ხასან დედორეს ძე თხილაიშვილი (დ. 14 ივნისი, 1891 — გ. 1942) — ქართველი პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწე, ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის მონაწილე აჭარაში.

აქტიურად იბრძოდა აჭარის საქართველოსთან შეერთებისა და იქიდან ოსმალო დამპყრობთა განდევნისათვის. ამ მიზნით მოსახლეობაში ეწეოდა ფართო საგანმანათლებლო მუშაობას. იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წევრი. 1918 წლის მაისში შევიდა „სამუსლიმანო საქართველოს განმათავისუფლებელ კომიტეტში“; იმავე პერიოდში სათავეში ედგა ოსმალების მიერ ოკუპირებული ქობულეთის ტერიტორიაზე მოქმედ 75-კაციან პარტიზანულ „მფრინავ რაზმს“. 1918 წლის ივლისში თხილაიშვილმა თანამოაზრეებთან ერთად ჩაშალა ოსმალთა ცდა რეფერენდუმის ჩატარებისა ქობულეთის მხარეში, რისთვისაც იგი დააპატიმრეს. 1921 წელს საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ იყო ჩაქვის თემის მილიციის კომისარი, ქობულეთის სამაზრო მილიციის უფროსი, ქობულეთის მაზრის აღმასკომის თავავმჯდომარე, სამაზრო სასამართლოს და აჭარის ცაკ-ის წევრი. წერდა პატრიოტული შინაარსის ლექსებს, რომელთა ძირითადი თემაა სამხრეთ საქართველოს წარსული. დიდი მუშაობა გასწია ქობულეთის რაიონში ქართული სკოლების გახსნისთვის.

1918 წლის 14 ივლისი ის დღეა, როცა ეროვნულმა გმირმა, ხასან თხილაიშვილმა შეცვალა საქართველოს და აჭარის ბედი.

ხასან თხილაიშვილი

ხასან დედეს ძე თხილაიშვილი დაიბადა  1891 წელს ქობულეთში,  მისი ბავშვობა  აჭარის სოციალური და პოლიტიკური ცხოვრების მეტად რთულ პერიოდს დაემთხვა, ხოლო მისი შეგნებული ცხოვრება- სამშობლო კუთხის ბედ-იღბალზე ფიქრისა და ზრუნვის ცხარე წლებია.   ყველამ კარგად იცით, რომ სწორედ ხასან თხილაიშვილის გმირობამ გადაარჩინა 1918 წელს აჭარა  ხელახალი თურქული ოკუპაციისაგან,   სწორედ მისმა თავგანწირვამ ჩაშალა ნაძალადევი რეფერენდუმი ქობულეთში, ფიჭვნარში და ამით სრულიად აჭარა გადაურჩა  თურქთა უღლის მეორედ დადგმას.   

ხასან თხილაიშვილი თავის პოეტურ ნიჭს  იყენებსა მტრების და მოღალატეების გასაქილიკებლად.  ხასან თხილაიშვილი ხშირად ავლებდა პარალელებს აჭარისა და მესხეთის მძიმე უღლის მსაგვსებაზე, ამიტომაც მისი ლექსების ნაწილი აჭარასა და მესხეთს შეეხება: ხასან თხაიშვილს 6 შვილი ჰყოლია, 5 - გოგი და 1 ვაჟი. 

ხასან თხილაიშვილი  გარდაიცვალა 1942 წელს.

ხასან თხილაიშვილის გმირობა, რომელმაც აჭარა შეუნარჩუნა საქართველოს

რევაზ მსხილაძე 568 97 92 92 წყარო:

ბედის ირონიია,1918 წელს აჭარის დედასამშობლოსთან დაბრუნებიდან 40 წლის შემდეგ, მის მოსახლეობას კვლავ პლებისციდია (რეფერენდუმი) უნდა გამოეხატა რუსების იმპერიაში, ანუ საქართველოსთან სურდა დარჩენა თუ ოსმალეàის იმპერიაში ცხოვრებას ამჯობინებდა. ამას ითვალისწინებდა 1918 წლის ბრესტლიტოვსკის საზავო ხელøეკრულების მეოთხე მუხლიც. ოსმალეთს ბათუმის და აჭარის დათმობა არ სურდა და უფრო შორს მიმავალი გეგმებიც ¸ქონდა. მან 1918 წელს, აპრილში ბათუმის ოკუპაცია მოახდინა და ოზურგეთ­ქუთაისზე, შემდეგ თბილისზე გალაშქრებასაც კი აპირებდა.

ასეთ პირობებში, გამოიყენა რა ყველა საშუალება ­ ძალადობა, აგენტურული ქსელი, ისლამის ფანატიკოსმა და თურქოფილმა ძირგამომთხრელი საქმიანობა, მოსახლეობის მოსყიდვა­გადაბირება, დაპირებები მოსალოდნელ სიკეთეზე, მიაღწია იმას, რომ ბათუმსა და თითქმის მთელ აჭარაში მოსახლეობის ერთმა ნაწილმა ოსმალეàის იმპერიაøი ყოფნას მისცა ხმა. ქობულეàøი კი ოკუპანტები დიდ წინააéმდეგობას წააწყდნენ. აქ 1918 წლის 14 ივლისს ÷ატარებული რეფერენდუმი წააგეს, რაც სამუსლიმანო საქარàველოს განმაàავისუფლებელი კომიტეტის წევრების, უპირველესად, ქობულეàელი მამულიøვილის, პატრიოტი ÿაბუკის ხასან àხილაიøვილის დამსახურება იყო. იგი არ øეუøინდა რეფერენდუმზე გავლენის მოსახდენად იქ მყოფ ოსმალო გენერალ­გუბერნატორს და მის àანმხლებ ასკერàა რაზმს, მოსალოდნელ სასჯელს და ხალხს მოუწოდა, საქარàველოსàან დარ÷ენისაàვის მიეცაà ხმა. àავადაც ასე მოიქცა და øეûახილიà­ «მე ხმას ვაûლევ საქარàველოს», ყუàøი ლურჯი ფერის ბიულეტენი ÷აუøვა. იგი ოსმალო გენერალ­გუბერნატორის ბრûანებიà, ცხადია, დააპატიმრეს და სიკვდილიà დასჯას უპირებდნენ, მაგრამ ერàი გერმანელი ოფიცრის და ხალხის გამოსარ÷ლების øედეგად დასჯას გადაურ÷ა. გააàავისუფლებინეს კიდეც და ოზურგეàøი გააპარეს, მაგრამ მოსახდენი მოხდა. ხასან àხილაიøვილის მაგალიàზე, ხალხმა საქარàველოს სასარგებლოდ დაიწყო ხმის მიცემა, øემდეგ კი ოსმალეàის საწინააéმდეგოდ განწყობილებმა რეფერენდუმი ÷აøალეს კიდეც. ამან განაპირობა ის, რომ აÿარა საქარàველოსàან დარ÷ა. ქობულეàელàა ასეàი მოქმედება მაøინ სახიფაàო იყო, გმირობის ტოლფასი გახლდაà. ამიტომაც ეს მოვლენა øეფასებულია, როგორც პიროვნული და მასობრივი გმირობის, მამულიøვილობის, მომავლის წინაøე პასუხისმგებლობის ბრწყინვალე მაგალიàი. იგი ეხმაურება დéევანდელობასაც. ამდენად, ქობულეàის რეფერენდუმად წოდებული ეს ეროვნულ­ისტორიული მნიøვნელობის მოვლენა არასოდეს უნდა მივცეà დავიწყებას.

უპირველესად, სწორედ ამაზე იყო საუბარი 14 ივლისს ქობულეàის რეფერენდუმის 100 წლისàავის აéსანიøნავ საზეიმო øეკრებაზე, რომელსაც აÿარის ინტელიგენციის და ფარàო საზოგადოებრიობის წარმომადგენლები ესწრებოდნენ. მასøი მონაწილეობა მიიéეს აგრეàვე ახლად øექმნილი სახალხო მოûრაობის «მუსლიმანი და ქრისტიანი ûმები საქარàველოს ერàიანობის დასაცავად» წარმომადგენლებმა. იგი გაიმარàა რეფერენდუმის ÷ატარების ადგილზე, ქობულეàის გარეუბანøი, ფიÿვნარøი, სადაც მაøინ ჯამეს ეზო იყო. საზეიმო øეკრებას უûéვებოდა რეფერენდუმის 100 წლისàავის და ხასან àხილაიøვილის გმირობისა და ხსოვნის აéსანიøნავი დéის მოსამზადებელი საინიციატივო ჯგუფის წევრი როსტომ გუნàაიøვილი. მისი àხოვნიà იქვე აéმარàულ ხასან àხილაიøვილის მემორიალურ დაფას საბურველი ÷ამოხსნა ზემოà აéნიøნული სახალხო მოûრაობის სპიკერმა, მწერალმა და საზოგადო მოéვაწემ რამაზ სურმანიûემ. დაფაზე გაბრწყინდა წარწერა ­ «ხმას ვაûლევ საქარàველოს». როგორც ბატონმა რამაზ სურმანიûემ აéნიøნა, ქობულეàის რეფერენდუმი, მუსლიმანი და ქრისტიანი ქარàველების, ერàი დედის øვილების, სამøობლოსა და მøობელი ერის ერàიანობისàვის, უკეàესი მომავლისაàვის ბრûოლის ბრწყინვალე მაგალიàია, გაკვეàილია დéევანდელობისàვისაც, როცა არანაკლები საფრàხეების, გამოწვევების და გამოცდის წინაøე დგას ÷ვენი ერი და ქვეყანა, როცა ეროვნულ ფასეულობებს, სახელმწიფოებრიობას, პიროვნულ და ეროვნულ éირსებებს არანაკლები დაცვა სÿირდება. სწორედ ასეàი საფრàხეებისა და გამოწვევების წინააéმდეგ უკომპრომისო ბრûოლას ისახავს მიზნად სახალხო მოûრაობა «მუსლიმანი და ქრისტიანი ûმები საქარàველოს ერàიანობის დასაცავად». ასევე იმასაც, რომ ქობულეàის რეფერენდუმის მსგავსი ეროვნულ­ისტორიული მნიøვნელობის მოვლენები, ხასან àხილაიøვილის და სხვა მამულიøვილàა გმირობა და éვაწლი არასოდეს იქნეს დავიწყებული.

ამას გაუსვეს ხაზი სიტყვიà გამოსულებმაც. აÿარის მამულიøვილàა კავøირის àავმჯდომარემ, მწერალმა და საზოგადო მოéვაწემ ნიაზ ბოლქვაûემ, ýურნალისტმა, პუბლიცისტმა და მკვლევარმა ნუგზარ ýორდანიამ, რეფერენდუმის საქარàველოს სასარგებლოდ წარმარàვის ერà­ერàი ორგანიზატორის, ქობულეàის ქარàველ მუსლიმანàა მოûéვრის ისკენდერ ეფენდი ცივაûის პირდაპირმა øàამომავლებმა ედნარ და დალილა ცივაûეებმა, საინიციატივო ჯგუფის წევრმა ტარიელ ვერულიûემ, გრიგოლ ხანûàელის ეკლესიის მოûéვარმა, დეკანოზმა სვიმონ ჯინÿარაûემ და სხვებმა.

ნიაზ ბოლქვაûემ ერàხელ კიდევ გაუსვა ხაზი აÿარის ოსმალàა ბატონობისაგან განàავისუფლებისა და დედასამøობლო საქარàველოსàან დაბრუნების აéსანიøნავი მემორიალის დადგმის აუცილებლობას, რომელიც მამულიøვილàა კავøირის àაოსნობიà, ხალხის øემოწირულობებიà აიგო და რომლის უსასყიდლოდ øემოქმედები არიან საქარàველოს დამსახურებული არქიტექტორი დუგლას ზამàარაûე და აÿარის დამსახურებული მოქანდაკე დავიà ბოლქვაûე. øეკრების მონაწილეებმა ამ მოàხოვნას ერàსულოვნად დაუÿირეს მხარი.

აéსანიøნავია ისიც, რომ ფაქტობრივად, აქვე გაიმარàა წარდგინება ბატონ ნუგზარ ýორდანიას წიგნისა ­ «1918­ის ცხელი ზაფხული ­ იამაყე საქარàველოვ!» რომელიც, ალბაà, რეფერენდუმის და ზოგადად მასàან დაკავøირებული იმდროინდელი მოვლენების øესახებ ყველაზე სრულყოფილი კრებულია. მნიøვნელოვანია იმიàაც, რომ ავტორი ხøირად ეყრდნობა 100 წელს მიტანებული ქობულეàელი ýურნალისტის ოàარ კონცელიûის მიერ მოპოვებულ მასალებს და მის მონაàხრობს რეფერენდუმის მომსწრეàა მოგონებების øესახებ.

ერàობ სასიამოვნო და საამაყო იყო იმ დროს ქობულეàელàა და ოზურგეàელàა ერàობლივი მამულიøვილური საქმიანობის მაგალიàების გახსენება, ბრûოლა ოსმალეàის კვლავ გაბატონების წინააéმდეგ, განსაკუàრებიà მას øემდეგ, რაც ოსმალების მიერ ბაàუმის ოკუპაციის øემდეგ წინააéმდეგობის მოûრაობას ქობულეàøი მო¸ყვა. øეიქმნა ერàგვარი øტაბიც, რომელმაც ოზურგეàøი დაიდო ბინა. აქ იკრიბებოდნენ სამუსლიმანო საქარàველოს განმაàავისუფლებელი კომიტეტის წევრები. ოსმალàა მიერ მემედ აბაøიûის დაპატიმრების და ტრაპიზონის ციხეøი გამოკეტვის, მემედ გოგიბერიûის და ზია აბაøიûის განდევნის øემდეგ, ოსმალებმა ყველა ეროვნულად განწყობილ მუსლიმან àუ ქრისტიან ქარàველს დაუწყეს დევნა, მაგრამ მამულიøვილებმა ზია აბაøიûემ, რეჯებ ნიýარაûემ, გულო კაიკაციøვილმა, ხასან àხილაიøვილმა, მემედ გოგიბერიûემ, რიზა ბეýანიûემ, ოსმან მოწყობილმა, მურად ინაიøვილმა, ახმედ ჯაფარიûემ, რიზა გოგიბერიûემ, ისმაილ, მურად და აზიზ კაიკაციøვილებმა, დურსუნ და ახმედ àხილაიøვილებმა, იუსუფ მახარაûემ და სხვებმა ოსმალàა წინააéმდეგ ცხადლივი àუ იატაკქვეøა ბრûოლა კიდევ უფრო გააûლიერეს.

კიდევ ერàხელ სიამაყე მოგვგვარა იმის დეტალურად მოსმენამაც, რომ ხოჯა ისკენდერეფენდი ცივაûემ და ოზურგეàელმა მéვდელმა ბენიამინ éლონტმა ერàობლივად «იéვაწეს» ქობულეàის რეფერენდუმის ÷ასაøლელად. ისკენდერ­ეფენდი ცივაûემ ოსმალეàიდან რეფერენდუმის მონაწილეàა მოსასყიდად გამოგზაუნილი ფული, რომელიც მას როგორც საიმედო პირს გადასცეს, იმ გერმანელი ოფიცრის და სხვაàა მოსასყიდად გამოიყენა, რომლებმაც ხასან àხილაიøვილი გადაარ÷ინეს დასჯას და გენერალ­გუბერნატორსავე გააàავისუფლებინეს.

საინტერესოა ისიც, რომ ხოჯა ისკენდერ ეფენდი ცივაûე უბრალო ხოჯა არ ყოფილა. იგი àეოლოგიის და ისტორიის დოქტორი იყო და àბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ხელმûéვანელებს, დიდ მეცნიერებს ­ პეტრე მელიქიøვილს, ივანე ჯავახიøვილს უნივერსიტეტის აéმოსავლეàმცოდნეობის ფაკულტეტზე ლექციების წასაკიàხადაც მიუწვევიაà და აქ àიàქმის 8 წელი დარ÷ენილა.

ხასან àხილაიøვილის გმირობა უნიკალურია იმიà, რომ იგი დატყვევებული, ხელ­ფეხ øეკრული და სიკვდილიà დასჯის მომლოდინეც კი, ხალხს ოსმალეàის წინააéმდეგ მოუწოდებდა. «ხალხო არ øეცდეà, არ მოტყუვდეà და ოსმალებს არ მისცეà ხმა. ყველამ მივცეà ხმა ÷ვენს ûმებს ქარàველებს»… «მე ხმას ვაûლევ საქარàველოს». ხოლო გენერალ­გუბერნატორის კიàხვაზე, ის მუსლიმანია àუ ქრისტიანი და რომელი უნდა რომ იყოს, ასე უპასუხა: «მე ქარàველი მუსლიმანი ვარ, … მუსლიმანობა მინდა, მაგრამ სულàნის, ფაøების და ბეგების მონობა არ მინდა».

ხასან àხილაიøვილის მოქმედებამ, ცხადია, àურქოფილური ორგანიზაციის, მტრული რეფერენდუმის მàავარ ორგანიზატორàა და «სედაი მილეàელàა» განრისხება გამოიწვია და დევნაც დაუწყეს, მაგრამ იგი ამასაც არ øეუøინდა.

ეს პუბლიკაცია საზეიმო øეკრებაზე მასàან დაკავøირებული ერàი საინტერესო ფაქტის ექსკლუზიურად გახმიანებიà უნდა დავამàავროà. ცნობილი იყო ხასან àხილაიøვილის ლექსი, რომელიც იმდროინდელ მოვლენებს და რეფერენდუმს ეხება და àანამედროვეობასაც ეხმიანება, მაგრამ აéმო÷ენილია მისი იმავე ხასიაàის და პაàოსის რამდენიმემოქმედებიანი პიესა «რეფერენდუმიც», რომლის øინაარსიც ბატონ ნუგზარ ýორდანიას ზემოà აéნიøნულ წიგნøიც აქვს მოტანილი. პიესაøი რეალური პირებიც არიან გამოყვანილი, რაც უფრო éირებულს ხდის მას.