) და სპირიდონი.
მამამისი – მღვდელი სპირიდონ გრიგოლის ძე აბრამიშვილი 1831 წელს შორაპნის მაზრის (ახლანდელი საჩხერის რაიონი)
სოფელ ბაჯითში, მღვდლის ოჯახში დაიბადა. ქუთაისის ოთხკლასიანი სასწავლებელის დამთავრების შემდეგ მედავითნეობდა
მშობლიურ სოფელ ბაჯითში, ყოვლადწმინდა სამების სახელობის ეკლესიაში· დაქორწინების შემდეგ 1857 წელს, იმერეთის
ეპისკოპოსმა გაბრიელმა (ქიქოძე) მღვდლად აკურთხა და არგვეთის წშინდა გიორგის სახელობის ეკლესიაში განამწესა. 1890
წლის აღდგომას სკუფიით დაჯილდოვდა. მას ცოლად ჰყავდა
გვ38
რუსუდან ტყემალაძე, რომელთანაც შეეძინა 6 შვილი: ოთხი ქალიშვილი. და ორი ვაჟი – ვლადიმერი და პანტელეიმონი (პანტელეიმონი პატარაობაში გარდაიცვალა),
მამა სპირიდონი 1895 წლის 24 მარტს ყვავილის სახადით გარდაიცვალა.
სახადმა შეიწირა მისი ერთ-ერთი ქალიშვილის სიცოცხლეც. მამა სპირიდონი დასაფლავებულია სოფელ
არგვეთის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის ეზოში.
მამა ვლადიმერმაც ასევე ქუთაისის ოთხ კლასიანი სასულიერო სასწავლებელი დაამთავრა და სწავლა თბილისის სასულიერო სემინარიაში განაგრძო,
რომელიც მეორე ხარისხის დიპლომით დაასრულა. ამის შემდეგ ეწეოდა პედაგოგიურ მოღვაწეობას
ქუთაისის რამდენიმე სკოლაში. ერთ-ერთი იყო მიხეილ კალანდარიშვილის კერძო პანსიონი, სადაც ასწავლიდა მათემატიკასა
და რუსულ ენას. ორწლიანი მასწავლებლობის შემდეგ, 1887 წლის 18 ივლისს იმერეთის ეპისკოპოსმა გაბრიელმა (ქიქოძე)
ვლადიმერი დიაკვნად აკურთხა და ქუთაისის კლასიკური გიმნაზიის წმინდა ნიკოლოზის სახელობის კარის ეკლესიაში დაადგინა.
ამავე დღეს დაინიშნა ქუთაისის წმინდა გიორგის სახელობის ტაძართან არსებულ სამრევლო-საეკლესიო სკოლის მასწავლებლად.
1889 წლის 4 ივლისს მეუფე გაბრიელმა მღვდლად დაასხა ხელი და სოფელ სპეთის მაცხოვრის ამაღლების სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად განამწესა.
ამავე წლის 6 დეკემბერს საჩხერის ოლქის სამრევლო-საეკლესიო სკოლების მეთვალყურედ დაინიშნა. 1890 წლის 15 იანვარს იმერეთის
ეპარქიის სასულიერო სამზრუნველოს განყოფილების წევრად აირჩიეს.
1892 წლის 24 მაისს სავანის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიაში გადაიყვანეს და ამავე წლის 15 სექტემბერს საჩხერის
სამრევლო-საეკლესიო სკოლის გამგედ და საღვთო სჯულის მასწავლებლად დაინიშნა.
1893 წლის 8 ოქტომბერს საგვერდულით დაჯილდოვდა. სავანეში მამა ვლადიმერმა სამი წელი
დაჰყო, აქედან იგი – მამის გარდაცვალების შემდეგ, 1895 წლის 27 მარტს სოფელ არგვეთის წმინდა გიორგის სახელობის ეკ-
გვ39
ლესიაში გადავიდა. მამა ვლადიმერმა აქაც დააარსა ორკლასიანი სამრევლო-საეკლესიო სკოლა, სადაც მღვდელი ნესტორ დევიძე და
სოფელ გორისის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის მღვდელი კაპიტონ ანტონის ძე სარალიძე მასწავლებლობდნენ. მალე მამა ვლადიმერმა
საერო სკოლაც გახსნა თავის სახლში (სოფ. არგვეთი), რომელიც მოგვიანებით ლუარსაბ მაჭავარიანის ორსართულიანი სახლის მეორე სართულზე გადაიტანეს.
სკოლაში 50 მოსწავლე ირიცხებოდა· აქ მასწავლებლობდნენ ივლიანე ხარშილაძე და მამა ვლადიმერის უფროსი ქალიშვილი – ლუბა, რომელსაც ქუთაისის წმინდა
ნინოს სახელობის ქალთა სასწავლებელი ჰქონდა დამთავრებული და მანამდე საჩხერის სკოლაში ასწავლიდა.
1898 წლის 30 მაისს მამა ვლადიმერს სკუფია უბოძეს. 1899 წლის 26 იანვარს ჭიათურის ოლქის მთავარხუცესის თანაშემწედ დაინიშნა.
1901 წელს იმერეთის ეპარქიის სასწავლო განყოფილებამ მღვდელი ვლადიმერი საჩხერის სკოლაში საგამოცდო
კომისიის თავჯდომარედ აირჩია.
1902 წლის 6 მაისს იმერეთის ეპისკოპოსმა ლეონიდემ (ოქროპირიძე) მამა ვლადიმერი ეკლესიაში ნაყოფიერი და კყთილსინდისიერი მოღვაწეობისათვის კამილავკით
დააჯილდოვა.
1907 წლის 6 ივლისს მამა ვლადიმერი საჩხერის ოლქის მთავარხუცესად დაადგინეს.
1907 წელს მისი ძალისხმევით სოფელ არგვეთში აშენდა ორგანყოფილებიანი საერო სკოლის ახალი
შენობა, რომელიც შედგებოდა ხუთი ოთახისაგან (შემდეგ აქ სოფლის კოოპერატივი განთავსდა). სკოლის ხელმძღვანელად
გვ40
დაინიშნა ოდესის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებული, მათემატიკოსი ვასო აბდუშელიშვილი. ამავე წელს, კვლავ მამა ვლადიმერის თაოსნობით,
სკოლის გვერდით გაიხსნა იმ მხარეში პირველი სამკითხველო, რომლის გამგედ მან თავისი უფროსი ქალიშვილი ლუბა დანიშნა. სამკითხველო გამოირჩეოდა თავისი მდიდარი წიგნსაცავით.
წიგნებს თავად მამა ვლადიმერი იწერდა პეტერბურგიდან. საერო სკოლის გახსნის გამო მას უთანხმოება ჰქონდა თავადაზნაურობასთან, რომლებმაც იმერეთის მაშინდელ
ეპისკოპოსთან ლეონიდესთან (ოქროპირიძე) უჩივლეს. მაგრამ ეპისკოპოსმა ლეონიდემ მამა ვლადიმერს დაუჭირა მხარი და
ნება დართო, სხვა სოფლებშიც გაეხსნა სკოლები, მე შენს შემწედ მიგულეო“, – ასე გამოისტუშრა მან მოძღვარი.
1908 წელს საჩხერის ოლქის სამღვდელოებამ იგი იმერეთის საეპარქიო კრებაზე დამსწრე დეპუტატად აირჩია. ამავე წლის აღდგომის
დღესასწაულთან დაკავშირებით მამა ვლადიმერი სამკერდე ოქროს ჯვრით დაჯილდოვა.
1914 წლის 15 მაისს მას წმინდა ანას III ხარისხის ორდენი ეწყალობა.
XX საუკუნის 10-იანი წლების ბოლოს კი დეკანოზის წოდება მიენიჭა.
ღეკანოზი ვლადიმერ აბრამიშვილი იმ დროისათვის მეტად განათლებული პიროვნება იყო.
იცოდა რუსული, ლათინური და ფრანგული ენები. 1915 წლის 26 იანვარს, როდესაც დიდი ქართველი მგოსანი აკაკი წერეთელი გარდაიცვალა,
მისი სულის მოსახსენებელი პირველი პანაშვიდი სხვიტორში საჩხერის მთავარხუცესმა, მღვდელმა ვლადიმერ აბრამიშვილმა ოლქის სამღვდელოებასთან ერთად აღასრულა.
მამა ვლადიმერს ცოლად ჰყავდა გაღმა არგვეთელი თამარ (თაფლო) საჩინოს ასული კურცხალია (1868-1964 წწ.), მათ 8
შვილი შეეძინათ: ელენე (ლუბა, 1888 წ.) ვერა (1889 წ.), მიხეილი (1892 ს.), იოანე (ბუჭულა, 1894 წ.), ჭაჭია (ბავშვობაშივე გარდაიცვალა), ტატიანა (თალიკო, 1903 წ.),
ვახტანგი (1905 წ.) და სპირიდონი (კუკური). თამარ კურცხალიამ ღირსეული მეუღლეობა გაუწია მამა ვლადიმერს მტკიცე ხასიათის, სიმკაცრის, გულმოწ-
გვ41
ყალების, შრომისმოყვარეობისა და სამართლიანობისათვის მას არგვეთის ,,ოთარაანთ ქვრივიც“ კი შეარქვეს.
თამარი 104 წლის ასაკში გარდაიცვალა.
1921 წელს, საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, კომუნისტებმა დაარბიეს ეკლესიები, შეავიწროეს სამღვდელოება, ჩამოართვეს
მიწები· ასეთივე ბედი ეწია მამა ვლადიმერსაც, რომელიც 1924 წელს შავ სიაში მოხვდა. მოძღვარი ძლიერ განიცდიდა მაშინდელ რთულ მდგომარეობას და ამბობდა: „შრომა არ დამიშურებია და რას მემართლებიანო“,
1927 წლის 21-27 ივნისის გამართულ საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის IV საეკლესიო კრებას მარგვეთის ეპარქიიდან ესწრებოდნენ შემდეგი დელეგატები: დეკანოზი იოსებ წერეთელი, დეკანოზი ვლადიმერ აბრამიშვილი,
მღვდელი სვიმონ ტყემალაძე და მოქალაქე ირაკლი გუნცაძე.
გვ42
XX საოკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში მამა ვლადიმერი იძულებული გახდა· მღვდლობაზე უარი ეთქვა. მიუხედავადდ ამისა,
თანასოფლელები სიცოცხლის ბოლომდე დიდი მოწიწებითა და პატივისცემით ეპყრობოდენ ამ სიკეთისა და ხალხისადმი სიყვარულით გამსჭვალულ,
ღვთიური მადლით მოსილ პიროვნებას.
ღეკანოზი ვლადიმერ აბრამიშვილი გარდაიცვალა 1935 წელს, დაკრძალულია სოფელ არგვეთის ეკლესიის ეზოში· აქვე განისვენებს მისი შეუღლე თამარ კურცხალიაც.
მოამზადა დეკანოზ ვლადიმერისის შთამომავალმა, ქალბატონმა ლია აბრამიშვილმა
მღვდელი ზაქარია აბრამიშვილი
1880-1930
მღვდელ ზაქარია აბრამიშვილის დაბადების ზუსტი თარიღი უცნობია. ნათესავების გადმოცემით, სავარაუდოდ, იგი XIX საუკუნის 80-იანი წლებში დაბადებულა.
ზაქარია და თავისი ძმა ნიკოლოზი პატარები იყვნენ, როდესაც მამა გარდაეცვალათ და მთელი ოჯახი დედის, რახილი ნოზაძის ანაბარა დარჩა.
ახალგახრდა ქალი ცოლად ითხოვა იოსებ ხაჩიძემ, რომელიც სურამის საბჭოში მამასახლისად მუშაობდა. მამინაცვალი კეთილი კაცი აღმოჩნდა და გერებს განათლება მიაღებინა.
ზაქარია თბილისის სასულიერო სასწავლებელში სწავლობდა, რომლის დამთავრების შემდეგ მედავითნედ დაინიშნა თბილისის
ნათვლუღის წმინდა დიდმოწამე ბარბარეს სახელობის ეკლესიაში.
1910 წელს დაქორწინდა სონია ლომსაძეზე, რომელთანაც ოთხი შვილი შეეძინა: ილია (დაბადებული 1912 წელს), გოგა
(დაბადებული 1914 წელს – ორივე დაიღუპა II მსოფლიო ომში), ვარა (დაბადებული 1917 წელს) და შალვა (დაბადებული 1918 წელს).
XX საუკუნის 10-იანი წლების ბოლოს ზაქარია დიაკვნად აკურთხეს.
გვ43
1921 წელს საქართველოში კომუნისტური რეჟიმი დამყარდა. დაიწყო სასულიერო პირების დევნა-შევიწროება, ეკლესია მონასტრების დარბევა, სამღვდელოებას
და მორწმუნეებს გასამართლების გარეშე ხვრეტდნენ. მამა ზაქარია იძულებული გახდა, თბილისს გასცლოდა და ოჯახთან ერთად, დაახლოებით 1926-1927 წლებში,
სოფელ კაკალათხევში (სურამთან ახლოს. სამწუხაროდ, სოფელი დღეს აღარ არსებობს) დასახლდა.
სოფელში დაბრუნებული დიაკონი ზაქარია ურბნელმა ეპისკოპოსმა სვიმონმა (ჭელიძე, ეპარქიას განაგებდა 1927-1930 წლებში) მღვდლად აკურთხა და ჩააბარა სოფლები ლუმბრუმა და აზარმელი.
იმ პერიოდში ღვთისმსახურების შესრულება მეტად საშიში და სარისკო საქმე იყო და მამა ზაქარიაც მალულად აღასრულებდა ნათლობებს, ჯვრისწერას და სხვა საიდუმლოებებს, აპატიოსნებდა მიცვალებულებს.
1928 წელს დაიჭირეს და გადაასახლეს მეზობელი სოფლის გვერდისუბნის მღვდელი ლეონტი ბებიაშვილი· ამასთან დაკავშირებით სურამის საბჭოში დაიბარეს მამა ზაქარიაც, მაგრამ
ყველასგან მოულოდნელად, მრავალშვილიანობის გამო, შეიბრალეს და თანაც თბილისში აცნობეს, აღარ მღვდლობსო.
მამა ზაქარია სოფელ კაკალათხევის ბავშვებს წერა-კითხვასა და საღვთო სჯულს ასწავლიდა. დღესაც ცოცხალი არიან ის ადამიანები, რომლებსაც ახსოვთ და იხსენებენ წერა-კითხვის
მასწავლებელ მოძღვარს. მამა ზაქარიას ჰქონდა თავისო მეურნეობა, ბაღი, ჰყავდა ხარები და ეწეოდა მიწათმოქმედებას·
გვ44
X X საუკუნის 20-იანი წლების ბოლოს კომპარტიის უფროსმა სკოლკო მულაძემ და მისმა თანაშემწემ კონსტანტინე ლომიძემ
(სოფელ ქემფერში) „შეარცხვინეს“ კაკალათხევის მცხოვრებნი, რომ მათ სოფელში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა მღვდელი და
ამიტომ ისინი ვერ ეღირსებოდნენ კოლმეურნეობას (კოლმეურნეობა მართლაც ჩამოყალიბდა 1930 წლის შემდეგ. როდესაც მოძღვარი მოკლეს).
მამა ზაქარია რავდენჯერმე გააფრთხილეს, უარი ეთქვა მღვდლობაზე და საერო სამსახურში ჩამდგარიყო,
მაგრამ ქრისტესა და დედაეკლესიის სიყვარულისთვის ის მზად იყო სიცოცხლე დაეთმო. მისი სახლი მრავალგზის დაარბიეს, დააწიოკეს,
ემუქრებოდნენ და ავიწროებდნენ ოჯახს. დაუწვეს ორი ურემი სასულიერო წიგნები, ხატები, საეკლესიო ნივთები და
სამღვდელო შესამოსელიც კი. ასევე რამდენჯერმე გაკრიჭეს და გაპარსეს თავად მოძღვარი. მამა ზაქარია ერთი წუთითაც არ
დაფიქრებულა, ისევ გაიზარდა თმა-წვერი და მეტი შემართებით განაგრძო მოღვაწეობა. ბოროტი გადამწყვეტი შეტევისათვის ემზადებოდა.
1930 წლის 31 დეკემბერი იდგა. მამა ზაქარია ბავშვის მოსანათლად იხმეს ა. და მ. ლ-ებმა. მოძღვარს ფრიად გაუხარდა,
როდესაც გაიგო, რომ კეთილ საქმეზე იბარებდნენ და დიდი სიხარულით გაეშურა წესის შესასრულებლად. რას იფიქრებდა,
რომ ეს მისი ბოლო მსახურება იქნებოდა. ნათლობა შეარულა და მოსაღამოვდა კიდეც. უკანა გზახე ფრთხილად მოდიოდა
(იმხანად საქართველოს საეკლესიო კრებამ მიიღო დადგენილება, რომ დროებით, სანამ დაძაბული მდგომარეობა არ გამოსწორდებოდა, მოძღვრებს საღამოს საათებში,
დაბინდებიდან გათენებამდე აღარ შეესრულებინათ მსახურება, თუ მათ დაუძახებდნენ ან წაიყვანდნენ სადმე მოშორებით, რადგანაც ბევრი
მკვლელობა დაფიქსირდა იმ წლებში). მაგრამ მკვლელებს არ ეძინათ. ისინი ნათლობიდან ჩუმად აედევნენ მოძღვარს. შემდგომში
თანასოფლელები იხსენებდნენ, რომ მამა ზაქარია გარბოდა და
უგუნურთ სთხოვდა არ მოეკლათ იგი, არ დაედოთ მძიმე ცოდვა
გვ45
და არ დაეტოვებინათ მისი შვილები ობლად (ამ ყველაფერს ხედავდა ცრთ-ერთი მეზობელი)·
მთვრალი მკვლელები კი მისდევდნენ და ბოლოს მარგილით გამოასალმეს სიცოცხლეს.
დილით თანასოფლებმა წეაროსთან იპოვეს მოძღვრის ნაწამები და თავგახეთქილი გვამი.
ახალი წელი, 1 იანვარი თენდებოდა.
მკვლელები მეორე დღესვე დააპატიმრეს (სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ მკვლელები სწორედ ის პიროვნებები აღმოჩნდნენ, ვინც მამაოს ბავშვი მოანათვლინეს.
მეტიც, ისინი მონათლული ბავშვის ბიძები იყვნენ. როგორც ჩანს, ეს ნათლობაც მხოლოდ მიზეზი იყო მოძღვრის წასაყვანად, რათა იგი მოეკლათ, მაგრამ მალევე გაათავისუფლეს.
თუმცა, ვაი, ასეთ თავისუფლებას. მათგან ერთს შვიდი შვილი შეეძინა და შვიდივე დაეხოცა, მეორეს კი ოთხი მოუკვდა,
თავად მკვლელს კი მატარებელმა გადაუარა, ფეხები გადაუჭრა და სიცოცხლე საშინელი ტანჯვა-წამებით დაასრულა.
მღვდელი ზაქარია სოფლის სასაფლაოზე დიდი პატივით დაკრძალეს (საფლავი დღესაც არსებობს). საფლავის ქვაზე არის
წარწერა, სადაც მოთხრობილია მისი მკვლელობის შესახებ.
მამა ზაქარიას მეუღლე სონია ლომსაძე მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს, შვილის, შალვას დაბრუნების შემდეგ გარდაიცვალა.
მან, როგორც ჩანს, გადამალა რამდენიმე საეკლესიო ნივთი, მათ შორის, ძვირფასი ხალიჩა, ოქროს მტრედი. მოგვიანებით ისინი კვლავ ეკლესიებს დაუბრუნდა
(სურამის ყოვლადწმინდა სამების სახელობის ეკლესიას და იტრიის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის დედათა მონასტერს).
გვ46
მღვდელი ვლადიმერ აბულაძე 1871-1962წწ
მღვდელი ვლადიმერ დავითის ძე აბულაძე 1871 წლის 8 დეკემბერს
სოფელ ზედა საქარაში, გლეხის ოჯახში დაიბადა. დაამთავრა ქუთაისის სასულიერო სასწავლებელი
წმინღა წერილი, გალობა და საეკლესიო ტიპიკონი მოწამეთას წშინდა დავით და კონსტანტინეს სახელობის მონასტერში შეისწავლა.
1892 წელს იმერეთის ეპისკოპომა გაბრიელმა (ქიქოძე) საქარის მაცხოვრის ფერისცვალების სახელობის
ტაძრის მედავითნედ დაადგინა· 1897 წელს ვლადიმერი მონაწილეობდა რუსეთის იმპერიაში ჩატარებული მოსახლეობის საყოველთაო აღწერაში,
რის გამოც იგი ვერცხლის მედლით დააჯილდოვეს.
1899 წლის 29 დეკემბერს, თავისი მოძღვრის, იმერეთის საეპარქიო სახლის ეკონომოსის, მღვდელ-მონაზონ ავქსენტის (ფაღავა,
შემდგომში – ნამარნევის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის მონასტრის წინამძღვარი) წარდგინებით, იმერეთის ეპისკოპოსმა ბესარიონმა (დადიანი) დიაკვნად აკურთხა.
1900 წლის 4 იანვარს კი მღვდლად დაასხა ხელი და ლეყერეთის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობიხ ეკლესიის წინამძღვრად დანიშნა.
ამავე წლის 16 მარტს, თავისი თხოვნიხ საფუძველზე. ბოსლევის წმინდა გიორგის სასელობის ეკლესიის წინამძღვრაღ გადაიყვანეს.
1901 წლის 20 ნოემბერს სოფელ ბოსლევის ორკლასოან სამრევლო-საეკლესიო სკოლაში საეკლესიო გალობისა და საღვთო
გვ47
სჯულის მასწავლებლად დაინიშნა. 1907 წლის აღდგომას საგვერდულით დაჯილდოვდა, ხოლო 1912 წელს – სკუფია უბოძეს.
1918 წლის დეკემბერში მამა ვლადიმერი მენშევიკურმა მთავრობამ სამსახურიდან დაითხოვა.
1919 წლის 15 სექტემბერს, შორაპნის სამასრო ერობის გადაწყვეტილებით, დაბლა საქარის სკოლის გამგე-მასწავლებლად დაინიშნა.
1919 წლის 1 ნოემბერს ზედა საქარის სკოლაში ამავე თანამდებობაზე გადაიყვანეს.
მამა ვლადიმერს ჰეავდა მეუღლე მარიამ ბართლომეს ასული და შვილები: ილია (შემდგომში – ცნობილი მეცნიერი და აკადემიკოსი), ბიძინა, დავითი,
თამარი, ნინო და ვლადიმერი. კომუნისტური ხელისუფლების მიერ ტაძრების დახურვისა და სამღვდელოების შევიწროების შემდეგ მამა ვლადიმერი იძულებული
გახდა, თავი დაენებებინა ღვთისმსახურებისათვის, თუმცა ერთი. პერიოდი ფარულად მაინც აღასრულებდა საეკლესიო წესებს.
გარდაიცვალა ღრმად მოხუცებული 1962 წელს. დაკრძალულია სოფელ ზედა საქარის სასაფლაოზე.
მღვდელი პავლე აზიკური
თუშეთი ჩვენი ქვეყნის მთიანეთის ერთ-ერთი ულამაზესი და ღვთივკურთხეული კუთხეა. უბრალო ისტორიული ჯეშმარიტებაა,
რომ სწორედ სარწმუნოებაში მტკიცედ დგომამ შეგვინარჩუნა ქართველებს ჩვენი თვითმყოფადობა – ენა, კულტურა, ტრადიციები.
ამისი ნათელი მაგალითია თუშეთი, რომლის რთულ და მიუვალ ხეობებში ამდენი სოფლების არსებობა და აქ თუში ხალხის ყოფნა ღვთის დიდი წყალობა და დიდი სასწაულია,
რადგანაც მთელი საუკუნეები მუსლიმანური სამყაროს გარემოცვაში (ჩრდილოეთით ესაზღვრება ჩეჩნეთი, აღმოსავლეთით – დაღესტანი),
მკაცრ პირობებში მყოფი, ბარს მოწყვეტილი თუშები მხოლოდ ღვთის სიყვარულსა და ღვთის რწმენას თუ შეეძლო მოეყვანა დღევანდლამდე და შეენარჩუნებინა სარწმუნოება, ადათ-წესები
და კულტურა.
გვ48
თუში ხალხის ისტორიულ წარსულს, მათ წეს-ჩვეულებებს თუ დავუკვირდებით, კარგად დავინახავთ, რა ღრმად აქვს ფესვები
გადგმული სარწმუნოებას. ქრისტიანობა თუში კაცის ყოველდღიურ ცხოვრებაში აისახებოდა: მის ქცევაში, ჩაცმულობაში, შრომასა თუ ხელსაქმეში.
დღეს ვერ შეხვდებით ვერც ერთ უხუცეს თუშს, რომელსაც არ ახსოვდეს, თუ როგორ წმინდად ინახავდნენ მათი წინაპრები
მარხვას.
თუშეთში დაახლოებით ათამდე ეკლესია იყო. ჩვენამდე მოღწეულია მხოლოდ ხუთი მათგანი, მრევლის წევრებთან ერთად
რომელთაც XIX საუკუნეს მიაკუთვნებენ. ესენია: შენაქოს ყოვლადწმინდა სამების, ომალოს ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის
მიძინების, ნაციხარის წმინდა გიორგის, ილიურთის წმინდა გიორგისა და დართლოს ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ეკლესიები,
ტაძრები ყოფილა ასევე სოფელ ფარსმასა და ჯვარბოსელშიც. აქედან მოქმედია მხოლოდ ერთი ტაძარი სოფელ ომალოში, ხოლო
შენაქოს ეკლესიაში აბბა ალავერდელი მიტროპოლიტი დავითის ლოცვა—კუურთხევითა და აღგილობრივო თუშების – სამღვდელოებისა და მოსახლეობის დიდი ენთუზიაზმით,
კეთილისმყოფელთა თანადგომით მიმდინარეობს სარესტავრაციო სამუშაოები.
როგორც საარქივო მასალებიდან ირკვევა, დაახლოებით XX საუკუნის 30-იან წლებამდე თუშეთში ღვთისმსახურებას ეწეოდნენ თუში მღვდლები:
პავლე აზიკური, პეტრე ელანიძე, ბაგრატ ცოცანიძე, სვიმონ დაქიშვილი, მღვდელ-მონაზონი თორნიკე (აჭაიძე) და სხვები.
გვ49
მღვდელ პავლე აზიკურის შესახებ ბიოგრაფიული ცნობები საკმაოდ მწირია. მისი შთამომავლებისა და უკვე ასაკოვანი
ნათესავების ხსოვნაში შემორჩენილი მონათხრობის თავმოყრით, შეძლებისდაგვარად აღვადგინეთ მისი ბიოგრაფია.
თუშეთი ბეოგრაფიულად იყოფა სამ ხეობად: პირიქითის, გომეწრისა და ჩაღმის. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, პირიქითის
ხეობაში მდებარე სოფლებიდან ორ მათგანში – დართლოსა და ფარსმაში იყო ეკლესიები.
მამა პავლე სწორედ ფარსმის წმინდა გიორგის სახელობის ტაძარში (გირევიდან დაახლოებით 5 კილომეტრზე მდებარეობს)
ეწეოდა ღვთისმსახურებას.
მღვდელი პავლე აზიკური 1847 წელს თუშეთში, სოფელ გირევში დაიბადა. მამას ერქვა – იმედო, დედა – ფარსიკაანთ ქალი
იყო. ჰყავდა სამი ძმა: ბასილი, გიორგი და ფილიპე. მეტად საინტერესოა ისტორიაა, თუ როგორ გახდა გარესამყაროს მოწევეტილი თუშეთის და ისიც პირიქითის
მიუვალ ხეობებსა და ბუმბერაზ, პირქუშ მთებში დაბადებული თუში კაცი ღვთისმსახური. მამა პავლეს ძმისშვილს, შიო აზიკურს, ერთი
ისტორია ჩაუწერია. რომელიც დღეს შესაძლოა ზღაპრად მოგვეჩვენოს, მაგრამ მასში ნათლად ჩანს თუში ხალხის მძიმე
და ტრაგიკული ისტორიული ყოფა.
მამა პავლეს ჰყოლია ძალიან ლამაზი მამიდა (მამის ბიძაშვილი) მაია, რომელიც ერთ ქისტს ჰყვარებია, მოუტაცია და ცოლად შეურთავს.
მამა პავლეს მამა – იმედო ვერ ეგუებოდა თავისი ბიძაშვილის მუსლიმანებში ცხოვრებას, იქ წავიდა კიდეც
მის დასაბრუნებლად, მაგრამ მაია უკან აღარ გამოჰყვა. იგი დამორჩილებოდა თავის ხვედრს და უჭირდა ქმარ-შვილის მიტოვება·
იმედო ძალიან განიცდიდა ამ ამბავს და ბოროტი ზრახვაც მოსვლია – ქმარს მოვუკლავ და მერე აღარ გაუჭირდება დაბრუნებაო. თავისი ჩანაფიქრის აღსრულების შემდეგ წამოსულა
გირევში. მაია კი ოჯახის მორჩილებაში, კვლავ მუსლიმანებში აგრძელებდა ცხოვრებას და არც ფიქრობდა უკან დაბრუნებას.
გვ50
იგი ყველას უყვარდა და ებრალებოდა, მაგრამ ქისტური წესის მიხედვით, მას განაჩენი გამოუტანეს – სხვა გვარში უნდა გაეყიდათ.
აი, მაშინ კი თივს უშველა, ღამე პატარა შვილთან ერთად გამოიპარა, საცალფეხო ბილიკებით ჯერ ხევსურეთში გადავიდა,
იქიდან უკანა ფშავში და ბოლოს თიანეთში დაბინავდა. აქ მძიმე მუშაობით ირჩენდა თავს. შემდეგ გათხოვილა საკმაოდ შეძლებულ ქვრივ კაცზე და შეძლებულად ცხოვრობდა,
თუმცა თავისი კუთხისა და ახლობლების დარდს მუდამ თან ატარებდა. ამიტომ შეუთვლია თუშეთში თავისი ბიძაშვილისთვის (პავლეს მამისთვის),
შენი ერთ-ერთი შვილი მომიყვანე აქ, თიანეთში და კარგ სწავლა-განათლებას მივცემო. იმედოს გაუგზავნია პავლე და ხვთისო მამიდასთან. აქ ორივემ დაამთავრა თიანეთის სასწავლებე ლი.
ხვთისომ მეცხვარეობა ირჩია, პავლეს კი სწავლა გადაუწყვეტია.
1874 წელს პავლე გურგვალჭალის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის მედავითნედ დაინიშნა. 1875 წლის დასაწყისში იგი ფარსმის წმინდა გიორგის სახელობის ტაძარში გადაიჟყვანეს.
1875 წლის 21 მაისს საქართველოს ეგზარქოსმა ევსევიმ (ილინსკი) დიაკვნად აკურთხა, ამავე წლის 1 ივნისს მღვდლად დაასხა ხელი და ფარსმის ეკლესიის წინამძღვრად დანიშნა.
მამა პავლეს სამწყსოში 7 სოფელი შედიოდა: ჭონთიო, ჰეღო, დაქიურთა, ნაკუდურთა, გირევი, ბასო და ფარსმა.
1885 წლის 5 ივნისს ეკლესიაში ნაყოფიერი მოღვაწეობისათვის მღვდელი პავლე საგვერდულით დაჯილდოვდა.
მამა პავლემ მრავალი აღზარდა და სიპის ქვებზე ასოების გამოწერით ასწავლიდა წერა-კითხვას. თავის შვილებსაც პირველმა
მისცა უმაღლესი განათლება. მამა პავლე ზრდიდა შვიდ შვილსა და გერს: ნიკოს, იოსებს, მოსეს, იოანეს (ვანო), ვახტანგს (ვახტო), თებროს და სონას.
შვილებს მამა პავლე პატარაობიდანვე ლოცვასა და მარხვას აჩვევდა. ვაჟებმა უმაღლესი სასწავლებლები დაამთავრეს, ქალებს კი წერა-კითხვაც არ ასწავლა. მამა
პავლე თვლიდა, რომ ქალისთვის მთავარი იყო ოჯახი და ხელ
გვ51
საქმე. მისი ერთ-ერთი ქალი თებრო, როგორც მისი შვილიშვილი იხსენებს, მოხუცებულობამდე (გარდაიცვალა 1979 წელს, 82 წლის)
დანანებითა და საყვედურით იხსენებდა, რომ მამამ განათლება არ მისცა და წერა-კითხვა გათხოვების შემდეგღა შეისწავლაო.
ოფროსმა ვაჟმა ნიკომ (1880 წ.) დაამთავრა ყაზანის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი, ჰყავდა მეუღლე – მარიამ
ევსტათის ასული (1886 წ.); მოსე (1887 წ.) – დაამთავრა ბაქოს საინჟინრო სასწავლებელი; იოსები (1882 წ.) – სამხედრო სასწავლებლის კურსდამთავრებული.
იბრძოდა I მსოფლიო ომში, სადაც ტყვედ ჩავარდა და ერთ ხანს ცხოვრობდა შვეიცარიაში.
ტყვეობის დროს ფილტვებით დაავადებულმა მოახერხა საქართველოში დაბრუნება და ლოგინად ჩავარდნილი დაახლოებით 1925-
1926 წლებში გარდაიცვალა; ვანომ მთელ თუშეთში პირველმა
დაამთავრა გროზნოს სატყეო ტექნიკუმი; ვახტო სუსტი ჯანმრთელობის ყოფილა და 20 წლისა ფილტვების ანთებით გარდაიცვალა.
ბევრისთვის ნაკლებად ცნობილი და მეტად მნიშვნელოვანი ისტორიული ფაქტია, რომ 1928-1934 წლებში მამა პავლეს ვაჟის
მოსე აზიკურის მიერ დაიგეგმა ბარიდან თუშეთისკენ მიმავალი ყველაზე უკეთესი, სამოკლეო გზა-ბილიკი (მანამდე შორი, საცალფეხო, მეტად რთული გზით დადიოდნენ) და მისი უშუალო
ხელმძღვანელობით ხდებოდა პირველად იმ გზის გაკვალვა, რომელზედაც დღევანდელი სამანქანე გზა გადის. მისი უშუალო ხელმძღვანელობით აშენდა ომალოს სკოლა-ინტერნატი.
მოსეს მიზნად ჰქონია თუშეთში წყლის პრობლემის შესწავლა-მოგვარება (დღემდე მოუგვარებელია), დაწყებულიც ჰქონია ეს საქმე,
მაგრამ აღარ დასცალდა. დაახლოებით 50 წლის ასაკში გარდაიცვალა. გაურკვეველი მიზეზებით (როგორც XX საუკუნის 30-იან წლებში ხშირად ხდებოდა) იბარებდნენ შინსახკომში დაკითხვებზე.
მხოლოდ უფალმა უწყის მღვდლის შვილს რას აიძულებდნენ, რა ცრუ ჩვენებასა და ცილისწამებაზე ვერ იყოლიებდნენ და ფინიკურად უსწორდებოდნენ.
ბოლოს დაავადდა და 1940 წელს გარდაიცვალა.
გვ52
აქვე არ შეიძლება არ მოვიყვანოთ მისი პირადი ჩანაწერებიდან – გაცრეცილი რვეულიდან მცირე ამონარიდი, რომელიც
თავად ბევრს მეტყველებს: აა მე არ მქონია შემთხვევა პირადათ ცალკე, თავისუფლად – მთელი ამ „ბარგის“ გარეშე – მივსულიყავი „ჩინოვნიკურად“ სამუშაო უბანზე.
საქმე თხოულობდა მთელ ამ შავ ფიზიკურ შრომაშიაც მიმეღო მონაწილეობა, ამეკიდნა და ჩამომეღო, როცა საჭირო იყო ცხენების საპალნე და ხშირად
ივლისის დღეებში გვეძებნოს „გამყოლებს“ თოვლის დროს, ახალი ზაფხულის თოვლით დაფარული ბილიკები! უნდა გამოვტყედე,
სტიქიის მძიმე პირობებს წუთით დაუძლევია ჩემთვის. მიწყევლია ჩემს სავალალოდ, ჩემს მიერვე დაწყებული საქმე, მაგრამ დაბურვილი, მრისხანე, ნამდვილი ზამთრის სურათის, ისევ (მოკლე ხანში) ზაფხულის ბრწყინვალე,
ცხოველი მზის სხივებით შეცვლილი ლამაზი მთის ბუნება წუთში მავიწყებდა მთელს განვლილ ტანჯვა-წამებას და შეგნებაში კვლავ ენთებოდა მხოლოდ
დიადი ისტორიული საქმისადმი ენთუზიაზმის უფრო მძაფრი
გვ53
კოცონი.. აუტანელი საყოფაცხოვრებო პირობებში გაიარა ჩვენთვის
ამ ორმა სეზონმა.. თვით მე, პირადაღ თვეობით ვატარებდი დღე-ღამეს ნაბდის ქვეშ, ეს იყო მთელი ჩემი სახლ–კარი თოვლში,
წვიმაში, დარში..
ამრიგად, დასრულდა ის საქმე, რომელსაც ასეთი ენთუზიაზმით გულით ვემსახურე ექვსი წელიწადი და რომელიც მე „პატარა სპეციალისტმა“ დავისახე ჩემი ზნეობრივი მოვალეობის
პრინციპად იმ ხალხის წინაშე, რომლის ძუძუც მე მიწოვია...
მე ბედნიერი ვიქნები, თუ ჩემი შრომა პატარა მალამოდ დაედება თუშეთის გლეხების ისტორიულ ტანჯვას. შესრულებული საქმე,
განვლილი უდიდესი გარდატეხების შემდეგ გახდება სტიმულად მისი აღორძინების, კვლავ გამხნევების, შრომის და ხალხის,
პირველყოვლისა მისი საყვარელი ხელობის _ მეცხვარეობის დარგში თავისი და ქვეყნის საკეთილდღეოდ·
ახლავეც ბედნიერი ვარ მით: „რომ გხა უვალი, ჩემგან თელილი, თუშეთო ჩემო მაინც დარჩება!... ''
მშობელი ხალხის სიყვარულით ანთებული გულები, თავისი კეთილი საქმეებით მარადიულად ენთება ღვთის წინაშე (ადამიანური დიდებისაგან დაფარულში)
პატარა სანთლებად. ვინ იცის კიდევ რამდენი, ყველასგან უცნობი, თავისი ქვეყნისთვის შრომასა და სიყვარულში მოღლილი სულები მისცემია დავიწყებას.
უცნობია მამა პავლეს გარდაცვალების ზუსტი თარიღი და საფლავი. სიბერისგან დაუძლურებული ზემო ალვანში ჩამოსულა და აქვე გარდაიცვალა,
სავარაუდოდ, 1920-25 წლებში. როგორც ღვთისმსახური, დაკრძალეს სოფლის სასაფლაოზე სამების ეცლესიასთან, რასაც ამტკიცებს ტაძრის აღმოსავლეთით დღესაც
არსებული საფლავის ქვა მხედრული წარწერით:
„ილარიონი ეფროს ძე აზიკურიძე 7 წ.. გარ.. 1930 იანვრის 7 ს გვერდთ... ვსვენივარ ბიძასთან მამა პავლესთან“.
სოფელ დართლოში, ერთ-ერთი ძველი სახლის სიპის ქვაზე შემორჩენილია მამა პავლეს ხელით წაწერილი მისი ამ სახლში
სტუმრობის სამახსოვრო წარწერა: ,,ვინც ეს ნაწერი წაიკითხოს
გვ54
დამწერიმც მაიკითხოს. ხელს ვაწერ ფარსმის მღვდელი პავლე აზიკური 1894 წ. (მარტის) 14 დღესა მოსულვარ“.
მადლობა იმ თუშებს, რომელთა დახმარებითაც აიკინძა წარსულის ეს ფურცლები: რევაზ ცაძიკიძეს (აწ განსვენებული რეზო პაპა - მთელი თუშეთის პაპა,
რომელიც 40 წელი ზამთარზაფხულ ცხოვრობდა თუშეთში. გარდაიცვალა 2006 წლის შემოდგომას, 86 წლის ასაკში), ანხორ აზიკურს, სალომე ბიღოიძეს,
რევაზ პეტრიაშვილს,ნინო ქააძეს, ლერი აზიკურს,ამირან აზიკურს, მანანა თათარიძეს, თემურ აზიკურს, ბასილ ბაშინურიძეს.
მოამზადა ლელა აზიკურმა
ეპისკოპოსი იეროთეოზი (აივაზაშვილი) 1862-1942წწ
ეპისკოპოსი იეროთეოზი, ერისკაცობაში – იეროთე მოსეს ძე აივაზაშვილი, 1862 წლის 6 ნოემბერს თელავის მახრის სოფელ
ყვარელში, მედავითნის ოჯახში დაიბადა. 1882-1888 წლებში თბილისის სასულიერო სეეინარიაში სწავლობდა.
1888 წლის 14 ნოემბერს დიაკვნად აკურთხეს და თბილისის კეთილშობილ ქალთა ინსტიტუტის კარის ეკლესიის ღვთისშსახურად დაინიშნა.
1889 წლის 27 აპრილს მღვდლად დაასხეს ხელი და თელავის მახრის სოფელ შილდის მაცხოვრის ხელთუქმნელი ხატის სახელობის
ეკლესიის წინამძღვრად დაადგინეს·
1859-1901 წლებში მასწავლებლობდა თელავის სასულიერო სასწავლებელში და იყო ყვარლის სამთავარხუცესო ოლქის დეპუტატი.
1897 წლის აღდგომას საგვერდულით დააჯილდოვეს.
1901 წლის I9 მარტს თბილისში გადმოიყვანეს და თავად ჯამბაკურ-ორბელიანების კარის წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ეკლესიის მღვდელმსახურად
დაინიშნა.
1901-1918 წლებში თბილისის სასულიერო სასწავლბელსა და გიმნაზიაში (მაჩაიძისაში) საღვთო სჯულსა და
გვ55
ქართულ ენას ასწავლიდა.
1902 წლის 7 აპრილს სკუფია უბოძეს: 1903 წლის 3 მარტს თბილისის წმინდა ეკატერინეს სახელობის
ეკლესიაში გადაიყვანეს. 1907 წლის 20 სექტემბერს ხარფუხის წმინდა
ნიკოლოზის სახელობის ბერძნული ეკლესიის წინამძღვრად დაინიშნა.
1913 წლის 6 მაისს კამილავკა ეწყალობა.
1916 წლის 8 დეკეებრიდან თბილისის ყოვლადწშინდა სამების სახელობისეკლესიის მღვდელია (შემდგომში – წინამძღვარიც).
1917 წელს სამკერდე ოქროს ჯვრით დაჯილდოვდა, ხოლო 1919 წელს დეკანოზის წოდება მიენიჭა 1928 წლის 16 დეკემბერს სრულიად საქართველოს
კათოლიკოს-პატრიარქმა ქრისტეფორე III-მ (ციცქიშვილი) ნინოწმინდელ ეპისკოპოსად დაასხა ხელი და კათოლიკოს პატრიარქის
ქორეპისკოპოსად დანიშნა.
1929 წლის 20 ნოემბრიდან შეთავსებით ბოდბის ეპარქიის მართვა დაევალა. ეპისკოპოსი იეროთეოზი 1942 წლის 28 ოქტომბერს გარდაიცვალა.
დაკრძალულია თბილისის სიონის საკათედრო ტაძრის გალავანში, სამხრეთით.
მეუფე იეროთეოზის შვილიშვილი აბესალომ აივაზაშვილი მღვდელმთავრის ცხოვრების ბოლო პერიოდისა და მისი სიკვდილის შესახებ იგონებს:
„კარგად მახსოვს, თუ როგორ სთავაზობდნენ ბაბუას უცნობი პირები სხვადასხვა მაღალ საერო თანამდებობებს, სანაცვლოდ
კი მას ღვთისმსახურებისათვის თავის დანებებას სთხოვდნენ. თავიდან ეს ყველაფერი მშვიდობიან ფორმას ატარებდა, მაგრამ
პაპამ ერთხელ ასე უთხრა: ,მირჩევნია ქრისტეს ერთგული დავრჩე,
ეს სამოსელი ვატარო და „ბნელეთის მსახური“ მიწოდოთ, ვი-
გვ56
დრე თქვენგან მაღალჩინოსნობა მივიღოო“. ამ სიტყვების შემდებ ზეწოლამ სულ უფრო აშკარა სახე მიიღო. ერთხელაც,
შებინდებისას ქუჩაში პაპას თავს დაესხნენ და თავის არეში ბლაგვი საგნით მძიმე დარტყმა მიაყენეს, მაგრამ ძლიერი ფიზიკური აღნაგობის გამო,
მან სამ-ოთხ წელს კიდევ იცოცხლა. ამ დროის განმავლობაში სუკის ჯალათები არ წყვეტღნენ მის შევიწროებას. უწყოდენ რა ჩვენი უსახსრობა,
ძველ წინადადებასთან ერთად, სრულფასოვან მკურნალობას სთავაზობდნენ, მაგრამ მეუფე ტვინში სისხლის ჩაქცევით, ტანჯვა-წაშებით ისე
აღესრულა, რომ ოდნავაც არ უღალატია ქრისტესთვის.
ოჯახში ყოველთვის გვწამდა, რომ დადგებოდა დრო, როდესაც ამ ამბის ყველასთვის მოყოლის საშუალება მოგვეცემოდა
და მეუფე იეროთეოზის პირადი მაგალითი გზას გაუნათებდა მომავალ თაობას“.
არქიმანდრიტი ამბროსი (ალადაშვილი) 1873-1955წწ
არქიმანდრიტი ამბროსი, ერისკაცობაში ალექსანდრე გიორგის ძე ალადაშვილი, 1873 წელს ქიზიყში, გლეხის ოჯახში დაიბადა.
დაამთავრა სოფელ მაჩხაანის ერთკლასიანი სამრევლო სასწავლებელი. XIX საუკუნის მიწურულს ბერობის სურვილმა
ტიბაანში, ხირსის წმინდა სტეფანეს სახელობის მამათა მონასტერში მიიყვანა, სადაც იქაური ბერების დახმარებით საფუძვლიანად შეისწავლა წმინდა წერილი,
გალობა და საეკლესიო ტიპიკონი. 1902 წელს მონასტრის წინამძღვარმა, არქიმანდრიტმა ლეონტიმ (ბაქრაძე) მორჩილი ალექსანდრე ბერად აღკვეცა და
სახელად ამბროსი უწოდა. ამავე წლის 27 ოქტომბერს დიაკვნად აკურთხეს. 1903 წლის 2 მარტს თბილისის მაცხოვრის
ფერისცვალების სახელობის მონასტერში გადაიყვანეს. 1905 წლის
გვ57
15 მაისს მღვდლად დაასხეს ხელი და გარეჯის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის მონასტერში დაინიშნა. იმავე წლის
15 ივნისს მონასტრის ხაზინადრობა ჩააბარეს.
1905 წლის 27 ოქტომბერს იმერეთის ეპისკოპოსმა ლეონიდემ (ოქროპირიძე) მარტვილის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის
მონასტერში გადაიყვანა და 11 დეკემბერს საგვერდულით დაააჯილდოვა.
1906 წლის 15 ნოემბერს ისევ ნათლისმცემლის მონასტერში დააბრუნეს.
1907 წლის 1 სექტემბერს შიომღვიმის მონასტერში გადაიყვანეს.
1908 წლის 10 მაისს თბილისის ფერისცვალების სახელობის მონასტერში დაადგინეს. ამავე წლის
10 დეკემბრიდან ხირსის მონასტერშია და დროებით ხაზინადრობა შეუთავსეს.&