ალბათ ყველას გახსოვთ პატარა ბიჭი - თამაზი ფილმიდან "კუკარაჩა", ამჯერად სწორედ ეს ბიჭი უნდა გაგახსენოთ, უფრო ზუსტად, მისი როლის შემსრულებელი ლადო ტატიშვილი. ლადო დღეს ცოცხალი აღარ არის, შესაბამისად, სტატიაც ისევე სევდიანი გამოვიდა, როგორც რეჟისორების - სიკო და ქეთი დოლიძეების ფილმი - "კუკარაჩა". ეკრანული დედის, დეიდა ანიკოს ერთადერთი ვაჟი ცხოვრებაშიც დედისერთა იყო და თავისი ასევე
ერთადერთი ვაჟის, მისივე სეხნია ლადოს დაბადებასაც ვერ მოესწრო - საქართველოს სამოქალაქო ომში დაიღუპა.
ლადოს დედას, ქალბატონ ტომა მამალაძეს რომ ვეწვიე, ინტერვიუსგან თავი შეიკავა, ძალიან მიმძიმს იმ დღის გახსენება, ფიქრს რომ ვიწყებ, მერე ღამეებს ვათენებო. თუმცა ფოტოების შერჩევისას ორი სიტყვით მიამბო ლადოზე:
- საქართველოში სამოქალაქო ომი რომ მიმდინარეობდა, ლადო სწორედ მაშინ ამთავრებდა სამხატვრო აკადემიის არქიტექტურის ფაკულტეტს. 1992 წელს, თბილისის ბრძოლები რომ დასრულდა და დასავლეთ საქართველოსკენ გადაინაცვლეს, ლადომ თავის მეგობრებთან ერთად სამტრედიაში წასვლა მოინდომა. კინაღამ გავგიჟდი, ვკიოდი, არსად გაგიშვებ-მეთქი, მაგრამ რადგან არ იშლიდა, მეუღლემ დამამშვიდა, ჩემი მანქანით წავიყვან, გვერდით ვეყოლებიო. იქნებ, ამ მანქანით რომ არ ყოფილიყვნენ და სხვა ბიჭებთან ერთად წასულიყო, მათთვის არც ესროლათ.
ჩასვლისთანავე ქართველმა სნაიპერმა დაუცხრილა მანქანა. მერე კი ყვიროდნენ, გაჩერდითო, მაგრამ უკვე გვიანი იყო. მხოლოდ ლადო დაიღუპა, ხელში ჩააკვდა მამას, რომელიც ასევე დაჭრილი იყო.
მამასთან ერთად
მეუღლე 5 თვის შემდეგ გარ
დაიცვალა. დილით ვიპოვე აქ, მისაღებ ოთახში, წაქცეული. 48 წლის გახლდათ. მას შემდეგ 24 წელიწადი გავიდა. დიდი დროა, არა? უკვე 70 წლის ვარ, ჩემი შვილიშვილი, ლადო-უმცროსი კი - 24-ის. მამას ვერ მოესწრო, იმ პერიოდში ჩემი რძალი - ლადოს მეუღლე ფეხმძიმედ იყო მასზე. ახლა ჩემი შვილიშვილი მოსკოვში ცხოვრობს, მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტი დაამთავრა და ბანკში მუშაობს. ვის ჰგავს? - მამასავით შავთვალაა, ისე კი, ორივეს ჰგავს, ლადოსაც და ქეთისაც, ჩემს რძალს. თბილისში ჩამოდის ხოლმე, შარშანაც იყო. ჯერჯერობით ცოლის შერთვას არ აპირებს, უფრო სამსახურეობრივ წინსვლაზე ფიქრობს.
დაწვრილებით კი ლადოზე "დეიდა ანიკომ" - მსახიობმა მარი ჯანაშიამ გვიამბო:
- ხომ გახსოვთ, როგორც ამთავრებს ნოდარ დუმბაძე "კუკარაჩას": მე უკვე 40-ს გადაცილებული კაცი ვიყავი, სიზმარში ვნახე კუკარაჩა, ის კვლავ 21-22 წლის ბიჭი იყო, კვლავ მარიგებდა და ჭკუას მასწავლიდაო? დაახლოებით იგივე შეგრძნება მაქვს ლადოსთან დაკავშირებით: მე უკვე ამხელა ვარ, შვილიშვილები მყავს და ლადუნა ჩემთვის ისევ ის პატარა, 10-11 წლის ბიჭია!
ასე მგონია, არ შეიძლებოდა, ლადო ამ ფილმში არ მოხვედრილიყო, რადგან თითქოს მართლა თამაზი იყო - ფილმის გმირი, არაჩვეულებრივად ცოცხალი, სიკეთით სავსე, ძალიან ზრდილობიანი და ცოტათი ცელქი ბავშვი. რასაკვირველია, ქეთი დოლიძის დამსახურებაა მისი შერჩევა. ლადოს დედა, ქალბატონი ტომა მამალაძე კინოსტუდიაში კოსტიუმების მხატვარი იყო და ალბათ ქეთიც იცნობდა ლადოს.
იცით, როგორ შევხვდით მე და ლადო? ქეთიმ გაგვაცნო ერთმანეთს და გვითხრა: ეს არის შენი შვილი - ლადო, ეს კი არის დედაშენი - ქალბატონი მარინა. იმ წამსვე ვიგრძენი, რომ ჩვენს შორის გაჩნდა წარმოუდგენელი სიახლოვე, რომელიც სწორედ დედაშვილს აკავშირებს და სახელს ვერ უწოდებ. ისეთი ახლობელი და მართლა შვილივით გახდა ლადო ჩემთვის, რომ მერე, გადაღებებზე თითქმის მისი თანატოლი ჩემი შვილიც მიმყავდა ხოლმე და ეს ორი პატარა ადამიანი ძალიან შეეთვისა ერთმანეთს. ასე რომ, ლადო მართლა ჩემი ნაწილი იყო. აქედან გამომდინარე, "კუკარაჩა" ჩემთვის ერთდროულად უსაყვარლესი და ძალიან დიდი ტკივილის მატარებელი ფილმია. ლადოს დაღუპვის ამბავიც უცნაურად გავიგე. იმდენად დაკავებული ვარ, ტელევიზორს რადიოსავით უფრო ვუსმენ, ვიდრე - ვუყურებ. სამოქალაქო ომი იყო. წამდაუწუმ ვიღაც იღუპებოდა, იმ დღესაც გავდი-გამოვდიოდი, ვსაქმიანობდი, ტელევიზორი ჩართული მქონდა და უცებ ჩამესმა ტრაგიკული ტექსტი, რომ მამის თვალწინ დაიღუპა ახალგაზრდა ბიჭი. ჩემთვის ჩავილაპარაკე კიდეც, ღმერთო, რა საშინელებაა, როდის უნდა მოეღოს ბოლო ამ სულელურ, უაზრო ომს, როდის უნდა დასრულდეს ეს უბედურება-მეთქი. ახსენეს ლადო ტატიშვილი, მაგრამ არ მივაქციე ყურადღება - ჩანს, ტვინის რომელიღაც მონაკვეთი აპროტესტებდა და არ იღებდა ამ ინფორმაციას. დიქტორი განაგრძობდა: ახლა მისი ხსოვნის პატივსაცემად გიჩვენებთ ფილმ "კუკარაჩასო". მე ვამბობ, ვა, "კუკარაჩა" უნდა აჩვენონ! კვლავ ჩავიარე ტელევიზორთან, შევხედე, ფილმი დაიწყო, პირველი კადრია: მე ყვავილებს ვრწყავ და შემოდის თამაზი (ლადო)... უცებ ისეთი ქვითინი ამივარდა... უკვე, ეტყობა, სხვა გზა არ იყო, ტვინმა ეს ამბავი გააცნობიერა... ამიტომაც დარჩა "კუკარაჩა" ჩემთვის საოცრად ტრაგიკულ ფილმად, ლადო - კვლავ 10 წლის ბიჭად, ჩვენი ურთიერთობა კი - იმ ფაზაში, როდესაც ერთმანეთს დავშორდით. ლადო ნამდვილად სასუფეველშია, მარადისობაში. თუ მე ჩემი ცხოვრებით დავიმსახურებ იქ მოხვედრას, სადაც ახლა ლადოა, ალბათ, ჩვენი ურთიერთობა იმ ფაზიდან გაგრძელდება, სადაც დამთავრდა.
- ფილმის გადაღების შემდეგ არ ხვდებოდით ერთმანეთს?
- მხოლოდ რამდენჯერმე შევხვდით. მე ძალიან დაკავებული ვიყავი. მერე ყველაფერი აირ-დაირია საქართველოში და შორიდან ვიგებდი მის ამბებს. დღეს ერთი მხრივ ძალიან მწყდება გული, რომ ჩემ გარეშე განაგრძობდა ცხოვრებას, მეორე მხრივ კი... ძალიან მიხარია. ეს ალბათ ეგოიზმია, ალბათ შვებას მგვრის ის, რომ უფრო მეტად არ მივეჯაჭვე ამ ადამიანს. ეს პატარა ბიჭი 10 წლის ასაკში უკვე კაცი იყო და თანაც - ძალიან სამართლიანი. საოცრად დინჯი იყო, თვალებში კი ისეთი სიბრძნე ჰქონდა...
- ნუთუ სულ სერიოზული და დინჯი იყო, არასდროს ცელქობდა?
- ჩემი და ლადოს ეპიზოდებს ერთ დიდ ოთახში იღებდნენ, თუმცა ლევან უჩანეიშვილის წყალობით, იმ ოთახშიც გამუდმებით სიცილ-ხარხარი იყო. როგორც კი გაიგებდა ლადო ლევანის მოსვლას, იმ წუთას შემოვარდებოდა ოთახში, დაჯდებოდა მაგიდასთან და ახალ-ახალი ხუმრობების მოლოდინში თითქმის პირდაღებული შესცქეროდა ლევანს. ლევანი, ცხადია, ამით სარგებლობდა და ხან მოქოჩრავდა ხოლმე ლადოს, ხან - რას დაგიღია, ბიჭო, პირიო და, - პირზე ხელს მიაფარებდა. ლადოც, გაცისკროვნებული სახით, უყურებდა ლევანს, მისი ერთი სიტყვაც რომ არ გამორჩენოდა. ხომ გახსოვთ ეპიზოდი, როცა მე ვიგებ, რომ ლადომ ანუ თამაზმა ამონალით თევზი გაანადგურა? ლევანი - კუკარაჩა მოდის ზუსტად იმ მომენტში, როდესაც ამ თევზს მივირთმევთ. ამბის გაგების შემდეგ სცენარით მე უნდა გავარტყა სახეში ლადოს. რა მექნა? ხელი არ მიბრუნდებოდა გასარტყმელად. ლადო მეხვეწებოდა, მარინა დეიდა, აი, ნახეთ როგორ უნდა ქნათო, - და თვითონ იტკიცავდა ხოლმე სილას. - არ მტკივა, აი, ნახეთ? გამარტყით, რაო? იმდენს ირტყამდა სახეში, სულ დაებრაწებოდა ხოლმე ლოყები. მერე მე ვეხვეწებოდი, კარგი, კარგი, ლადო, გაგარტყამ, ოღონდ შენ ნუღარ დაირტყამ ხელს-მეთქი... ის ეპიზოდი გამახსენდა, ლადო ოთახში რომ შემოდის და კუკარაჩას სიკვდილის ამბავს მატყობინებს. საერთოდ, უცნაური თვალები ჰქონდა, გეგონა, რომ გიღიმოდა. შემოვიდოდა ოთახში, მეუბნებოდა ამ ამბავს და თავს კალთაში მიდებდა. ამ დროს ქეთი დოლიძე ეჩხუბებოდა, ბიჭო, ნუ იცინი, ტრაგიკულ ამბავს ატყობინებ, სევდიანი სახით თქვიო. აწევდა თავს ლადო, თვალებს მოიფშვნეტდა და, - აი, შეხედეთ, არ ვიცინი, არ ვიცინიო. მართლა არ იცინოდა, მაგრამ თვალები ჰქონდა ნაპერწკლიანი და გეგონებოდა, იღიმოდა.
- ქალბატონო მარინა, ცხოვრების დიდი ნაწილი გავიდა, ალბათ ბევრი ადამიანი აღარ გყავთ გვერდით, თუნდაც - ლადო, რომელიც თქვენივე სიტყვებით ცათა სასუფეველშია. როგორც კუკარაჩა ეკითხება დეიდა ანიკოს, მეც გკითხავთ: რა არის სული, ახლა რას ფიქრობთ?
- ახლაც იმავეს გეტყვით, რაც მაშინ კუკარაჩას ვუთხარი: სული ბოთლიდან გათავისუფლებულ ჯინს ჰგავს, რომელიც სასწაულებს სჩადის... ცხოვრება მართლაც ისე უნდა განვვლოთ, რომ მარადისობაში აღმოვჩნდეთ. სხვანაირი ხიბლი აქვს ცხოვრებას, როცა იცი, რომ მისი დასრულების შემდეგაც შენი სული ვიღაცას გამოადგება.
შვილი ლადო ტატიშვილი
ირმა ხარშილაძე
ლალი ცერაძის მიერ მზადდება გამოსაცემად წიგნი „ქართველი ჯარისკაცის ჩანაწერები“. ამჯერად გთავაზობთ ერეკლე ნარსავიძის შესახებ ამონარიდს.
კაცი პატრიოტი, მამულის და ერის მოყვარე, კოლორიტული სვანი ვაჟკაცი. ერთ-ერთი იმ კაიყმათაგანი, ვინც სვანეთის ბუმბერაზ მწვერვალებს შერკინებულს, ბუნების ხალას წიაღში გაზრდილს და მის მშვენიერებაში სულით აღტინებულს ბევრჯერ ყიჟინით შეუძახია მთებისთვის: „მთებო, მთებო, თქვენი ვარ, თქვენი…“. ერეკლე ლაღი მონადირე ღრუბლებთან და ნისლთან დაძმობილებული, ჯიხვების დევნაში ბევრჯერ რომ დაღამებია და როცა გამთენიისას გამარჯვებულს მზის სხივებით გაბრწყინებია გაბადრული სახე, კისერზე ყელ-ყელად შემოუგდია თვალხატულა ფური…
ბრძოლა და გამარჯვება, ბრძოლა და ტყვიების წვიმა. გადაგლეჯილი სხეული და წლებით ტკივილების თმენა. ეს მხოლოდ სამშობლოს სიყვარულმა შეიძლება მოგათმენინოს. გაიმარჯვო შენს თავზე და კვლავ სხვებზე ზრუნვაში გალიო დარჩენილი წლები. ასეთი ცხოვრება ჭეშმარიტი რაინდების ხვედრია.
„…ეროვნულ-პატრიოტულ მოძრაობაში სტუდენტობის პერიოდში ჩავები. სასწავლებლად მივფრინავდი ლენინგრადში და უკვე თვითმფრინავის ბილეთი აღებული მქონდა, როცა ზუგდიდიდან ინგირში მოხვედრილს აფხაზების მიერ გზა გადაკეტილი დამხვდა. სიტუაცია აშკარად ქართველების წინააღმდეგ იძაბებოდა და ჩანდა, რომ სოხუმში ქართველებს საფრთხე ელოდებოდათ. უკვე დაიწყეს აფხაზებმა სეპარატისტული განხცხადებების გაკეთება. სასწრაფოდ ზუგდიდში დავბრუნდი ახლობლებთან და გადავწყვიტე აფხაზეთში ქართველების დასახმარებლად გადასვლა. ახლა სასაცილოდ არ მყოფნის და ჩიტებზე სანადირო თოფით გავემართე მთელი პატრიოტული აღტყინებით და შემართებით გალის მიმართულებით ქართველების დასაცავად…
მივაღწიეთ ღალიძგის ხიდთან და როცა მივედით მივხვდით, რომ სიტუაცია ძალზე მძიმე იყო ჩვენი მოსახლეობისათვის, დავბრუნდით უკან ზუგდიდში და ახლა უკვე ჩვენი მილიციის შეიარაღებით გადავედით… აქ მერაბ კოსტავა დაგვხვდა და რადგან იქ უკვე რუსების მობილიზირებული ჯარები დაგვხვდნენ და აშკარად პროვოკაციაზე მოდიოდნან და ჩანდა დიდი მსხვერპლი იქნებოდა, მერაბმა არაფრით არ გაგვიშვა წინ.
ამიტომაც გადავწყვიტე შერჩეული რაზმით გადავსულიყავი ფოქვეში და ღალიძგით არადუს ქართულ მოსახლეობამდე მიმეღწია. ორას კაცამდე წავიყვანე. გზად რუსების ვერტმფრენები და „ბეტეერები“ გვდევნიდნენ და შეკოწიწებული რაზმიდან ოცეულიღა დავრჩით. სროლა აგვიტეხეს და ბარდებში შევვარდით. კოკისპირული თქეში წვიმა მოდიოდა. ზოგი დაიბნა და სახლებს შეაფარა თავი და რუსებმა დააპატიმრეს და შემდეგ დასახვრეტად გაიყვანეს. მე ტყეში შევაღწიე და ზემოდან ვუპირებდი მარტო სროლის ატეხვას, მაგრამ, საბედნეროდ, რატომღაც გადაიფიქრეს და ბიჭები „ბეტეერებით“ გადაიყვანეს შტაბში. მარტო დავრჩი უკუნეთ სიბნელეში… სიმინდებში მივიკვლევდი გზას არადუსკენ. რაღაც ხმა მომესმა, დავაყურადე და ჩვენი ბიჭები აღმოჩდნენ. ამ პატარა რაზზმა მაინც ღამის ორ საათზე გაყინულ-გათოშილებმა ჩავაღწიეთ არადუში და პირველად კოპალიანებთან შევაბიჯეთ… ოხურეიში შტაბი შევაქმნევინეთ და ჩვენი იარაღი დავუტოვეთ. ასე მივიღეთ პირველი ნათლობა.
ეს იყო 1989 წლის ზაფხული და უკვე 15 ივლისს გავწიეთ სოხუმისკენ, სადაც მოხდა სისხლიანი დაპირისპირება ქართველებსა და აფხაზებს შორის და მოსახლეობამ ერთმანეთი უკვე სასიკვდილოდ გაიმეტა. უნდა ჩაგვესწრო ვოვა ვეკუას დაკრძალვისათვის, რომელზედაც ასევე უნდა მოეწყოთ ქართველების დარბევა. მზადყოფნაში ვიყავით ერთი კვირა და როცა შედარებითი სტაბილიზაცია დადგა დავიშალენით.
ლენინგრადიდან დაბრუნებულს მდგომარეობა კვლავ არეული დამხვდა. აშკარა იყო რომ ქართველებს საფრთხე ემუქრებოდათ სამაჩაბლოშიც, ქვემო ქართლშიც და აფხაზეთშიც. ამ პროცესებთან დაკავშირებით ძალიან ვღელავდი და მინდოდა ჩემი წვლილი შემეტანა საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვების და ერთიანობის საქმეში. აშკარად ჩანდა რუსეთის სპეცსამსახურები დაძაბულების ახალ-ახალ კერებს ქმნიდნენ. ასევე ქართველებიც ერთიანდებოდნენ სხვადასხვა სამხედრო რაზმებში და ჩემთვის მისაღები მხოლოდ „მხედრიონი“ აღმოჩნდა, რადგან მათ უნდოდათ არა კონფლიქტის ესკალაცია, არამედ დაწყნარება და დაპირისპირების აღმოფხვრა. ჩემმა ახლობელმა მითხრა ამ ჯგუფის შესახებ და სამასი კაცი მარტყოფის ველზე შევიკრიბეთ და ფიცი დავდეთ სამშობლოს სიყვარულზე და ამ ფიცისთვის მე არც მიღალატია.
რაღაც პოლიტიკური ხედვების და დაპირისპირების გამო ზ. გამსახურდიას მთავრობაში შეიქმნა კრიზისი. ახლადშექმნილი ეროვნული გვარდია ორად გაიყო და დაუშინეს ერთმანეთს თბილისის ომში. ყველაზე მძიმე ჩემთვის ამის გახსენებაა, რადგან სიყვარულით ვიყავით ეთმანეთთან ჩვენ და გვარდიელები და აღმოვჩნდით საპირისპირო ბანაკებში. გამსახურდიამ როცა დატოვა საქართველო გადაიკეტა თბილისი-ფოთის მაგისტრალი. ბატონმა ჯაბამ გადაწყვიტა წავსულიყავით გზის გასახსნელად, რადგან ქალაქი და საქართველო ფაქტიურად შიმშილობდა, შუქები ითიშებოდა და დივერსიების გამო წყვდიადი იყო. მე ურთიერთობა მქონდა განსახურდიას მომხრეებთანაც და ძალები არ დამიზოგია რომ როგორმე სიტუაცია დალაგებულიყო და შერიგება მომხდარიყო.
დასავლეთ საქართველოში გზა მოლაპარაკებებით იხსნებოდა. ჩემს გვერდით იყო დავით გადრანი, რომელიც დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა ყველა მხარეს. ადრე ზვიადის თანამებრძოლი იყო და მან ითავა გამსახურდიას მომხრეებთან მოლაპარაკებები. როდესაც მართავდა მოლაპარაკებას სვანური წესით ქუდს მიწას შეახებდა და იფიცებდა, რომ შეთანხმების შემთხვევაში არ ექნებოდა ადგილი ღალატს და მთავარია გზა გახსნილიყო და პოლიტიკოსები მერე გაარკვევდნენ არჩევნებზე მტყუნ-მართალს.
შევედით სამტრედიამდე. იქაური პრეფექტი მაშინ იყო ზვიად ძიძიგური და მან შეთანხმების შემდეგ მართლაც უსისხლოდ დათმო ქალაქი. გზად დავტოვეთ ერთი რაზმი გია სვანაძის მეთაურობით ვანში შესასვლელად და აქ გადავწყვიტეთ მათი დალოდება. მაინც ფრთხილად ვიყავით. ტრასაზე ვიდექით და აბაშის გზას გავყურებდით. უცბად შემოვიდა ვანიდან წამოსული ჩვენივე ავტობუსი, რომელშიც იარაღი იყო და ვიღაცამ შეიხედა და დაიყვირა იარაღიანი ხალხიაო და რაღაც გაურკვეველი შეძახილები დაიწყო.
და უკვე აქ, საუბედუროდ, გაუგებრობის შედეგად ჩვენი მეგობრები დაგვეღუპა. თუმცა თურმე ეს ჩვენი ავტობუსი იყო, ატყდა სროლა ჩვენს უკან მდგომი ჩვენივე რაზმიდან. ჩვენ, ვინც ამ დროს ხესთან ვიდეთით და ვიჯექით, შუაში აღმოვჩნდით. ჩვენ უკან მდგომები ვერ გვხედავდნენ. მოვასწარი და გადავხტი ხისკენ. დავიწყე ყვირილი და სტვენა „ნუ ისვრით მეთქი“. გადავხედე ჩემი ბიჭებისკენ, სადაც ამირან პაკელიანი, თენგიზ აფრასიძე, ემზარ ჭკადუა მეგულებოდნენ. გადავედი მათკენ და რას ვხედავ ჩემი მეგობარი თენგო აფრასიძე გადავარდნილი სისხლიან თოვლზე აგდია, ხელი ვტაცე ვიფიქრე იქნებ მოვასწრო შველა მეთქი ვერ წამოვაყენე. ბიჭები დაიჭრნენ. დავიწყე ყვირილი ჩამოდით ქვევით დაჭრილია ხალხი მეთქი. საავადმყოფოში წავიყვანე თენგო, მაგრამ ვერ გადავარჩინე. იქვე მდგარა ჩვენი პატარა ბიჭი მხატვარი ლადო ტატიშვილი, რომელც გზის გახსნაზე მამასთან ერთად წამოსულიყო. საუბედუროდ, ისიც შეიწირა ამ გაუგებარმა სროლამ.
თენგო ავასვენე სვანეთში … დიდი გლოვა იყო… შემდეგ სენაკში შევუერთდი ჩვენებს. და დავიძარით ფოთისაკენ. დაპირისპირებულ მხარესთან დათო გადრანმა მოლაპარაკება დაიწყო. უსისხლოდ გვინდოდა გზის გახსნა. გამსახურდიას მომხრეებს ვუხსნიდით, რომ თბილისში ეკონომიკური კატასტროფა ხდებოდა. მაგრამ უარი გვითხრეს. დავშორიშორდით და გადაწყდა ფოთის სარკინიგზო და სამანქანო ხიდების აღება. გვარდიამ დასაშინებლად არტირელია განალაგა. გიგა არველაძემ დაიყვირა – „ვინ გამყვება რკინიგზის ხიდის აღებაზეო“. ჩვენი სვანების ჯგუფი გავყევით. თითქმის ხიდის ნახევრამდე რელსებიდან იყო ამოვარდნილი ვაგონები და ასე იყო გზა გადახერგილი. რელსებს გვერდზე მიუყვებოდა საცალფეხო ხის ფიცრები. რამდენიმე ბიჭს ჩაუტყდა და რიონში ჩავარდა. დათო გადრანი წინ წავიდა. უკვე ვაგონები გავიარეთ და გამოჩნდა ხიდის თავი. გვერდზე მივყვებოდი დათოს. და სხვები ჩაწვნენ ბოლო ვაგონთან. და გამსახურდიას მომხრეებმა გახსნეს გამალებული ცეცხლი. მოვასწარი და რკინიგზის ბურჯზე ჩამოვეკიდე და ამოვეფარე გვერდულად. უცებ გაისმა გიგა არველაძის ხმა, რომ სამანქანო გზა გახსნილი იყო და უკან დავბრუნებულიყავით. ამ დროს დათო მოტრიალდა და ცერად გადაკვეთა ლიანდაგი. ავტომატის რკინაზე დაცემის ხმა გავიგონე. გადავხედე ძირს ეგდო და ვიფიქრე ეფარებოდა, მაგრამ როცა აღარ გაინძრა გადავხტი და ზევიდან გადავეფარე. მეგონა დაჭრილი იყო. თავზე რომ შევხედე ტყვიას გამოეგლიჯა და სისხლი თქეშად მოდიოდა. ვყვიროდი დამეხმარეთ მეთქი გაყვანაში და არავინ არ მომეხმარა. მერე უკვე სახელდობრ დავუყვირე მკაცრად ჩეფხან ოთხვანს, მოდი მეთქი. და ხოხვით მოვიდა და 6-7 მეტრი ხოხვით გავათრიეთ. უცებ ვაგონების დაძვრის ხმა გავიგონეთ. გამსახურდიას მომხრეებმა ზევიდან გამოუშვეს და ყვირილი მოგვესმა – „გამოდით დანაღმული იქნებაო“. დათო შუა ლიანდაგზე დარჩა და ბიჭები უკან გაიქცნენ. მე დავრჩი და ისევ ჩამოვეკიდე რკინიგზის ბოძს, რომ თუ ავფეთდებოდი მდინარეში გადავვარდნილიყავი. მაგრამ აფეთქება არ მომხდარა. ამ დროს უკვე დაღამდა კიდეც, თოვდა. ბიჭებს დავუძახე გააკეთეთ დაცვა მეთქი და ოთხვანი ავიდა ზევიდან დადგა. ბადრი გვარმიანი მომეხმარა და ავიკიდე ჩემი მეგობარი. ჯერ კიდევ თბილი სისხლი ჩამდიოდა კისერში. თან წინდების ამარა ვიყავი, რადგან საშიში იყო ორივე სიმძიმისაგან მდინარეში ჩავვარდნილიყავით. როგორც იქნა ამოვასვენეთ. ასე დამთავრდა ფოთის ხიდის განთვისუფლება.
შევედით ფოთში და გამსახურდიას მომხრეები გავიდნენ ქალაქიდან. გაიხსნა გზა თბილისზე და არავინ იცოდა, რა შესანიშნავი ბიჭები დაიღუპნენ იმისთვის, რომ გზა გახსნილიყო და ქალაქს საკვები მიეღო. სამწუხაროდ, რამდენიმე კაცი დაიღუპა გამსახურდიას მხრიდანაც და ალბათ მათაც თავიანთი არგუმენტები ჰქონდათ. ღმერთმა ყველა აცხონოს. განა ღირდა ამ ვაჟკაცების დაღუპვა?
აფხაზეთის ომიც მალე დაიწყო და გაგრის მოსახლეობის დასაცავად გადავფრინდით. ვერტმფრენიდან მოგვიწია დესანტირება და ფეხი მოვიტეხე. ერთი კვირა მაინც დავრჩი. ბატონი ჯაბა არაფრით არ მიშვებდა წასვლას წინა ხაზზე და თაბაშირიანი ფეხით მაინც გავეპარე საომრად პოზიციაზე. სვანები ავედით მანქანაზე და „ლილეოს“ ვმღეროდით ერთმანეთის გასამხნევებლად. ეს იყო შესანიშნავი წუთები ჩემს ცხოვრებაში.
თბილისში გადმომიყვანეს და ოპერაციის გაკეთების დღეს გავიგე გაგრის დაცემის შესახებ.
სულ ბოლოს ვიბრძოდი ოჩამჩირეში. 1992 წლის დეკემბერი იყო. წინა დღეს 27 დეკემბერს მერკულაში შტურმი ჩავარდა და ბრძოლის ველზე დარჩა საბრძოლო ტექნიკა და მათ შორის ტანკი. ეს ძალიან საშიში იყო, რადგან მოწინააღმდეგე თუ ხელთ იგდებდა ოჩამჩირეს დაბომბავდა. ამიტომ ბატონმა ჯაბამ დაგვავალა გამოგვეყვანა ეს საბრძოლო ტექნიკა ან გაგვენადგურებინა. მოწინააღმდეგე გამალებით გვესროდა. მივაღწიეთ მიზნამდე მაგრამ ბიჭები დაიჭრნენ და ზოგი დაიღუპა. „ბეემპეს“ ქვევიდან შევვარდი და იქიდან დავიწყე სროლა, რომ გაეყვანათ დაცვას ვუკეთებდი. უცბად გრგვინვა გაისმა, ჩვენი ტანკი ნაღმზე აფეთქებულა და ბიჭები ცოცხლად იწვოდნენ. მე აფეთქების ტალღამ შორს გადამისროლა და ცნობიერება დავკარგე. მანქანამ მაინც განაგრძო სვლა და გონადაკარგულს ზედ შემომადგა. ავტომატი ნალივით გაიღუნა და სიმძიმემ ბოლომდე ვერ გამსრისა. ოდნავ გონება მომეცა და ვგრძნობდი სისხლისაგან ვიცლებოდი და ძალა მეკარგებოდა. საქმე ძალიან ცუდად რომ იყო მივხვდი.
აფხაზები ალყაში გვაქცევდნენ და როცა ბიჭები მოცვივდნენ ვუთხარი – წადით, თქვენ თავს უშველეთ მეთქი. გონი დავკარგე. არაფერი მახოვს… თვალი რომ გავახილე ტანკზე ვიწექი… უღონოდ ვეგდე… მუცლის ყველა ორგანო დაზიანებული მქონდა, თავს საშინლად ვგრძნობდი. ბიჭებიც დაესვენებინათ ჩემს გვერდით… ხელით ვუშინჯავდი გაყინულ თითებს – ნეტავ რომელია მეთქი?
წნევა მეცემოდა, ვგრძნობდი ვეღარ გადავრჩებოდი. ბატონმა ჯაბამ თბილისში გადმომაფრინა და ექიმები მეხვეოდნენ ძალზე დიდხანს. რამდენიმე მძიმე ოპერაცია გადავიტანე… აგონიაში ვიყავი. ხელახლა ამიწყვეს მთელი მუცლის ღრუ და ხერხემალი. თითქოს სააქაოში არა და სხვა სამყაროს საკუთრება ვიყავი ხშირად რამდენიმე საათი. მიცვალებულები ეჭიდევებოდნენ ერთმანეთს ჩემთვის…
ჩემს ახლობელს სიზმრად ენახა, რომ მრგვალ მაგიდასთან შემოსხდომოდნენ ჩემი ომში დაღუპული ახლო მეგობრები და ცარიელ სკამთან მე მელოდებოდნენ და უკვირდათ, რატომ აგვიანებსო მოსვლას? ბოლოს ჩემი ადგილი სხვას, ბრძოლაში დაღუპულს დაუკავებია სიტყვებით – “ერეკლე აღარ მოვაო”..
ღვთის განგებით დღეს ორი შვილი მყავს ირაკლი და ქეთი. მსურს მათ მაინც იცხოვრონ დალაგებულ ქვეყანაში, სადაც მოქალაქეები ერთმანეთს არ ესვრიან. ეს აღარ უნდა განმეორდეს.
მიუხედავად იმ განსაცდელის, რაც თავს გადამხდა, სამშობლო მაინც ყველაფერის ჩემთვის, დედაც, მამაც, შვილიც… მთელი გარემო და სამყაროა. საქართველო დიდებული ქვეყანაა და მას გაფრთხილება ჭირდება. მთელი არსით მას ვეკუთვნი და ვლოცულობ მისთვის. მიუხედავად ჩვენი ფიზიკური მდგომარეობისა ჩემს მამულს არ ეღალატება, რადგან სამშობლოსათვის ტანჯვა ყველაზე დიდი ნეტარება ყოფილა. ერთხელ მოდიხარ ამ ქვეყნად და ერთხელ გარდაიცვლები და, ამინ, ეს ვაჟკაცურად მოხდეს მამულისათვის.
ფოტოზე ერეკლე ნარსავიძე
