1

დეკანოზი ბენიამინი (ჩიხორლიშვილი)

მამა ბენიამინ ჩიხორლიშვილი ახალგაზრდობაში

ნეკრესელები წარსულიდან

თბილისი 2022 წ

2

ავტორ-შემდგენელი და რედაქტორი დეკანოზი ბენიამინი (ჩიხორლიშვილი)

გამომცემელი: ი/მ „მზია ფირცხალავა“

3

ავტორ-შემდგენელისაგან

მეუფე სერგი (ჩეკურიშვილი) 1959-21წწ  გარდ. 62 წლის, ნეკრესელი მიტროპოლიტი, დაკრძ. ლაგოდეხში მთავარ ტაძარში. დაბ. რუსთავი

ამ წიგნს – ნეკრესელი მიტროპოლიტის, მეუფე სერგის (ჩეკურიშვილის) ნათელ ხსოვნას ვუძღვნი. როდესაც გამოვეცი წიგნი ,,რა ქმნილან ყვარლელნი?!” და რამოდენიმე ცალი მეუფეს ვაჩუქე, თითქოს ხუმრობით მისაყვედურა: ,,მამაო, რატომ მეც არ შემიყვანე ამ წიგნში, მე რა, ყვარლელი არა ვარო?” მე შეცბუნებულმა ვუპასუხე: ,,მეუფე, აქ მხოლოდ გარდაცვლილებზე დავწერეთქო.” ამის შემდეგ, ისიც მალე გარდაიცვლა და გულში ჩამრჩა მისი სიტყვები. დავიწყე წიგნის II ნაწილზე ფიქრი. მეუფე თეოდორემ ჭუაძემ კი მაკურთხა, რომ ცალკე წიგნად გამომეცა ნეკრესის ეპარქიაში დაბადებულნი, ან მოღვაწე წმინდანები, მღვდელმთავრები, სამღვდელო და სამონაზვნო დასი, რომელნიც უფალმა უკვე გაიყვანა ამ ქვეყნიდან, განსაკუთრებით კი, ამ ბოლო ჟამს თავსდამტყდარი პანდემიის დროს...

ყველა ჩვენგანის ცხოვრებაში დგება დღე, როდესაც გარდავიცვლებით. დაბადებისთანავე იწყება სიკვდილთან ჩვენი დაახლოების გზა. სიკვდილი მარადისობის კარია, მაგრამ ადამიანური ბუნებით ძნელი აღსაქმელია, რადგან ადამიანი ხილული სამყაროს თვალით იმზირება და რაც მის თვალსაწიერს ეფარება, მას სიკვდილს უწოდებს. ძნელია საყვარელი ადამიანის გარდაცვალებიდან დატოვებული მიწიერი ტკივილის განცდა, ტკივილისა, რომელიც როგორც სუსხიანი ზამთრის სიცივე, ისე ზარავს ადამიანის, სულსა და გულს. უფრო გაორმაგებულია ტკივილი და მწუხარება, როცა იგონებ მოძღვარ მღვდელმთავარს, რომელიც თავად იყო აფორიაქებული განსაცდელებითა თუ ცოდვებით დამძიმებული სულიერი შვილების უშფოთველი ნავსაყუდელი.

4

თითქოს არაფერი, ათი თვე გავიდა, მაგრამ ეს ისეთი ათი თვეა, საუკუნოდ რომ გვეჩვენება და ენით უთქმელი მონატრება და მწუხარება გეუფლება, მაგრამ მეუფემ, თავისი წასვლის წინ, გვანუგეშა შემდეგი სიტყვებით: ,,მოდით ჩემს საფლავთან, მიამბეთ რაც გიჭირთ და, მეც აუცილებლად შეგეწევითო.” და ეს მართლაც ასეა, როცა გვიჭირს, მივდივართ ლაგოდეხში ყაზანის ღვთისმშობელში, ვუხდით პანაშვიდს, ვეუბნებით ჩვენს გასაჭირს და მეუფეც, თავისი მხურვალე ლოცვებით, ზეციდან შეგვეწევა ხოლმე, ყველას მის სულიერ შვილებს.

და ბოლოს, მე მინდა, რომ მეუფე სერგისადმი ჩემი მადლიერება საკუთარი ლექსითაც გამოვხატო:

ნეკრესელო მეუფეო, გმადლობთ შვილნი,

ნამდვილ მწყემსად მოვლენილო სულთა ჩვენთა...

თქვენი ლოცვის იმედად ვართ დაშთომილნი,

რომ მიგვგვარო უფალ ღმერთსა ყველა ერთად.

აღმდგენელო გრემ-ნეკრესის მონასტერთა,

და გამხსნელო სკოლა – სემინარიათა...

განმავრცობო ტალანტისა მრავალფერთა,

ღვაწლი თქვენი დაგიფასდეთ ერთი-ათად.

გამომზრდელო უფლის სათნო ღვთის მსახურთა,

მზრუნველ მამავ მონაზონთა, ბერთა, ერთა...

სულ თქვენი ხმა ჩაგვესმოდეს ჩვენთა ყურთა,

რომ გავუძლოთ ბოლო ჟამის განსაცდელთა.

დაგიფაროთ ღვთისმშობელმა ყაზანისამ,

შეგეწიოთ ჩვენი დუბის ღვთისმშობელიც...

გიხსნათ ლოცვამ ნათლისმცემლის ტაძარისამ,

გაგიმრავლდეთ სამწყსო თქვენი, ღვთისმცნობელნი.

ნეკრესელო მღვდელმთავარო, ჩვენო სერგი,

ხარებიდან არ მოგაკლდეს მადლი ღვთისა.

გლოცავთ შენთან ამოზრდილნი ახალნერგნი,

5

იდღეგრძელე ორთავ სოფელს, დიდი ხნითა.

ივერიის ღვთისმშობელი ჭაბუკიანს

დაევანა ჩვენს იმედად, მხსნელად ოდეს,

იცავს წმიდად, ეპარქიას სახელხმიანს,

გიხაროდენ, მეუფეო, გიხაროდენ!

6

ნეკრესის ეპარქიაში მოღვაწე მღვდელმთავრების სია:

1. აბიბოს ნეკრესელი – VI საუკუნის მეორე ნახევარი.

2. დანიილ – 1480 – 1490წ.

3. ბასილი – მოიხსენება კახეთ-ეპისკოპოსების ,,ერთგულების წიგნში” დომენტი კათოლიკოსისადმი (1556 – 1560), ხელრთვაში.

4. კლიმენტი (კლიმე) 1567-1597) – მოიხსენება კახთ-ეპისკოპოსების ,,ერთგულების წიგნში” ნიკოლაის კათოლიკოსისადმი (1562-1588წ.) ხელრთვაში.

5. ზაქარია (1598-1610). 1604 წელს ალექსანდრე მეფემ მიაგება ტატიშევს.

6. რომანოზი (1610-1639), დაესწრო თეიმურაზთან რუსეთის ელჩების მიღებას 1637 წელს.

7. ნიკოფორე ნეკრესელი (1640-1673) მოსკოვში თან გაჰყვა ნიკოლოზ (ირაკლი) ბატონიშვილს, ვითარცა დესპანი.

8. იაონე (1674-1708)წ.

9. ნიკოლაოს (1709-1725) მოიხსენება ,,შეწირულობის წიგნში” იოსებ ნინოწმინდელისა, დოდოს მონას-ტრისადმი.

10. ზენონი (1729-1735წ.) შემდეგ ალავერდელი

11. იოანე ჯორჯაძე (1735-1748წ.) დავით გარეჯელი და შემდეგ ბოდბელი, აგრეთვე

12. დავით ნეკრესელი მიტროპოლიტი (1749წ.)

13. დოსითეოს (1739-1785წ.) ჩერქეზიშვილი

14. იოანე დიასამიძე (1789წ.)

15. ტიმოთე (1799წ.) გადამდგარი მოხუცებულობისასა გამო.

16. ამბროსი მიქაძე (1794-1810წ.) ამბროსი ნეკრესელი - (მიქაძე ზაქარია იოსების ძე, ქ. თბილისი, 1728 – 11.03.1815) – საეკლესიო მოღვაწე, მეცნიერი, მწერალი, კალიგრაფი, მიტროპოლიტი.

17. სერგი ჩეკურიშვილი (1997 – 2021)

18. დიმიტრი კაპანაძე (2021 – 2022)

7

ნეკრესის მონასტერი

ქ. ყვარლიდან 7კმ-ის დაშორებით, ტყით დაფენილ კავკასიონის ქედის კალთების ერთ დაქანებულ სერზე, საოცარი ბუნებრივი შეხამებით არის ამოზრდილი არქიტექტურულ ნაგებობათა მთელი ჯგუფი. ეს არის ნეკრესი, დიდებული ნაშთი იმ ძველისძველი ქალაქისა, რომელიც ,,ქართლის ცხოვრებაში” მრავალჯერ არის ნახსენები, როგორც ,,ქალაქი ნელქარისი – ნეკრესი.”

ქალაქი ნეკრესი გაშენებული ყოფილა დაბლობში, მთის ძირზე, პატარა მდინარის - ,,სასახლის ხევის” ნაპირებზე. აქ გვხვდება ბევრი ნანგრევი ციხე, მარნებისა და სახლების ნიშნები: ქვევრები, დანგრეული ყორეები და ღობეები, რომლებიც ჰყოფდნენ ოდესმე ერთ სახლ-კარს მეორისაგან. ეს ნიშნები უტყუარი მოწმეა იმისა, რომ აქ ოდესღაც ხალხს უცხოვრია და სიცოცხლე დუღდა. ამჟამად ნეკრესის ნაქალაქევი უღრანი ტყითაა დაფარული და უდაბურია.

არქიტექტურულ ნაგებობათა ანსამბლი, რომელიც ახლა ნეკრესის მონასტრის სახელით არის ცნობილი,

8

ქალაქ ნეკრესის ის ნაწილია, რომელიც საეპისკოპოსო და სემდგომში სამიტროპოლიტო რეზიდენციას ეჭირა V-VI საუკუნეებიდან XVIII საუკუნემდე.

ნეკრესში დაცულია ძვირფასი არქიტექტურული ნაგებობანი, რომლებიც მნახველთ ანცვიფრებენ თავისი უნიკალური ფორმებით, სიდიადით და მაღალი გემოვნებით. ქალაქ ნეკრესის არსებობის სხვა დოკუმენტები რომ არ მოგვეპოვებოდეს, ეს ნაშთებიც საკმაო იქნებოდა გამოგვეტანა დასკვნა ამ ქალაქის კულტურაზე, მის კეთილმოწყობაზე.

ქალაქი ნეკრესი თავის ისტორიას იწყებს შორეული წარსულიდან. ,,ქართლის ცხოვრების” ცნობით იგი, ერთი საუკუნით ადრე ჩვენს წელთაღრიცხვამდე, ქალაქის სახელს ატარებდა. იგი დაარსა მეფე ფარნაჯომ, რომელიც მეფობდა ქართლში 112-93 წლებში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე: ,,ფარნაჯომ მეფემან უმატა ყოველ-თა ციხე-ქალაქთა შენება.. და იწყო შენებად კახეთს ქალაქსა ნელქარისსა, რომელ არს ნეკრესი” (,,ქართლის ცხოვრება,” ა. დედოფლისეული ნუსხა, გვ. 21).

ქალაქ ნეკრესის განაშენიანების შემდეგ ეტაპად, მემატიანის ცნობით, შეიძლება ჩაითვალოს მეფე არშაკ მირვანის ძის მეფობის ხანა, ე.ი. ძველი წერთაღრიცხვის უკანასკნელი საუკუნე: ,,ამან (არშაკმა) განაშენა ნელქარ ქალაქი, რომელ არს ნეკრესი.”

ასეთივე ხალისით აღნიშნავდნენ მემატიანენი ქალაქ ნეკრესის წარმატებას შემდეგ საუკუნეებშიც. მირიან მეფის დროს (265-342), IV ს-ში, მეფის მამამძუძემ ,,მირვანოზ ჰმატა ყოველთა სიმაგრეთა ქართლისათა და უმეტეს ყოველთასა მოამტკიცნა ზღუდენი ნეკრესისა ქალაქისანი” იქვეა აღნიშნული, რომ მირიან მეფის შვილიშვილმა – თრდატმა (393-405) აღაშენა ეკლესია ნეკრესისა ,,განსრულებით,” რომელიც ახლად მიღებულ

9

სარწმუნოებას – ქრისტიანობას ემსახურებოდა.

ვახტანგ გორგასლის დროს ქალაქ ნეკრესს უკვე ექვსი საუკუნის ისტორია ჰქონდა და იმდენად კეთილმოწყობილი ყოფილა, რომ ამ სახელოვან მეფეს საუფლისწულოდ მიუცია იგი თავისი პირმშო საყვარელი მემკვიდრისათვის – დაჩისათვის (499-514), რომელსაც შემდეგ აქ საგანგებო საუფლისწულო სასახლე აუშენებია და, ვინ იცის, იმ პატარა ხევს, რომელიც ნეკრესის ჭალაში მოედინება, ახლაც ამის გამო ეძახიან სასახლის ხევს.

ფარსმან მეფის დროს (542-557), ნეკრესში დასახლებულა და საეპისკოპოსო ეკლესია აუშენებია ცნობილ მოღვაწეს – აბიბოსს, რომელმაც, ამ ქალაქში მოღვაწეობის გამო, მიიღო სახელწოდება ნეკრესელისა. მემატიანე ასე იხსენიებს მას: ,,ნეტარი აბიბოსი ნეკრესელ ქალაქისა, ეპისკოპოსი ხევისა კახეთისა.”

წმინდა მღვდელთმოწამე

აბიბოს ნეკრესელი

წმინდა მღვდელმოწამე აბიბოს ნეკრესელი იმ ცამეტ მამათაგანია, რომლებიც საქართველოში მე-VI საუკუნის მეორე ნახევარში სირიიდან შემოვიდნენ იოანე ზედაზნელის ხელმძღვანელობით. წმიდა მამა, ერთ ხანს ღირს იოანესა და სხვა ძმებთან ერთად, ზედაზნის მთაზე მოღვაწეობდა, ხოლო შემდეგ ნეკრესის ეპარქია ჩაიბარა.

არსენ კათოლიკოსი (IXს), რომელსაც აღუწერია მამათა მოღვაწეობა, გვამცნობს: რადგან ორი ეპისკოპოსი

10

წილკნელი და ნეკრესელი გარდაცვლილები იყვნენ, კათოლიკოს ევლალეს და ეპისკოპოსებს გადაუწყვეტიათ იოანეს მოწაფეთაგან ორი გამოერჩიათ ეპისკოპოსად, ჟამის წირვის შესრულების შემდეგ. და როდესაც აბიბოს და ისეს დაუსრულებიათ წირვა, ,,შეიპყრა კათოლიკოსმან ერთითა ხელითა ისე, ხოლო ერთითა აბიბოს, ამბორს უყო და ჰრქუა: გიხაროდენ, ეპისკოპოსო წილკნისაო, გიხაროდენ, ეპისკოპოსო ნეკრესისაო...” ,,და წარიყვანა კათოლიკოზმან და ჰყვნა ორივენი ეპისკოპოზ და წარავლინა აბიბოს საყდარსა ნეკრესისასა.”

,,ყვარელის ზეით მთასა შინა, არის ნეკრესის, მეფის ფარნაჯომისაგან აღშენებული ქალაქი იყო. შემდგომად მეფე თრდატმან (მირიანის მეფის შვილისშვილმა) აღაშენა ეკლესია დიდნაშენი, გუმბათიანი. აქ დაადგა წმინდა აბიბოს, იმ მამათაგანი და იქმნდა იგი ეპისკოპოზ,

11

მწყემსი გაღმა მხარისა დიდოეთითურთ, ამან მოაქცივნა უმრავლესნი მთიულნი.” – გვაუწყებს ვახუშტი ბატონიშვილი.

აბიბოს მღვდელმთავრობა ძალზედ მძიმე პერიოდს დაემთხვა.

ჯერ კიდევ ქრისტეს შობამდე, მეფე ფარნავაზის და მისი შვილის საურმაგის (237-162წ.) წყალობით შემოტანილ კერპთაყვანისმცემლობას მძლავრ მეტოქედ აღმოუჩნდა სპარსეთიდან შემოტანილი ცეცხლის თაყვანისცემა, რომელიც შემდეგ მეფე ფარნაჯომ (112-93წ.) ნებროთიანმა, გაავრცელა მთელს სამეფოში.

სპარსი დამპყრობლები ყოველი ხერხით ცდილობდნენ მაზდეანობის გავრცელებას, ქრისტიანთა შეცდენას და გადაბირებას. ისინი ცეცხლთაყვანისმცემლობის მოქადაგეთა თავისუფლებასაც კი თხოულობდნენ. ,,მივგზავნე ცეცხლის მსახურნი ქალაქსა თქვენსა, და იყვნენ მუნ მათზედა ეპისკოპოზნი რჯულისა ჩვენისა და ვინცა ქართველნი ნებითა თვისითა აღირჩევდეს სჯულსა ჩვენსა, ნუ აყენებთო.” საგდუხტ დედოფალი (დედა ვახტანგ გორგასლისა), აიძულეს ამაზე დათანხმებულიყო და სპარსეთის მთავრობამ წარგზავნა ცეცხლისა მსახურნი მცხეთას და მათ ზედა ეპისკოპოზად ბინაქარან, და დასხდნენ მოგვთასაო.” და ეს მოგვთა ეპისკოპოსი ,,ასწავებდა ქართველთა სჯულსა თვისსა... და გარნა წვრილისა ერისაგან მოაქცია მრავალნი ცეცხლის მსახურებას... და ამგვარად შეერია ქართლსა შინა ერსა ზედა წვრილსა ცეცხლის მსახურება.” ცეცხლის თაყვანის მცემლებმა ნეკრესის ეკლესიის მახლობლად სალოცავი ააგეს, სადაც დღედაღამ ჩაუქრობლად ენთო ცეცხლი. ისინი ტაძარში სალოცავად მისულ ქრისტიანებს აიძულებდნენ ცეცხლისათვის ეცათ თაყვანი.

საღმრთო შურით აღვსილმა ნეტარმა აბიბოსმა,

12

ნეკრესში დამკვიდრების შემდეგ მკაცრად გაილაშქრა მაზდეანობის წინააღმდეგ, დაუღალავად დადიოდა თავისი ეპარქიის სოფლებში, ჭეშმარიტებას ქადაგებდა, განამტკიცებდა ქართველებს სარწმუნოებაში, მთიანეთის წარმართ მოსახლეობას ქრისტეს რჯულზე მოაქცევდა. ,,დალეწნა კერპნი და უღმრთოთა მათ არწმუნა ქრისტე და ნათელი სცა მათ.”

ქართველთა მღვდელმთავარმა სპარსელთა კერპი, ღმერთ-ცეცხლი შეურაცხჰყო. ,,დაასხა მცირედ წყალი ხენეში და დაშრიტა იგი.” აღშფოთებულმა დამპყრობლებმა, შეიპყრეს აბიბოსი, ,,ფრიად გვემეს, კნინღა ვიდრემღა მოკლეს.” წამოიყვანეს შემდეგ ქართლისაკენ.

სოფელ იალდოს მიღწეულ აბიბოსს ანტიოქიიდან წამოსული მოციქული შემოეყარა და ღირსი მამის სვიმეონ მესვეტის საჩუქარი გადასცა. წმიდა აბიბოსი შავმთელი სასწაულთმოქმედის, სვიმეონ მესვეტის მეგობარი იყო. იოანე ზედაზნელი და მისი სულიერი ძმები სწორედ მის ლავრაში ღებულობდნენ სასულიერო განათლებას. ღირს სვიმეონს ღმრთისაგან ეუწყა წმიდა აბიბოსის მომავალი წამების შესახებ და ეპისტოლე, ევლოღია და კვერთხი გამოუგზავნა წმიდა მამას.

ეპისტოლემ და ძვირფასმა საჩუქარმა გაახარა და განამტკიცა ტანჯვისათვის. გამზადებული წმიდა მღვდელმთავარი. როდესაც მცხეთას მიუახლოვდნენ წმიდა აბიბოსმა სვეტიცხოვლის ტაძარში ილოცა. მაშინ ევედრა მტარვალებს შიო მღვიმელის ნახვის უფლება მიეცათ მისთვის. სპარსელებმა განუტევეს წმიდა აბიბოსი და მან იხილა ნეტარი ბერი. აქ საუბრის დროს შიოსთვის უთქვამს: ,,უსჯულონი ესე სპარსნი განძვინდეს ჩვენზედა ამპარტავნებითა თვისითა, რამეთუ დაიპყრეს სოფელი ესე ჩვენიო.” სულიერმა ძმებმა ერთად ილოცეს. ნეტარმა

13

შიომ მრავალი სიტყვით განამტკიცა წმინდა აბიბოსი, რის შემდეგაც წმინდა მღვდელმთავარი სიხარულით შეუდგა თავის ღვაწლს. ამის შემდგომ მიჰგვარეს მარზაპანს ,,ზენა სოფლად, რომელსა ჰქვიან რეხი”

განრისხებულმა მარზაპანმა მრისხანედ ჰკითხა მის წინაშე წარმდგარ ეპისკოპოსს: ,,რაისათვის უარჰყავ უფლებაი მეფედ-მეფისაი და მოჰკალ ღმერთი ჩვენი?”

წმინდანმა უპასუხა: ,,უწყებულ იყავნ შენდა, ვითარმედ ღმერთი არ მომიკლავს, ხოლო ცეცხლი დავშრიტე, არა არს ღმერთი იგი, არამედ სხვათა ბუნებათაგანი არს, ერთისა ნივთისაგან მცირედი ნაწილი, რომელთაგან აჰღმართა ღმერთმან სოფელი ესე.” განარისხა მარზაპანი მღვდელმთავრის პასუხმა და წამება ბრძანა მისი.

ყური ვათხოვოთ მემატიანეს: ,,შემდგომად მრავლისა გუემისა და საკვირველთა სატანჯველთათა მას ზედა, რათა მხეცთა და ფრინველთა შეჭამნეს ხორცნი მისნი, ვინაიდან ეშინოდა, ნუ უკვე ქრისტიანები მოვიდნენ და წარიხუნენ იგი და დიდებითა დაკრძალენ. ხოლო სანატრელთა ხორცთა მისთა არა შეეხო ყოვლადვე მხეცთა და ფრინველთაგანი, და ვითარ მყოვარჟამ ისხნეს, დაუტევეს მცველთა მათ და წარვიდეს. გამოვიდეს მამანი იგი, რომელნი მყოფ იყვნეს გარემო ქალაქსა მას რეხისა და მათთა მოწაფეთაგანსა აღეშენა მონასტერი იგი, და აღიხუნეს ნაწილნი იგი წმინდისა აბიბოსისნი და დაფლეს ადგილსა მას დიდებითა დიდითა.”

წმინდა მღვდელმოწამის წამება და აღსრულება მოხდა ქართლის კათოლიკოსის მაკარის (553-569) და ქართლის მეფის ბაკურ III-ის დროს.

წმინდა აბიბოსის საფლავთან მრავალი სასწაუ-ლები და კურნებები აღესრულებოდა. მისი ნაწინასწარმეტყველებიც ბერძენთა მიერ ჩვენი ქვეყნის დაპყრობისა და ურჯულო სპარსთა განდევნის შესახებ,

14

მისი გარდაცვალების შემდეგ მალევე აღესრულა ქართლის ერისთავის სტეფანოზის დროს, კათოლიკოზ თაბორის (629-634) სურვილით წმინდა მღვდელმოწამის უხრწნელი ნაწილები სამთავისიდან მცხეთის სამთავროს მონასტერში დაასვენეს და წმინდა ტრაპეზის ქვეშ დაფლეს. ,, ქვეყანაი ჩვენი წმინდათა ნაწილთა მათთა დაუნჯებითა სანატრელ იქმნა.”

აბიბოსის ასეთმა შეუპოვრობამ და თავგანწირვამ დიდი როლი ითამაშა ეპარქიის გაძლიერებასა და სამწყსოს გაზრდის საქმეში. დიდი ყოფილა, მისი დამსახურება კახეთის მთიანეთის მოსახლეობის გაქრისტიანებაში.

საქართველოს წმინდა სამოციქულო ეკლესიამ წმ. მღვდელმოწამე აბიბოს ნეკრესელ მღვდელმთავრის ხსენების დღედ დააწესა 29 ნოემბერი (ახალი სტილით 12 დეკემბერი).

ღვთის განგებით და წმინდა აბიბოს ნეკრესელის ზეციური ლოცვა-კურთხევით 1997 წლის შობის მარხვაში საუკუნეთა შემდეგ აღსდგა ნეკრესის ეპარქია.

2000 წლის 7 იანვარს კი განახლდა და აღსდგა ნეკრესის მამა მონასტერი.

ქართველი ერი ყოველთვის ღირსეულ პატივს მიაგებდა წმინდა მღვდელმთავარს და განსაკუთრებულად აღნიშნავდნენ მისი ხსენების დღეს. ნეკრესის მამათა მონასტერში არასოდეს შენელებულა მლოცველი მრევლის მსვლელობა და მისი თაყვანისცემა. ამიტომაცაა, რომ დღესაც ასე დიდია წმ. მღვდელმთავრის მეოხება მისდამი მვედრებელთა მიმართ, დღესაც მრავალ სასწაულს და შეწევნას იღებენ მისდამი მვედრებელი ქრისტიანები.

ნეკრესი ათასეული წლების მანძილზე კეთილმოწყ-ობილი ციხე-ქალაქი ყოფილა, ბურჯებით, მტკიცე ზღუდეებით, განძეულით სავსე ტაძრებით, სკოლებით,

15

კეთილმოწყობილი სავაჭრი უბნით და ძვირფასი სასახლეებით

ნეკრესში VI საუკუნიდან მოყოლებული თითქმის არ შეწყვეტილა სამონასტრო მოღვაწეობა. აქ იქმნებოდა არაერთი საინტერესო ნაშრომი ფილოსოფიიდან თუ ისტორიიდან. თუმცა იყო გვიანი პერიოდები, როდესაც აქ მაჯისცემა ნელდებოდა.

სამეცნიერო – საგანმანათლებლო მუშაობა ნეკრესში განსაკუთრებით გამოცოცხლდა XVIII საუკუნის 40-50 წლებიდან და XIX საუკუნის ათიან წლებამდე არ შეწყვეტილა. ამ პერიოდში აქ სხვადასხვა დროს მოღვაწეობდნენ ისეთი ცნობილი პირები, როგორებიც იყვნენ: დოსითეოზ ჩერქეზიშვილი, ამბროსი მიქაძე და ივანე (იოანე) ჯორჯაძე.

,,ენისელთ მოურავის” ვაჟი

იოანე ჯორჯაძე (ნეკრესელი)

(1735 – 1748წწ.)

ნეკრესის ცნობილი მოღვაწეა ენისელთ მოურავის – გივი ჯორჯაძის ძე, იოანე ჯორჯაძე (ნეკრესელი). ის ძველ დოკუმენტებში ასე მოიხსენიება: ,,იოანე ნეკრესელი მიტროპოლიტი და დავით გარეჯის მამა,” ,,დავითის მონასტრის მამა და მეურნე.” ნეკრესამდე ის გარეჯის უდაბნოში მოღვაწეობდა და ლავრას უვლიდა.

1740 წლიდანკი, იოანე უკვე ნეკრესელი ეპისკოპოსია. ამ წელს მეფე თეიმურაზის, თამარ დედოფლის და ქართლ-

16

კახეთის სამეფო პირთა თხოვნით დომენტი კათოლიკოსმა ნეკრესის საეპისკოპოსო კათედრა სამიტროპოლიტოდ გადააკეთა და პირველ მიტროპოლიტად იოანე ჯორჯაძე განაწესა. ბისონიც მას ალავერდელმა უკურთხა. როგორ მოხდა ეს?

,,ღმერთების გუჯარში” აღნიშნულია, რომ პორფირ – ბინოსი შეეძლო ეტარებინა იმ მღვდელმთავარს, რომელიც საზოგადოებრივ – პოლიტიკურ ცხოვრებაში, კერძოდ, სამშობლოს დაცვაში იღებდა მონაწილეობას, დასახელებული ძეგლის მიხედვით, ცნობილ ნიკოლოზ რუსთაველის შემდეგ, ბისონის ჩაცმა მოუსურვებია ნეკრესელ მღვდელმთავარ იოანეს. ამასთან დაკავშირებით თეიმურაზ II-ს ალავერდელის სახელზე გაუცია სიგელი რომელიც იოანე ჯორჯაძის ბისონით კურთხევის დამადასტურებელი საბუთია და დაცულია თედო ჟორდანიას მიერ გამოქვეყნებულ ,,ქართ-კახეთის მონასტრების და ეკლესიების ისტორიულ საბუთებში.“ სიგელში აღნიშნულია, რომ ,,თეიმურაზ II-მ და მისმა თანამეცხედრემ, ვახტანგ მეფის ასულმა თამარმა, ერეკლე მეფემ და მისმა ძმის წულმა მირზამ, მტკიცე ,,წიგნი დასაფიცარი” დასდეს წმიდა გიორგის ტაძრისა ალავერდს ისე, რომ ნეკრესელმა იოანემ ბისონით კურთხევა მოინდომა. ამ ჩვენ ქართველ მეფეთა ხსოვნაში არ იყო ნეკრესელი ნაკურთხიო.”

გარდა სამშობლოს დაცვაში მონაწილეობისა, იოანე ნეკრესელი ეწეოდა საგანმანათლებლო მოღვაწე-ობასაც. მიდრეკილება ჰქონდა საეკლესიო სასულიერო მწერლობისადმი, ზრუნავდა ხელნაწერების გამრავლე-ბაზე ცნობილია მისი თაოსნობით გადაწერილი წიგნები, რომელიც იოანემ ლავრას შესწირა: მაგალითად, ასკეტურ თხზულებათა კრებული – 1746 წელს, გრიგოლ ღვთისმეტყველის ცხოვრება, დიალოღონი – 1748 წელს.

17

,,მე უღირსმან ენისელთ მოურავის შვილმან, ნეკრე-სელ მიტროპოლიტმან და მამისა მამათასა ღირსისა მრავალმთის დავითის მონასტრის მამამან და მეურნემან მონაზონმან იოანემ... ვიღვაწე... და აღვაწერინე საფასითა ჩემითა და დავდევ მონასტერსა ამას წმიდის დავით მამისა ჩვენისასა.” როგორც ამ სიტყვებისგან ჩანს, იოანე ნეკრესელს, გარდა ნეკრესში მოღვაწეობისა, გარეჯის მონასტერთანაც არ გაუწყვეტია კავშირი. ნეკრესის შემდეგ მან ცოტა ხნით ბოდბის მონასტერშიც იმოღვაწა.

1746 წლიდან, ნეკრესის ლეკებისაგან აოხრების გამო, სამიტროპოლიტო რეზიდენცია გრემის მთავარ-ანგელოზში გადაუტანიათ და ნეკრესელი მიტროპოლიტი იოანე იქ გადასულა სამოღვაწეოდ. XVIII საუკუნის ბოლოს ნეკრესი უკვე აღარ იხსენიება ქალაქად.

დიდია იოანე ნეკრესელის დამსახურება ნეკრესისა და საერთოდ სამშობლო ქვეყნის წინაშე.

18

,,კაცი მეცნიერი და

ღვთისმეტყველებისაცა მცოდნე...”

დოსითეოზ ნეკრესელი (ჩერქეზიშვილი)

(1739 – 1785)

ნეკრესში მოღვაწე მღვდელმთავართა პლეადაში საყურადღებო ადგილი უკავია დოსითეოზ – ნეკრესელს (ჩერქეზიშვილს), იგი ნეკრესის ეპარქიას განაგებდა XVIII საუკუნის II ნახევარში. იოანე ბატონიშვილი მას ასე მოიხსენიებს: ,,კაცი მეცნიერი და ღვთისმეტყველებისაცა მცოდნე...” იგი მნიშვნელოვანი - ლიტერატურული ფიგურაა და ჩინებული წარმომადგენელი ანტონ I კათოლიკოსისა და მის მაგალითზე და საქმიანობაზე იყო მორგებული დოსითეოზ ნეკრესელის მოღვაწეობაც. იგი იყო ჭეშმარიტი მწყემსი და სულიერი მოძღვარი ნეკრესის სამწყსოსი, კაცი ფრიად განსწავლული, სარწმუნოების ერთგული, მწიგნობარი და მთარგმნელი, ღრმად გაწაფული ფილოსოფოსი. ენერგიულად მუშაობდა ლიტერატურულ ასპარეზზე და ქართულ ფილოსოფიურ მწერლობას ამდიდრებდა სომხურიდან თარგმნილი ძეგლებით. მთარგმნელობით მუშაობას ეწეოდა თელავის სკოლის სხოლაპეტ რექტორ ფილიპე ყაითმაზაშვილთან ერთად. დოსითეოსს გადმოჰქონდა სომხურიდან ის წიგნები, რომლებიც ქართულ ენაზე არ მოიპოვებოდა. იგი დაუღალავი მუშაკი იყო, ერთობ პროდუქტიული - ,,არა დავსცხრებოდი მე მდაბალი მუშაკობასა გადმოღებისასა ფილოსოფოსობითა ნათქვთასა რომელნი აკლდნენ ენასა ჩვენსაო,” – სწერდა იგი საკუთარ თავზე.

დოსითეოსი და ფილიპე ერთად მუშაობდნენ, ფილიპე თარგმნიდა სომხურიდან, დოსითეოზი კი მის თარგმნას ასწორებდა და აშალაშინებდა სტილისტურად. ,,მებრძანა

19

მეთანამწეობაი თარგმანებისა მისისაი (ფილიპესი), კეთილმოწყობითა ლექსთაითა, ქართველთამებრ ენისა კანონისათაო“ – გვამცნობს ის. დოსითეოსი და ფილიპე ასე იხსენიებიან - ,,მდაბალნი მუშაკნი და მოღვაწენი, მთარგმნელი მღვდელი ჰარმანთა ფილიპე და მწერალ მოღვაწე დოსითეოსი. მათ ერთად თარგმნეს დავით უძლეველის წიგნი - ,,წიგნი საზღვართა,” მხითარ სევასტიელის ,,რიტორიკა,” არისტოტელეს ,,პერეარმენია,” ,,მცირელოღიკა,” ,,მცირე ნაცვალსიტყვაობანი,” ,,ახსნა პორფირისა” და სხვა. ეს წიგნები ითარგმნა 1758 – 1764 წლებში.

დოსითეოსი ნაყოფიერად მუშაობდა პოეზიაშიც. ჟამთა სიავის გამო მის ლექსებს ყველას არ მიუღწევია ჩვენამდის, რამოდენიმე ლექსის გარდა. მაგალითად, ,,კიდურწერილობა” (ვრცელი ლექსი, თავისებური წინასიტყვაობა ,,შემოკლებითი ახსნის თარგმანისა,” გადმოგვცემს ძეგლის ისტორიას და აღნიშნავს ერეკლე მეფის კულტურულ – საგანმანათლებლო საქმიანობას), სულხან-საბა ორბელიანის ქება” და ,,ანბანთქებანი.”

საფიქრებელია, რომ მის ყველა შრომას ჩვენამდე არ მოუღწევია; პროფესსორ ხახანაშვილის აზრით, მას სომხურიდან უთარგმნია აპოკრიფებიც მაგალითად, ,,სიყრმე უფლისა.”

დოსითეოზ ჩერქეზიშვილი მჭერმეტყველი და ნიჭიერი მქადაგებელი ყოფილა. 1758 წელს მან აკურთხა თელავის საფილოსოფოსო საღვთისმეტყველო სკოლა და, მიუხედავად თავისი განათლებისა, პირველ მსმენელთა შორის ჩაირიცხა, შემდეგ საკუთარ ეპარქიაში დაარსა პირველდაწყებითი სკოლა სამწყსოსათვის, რამაც ძალიან გაახარა და დააინტერესა ერეკლე მეორე. მეფე წერდა: ,,შემატყობინე, რა მდგომარეობაში არის სკოლა, ხომ იცით მე ძლიერ მესიამოვნება, თუ ბეჯითი

20

მზრუნველობა მექნება სკოლაზეო.”

დოსითეოს ჩერქეზიშვილი აქტიურად შრომობდა იღწვოდა ეპარქიის გაძლიერებისათვის, მოღწეულია სანეკრესელოს გეგმა, რომელშიც აღნიშნულია დოსითეოსის მიერ აგებული შენობები. გეგმა დაცულია კ. კეკელიძის ხელნაწერთა ინსტიტუტის ფონდებში – A (#690).

იოანე ბატონიშვილი ასე ახასიათებდა დოსითეოსს - ,,ვითარცა მონაზვნებასა შინა, ეგრეთვე ერისკაცულთაცა შინა გამოცდილიყო, რომელი ჟამსა მტრიანობისა და ომიანობისასა, ყოველთვის ამხნობდის ერთა და კეთილი რჩევითა თვისითა კარგად წარმართავდის საქმეთა.”

პლატონ იოსელიანის ცნობით, - ესე დოსითეოზ იყო გვარით ჩერქეზიშვილი, კახელი კაცი, ღვთისმეტყველი და ფილოსოფოსი. მეფესა ირაკლისა უნებდა ებოძა მისთვის კათოლიკოსობა. . . ,,გარნა არა ჰქმნა მეფის ძემან გიორგი და მიუბოძა შვილსა თვისსა ანტონის” (ცხოვრება გიორგი XVIII – ისა – პ. იოსელიანი).

ჩვენთვის ცნობილ დოკუმენტებში დოსითეოსი უკანასკნელად იხსენიება 1789 წელს. პლატონ იოსელიანის ცნობით, დოსითეოსი ამ წელს გარდაცვლილა საკმაოდ მოხუცებული. ,,მოხუცებულობისა ჟამსა და ასრულდა ცხოვრება თვისიო,” – წერდა იოანე ბატონიშვილი.

თანამედროვენი დოსითეოსს დიდად აფასებდნენ, მასზე ლექსი დაუწერია დავით რექტორს. თელავის სემინარიის რექტორს კი უთქვამს ,,სიტყვა მადლობისა ყოვლად სამღვდელო ნეკრესის ეპისკოპოს ჩერქეზისადმი.” ამ ხელნაწერის აღწერილობა გამოაქვეყნა აკადემიკოსმა ა. ბარამიძემ (,,სწავლა აღზრდის ისტორია საქართველოში,” მასალების კრებული I, თბილისი, 1937, გვ. 51 – 65).

21

უკანასკნელი ეპისკოპოსი ნეკრესისა

ამბროსი მიქაძე (ნეკრესელი)

(1794 – 1810)

უკანასკნელი ეპისკოპოსი ნეკრესის ეპარქიისა, ეპარქიის გაუქმებამდე (1811წ.) იყო ამბროსი მიქაძე. ამ ბრწყინვალე მღვდელმთავარ – მოქადაგის ბიოგრაფიიდან მეტად ძუნწი ცნობებია შემონახული. იგი დაიბადა 1729 წელს თბილისში. მისი უპირველესი მწვრთნელი ყოფილა ანტონ კათალიკოსი. შემდეგ უსწავლებიათ მისთვის, კათოლიკოს ბესარიონს (ორბელიანს) და კათალიკოს ნიკოლოზს (ხერხეულიძეს). მას კარგად შეუსწავლია საღმრთო რჯული, საქართველოს ისტორია, უცხო ენები.

ნეკრესში მოსვლამდე, ამბროსი მსახურობდა გარეჯში, ხოლო შემდეგ კი, მღვდელმთავრად კურთხევისას, ჩააბარეს ჯერ მანგლისის, ხოლო შემდეგ წილკნის ეპარქიები.

წილკანში ამბროსი მიქაძე (1778 – 1792წწ) ძალზე რთულ პირობებში მართავდა სამწყსოს; მიუხედავად იმისა, რომ ქრისტიანობას საქართველოში უკვე მრავალ საუკუნოვანი ისტორია ჰქონდა, XVIII საუკუნეშიც კი, მთიანეთის მოსახლეობა კერპთაყვანისმცემლობას მისდევდა. სამისიონერო მიზნით ამბროსი წილკნელი არაერთხელ გადასულა გიორგი ბატონიშვილთან და რჩეულ სასულიერო პირებთან ერთად კობსა და ვიდრე დარიალამდე.

პლატონ იოსელიანი წერდა: ,,მათი სვლა, დუშეთიდან დარიალამდე, იყო სვლა მოციქულთა... სადაცა იმყოფებოდა ეკლესია შერყეული, აკურთხებდნენ, და არაშერყეულთა შინა შესწირავდნენ უსისხლოსა მსხვერპლსა... ამბროსი წილკნელი კი იკურთხებოდა ბავრაყითა და სხურებითა აიაზმითა განსწმენდდა

22

ადგილთა და მკვიდრთა.”

ამროსი მიქაძე 1793 წლის ოქტომბრიდან იგზავნება ნეკრესის სამწყსოს მესვეურად. ამ დროისათვის ნეკრესი ლეკთა შემოსევებისაგან გაძარცული და დანგრეული იყო, რის გამოც ამბროსი იძულებული გამხდარა სოფელ შილდის თავში აეშენებინა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის, სახელზე ახალი ელკესია და იქ გადაეტანა ნეკრესის სამღვდელმთავრო რეზიდენცია აქ მას სხვა მნიშვნელოვანი აღმშენებლობითი სამუშაოებიც ჩაუტარებია, აუშენებია სამრეკლო კოშკი, გალავანი, სენაკები, თვითონაც იქ დასახლებულა და სამწყსოს იქიდან უვლიდა. მიუხედავად ამისა, იგი კვლავ იწოდებოდა ნეკრესის ეპისკოპოსად და მის სამწყსოს, კვლავინდებურად წარმოადგენდა ალაზნის მარცხენა მხარის დასახლება საინგილოს ჩათვლით.

ამბროსი ცნობილია როგორც დიდი მქადაგებელიც და მისი ყველა ქადაგება ნეკრესში მოღვაწეობის პერიოდს მიეკუთვნება. 1881 წელს თბილისში გამოიცა მისი ქადაგებების კრებული, რომელიც 43 ქადაგებას შეიცავს. ,,ეჭვი არაა რიცხვი მისი ქადაგებებისა უფრო მეტია, მაგრამ ჯერ ცნობაში არაა მოყვანილიო” – წერს აკადემიკოსი კ. კეკელიძე.

ამბროსი ნეკრესელს ჩვეულებად ჰქონდა თავისი ქადაგება რამდენიმე ცალად გადაეწერა და სოფლებში გაეგზავნა მღვდლებისათვის ეკლესიაში წარმოსათქმელად.

მის ქადაგებაში ისმის წუხილი იმის გამო რომ მოსახლეობაში ჯერ კიდევ ღრმად არის ფესვგადგმული ცრუმორწმუნეობა, რომ ხალხი უგულებელჰყოფს ქრისტიანულ დღესასწაულებს და რიტუალურ წესებს.

ამბროსის, გარდა მრევლისა, სამღვდელოების დამოძღვრაც უხდებოდა, რომელიც ხშირად იჩენდა

23

საქმისადმი გულგრილობას და ზოგჯერ უცოდინარობისა გამო, თვითონ არღვევდა ქრისტიანული მსახურების წესებს. მისი დოგმატური ქადაგებებიდან აღსანიშნავია ,,სწავლა მღვდელმთავრისაგან ახლად დადგინებულთა მღვდელთა მიმართ.”

მძიმე იყო იმ დროს კახეთის მდგომარეობა: დარბეული ქვეყანა, გაღატაკებული ხალხი, მაჰმადიანთა თარეში, ისლამის გაძლიერება, რაც იწვევდა ხალხში ქრისტიანული ზნე-ჩვეულებების შერყევას. როდესაც დაიწყო საინგილოს გალეკების პროცესი, ამ ამბავმა დიდად აღაშფოთა მღვდელმთავარი. ამბროსი თავის ქადაგებაში აქაურ ქართველობას მხნედ და უშიშრად ამხილებს, აყვედრის, უწყრება. სამშობლო ქვეყნის შეძულება და ღალატი დიდი ცოდვა არისო, ეუბნება ყველას. ის ჯერ ძლიერად ამხილებს ხალხს, მერე ყველას ეხვეწება, ტირის, კვნესის, ღმერთს შეჰბღავის, ქართველ წმინდანებსაც მოიწვევს და სთხოვს იმათ ქართველთათვის მეოხებას და მფარველობას. მისი ბიოგრაფი – მღვდელი დიმიტრი ჯანაშვილი წერს, რომ ამ ქადაგებით ამბროსი ნეკრესელი გვევლინება როგორც ,,ქართველთ იერემია.”

ამხელდა რა გაღმა მხრის კახელებს ნებას არ აძლევდა მიეღოთ მუსულმანობა. მრავალი მოღალატე, სამშობლოს გამცემი დაუყენებია კეთილ გზაზე.

გავერანებული სამშობლოს სურათი მდიდარ მასალას აძლევდა მღვდელმთავრას მდუღარე ცრემლები ეფრქვია და მოეგონებინა თავის სამწყსოსათვის მაღალი ღირსება ადამიანისა და ქრისტიანისა.

ამბროსი შესანიშნავი ისტორიკოსია. დღის სინათლეზე აქვს გამოტანილი ცნობილი ისტორიული მოვლენები: ლეკიანობა, აღა – მაჰმადხანის შემოსევა და კრწანისის ომი, ქვეყნის აშლილობა და ბატონიშვილთა უთანხმოებანი.

24

რუსეთის მთავრობამ 1801 წელს გააუქმა ქართლ – კახეთის სამეფო და დავით ბატონიშვილი საქართველოს გამგედ (და არა მეფედ) გამოაცხადა. საქართველოში მეფობის გაუქმებით უკმაყოფილო პირებმა, კახეთის მცხოვრებთა სახელით, იმპერატორის თხოვნით მიმართეს, რომ ირაკლი მეფის ანდერძი დაემტკიცებინათ და მეფე დაესვათ. ამ თხოვნას ამბროსი ნეკრესელიც აწერს ხელს, მაგრამ იმპერატორმა ეს თხოვნა უყურადღებოდ დატოვა.

ამბროსი მართალია აღშფოთებული იყო აღმოსავლეთ საქართველოში მეფობის გაუქმებით და რუსეთის მფარველობაში შესვლით, მაგრამ დიდი იმედი ჰქონდა, რომ ერთმორწმუნე რუსეთი გადაარჩენდა ქართ-კახეთს მოძალებული მტრისაგან და ომით გადაღლილი მოსახლეობა ცოტახნით მაინც შეისვენებდა.

საინტერესოა ამბროსის ქადაგებანი ადამიანის ზნესრულობაზე. ადამიანურ ცოდვად და დიდ ნაკლად მიაჩნდა: ურჩობა, მოუთმენლობა, მრისხანება და გულის არ მობრუნება. რაც შეეხება აღზრდას, იგი შვილისაგან მოითხოვს მშობლებისადმი მორჩილებასა და პატივისცემას. სამაგიეროდ მშობელი ვალდებულია დასაბამი მისცეს ყოველ კეთილ საწყისს მოზარდის წვრთნა – აღზრდის ჟამს. აქვე აფრთხილებს მშობლებს: ,,მოზარდი ავსიტყვასა და ბოროტ ლაპარაკს არ უნდა დააჩვიოთ, თორემ იმათი ცოდვა თქვენვე მოგეკითხებათ და გაწყენთ სულიერად და ხორციელადაცო.”

ამბროსი სასტიკად კიცხავს მკითხავებს, ჯადოქრებს, მისნებს და სხვა ამგვარ ცრუმორმუნეთ. სამწყსოს სასტიკად აფრთხილებს: ,,ეშმაკთან მოლაპარაკე მკითხავთან ნუ მიხვალთო.” მათი ფეხის ხმის აყოლვას დიდ ცოდვათ უთვლის ქრისტეს მორწმუნეთ.

ამბროსი ნეკრესელის ქადაგებანი იკითხება, როგორც

25

მონოლოგები, რომლებიც შთაგონებულია მამულის სიყვარულით, მაღალი ჰუმანურიზმით, მრწამსითა და სარწმუნოების ერთგულებით.

ნეკრესელი მღვდელმთავარი ნაყოფიერად მუშაობდა პოეზიაშიც. იგი მრავალი საუკეთესო ლექსის ავტორია. ხუთ ეტაპიანი ოდა წაუმძღვარა ამბროსიმ ჯვართამაღლების ქადაგებას - ,,ქება ჯვარისა.”

წმიდა მღვდელმოწამე აბიბოს ნეკრესელს, იამბიკოთი ქება შეუთხზა. მისი შეფასებით აბიბოს ნეკრესელი იყო ,,დიდი სასწაულმოქმედი, ძირობით მწყემსი, ზღაპართ განმაქარვი, ცეცხლის მსახურთა დამბნელი, განსაცდელთაგან მხსნელი, ,,ცით გადმომნათი და სიმხნით მორტყმული” პირი, რომელმაც ღირსად მოიგო სულის სიწმინდე და იყო უბიწოდ მცხოვრები და უმანკოდ განწმენდილი.”

ამბროსი ნეკრესელს დაწერილი აქვს ორი საგალო-ბელი, ერთი მათგანი განკუთვნილია ქრისტეს მიმართ, მეორე კი – სიკვდილის მიმართ. მღვდელმთავარი ქებას შეასხამს აგრეთვე თავის თანამედროვე ისტორიულ პირებსაც: ანტონ II კათოლიკოსს, ლევან და ვახტანგ ბატონიშვილებს.

ცალკე უნდა აღვნიშნოთ მისი მოზრდილი ხელნაწერებიც, რომლებიც ამბროსი ნეკრესელის სასულიერო საეკლესიო კრებულების სახელითაა ცნობილი. მათი ნაწილი შედგენილი და გადაწერილია მის მიერ.

ამბროსის მრავალი წიგნი შეუწირავს ნეკრესისათვის: სულხან – საბა ორბელიანის ლექსიკონი, წიგნი დაბადებისა, კურთხევანი, ჟამნი და სხვა.

ამბროსი ნეკრესელს, დოსითეოზის მსგავსად, სკოლაც კი გაუხსნია შილდაში, რომელმაც 1806 წლამდე იარსება.

ამბროსის ნეკრესელობა დასრულდა 1811 წელს,

26

როდესაც აღმოსავლეთ საქართველო ორ ეპარქიად გაიყო: მცხეთა – ქართლისა და კახეთ – ალავერდისა. კახეთ – ალავერდის ეპარქიის შემადგენლობაში შევიდნენ: ალავერდის, ნინოწმინდის, რუსთავისა და ნეკრესის ეპარქიები. ნეკრესის სამღვდელმთავრო გაუქმდა. დიდი შრომით დაღლილი დაქანცული, დასნეულებული მოხუცი მღვდელმთავარი თბილისში გადავიდა საცხოვრებლად, მაგრამ მას იქ დიდხანს აღარ იცოცხლა.

პ. იოსელიანის ცნობით ამბროსი ნეკრესელი დაკრძა-ლულია თბილისის სიონში. ამბროსი ნეკრესელმა და მისმა წინამორბედმა მამებმა მაქსიმალურად მისცეს თავის ერს და სწორედ ამის გამო გახდნენ ისინი ღირსნი გახსენებისა, დაფასებისა და გამაგალითებისა.

ეგზარქოსის პირველი ვიკარი პეტრე კონჭოშვილი (1836 – 1909)

XIX ს-ის II ნახევრისა და XX ს-ის დასაწყისის ქართველ საეკლესიო მოღვაწეთა შორის აღსანიშნავია თბილისის ნიკოლოზ I-ის სახელობის ამიერკავკასიის კეთილშობილ ქალთა სასწავლებლის სჯულის მოძღვარი, ალავერდის, იმერეთისა და გორის ეპისკოპოსი, ეგზარქოსის პირველი ვიკარი, ნაშრომის ,,წმინდა ქალაქ იერუსალიმისა და წმინდა ათონის მთაზედ მოგზაურობის” ავტორი, რომელსაც მადლიერმა ხალხმა, მისი მშობლიური კუთხის პატივსაცემად, ,,პეტრე ინწობელი” უწოდა.

27

პეტრე კონჭოშვილი დაიბადა 1836 წელს ყვარლის რაიონის სოფელ საბუეში, რომელიც მდებარეობს ყადორის უღელტეხილის კალთაზე, მდინარე ინწობის მარცხენა სანაპიროზე. ეს ულამაზესი სოფელი მდიდარია ეკლესია-მონასტრებით.

მამისი - მღვდელი დავითი სოფელ საბუის წმიდა იოანე ნათლისმცემლის ტაძრის მღვდელმსახური იყო, ხოლო მისი უფროსი ძმა მათე კი, ამავე ტაძრის მედავითნე გახლდათ.

პეტრე 10 წლის იყო მამა რომ გარდაიცვალა და ოთხი მცირეწლოვანი შვილის აღზრდა – მათესი, პეტრესი, სოლომონისა და მელანიასი მათ დედას – მარიამ გოგიტიშვილს დააწვა მხრებზე. ფოფოდიაც ცდილობდა,

28

არაფერი მოეკლო თავისი შვილებისთვის, წერა-კითხვა ოთხივეს ოჯახში შეასწავლა და მათ პატრიოტ და პატიოსან ადამიანებად ზრდიდა.

ოჯახში მიღებული განათლება პეტრე კონჭოშვილმა ჯერ თელავის სასულიერო სასწავლებელში გააღრმავა, შემდეგ კი თბილისის სასულიერო სემინარიაში. სემინარიის დამთავრების შემდეგ, იგი თელავის სასულიერო სასწავლებელში განამწესეს დაბალი კლასების მასწავლებლად. თანდაყოლილი ნიჭის წყალობით პეტრემ შესანიშნავად შეისწავლა წმინდა წერილი, წმიდა მამათა ნაწერები, კარგად ფლობდა რუსულ და ფრანგულ ენებს.

1859 წელს პეტრე კონჭოშვილი დაქორწინდა მართა მახვილაძეზე. მალე იგი ჯერ დიაკვნად აკურთხეს, შემდეგ კი მღვდლად დაასხეს ხელი და საინგილოში გააგზავნეს კახის წმინდა გიორგის ეკლესიის წინამძღვრად და ზაქათალის ოლქის მთავარუხუცესად. იმ პერიოდში, იქ მცხოვრებ ქრისტიანებსა და მაჰმადიანებს შორის მეტად რთული და დაძაბული სიტუაცია იუო. იქ მსახურების სამი წლის განმავლობაში მამა პეტრემ შეძლო დაძაბული სიტუაციის განმუხტვა და მდგომარეობის დასტაბილურება. მისი მეუღლე მართა მახვილაძე კი ნამდვილი მაგალითი იყო ქრისტიანი მისიონერი დედებისა. მთელი თავისი ხანმოკლე სიცოცხლე (გარდაიცვალა 1896 წელს) მან, მეუღლესთან ერთად, ქართულ საქმესა და ქრისტიანობის გავრცელებას შესწირა. საინგილოში მას ,,დედა მართას” ეძახდნენ პატარა ბავშვები, რომელთაც იგი ასწავლიდა პირჯვრის გამოსახვას, ლოცვას, ქართულ ენასა და ლიტერატურას, გეოგრაფიას, ისტორიას, არითმეტიკას, სამშობლოს სიყვარულს.

1865 წლიდან მამა პეტრე შიდა ქართლის მთიან

29

რეგიონში-ჯავაში გადაჰყავთ წმინდა გიორგის ეკლესიის წინამძღვრად და ამ ოლქის-ლიახვის ხეობის მთავარუხუცესად.

რელიგიური მდგომარეობა ჯავაში და საერთოდ მთიან ქართლში ძალზე რთული იყო. ქრისტიანებთან ერთად, ჯავის რაიონში ცხოვრობდნენ მაჰმადიანები და წარმართობის მიმდევარნი. მიუხედავად ასეთი მძიმე პირობებისა, მამა პეტრემ კარგად გაართვა თავი შიდა ქართლის ამ რეგიონში მოღვაწეობასაც, სადაც მან შვიდი წელი დაჰყო.

1872 წლიდან მამა პეტრე გადმოჰყავთ თბილისში სიონის საკათედრო ტაძრის მღვდელმსახურად და, ამავე დროს, იგი ინიშნება ამიერკავკასიის ქალთა ინსიტუტის სჯულის მოძღვრად, სადაც დიდხანს, 37 წლის განმავლობაში იმუშავა ღირსეულად.

მამა პეტრე დიდხანს იყო აგრეთვე თბილისის სასულიერო სემინარიის საბჭოს წევრად. აქაც და საქალებო ინსტიტუტშიც იგი მარტო საღვთო სჯულს კი არა ასწავლიდა მოსწავლეებს, არამედ საქართველოს სიყვარულსაც და მტკიცედ იბრძოდა ქართველი მოწაფეების რუსიფიკატორი ბერების ,,მზრუნველობისაგან” დასაცავად მისი ცხოვრების კრედოს, მისსივე სიტყვები წარმოადგენდნენ: ,,მშობლიურ ენაზე უტკბესი, ხომ არა რომელიმე სხვა იქმნების” და ისიც, თავდაუზოგავად იბრძოდა მშობლიური ენის უფლებების აღსადგენად და დასაცავად, ქართულ ენაზე სახარების ქადაგებისა და წირვა-ლოცვების აღსრულებისათვის.

1880 წელს მამა პეტრეს დეკანოზის წოდება მიანიჭეს და ამ პერიოდიდან დაიწყო მისი უანგარო ქველმოქმედებაც. პირველ რიგში, დეკანოზმა პეტრემ საბუის ეკლესიას ძვირფასი საეკლესიო ინვენტარი შესწირა, აწყურის

30

წმინდა გიორგის ეკლესიას – სახარება და ბარძიმ-ფეშხუმი. ამავე სოფელში ააგო ეკლესია და დაარსა სახალხო ბიბლიოთეკა (სამკითხველო). უშურველად ზრუნავდა თავისი მეუღლის ნათესავებზე თუ სხვა მოყვასთა ბედზეც საინგილოს სოფელ კახის ქალთა სკოლას, სადაც მისი ძმისშვილი-სოფიო კონჭოშვილი-ყულოშვილისა მოღვაწეობდა, ათეულობით ძვირფასი წიგნი შესწირა. მან ანდერძშიც არ დაივიწყა მშობლიური სოფელი საბუე და იქ ეკლესიის ასაგებად 6 000 მანეთი დატოვა. მის ანდერძში საგანგებოდ იყო გამოყოფილი თანხები ყველა ეროვნული საქმისათვის: მოსწავლეთა სტიპენდიებისათვის, საისტორიო და საეთნოგრაფო საზოგადოებისათვის, წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოებისათვის და ა.შ.

XIX ს-ის 80-იანი წლებიდან იწყება აგრეთვე დეკანოზ პეტრეს მთარგმნელობითი საქმიანობა, პრესასთან თანამშრომლობა და ბიბლიის თარგმანთა სწორება. ბიბლიის სწორება ურთულეს სიძნელეებთან იყო დაკავშირებული. ჯერ არ არსებობდა ქართული ბიბლიოგრაფია, არ არსებობდა აგრეთვე, კრიტერიუმები, რომლის მიხედვითაც მოხდებოდა ტექსტის გამართვა. ამიტომ, დეკანოზ პეტრეს მხოლოდ საკუთარი ალღოთი და ინტუიციით უნდა ეხელმძღვანელა. მან მრავალი წელი მოანდომა ქართული ხელნაწერი და ნაბეჭდი ბიბლიების შედარებასა და სწორებას. 1896 წელს, ჟურნალ ,,მოამბეში,” ამ მუშაობის ანგარიში გამოქვეყნდა. იგი პირველი იყო XVII – XIX სს-ის განმავლობაში, ვინც ბიბლიის ტექნოლოგიური სწორების წერილობითი შედეგები წარმოადგინა და ეგზარქოსმა ამისათვის მას მადლობა გამოუცხადა.

ბიბლიის სწორებასთან ერთად, დეკანოზ პეტრე კონჭოშვილს XIX ს-ის მიწურულს რუსეთიდან

31

უთარგმნია კითხვა-პასუხი მართლმადიდებლობის ძირითად საკითხებზე, ე.წ. კატეხიზმო. გამოსცა ბროშურა ,,კითხვანი აღსარებასა ზედა.” იერუსალიმში ყოფნისას, ქრისტეს აღდგომის ეკლესიაში სლავურიდან პირდაპირ ქართულად უთარგმნია იოსებ მშვენიერისადმი მიძღვნილი საგალობელი, რადგან იგი ქართულად არ მოიპოვებოდა. ამ პერიოდის პრესაში, კერძოდ ,,კვალში” გამოქვეყნდა მისი სტატია ,,საყურადღებოდ მედავითნეთა და მეფსალმუნეთა,” სადაც იგი კონკრეტულ რჩევებსა და მითითებებს აძლევდა მედავითნეებს. მისი სტატიები ქვეყნდებოდა ,,შრომაში,” ,,მოამბეში,” ,,ივერიაში,” ,,კვალსა” და ,,დროებაში” ,,ინწობელის” ფსევდონიმით, რომელიც მისი მშობლიური მხარის მდინარის სახელიდან არის ნაწარმოები; აგრეთვე ,,პეტრე იერუსალიმელით” (იერუსალიმში მისი მოგზაურობის აღსანიშნავად); 1905 წლიდან კი, მისი ეპისკოპოსად ხედსახმის შემდეგ - ,,იერუსალიმელ – ალავერდელი.” ,,ივერიის” 234-ე ნომერში გამოაქვეყნა სტატია ,,ივერიის ქართველთა მონასტერი ათონს,” რომელსაც ხელს აწერს ფსევდონიმით ,,მცხოვანი.”

1899 წლის 16 მარტს დეკანოზმა პეტრემ თავის ბავშვობის ოცნებას შეასხა ხორცი და მოსალოცად იერუსალიმისაკენ გაემგზავრა, ხოლო შემდეგ ათონის მთაზე. მოგზაურობა რამოდენიმე თვეს გაგრძელდა და იმავე წლის აგვისტოს ბოლოს ისევ საქართველოში დაბრუნდა. თავისი შთაბეჭდილებები ჯერ გაზეთ ,,ივერიაში” დაბეჭდა (1899 წლის ,,ივერიის” 11 ნომერი), ხოლო მოგვიანებით კი, 1901 წელს, ეს შთაბეჭდილებები ცალკე წიგნადაც გამოსცა.

გზად ნახულ ყველა ღირსშესანიშნაობას ავტორი დაწვრილებით და საქმის ცოდნით აღწერს, განსაკუთრებით ეხება ქრისტიანულ სიწმინდეებს

32

და ქართულ ეკლესია-მონასტრებს. ყოველი ტაძრის ან წმინდა ადგილის აღწერას წინ უმძღვანებს მოკლე ისტორიულ ექსკურსს, ცნობებს ისტორიიდან და ლიტერატურიდან და მხოლოდ ამის შემდეგ გვაწვდის ის საკუთარ შთაბეჭდილებებს.

1905 წლის 6 ოქტომბერს უკვე მხცოვანი მოძღვარი წმინდა სინოდმა ალავერდის ეპარქიის მღვდელმთავრად გამოარჩია. ამავე წლის 13 ნოემბერს (საინტერესოა, რომ მამა პეტრეს წმინდა სინოდისა და პეტერბურგისა და ლაგოდეხის მიტროპოლიტ ანტონისათვის (ვადკოვსკი) პირადად უთხოვია, რომ გამონაკლისის სახით, ძველი ტრადიციის თანახმად, ბერად აღკვეცის გარეშე, ეკურთხებინათ ეპისკოპოსად, მხოლოდ ანაფორის კურთხევით სიონის ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის, საკათედრო ტაძარში ეპისკოპოსად დაასხეს ხელი. ქიროტონიის წესი შეასრულეს: საქართველოს ეგზარქოსმა, მთავარეპისკოპოსმა ნიკოლოზმა (ნალიმოვი), იმერეთის ეპისკოპოსმა ლეონიდემ (ოქროპირიძემ) და გორის ეპისკოპოსმა ექვთიმემ (ელიაშვილი).

აღსანიშნავია, რომ სინოდისა და მიტროპოლიტის დიდი დათმობის მიუხედავად, ეპისკოპოსად ხელდასხმიდან სამი დღის შემდეგ (1905 წლის 16 ნოემბერს) მეუფე პეტრემ ხელი მოაწერა ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის პეტიციას (სამ ქართველ ეპისკოპოსთან ერთად), რითაც ყველას მიანიშნა, რომ მიუხედავად ოფიციოზის კათილგანწყობისა, იგი არ აპირებდა ქართული საქმის ღალატს.

1906 წელს მეუფე პეტრე დროებით ასრულებს იმერეთის ეპარქიის მმართველის მოვალეობას, რადგან ეპისკოპოსი ლეონიდე პეტერბურგში გაემგზავრა ავტოკეფალიის საკითხებზე მსჯელობისათვის.

33

ქუთაისში ჩასვლისთანავე მეუფეს გუბერნატო-რისათვის მოუთხოვია, შეეწყვიტათ ქუთაისის აწიოკება და გადაწვა, რაც ახლად გაჩაღებულ რევოლუციას უკავშირდებოდა. იმერეთში ყოფნისას აღსანიშნავია აგრეთვე ის, რომ მეუფე პეტრემ პერსონალურად გასცა ნებართვა, დაბეჭდილიყო მელიტონ კელენჯერიძის პოლემიკური წიგნი ,,სიმართლე ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის შესახებ” (რუსულ ენაზე). ავტორმა ვინაობის გამჟღავნება არ ისურვა და წიგნი დაიბეჭდა ,,ტონკმელისის” ფსევდონიმით. ამ გვარად, მთელი პასუხისმგებლობა წიგნზე, რომელშიც დასამარებული იყო რუსული ოფიციოზის საეკლესიო პოლიტიკა საქართველოს მიმართ, ცენზორმა, ე.ი. მეუფე პეტრემ, აიღო თავის თავზე.

1907 წლის 6 აპრილს ეპისკოპოსი პეტრე კონჭოშვილი გორის ეპისკოპოსად დაინიშნა, ანუ ეგზარქოსის პირველ ვიკარად (ქორეპისკოპოსად). გორში მისი მოღვაწეობის შესახებ, თითქმის არაფერია ცნობილი. ერთი რამ კი დანამდვილებით უნდა ვივარაუდოდ: 1908 წელს, გორში, მტკვარზე აიგო ახალი ქვის ხიდი, რომელიც გამოირჩეოდა სიმტკიცით და შესანიშნავი არქიტექტურული გაფორმებით. ხიდის გახსნას დაეს-წრო მთელი იმდროინდელი ელიტა, მეფისნაცვლის მეთაურობით. სავარაუდოა, რომ მეუფე პეტრეც ესწრებოდა და ხელმძღვანელობდა ხიდის კურთხევის ცერე-მონიალს.

1908 წელს მეუფე პეტრემ კიდევ ერთ დიდ საქმეს შეასხა ხორცი. მან შეასწორა და საკუთარი სახსრებით გამოსცა დიდტანიანი ხუცურად ნაბეჭდი ,,სამღვდელმთავრო კონდაკი,” რომლის შესავალშიც ეპისკოპოსი პეტრე მადლობას უხდის თანამშრომლობისათვის იმხანად დეკანოზ კორნელი კეკელიძეს და მღვდელ კალისტრატე

34

ცინცაძეს.

მეუფე პეტრე აქტიურად თანამშრომლობდა ქართული გალობის აღმდგენ კომიტეტთან, ახალი კრიტიკული გამოცემისათვის ასწორებდა ძველი აღთქმის ტექსტსაც, იყო საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების წევრი, საოლქო სასწავლო საბჭოს თავჯდომარე. მოღვაწეობის ბოლო წლებში კი აირჩიეს საქართველოს საეპარქიო-საეკლესიო მუზეუმის და სვეტიცხოვლის რესტავრაციის კომიტეტის თავჯდომარედ.

1908 წლის 28 მაისს საქართველო-იმერეთის სინო-დალური კანტორის კიბეებზე მოკლეს ეგზარქოსი ნიკონი. მისმა მკვლელობამ რუსული შავრაზმული ორგანიზაციები ძლიერ ააღელვა და მათ ქართული სამღვდელოების დაუფარავი დევნა-შევიწროება დაიწყეს. ეგზარქოსის მკვლელობიდან ერთი წლის შემდეგ არქიმანდრიტი ამბროსი ხელაია რუსეთში, რიაზანის სამების მონასტერში გადაასახლეს, რადგან იგი ნიკონის ბოიკოტირების აქტიური მომხრე იყო და ნიკონიც ,,წითელ არქიმანდრიტს” უწოდებდა მას.

ამბროსის გადასახლებამ ზარდამცემი გავლენა იქონია მეუფე პეტრეზე და ფაქტობრივად ამის შემდეგ იგი აღარც გამოკეთებულა. მეუფე პეტრე ხანმოკლე ავადმყოფობის შემდეგ, 1909 წლის 5 თებერვალს გარდაიცვალა და ანდერძისამებრ დაკრძალეს ალავერდის ტაძარში, საკურთხევლის წინ, მარჯვენა მხარეს. თეთრი მარმარილოს საფლავის ქვაზე, შემდეგი ორენოვანი (ქართულ-რუსული) წარწერაა ამოკვეთილი: ,,აქ განისვენებს გვამი გორის ეპისკოპოსის ყოვლად უსამღვდელოესის პეტრესი (კონჭოშვილისა).”

მეუფემ ქართველ ხალხს ანდერძად დაუტოვა ტკივილიანი სიტყვები: ,,სამწუხარო იქნება, თუ საქართველოს მამულები სხვა ტომთა ხელში გადავა

35

და ჩვენი ერი კი შემდეგ ბოგანოდ დარჩება. . . უკეთუ ჩვენმა ერმა დაცვა თავისი არსებობა აქამდის, ეს სხვათა მიზეზთა შორის იმისათვის, რომ თავის მამულზედა, მის წინაპართა სისხლით მორწყულზედ, იყო იგი მტკიცდ დამკვიდრებული,” და კიდევ: ,,დროა გამოვიღვიძოთ და განვიფრთხოთ ღრმა ძილი!” ამ ყველაფერს აფიქრებინებდა გონიერი მტერი და უგუნური მოყვარე სამშობლოსი და მშობლიური ეკლესიისა.

მეუფე პეტრე ეკლესიაში ერთგული და დამსახუ-რებული მოღვაწეობისათვის სხვადასხვა დროს დაჯილდოვებულ იქნა წმინდა ვლადიმერის III და IV ხარისხის ორდენებით, წმინდა ანნას II და III ხარისხის ორდენებით, სამკერდე ოქროს ჯვრით, წმინდა ნინოს ვერცხლის მედლით, იმპერატორ ალექსანდრე III-ის სამახსოვრო ვერცხლის ჯვრით, იმპერატორ მარიამის სახელზე მოჭრილი საიუბილეო მედლით და სხვა.

ადამიანი ფასდება იმისდამიხედვით, თუ როგორი სულით და გულით ემსახურა უფალს და მამულს. რწმენისა და მამულისათვის დამაშვრალი კაცი შთამომავლობისათვის მისაბაძ მაგალითად იქცევა ხოლმე და დიდ გავლენას ახდენს მომავალი თაობის სარწმუნოებითა და მამულიშვილური სულისკვეთებით აღზრდაზე. ასეთი ჭეშმარიტი მამულიშვილი გახლდათ ყოვლადუსამღვდელოესი გორის ეპისკოპოსი-პეტრე ინწობელიც.

36

ეპისკოპოსი იეროთეოზი (აივაზაშვილი) 1862 – 1942წწ

ეპისკოპოსი იეროთეოზი (ერისკაცობაში-იეროთე მოსეს ძე აივაზაშვილი) 1862 წლის 6 ნოემბერს თელავის მაზრის სოფელ ყვარელში, მედავითნის ოჯახში დაიბადა. 1882-1888 წლებში თბილისის სასულიერო სემინარიაში სწავლობდა. 1888 წლის 14 ნოემბერს დიაკვნად აკურთხეს და თბილისის კეთილშობილ ქალთა ინსტიტუტის კარის ეკლესიის ღვთისმსახურად დაინიშნა. 1889 წლის 27 აპრილს მღვდლად დაასხეს ხელი და თელავის მაზრის სოფელ შილდის მაცხოვრის ხელთუქმნელი

37

ხატის სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად დაადგინეს. 1889-1901 წლებში მასწავლებლობდა თელავის სასულიერო სასწავლებელში და იყო ყვარლის სამთავარხუცესო ოლქის დეპუტატი... 1897 წლის აღდგომას საგვერდულით დააჯილდოვეს. 1901 წლის 19 მარტს თბილისში გადმოიყვანეს და თავად ჯამბაკურ – ორბელიანების კარის წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ეკლესიის მღვდელმსახურად დაინიშნა. 1901-1918 წლებში თბილისის სასულიერო სასწავლებელსა და გიმნაზიაში (მაჩაიძისა) საღვთო სჯულსა და ქართულ ენას ასწავლიდა. 1902 წლის 7 აპრილს სკუფია უბოძეს. 1903 წლის 3 მარტს თბილისის წმინდა ეკატერინეს სახელობის ეკლესიაში გადაიყვანეს. 1907 წლის 20 სექტემბერს ხარფუხის წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ბერძნული ეკლესიის წინამძღვრად დაინიშნა. 1913 წლის 6 მაისს კამილავკა ეწყალობა. 1916 წლის 8 დეკემბრიდან თბილისის ყოვლადწმინდა სამების ეკლესიის მღვდელია (შემსგომში-წინამძღვარიც). 1917 წელს სამკერდე ოქროს ჯვრით დაჯილდოვდა, ხოლო 1919 წელს დეკანოზის წოდება მიენიჭა. 1928 წლის 16 დეკემბერს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა ქრისტეფორე III-მ (ციცქიშვილი) ნინოწმინდელ ეპისკოპოსად დაასხა ხელი და კათალიკოს-პატრიარქის ქორეპისკოპოსად დაინიშნა. 1929 წლის 20 ნოემბრიდან შეთავსებით ბოდბის ეპარქიის მართვა დაევალა. ეპისკოპოსი იეროთეოზი 1942 წლის 28 ოქტომბერს გარდაიცვალა. დაკრძალულია თბილისის სიონის საკათედრო ტაძრის გალავანში, სამხრეთით.

მეუფე იეროთეოზის შვილიშვილი აბესალომ აივაზაშვილი მღვდელმთავრის ცხოვრების ბოლო პერიოდისა და მისი სიკვდილის შესახებ იგონებს:

,,კარგად მახსოვს, თუ როგორ სთავაზობდნენ ბაბუას

38

უცნობი პირები სხვადასხვა მაღალ საერო თანამდებობებს, სანაცვლოდ კი მას ღვთისმსახურებისთვის თავის დანებებას სთხოვდნენ. თავიდან ეს ყველაფერი მშვიდობიან ფორმას ატარებდა, მაგრამ პაპამ ერთხელ ასე უთხრა: ,,მირჩევნია ქრისტეს ერთგული დავრჩე, ეს სამოსელი ვატარო და ,,ბნელეთის მსახური” მიწოდოთ, ვიდრე თქვენგან მაღალჩინოსნობა მივიღოო.” ამ სიტყვების შემდეგ ზეწოლამ სულ უფრო აშკარა სახე მიიღო. ერთხელაც, შებინდებისას ქუჩაში პაპას თავს დაესხნენ და თავის არეში ბლაგვი საგნით მძიმე დარტყმა მიაყენეს, მაგრამ ძლიერი ფიზიკური აღნაგობის გამო, მან სამ-ოთხ წელს კიდევ იცოცხლა. ამ დროის განმავლობაში სუკის ჯალათები არ წყვეტდნენ მის შევიწროვებას. უწყოდნენ რა ჩვენი უსახსრობა, ძველ წინადადებასთან ერთად, სრულფასოვან მკურნალობას სთავაზობდნენ, მაგრამ მეუფე ტვინში სისხლის ჩაქცევით, ტანჯვა-წამებით ისე აღესრულა, რომ ოდნავადაც არ უღალატია ქრისტესთვის. ოჯახში ყოველთვის გვწამდა, რომ დადგებოდა დრო, როდესაც ამ ამბის ყველასთვის მოყოლის საშუალება მოგვეცემოდა და მეუფე იეროთეოზის პირადი მაგალითი გზას გაუნათებდა მომავალ თაობას.”

39

ნეკრესელი მიტროპოლიტი სერგი (ჩეკურიშვილი) (1959 – 2021) ნეკრესის ეპარქიის ამაღორძინებელი

მღვდელმთავრის ჯვარს ვერავინ გაიგებს, გარდა თავად მღვდელმთავრისა. ეს ჯვარი მძიმეა, მაგრამ სასიამოვნოც, ვინაიდან მას ბევრ ადამიანთან უწევს ურთიერთობა...

ჭეშმარიტი მღვდელმთავარი, უპირველესად, წმიდა მართლმადიდებელი ეკლესიის თავდადებული და ერთგული მსახური უნდა იყოს. მისდამი ერთგულებამ,

40

მის წინაშე ყოფნამ, მისმა მფარველობამ, უნდა გამოუმუშავოს მას სამღვდელმთავრო სინდისი, რომლე-ბიც არ გადაახვევინებს ეკლესიის მიერ დადგენილ კანონებს და წეს-ჩვეულებებს და მტკიცედ დააცვეინებს მართლმადიდებლური ეკლესიის ინტერესებს.

მღვდელმთავარს, ასევე, უნდა ჰქონდეს ისეთი დიდი სიყვარული თავისი სამწყსოსი, რომელიც არც ერთ მასზე მობარებულ სულს, არ მისცემს დაღუპვის საშუალებას. სრული წარმოდგენა უნდა ჰქონდეს თავისი ეპარქიის ქალაქებსა და სოფლებზე, ყველა ოჯახზე. უნდა იცოდეს, ვინ რას აკეთებს, ვის რა უჭირს, ვინაა დაცემული და გზას აცდენილი...

წმინდა მოციქული პავლე შესთხოვს უფალს: ,,ყოველ-თა გვექმენ, ყოვლად, რაითა ყოველთა ყოველივე ვაცხოვნოო” და ტიტეს მიმართ ეპისტოლეში ჩამოთვლის ყველა იმ თვისებებს, რომლებიც უნდა ამკობდეს მღვდელმთავარს: ,,ეპისკოპოსი უნდა იყოს უბიწო, სტუმართმოყვარე, სიკეთისმოყვარე, თავდაჭერილი, მართალი, ღვთის მოსავი, მტკიცე, სარწმუნო სიტყვის მიმდევარი მოძღვრებისამებრ, რათა ჯანსაღი მოძღვრე-ბით შეეძლოს შეგონება და ურჩთა მხილება... (ტიტ. მიმ. 1,7-9)”

ერთ-ერთი ასეთი დადებითი თვისებების მქონე მღვდელმთავარი, ვინც სიბრძნით, კეთილგონიერებით, მოთმინებით, კრძალულებით, სიყვარულით და შეუბღა-ლავად ატარა სამღვდელმთავრო ხარისხი, გახლდათ ნეკრესელი მიტროპოლიტი სერგი (ჩეკურიშვილი), რომელიც, თითქმის მთელი 25 წელიწადი, მნათობდა ნეკრესის სამღვდელმთავრო ტახტზე.

მიტროპოლიტი სერგი, ერისკაცობაში ზურაბ ნიკოლოზის ძე ჩეკურიშვილი, დაიბადა 1959 წლის 13 აპრილს ქალაქ რუსთავში. მისი წინაპრები წარმოშობით

41

ფშავიდნან იყვნენ, ,,ჩეკურიაანთგორიდან.”

ზურაბ ჩეკურიშვილმა 1975 წელს დაამთავრა რუსთავის N6 საშუალო სკოლა. მე-10 კლასიდან გაიტაცა ფეხბურთმა. იყო საქართველოს ჭაბუკთა ნაკრების წევრი. 1978 – 1981 წლებში იმყოფებოდა საბჭოთა არმიის რიგებში. სამხედრო სავალდებულო სამსახურის მოხდის შემდეგ, 1981 წლიდან, სწავლობდა ხარკოვის პედაგოგიურ ინსტიტუტში. სწავლის პერიოდში იგი სერიოზულად დაინტერესდა მართლმადიდებლური სარწმუნოებით. ერთხელ, ერთ მორწმუნე მეზობელთან, დაინახა ბიბლია, მანმადე არ ენახა როგორი იყო. აიღო, გადაშალა და პირდაპირ ეს სიტყვები ამოიკითხა: ,,ნუ გეშინია, მე შენთანა ვარ”... ამის შემდეგ, მას კლინიკური სიკვდილის გადატანაც მოუხდა და გამოფხიზლებული, პირდაპირ ეკლესიაში წავიდა... რწმენასთან დაახლოების გამო, ის ინსტიტუტიდან, ბოლო კურსიდან გამოუშვეს.

1985 წელს, უწმინდესისა და უნეტარესის, ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, ზურაბ ჩეკურიშვილმა სწავლა განაგრძო მოსკოვის სასულიერო სემინარიაში, 1986 წლიდან კი, მორჩილად გადავიდა მოსკოვის წმიდა სამების სერგის ლავრაში.

1987 წლის 13 აპრილს, თავის დაბადების დღეზე, მორჩილი ზურაბი ბერად აღკვეცა მისმა სულიერმა მოძღვარმა, ზაგორსკის სასწავლებლის ლექტორმა, არქიმანდრიტმა ნაომმა (ბაიბოროდინმა) და, წმიდა სერგი რადონეჟელის საპატივცემულდ, უწოდა სახელი სერგი. სულ მალე იგი ჯერ ბერ-დიაკვნად, ხოლო შემდეგ მღვდელ-მონაზვნად აკურთხეს.

1988 წელს, უწმინდესისა და უნეტარესის – ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, მღვდელ-მონაზონი სერგი ჩამოვიდა საქართველოში და დაინიშნა საფარის მონასტრის წინამძღვრად, სადაც ბევრი იღვაწა რწმენისა

42

და ცოდნის აღორძინებისათვის. 1991 წელს იგი, უწმინდესის კურთხევით, აყვანილი იქნა არქიმანდრიტის ხარისხში, ხოლო ერთი წლის შემდეგ, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა სინოდმა, არქიმანდრიტი სერგი ახალციხისა და სამცხე-ჯავახეთის ეპისკოპოსად გამოარჩია. 1992 წლის 25 დეკემბერს, კვირას, სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარში მოხდა მისი ეპისკოპოსად ხელდასხმა. მალევე დანიშნეს იგი წმიდა გრიგოლ ხანძთელის სახელობის ახალციხის სემინარიის რექტორად.

1995 – 2002 წლებში მეუფე სერგი იყო საქართველოს საპატრიარქოს სატელევიზიო გადაცემათა შემოქმედე-ბითი ჯგუფის ხელმძღვანელი.

1996 წელს, საქართველოს მართლმადიდებელ სამოციქულო ეკლესიაში ერთგული მსახურებისათვის, იგი აღყვანილ იქნა მთავარეპისკოპოსის ხარისხში.

1997 წლის 14 ნოემბრიდან მთავარეპისკოპოსი სერგი გადაიყვანეს ახლადაღდგენილი ნეკრესის ეპარქიის მმართველად. 17 ნოემბერს ჩავიდა იგი ახალ ეპარქიაში, სადაც მას თითზე ჩამოსათვლელი რამდენიმე ეკლესია და ერთი სამლოცველო სახლი დახვდა მოქმედი.

მეუფე სერგის ძალისხმევით, ეპარქიის ქალაქებსა და სოფლებში ამოქმედდა ახალი ეკლესიები: აღდგა ლაგოდეხის ყაზანის ღვთისმშობლის ხატის სახელობის საკათედრო ტაძარი, გამშვენდა ყვარლის წმიდა იოანე ნათლისმცემლის შობის სახელობის საკათედრო ტაძარი. თითქმის ყველა სოფელში აღდგა ძველი და, სადაც არ იყო, აშენდა ახალი ეკლესიები. კვლავ გაბრწყინდა, მეუფე სერგისა და ბერ-მონაზონთა თავდადებული მოღვაწეობით, ნეკრესის, გრემის, ლომისციხის, ხარების მამათა და დუბის ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის შობის, ჭაბუკიანის ივერიის ღვთისმშობლის ხატის სახელობის,

43

ლაგოდეხში წმიდა ბარბარეს სახელობისა და წმიდა ნიკოლოზის სახელობის დედათა მონასტრები.

მეუფე სერგიმ ნეკრესის ეპარქიაში დააარსა საგანმანათლებლო ცენტრებიც: 1999 წლის სექტემ-ბრიდან ფუნქციონირებს წმიდა ილია მართლის სახელობის ყვარლის სასულიერო გიმნაზია, სადაც სწავლობს 200-ზე მეტი მოსწავლე და საბავშო ბაღი, სადაც სკოლამდელები სწავლობენ უფლის სიყვარულს და ლოცვას.

2009 წლიდან გაიხსნა გრემის წმიდა მღვდელმოწამე აბიბოს ნეკრესელის სახელობის სასულიერო სემინარია, 2014 წლიდან კი, ამ სემინარიის ფილიალი ფუნქციონირებდა თავდაპირველად ჭაბუკიანის დედათა მონასტერში, ხოლო შემდეგ კი, მეუფე სერგის კურთხევით გადავიდა ლაოდეხის წმ. ბარბარეს დედათა მონასტერში, სადაც გოგონები სწავლობენ ქრისტიანულ ხელოვნებათმცოდნეობას. მეუფე სერგი გამოსცემდა უამრავ საეკლესიო ბროშურებს და წიგნებს და უფასოდ არიგებდა მრევლში.

მრავალმხრივი ორგანიზატორული ნიჭით დაჯილ-დოებულმა ააღორძინა სოფლის მეურნეობაც. ამ თვისებების წყალობით მიაღწია იმას, რომ თავისი სამწყსო ერთ დიდ ორგანიზმად, ერთ ოჯახად შეკრა და ღვთის სიყვარულით აღანთო.

2000 წლის 28 ნოემბერს საქართველოს მართლმა-დიდებელ სამოციქულო ეკლესიაში გაწეული ერთგული სამსახურისათვის მეუფე სერგის მიებოძა მიტროპოლიტობა, ხოლო 2007 წლის 25 დეკემბერს იგი დაჯილდოვდა წმინდა გიორგის პირველი ხარისხის ორდენით. იყო ქალაქების – ახალციხის, ყვარლისა და ლაგოდეხის საპატიო მოქალაქე.

35 წელი ემსახურა მეუფე სერგი უფალს და ამ ხნის

44

მანძილზე, მრავალი განსაცდელი გადაიტანა, რომელთაც გულმხურვალე ლოცვით მუდამ უშიშრად სძლევდა. იგი ყოველთვის გამოირჩეოდა გაჭირვებულთადმი მამობრივი მზრუნველობით, გულმოწყალებით, სტუ-მართმოყვარეობით, გულწრფელობით და ბავშური უბრალოებით.

ბოლო დროს ავადმყოფობდა, ნაღვლის ოპერაცია გაიკეთა და კლინიკაში კოვიდ 19-ით დაინფიცირდა. მკურნალობდა ბოჭორიშვილის კლინიკაში, გადიოდა მართვით სუნთქვას. თუმცა ექიმებმა მისი გადარჩენა ვერ შეძლეს. დაახლოებით ორკვირიანი მკურნალობის შემდეგ, ის გარდაიცვალა 62 წლის ასაკში.

მეუფე სერგე სულ სთხოვდა უფალს, რომ როცა მისი ამ ქვეყნიდან გასვლის დრო მოვიდოდა, ეს მომხდარიყო მიქაელ მთავარანგელოზის ხსენების დღეს. უფალმა შეისმინა თავისი ერთგული მსახურის თხოვნა და მიტროპოლიტმა სერგიმ, 2021 წლის 19 სექტემბერს, წმინდა მიქაელ მთავარანგელოზის მიერ აღსრულებული სასწაულის დღეს, ღმრთივ განისვენა და განიხარა ქრისტეში!

მის დაკრძალვაზე უამრავი სასულიერო და საერო პირი დაესწრო. უწმინდესისა და უნეტარესის – ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, ნეკრესელი მიტროპოლიტი სერგი დაკრძალეს ლაგოდეხში, მისსავე აღდგენილ ყაზანის ღვთისმშობლის ხატის სახელობის საკათედრო ტაძარში.

გასრულდა ამქვეყნიური ცხოვრება კაცისა, რომელიც მთელი თავისი შეგნებული ცხოვრების მანძილზე გულით და სულით უფალთან იყო! იგი გახლდათ ბოლო ჟამის ერთ-ერთი უდიდესი მლოცველი ბერი და ადამიანთა გადარჩენისათვის მახვილშემოსილი მეომარი...

გამოზარდა 3 მეუფე და 100-მდე სასულიერო პირი. ის იყო ბერ-მონაზონთა მზრუნველი მამა და მოსიყვარულე,

45

ზღვარდაუდებლად გულმოწყალე, აცმევდა, აჭმევდა გაჭირვებულებს, მკურნალობის ფულს უხდიდა ავადმყოფებს, რამდენი სასოწარკვეთილი, ცოდვილი გადაარჩინა, არაფრის მცოდნენი ხალხად აქცია, ცხოვრება მოუწყო...

თავისი ცხოვრების მაგალითით მეუფე სერგიმ გვიჩვენა, თუ როგორია მღვდელმთავრის ჯვრის სიმძიმე, როგორ უნდა გიყვარდეს ადამიანები და მთელი სამწყსო.

ყვარლელები და საერთოდ ნეკრესის ეპარქია, არასოდეს დაივიწყებენ თავიანთ ამაგდარ მეუფეს, მიტროპოლიტ სერგის, აბიბოს ნეკრესელივით ახოვანსა და მისი ეპარქიის ამაღორძინებელს და, შეჭირვების ჟამს ყოველთვის მივლენ მის ძვალშესალაგთან, ყაზანის ღვთისმშობლის ხატის სახელობის საკათედრო ტაძარში, რჩევისა და ლოცვა – კურთხევის ასაღებად.

ღვთისგან შეყვარებულო, ღვთივდიდებულო ნეკრესელო მიტროპოლიტო სერგი, ევედრე ღმერთსა ჩვენთვის!..

46

ხორნაბუჯის, ჰერეთისა და ნეკრესის ეპისკოპოსი დიმიტრი (კაპანაძე) (1975 – 2022)

უკეთილშობილესი მეუფე

ჩვენ ვცხოვრობთ ურთულეს ეპოქაში და ვხედავთ, რომ სულ უფრო და უფრო გვიახლოვდება ჟამი იმ დიდი განსაცდელებისა, რომელთა შესახებაც წმიდა წერილი ბრძანებს, რომ ამაზე დიდი განსაცდელები აღარასოდეს იქნება.

აი, დღეს დგება სწორედ ის ჟამი, როდესაც ყველაზე მეტად რთულდება მსახურება ეკლესიაში, რადგან ეს უხილავი ბრძოლა, უპირველესად, სწორედ სასულიერო პირების წინააღმდეგ არის მიმართული.

47

დიდია ღვაწლი ყველა სასულიერო პირისა, მაგრამ განსაკუთრებით დიდია ღვაწლი მღვდელმთავრისა. ეს უმძიმესი ჯვარია და მისი მტვირთველობა – ეს არის უკვე მოწამეობის ტოლფასი...

მღვდელმთავარი ქრისტეს მთელ მადლსა და ძალას განასახიერებს ამ ქვეყნად და მის საქმეს განაგრძობს უფლის მეორედ მოსვლამდე. იგი, ერთი მხრივ, არის მქადაგებელი და მატარებელი სულიერი მცნებების, ასევე არის ეკლესიის აღმშენებელი, სასულიერო პირთა მაკურთხებელი და, ამავე დროს, საზოგადო ცხოვრებაშიც აქტიურად არის ჩართული, ამყარებს რა ურთიერთობას მუნიციპალიტეტის ხელმძღვანელებთან, რომ დაიყენოს გვერდით და მისი და საზოგადოების დახმარებით, აღადგინოს და ააღორძინოს ეპარქია.

ერთ-ერთი ასეთი მღვდელმთავარი, ვინც დაამოწმა ქრისტეს, მაცხოვრის მსხვერპლშეწირვითი ღვაწლი, მომავალი სასუფეველის შესახებ უქადაგა ადამიანებს და მისცა მათ მაგალითი სიტყვითა და საქმით, გახლდათ მისი ყოვლადუსამღვდელოესობა, ხორნაბუჯის, ჰერე-თისა და ნეკრესის ეპისკოპოსი დიმიტრი კაპანაძე.

ეპისკოპოსი დიმიტრი, ერისკაცობაში – რამაზ კაპანაძე, დაიბადა 1975 წლის 19 ივნისს, ხარაგაულის რაიონის სოფელ ხორითში, ვანგერ ვარლამის ძე კაპანაძისა და ნელი ალექსანდრეს ასულ კალანდაძის ოჯახში.

1982 – 1992 წლებში ის სწავლობდა ქ. ახალციხის საშუალო სკოლაში, 1993 წელს ჩაირიცხა ქ. ახალციხის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მესხეთის ფილიალის ისტორიის ფაკულტეტზე, რომელიც მოგვიანებით, 2005 წელს დაამთავრა.

1992 წლიდან ეკლესიის მრევლი ხდება და მისი პირველი – მოძღვარი გახლდათ დეკანოზი ზაქარია

48

ფერაძე.

1992 – 1995 წლებში ქ. ახალციხის სასულიერო სემინარიაში სწავლობდა. პარალელურად, 1993 წლიდან საფარის წმიდა საბა განწმენდილის სახელობის მამათა მონასტრის საბერო მორჩილია. 1994 წლის ოქტომბრიდან უკვე მორჩილის კაბით შემოსეს. 1995 წლის 16 დეკემბერს იღუმენმა თეოდორემ (ჭუაძე) ბერად აღკვეცა და სახელად დიმიტრი უწოდა, წმიდა დიმიტრი თესალონიკელის საპატივსაცემოდ. ამიტომ, ანგელოზის დღესაც, მისი წმინდანის ხსენების დღეს – 8 ნოემბერს არნიშნავდა.

1996 წლის 10 მარტს ახალციხის წმიდა დიდმოწამე მარინეს სახელობის საკათედრო ტაძარში ახალციხის მთავარეპისკოპოსმა სერგიმ (ჩეკურიშვილი) ბერ-დიაკვნად აკურთხა. 1996 წლის ნოემბერში ბოდბის ეპარქიაში გადაიყვანეს. 1997 წლის 12 იანვარს ბოდბის წმიდა ნინოს სახელობის დედათა მონასტრის წმიდა გიორგის სახელობის ტაძარში ბოდბელმა ეპისკოპოსმა თეოდორემ (ჭუაძე) მღვდელ-მონაზვნად დაასხა ხელი და სიღნაღის წმიდა გიორგის სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად დანიშნა.

1997 – 1998 წლებში ბოდბის წმიდა ნინოს სახელობის დედათა მონასტრისა და ხირსის წმიდა სტეფანეს სახელობის მამათა მონასტრის მღვდელმსახური გახლდათ.

1998 წლის 4 აპრილს ახალციხის ეპარქიაში გადაიყვანეს და აბასთუმნის წმიდა პანტელეიმონ მკურნალის სახელობის დედათა მონასტრის სულიერ მოძღვრად დანიშნეს. იმავე წლიდან მან ქ. ახალციხის სასულიერო სემინარიაში დაიწყო მუშაობა პედაგოგად.

2002 წლის 11 ნოემბერს ოქროს ჯვრითა და ენქერით დააჯილდოვეს და იღუმენის წოდებაც მიანიჭეს.

2002 წლიდან დაადგინეს ახალციხის მუნიციპა-

49

ლიტეტის სოფელ ზანავის საჯარო სკოლაში, რელიგიის ისტორიისა და კულტურის მასწავლებლად.

2002 წლის 11 ნოემბერს ჭულევის წმიდა გიორგის სახელობის მამათა მონასტრის წინამძღვრად დაინიშნა.

2008 წლის 30 ივნისს მიენიჭა არქიმანდრიტის წოდება.

2013 წლის 11 ოქტომბერს წმიდა სინოდის სხდომაზე მარგვეთისა და უბისის ეპარქიის ეპისკოპოსად გამოარჩიეს.

2013 წლის 27 ოქტომბერს მცხეთაში, სვეტიცხოვლის თორმეტი მოციქულის სახელობის საპატრიარქო ტაძარში, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია II-მ, წმიდა სინოდის მღვდელმთავართა თანამწირველობით, მას ეპისკოპოსად დაასხა ხელი.

2015 წლის იანვრიდან კი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქის ილია II-ის ლოცვა – კურთხევით, ხორნაბუჯისა და ჰერეთის ეპარქიის მმართველ მღვდელმთავრად დაინიშნა, რომელსაც გარდაცვალებამდე, 2022 წლამდე ედგა სათავეში.

2015 წლიდან მუშაობდა აგრეთვე ყვარლის მუნიციპალიტეტის გრემის წმიდა აბიბოს ნეკრესელის სახელობის სასულიერო სემინარიაში პედაგოგად.

2021 წლის სექტემბრიდან, ნეკრესელი მიტროპოლიტი სერგის (ჩეკურიშვილი) გარდაცვალების შემდეგ, ნეკრესის ეპარქიის დროებით მმართველადაც დაინიშნა. სულ 4 თვე მართავდა ამ ეპარქიას და ამ ხნის განმავლობაშიც მოასწრო დაემსახურებინა, თავისი ყურადღებითა და მზრუნველობით, მთლიანი სამღვდელო – სამონაზვნო დასისა და მრევლის სიყვარული. დიდი გეგმები ჰქონდა, თავის ეპარქიასთან ერთად, აქაც განსახორციელებელი, მაგრამ აღარ დასცალდა...

მეუფე დიმიტრიმ ღმრთივგანისვენა 2022 წლის 23

50

იანვარს, კორანავირუსით გამოწვეული გართულებებით და დაკრძალეს ქ. დედოფლისწყაროს ღვთისმშობლის მიძინების საკათედრო ტაძრის ეზოში მთავარი შესასვლელი კარის მარჯვნივ.

იგი ნაადრევად, 46 წლისა წავიდა ჩვენგან და, მიუხედავად ახალგაზრდობისა, შეძლო სერიოზული კვალი დაეტოვებინა საქართველოს ეკლესიის ისტორიაში. გახსნა ხუთი დედათა და მამათა მონასტრები, ასევე მესამე ტაძარი ჰერეთში. განსაკუთრებით პატრონობდა დედოფლისწყაროს გიმნაზიის მოსწავლეებს და საერთოდ, იყო უჩვეულოდ უბრალო და თავმდაბალი, კეთილი და ყველას მოსიყვარულე, მზრუნველი მამა თავისი სამწყსოსი.

მღვდელმთავართან ურთიერთობისას განსაკუთრე-ბული მოწიწება გვეუფლება, რადგან სული გრძნობს იმ მადლს, რომელიც უფალმა ხელდასხმით გადას-ცა მოციქულებს და რომელიც, ეპისკოპოსთა ხელით, დღემდე, უწყვეტ ჯაჭვად გადმოეცემათ მღვდელ-მსახურებს.

მღვდელმსახურების ღვთაებრივ საიდუმლოს ვერავი-თარი სხვა წოდება და მისია ვერ ჩაანაცვლებს. ეს ის საიდუმლოა, რომელსაც ზეცა დედამიწაზე ჩამოჰყავს, ხოლო მიწა, ანუ ქრისტეს მიერ შექმნილი ადამის ღმერთკაცობრივი ბუნება, ზეცაზე მაღლა აჰყავს.

ღმერთმა დალოცოს ჩვენი უკეთილშობილესი, მაცხოვრის ნათლით გაბრწყინვებული და მოწამე-ობრივად აღსრულებული მღვდელმთავრის – მეუფე დიმიტრის უკვდავი სული, რომელიც, ახლა უკვე ზეციდან, გვაკურთხებს ყველას და უფლის წიაღიდან შეგვეწევა თავისი წმიდა ლოცვებით, ჩვენი სულების ცხონებისა და გადარჩენისათვის. ამინ!

51

ბერი სერგი (ივანიაშვილი)

(1975 – 2017)

ღვთის სასწაული

ბერობა ღვთაებრივი ცხოვრების წესია, რომელიც უფალმა დაგვიდგინა. ბევრი ადამიანი ვერც კი უგებს ამგვარი ცხოვრების წესს. უკვირთ, რატომ ტოვებენ ადამიანები ოჯახებს და რატომ მიდიან მონასტერში.

როცა ადამიანს ცხოვრებისეული მიზანი აქვს, ის ბევრ რამეს თმობს.. სასუფეველში მოხვედრა კი ყველაზე დიდი მიზანია და ,,სასუფეველი თქვენშია,” – ბრძანებს უფალი, ღმერთთან ყოფნაშია სასუფეველი.

ღმერთს შეუძლია თვით უდიდესი ცოდვილიც კი

52

მოაქციოს და სრულყოფილებამდე აიყვანოს. მაგრამ ეს ყველაფერი დიდი გარჯით მოდის. საკუთარ თავთან ჭიდილის შედეგად იძენს ადამიანი მონაზვნურ სულს.

სწორედ ასეთი ცხოვრების გზა გაიარა ბერმა სერგიმაც, დაცემიდან სულიერ სიმაღლემდე, ბევრი დაბრკოლების, განსაცდელისა და სირთულის გადალახვის შედეგად.

ბერი სერგი (ერისკაცობაში გელა) ივანიაშვილი დაიბადა ქ. თბილისში 1975 წლის 12 მარტს. 1991 წელს დაამთავრა სოფელ მთისძირის საშუალო სკოლა და იმავე წელს ჩაირიცხა თბილისის ეკონომიურ ინსტიტუტში. 1994 წელს ჩააბარა პოლიციის აკადემიაში, რომლის დამთავრებისთანავე, მუშაობა დაიწყო საქართველოს მთავრობის სახელწიფო კანცელარიაში, სახელმწიფო დაცვის სამსახურში ოცმეთაურის თანამდებობაზე. 2003 წლიდან მუშაობდა ყვარლის კრიმინალურ პოლიციაში გამომძიებლად, 2007 წლიდან კი დეტექტივ – გამომძიებლად დაწინაურდა. იყო პოლიციის მაიორი.

2007 წელს ის დაოჯახდა და ჯვარი დაიწერა ახალსოფლელ ექიმზე – ნინო ბერიანიძეზე. ეყოლათ ორი ბიჭი – მათე და თომა ივანიაშვილები. იყო იდეალური მეუღლე და მამა, კარგი მეგობარი, საოცრად მშვიდი, სიტყვა ძუნწი, გაწონასწორებული. ფიზიკურად ახოვანს, საოცრად ტკბილი და ხავერდოვანი ხმის ტემბრი ჰქონდა.

დადგა ავბედითი 2011 წლის 18 მარტი, რამაც მისი ცხოვრება და, არა მარტო მისი, სრულიად შეცვალა. ერთმა მისმა გასროლილმა ტყვიამ საკმაოდ დაუზიანა ტვინის მარჯვენა ნახევარსფერო, ნაწილობრივ კი მარცხენა ნახევარსფეროც, ასევე ნათხემიც. სასწრაფოდ გადაყვანილ იქნა ჯერ ყვარლის, სემდეგ კი თბილისის ინგოროყვას საავადმყოფოში, სადაც ჩაუტარდა 7 საათიანი ოპერაცია, რომელსაც ხელმძღვანელობდა თავად გოჩა ინგოროყვა. ოპერაციის დროს ამოღებული

53

იქნა მარჯვენა ნახევარსფეროს უმეტესი ნაწილი, ნაწილობრივ მარცხენა ნახევარსფეროც. ამოღებული იქნა, აგრეთვე, ყლაპვის, სუნთქვის, მეტყველების, ცნობიერების, მეხსიერების, აზროვნების ცენტრები. ოპერაციის შემდეგ მისი გადარჩენის შანსი იყო ნული პროცენტი, მაგრამ ყველას გასაოცრად, კომიდან თვითონ გამოვიდა გელა მეთორმეტე დღეს.

იმ ავბედით ღამესვე, მის მეუღლეს – ნინოს დაუკავშირდა მეუფე სერგი (ჩეკურიშვილი) და ყველაფერი გამოჰკითხა, ბოლოს აკურთხა: თუ შეგიძლია ილოცე მისთვის, ოღონდ თუ გარდაიცვალა, იმ წუთიდან შეწყვიტე ლოცვაო. ნინომ, როგორც მორწმუნემ, იცოდა, რომ სუიციდზე ლოცვა არ შეიძლებოდა და ძალიან გაუხარდა, ლოცვის კურთხევა რომ მიიღო მეუფისაგან. იმ წუთიდან დღე და ღამე ერთი გახდა მისთვის, უფალს და მამა გაბრიელს სთხოვდა, მის მეუღლეს ეცოცხლა იმდენ ხანს, რომ მიმხვდარიყო, რა მძიმე ცოდვა ჩაიდინა, მოენანიებინა თავისი ცოდვები და მოუნანიებელი არ გასულიყო ამ სოფლიდან.

გელას მდგომარეობა ერთი თვის თავზე უკიდურესად დამძიმდა. სეფსისის უმძიმესი ფორმა შეხვდა, თირკმელები, ღვიძლი, ფილტვები ფაქტიურად აღარ მუშაობდა. ყოველ დღე 6 ლიტრ წყალს უღებდნენ მუცლიდან. ყოველ წუთს შეიძლებოდა ლეტალური გამოსავალი დამდგარიყო. ფაქტიურად მხოლოდ გული და, რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ტვინიღა მუშაობდა. იმ დილით დედა პარასკევამ დაურეკა ნინოს და უთხრა: - სასწრაფოდ მოდით, მამა დავითი (სვეტიცხოვლის ღვთისმსახური) უნდა წაიყვანოთ, გელა უნდა აზიაროსო.

დედა პარასკევამ იცოდა მათი ამბავი, რადგან ყოველდღე დადიოდა ნინო მამა გაბრიელის საფლავზე,

54

პანაშვიდს ახდევინებდა მოძღვარს, მერე მიდიოდა გელასთან რეანიმაციაში და მამა გაბრიელის საფლავზე დადებულ მაიკას აცმევდა.

როდესაც დედაომ დაურეკა, ნინო დაიბნა, მაგრამ მაინც ჩაეკითხა: კი, მაგრამ დედაო, რომ არ ვიცი, რამდენად გააზრებული აქვს გელას თავისი შეცდომა რამდენად სინანულშია? დედა პარასკევამ უპასუხა: წუხელ ჩემთან მამა გაბრიელი მოვიდა ფეხშიშველი და მითხრა, ძალიან დავიღალე, რეანიმაციაში ვიყავი, გელა უმძიმესადაა და ვაზიარეო. თან დაამატა დედაომ: - ეს სიზმარი არ ყოფილაო.

სასწრაფოდ მამა დავითმა აზიარა. გელას მანამდე ყლაპვის რეფლექსი არ ჰქონდა. ყოველ 10 წუთში უკეთებდნენ ბრონხებიდან სანაციას, ამიტომ მის მკურნალ ექიმს სთხოვა ნინომ, რომ რამოდენიმე საათი მაინც არ გაეკეთებინათ სანაცია. ,,ეს შეუძლებელია, -უთქვამს ექიმს, - დაიხრჩობაო.” ზუსტად 24 საათი გელას არანაირი სანაცია არ დასჭირვებია. იმ დღისითვე მამა ბასილმა 7 გზის ზეთისცხების საიდუმლო აღუვლინა. არქიმანდრიტმა სოგრატმა კი ლახვრის ლოცვა წაუკითხა და მეორე დილით მოხდა სასწაული – გელას აბსოლუტურად დალაგებული ანალიზები აღმოაჩნდა. აქედან გაჩნდა მისი გადარჩენის იმედი.

გელა მთელი დარჩენილი სიცოცხლის მანძილზე: ,,-პირადად მამა გაბრიელმა მაზიარა და თქვენ რაც გინდათ ის თქვითო.” დედა პარასკევასაც მოუყვა ზიარების კადრები.

4 უმძიმესი თვე გაატარა რეანიმაციაში. უამრავი გართულებები, უზარმაზარი ნაწოლები და სტომა ჰქონდა. ერთი თვე მისი მეუღლე ნინოც რეანიმაციაში გადავიდა საცხოვრებლად. ასწავლიდნენ, როგორც ექიმს, მის მოვლას, მისი მდგომარეობის მართვას. ფაქტიურად

55

სახლში რეანიმაციული ავადმყოფი გადმოიყვანეს. 10 თვე ჰქონდა 42 სიცხე და გაუსაძლისი ტკივილები.

რეანიმაციაში ხშირად არქიმანდრიტი სოგრატი და არქიმანდრიტი ბენიამინი (მარტყოფის მამათა მონასტრის წინამძღვარი) მობრძანდებოდნენ ხოლმე. აშკარა იყო, ღვთის იმედის მეტი, სხვა გზა არ იყო დარჩენილი... ნინო სულ ევედრებოდა უფალს, რომ თავის ფიზიკურ და სულიერ ძალებს არ დაზოგავდა, თუ კი გააჩნდა რაიმე, ოღონდ კი მისი მეუღლე სუიციდის მცდელობის ცოდვით არ გაეყვანა ამ ქვეყნიდან და მათ შთამომავლობას ეს ცოდვა საზიდავი არ დარჩენოდა.

4 თვის შემდეგ გამოწერეს გელა სახლში. სანათესაომ გადაწყვიტა მისი რეაბილიტაცია საზღვარგარეთ და დაუკავშირდნენ 11 ქვეყნის წამყვან კლინიკებს. მისი დიაგნოზი და სკაიპით შეფასებული მისი გონებრივი შესაძლებლობები სრულ შეუსაბამობაში მოდიოდა. გადაწყდა 7 ქვეყნის ექიმთა გუნდის ჩამოსვლა საქართველოში. გაიმართა დაახლოებით 300 კაციანი ექიმთა კომფერენცია, სადაც შეფასდა მისი დაზიანების ხარისხი და მისი გონებრივი შესაძლებლობები: აბსოლუტური ცნობიერება, აზროვნება, მეტყველება. ერთადერთი, რაც მის ფიზიკურ დაზიანებაზე მეტყველებდა, იყო მოძრაობის შეზღუდვა. დაიდო ექიმთა საბოლოო დასკვნა - ,,ღვთის სასწაული.”

გადაწყდა გელას გადაყვანა საზღვარგარეთ. მოაწესრიგეს ყველა საჭირო დოკუმენტი. ამ დროს, სრულიად შემთხვევით (რა თქმა უნდა შემთხვევით არაფერი ხდება, მითუმეტეს მერე, როგორც განვითარდა მოვლენები), ის მოხვდა სქემარქიმანდრიტ საბა პეტრიდი – ტელიანიდთან. მამა საბას ნაცვამი მაიკა ჩააცვა მეუღლემ გელას და ერთ ღამეში უზარმაზარი ნაწოლი შეუხორცდა. ეს იყო უკვე კიდევ ერთი ხილული სასწაული. ამ

56

დროს გელას ოპერაციისთვის ამზადებდნენ. ნაწოლზე გადანერგვა უნდა გაეკეთებინათ. მამა საბამ შეხედა ნინოს და პირდაპირ უთხრა; ,,-სად მიგყავს პულია, (ასე მიმართავდა გელას) ღვთისმშობელს ჰკითხე, სურს მისი აქედან გაშვებაო?” რა თქმა უნდა ნინო დაიბნა. ,, - მისი გაშვება ღვთისმშობელს არ სურს საქართველოდან, ის ბერი გახდებაო.” ამ დროს გელას უკვე საოცარი სინანული ჰქონდა, დღე და ღამეს ლოცვაში და მოთქმა-გოდებაში, სინანულში ატარებდა.

მამა გაბრიელს, როგორც ცოცხალს, ისე ესაუბრებოდა. მამა გაბრიელი სულ ჩემთან არის, ჩემი მასწავლებელიაო. ხანდახან ,,ე, ბიჭო! ესეც მომმართავსო.” კომაში ყოფნისას სულ ხმა ჩაესმოდა: ,,ნუ გეშინია, აქა ვარ, შენთან და უნდა გაუძლოვო. აი, რამ გადამარჩინაო.” გელსთვის უკვე უხილავი სამყარო ხილული გახდა და დარჩენილი სიცოცხლის მანძილზე, მუდმივი კავშირი ჰქონდა ბერ გაბრიელთან.

2013 წელს, როდესაც მამა გაბრიელი წმინდანად შერაცხეს, მის ლუსკუმასთან მიიყვანეს გელა სამების ტაძარში. იქ შეხვდათ მეუფე სპირიდონი, რომელმაც მის მეუღლეს – ნინოს უთხრა: - ვინაიდან სუიციდის მცდელობა იყო, აუცილებელია შენდობის ლოცვა, ან პატრიარქისგან უნდა წაეკითხოს, ან მისი კურთხევით ქორეპისკოპოსისგანო. მანვე დააკავშირა ნინო მეუფე თეოდორეს, მეუფე თეოდორეს მოუყვა ნინო ყველაფერს და მეუფე მობრძანდა გელასთან. რამოდენიმე საათი მასთან დაჰყო და წასვლისას უთხრა მეუღლეს: - ,,შენ იცი, რომ გელას ბერობა აქვს გადაწყვეტილიო?” ნინოს და გელას მანმადე ამ საკითხზე არ ჰქონიათ მსჯელობა, მაგრამ ეს ამბავი ნინოსთვის მოულოდნელი არ იყო და სიხარულისგან ტირილს ვერ იკავებდა. ისიც ხომ, გელას ტრაგედიის პირველი წუთიდანვე, ამისთვის

57

ლოცულობდა და ფიქრობდა, რომ გელა ბერად აღკვეცილიყო, რადგან სხვანაირად მის ამ დიდ ცოდვას შენდობა არ ექნებოდა.

მეუფე სერგის მუდმივად ჰქონდა კომუნიკაცია გელას მეუღლესთან, ხშირად კითხულობდა მის ფიზიკურ და სულიერ მდგომარეობას და ანუგეშებდა ნინოს: - ,,იცოდე, ღმერთს ძალიან უყვარხართ, მთავარია ამ განსაცდელს გაუძლოთ, იცოდეთ ღმერთი დიდ სიხარულს გიმზადებთო.”

გელა გამუდმებით ლოცვაში იყო დღე და ღამე, ღამე ფაქტიურად არ ეძინა. - ,,როდესაც ზეცა გახსნილია, ამ დროს ძილი არ შეიძლებაო,” – ამბობდა ხოლმე. დილის 5-6 საათზე იძინებდა 2-3 საათით. არც დღე ეძინა. მამა საბამ ნინოც აკურთხა, ღამე ,,პულიასთან” ერთად შენც უნდა ილოცოვო და ისიც, მეუღლესთან ერთად ლოცულობდა. ისე თენდებოდა, ვერ იგებდნენ. საოცარი სიმშვიდე და სიხარული მოდიოდა. ხშირად, ღამე ლოცვისას, ბავშვებსაც გამოუღვიძიათ და ისინიც, მშობლებთან ერთად, ლოცულობდნენ, ამასობაში განვლო ოთხმა წელმა. დადგა პეტრე-პავლობის მარხვა, გელა მთელი დღეები ერთ სეფისკვერსა და ერთ ჭიქა ნაკურთხ წყალზე იყო. როცა მეუღლე ეუბნებოდა რა ეჭამა, ეუბნებოდა: ,,ჭამა შენ გჭირდება, ენერგია რომ გქონდეს და მომიაროო.”

4 წლის თავზე, მამა საბას ლოცვა-კურთხევით, სტომაც ამოუღეს (თუმცა დიდ რისკთან იყო დაკავშირებული). მისი ფიზიკური მდგომარეობის გამო თბილისში უწევდათ ცხოვრება. მხოლოდ 5 წელი და 6 თვის შემდეგ, შესაძლებელი გახდა მთი სოფელში დაბრუნება. მამა საბამაც მისცათ კურთხევა კახეთში წამოსულიყვნენ და მეუფე სერგის მორჩილებაში გაეგრძელებინათ სულიერი ცხოვრება. კახეთში ჩამოსვლის შემდეგ განსაცდელმაც

58

უფრო და უფრო იმატა. გელამ გააგზავნა ნინო მეუფე სერგისთან და დიდი მოკრძალებით და მობოდიშებით დააბარა, რომ სურდა მას მეუფის პირადად ნახვა. მეუფე სერგი დაჰპირდა გელას მონახულებას.

გიორგობამდე დაახლოებით 2 კვირით ადრე, გელამ სხვათაშორის თქვა: ,,გიორგობას დიდი სტუმარი გვეყოლებაო.” გიორგობა დილით კი დიდი მოუსვენრობა დაეწყო, შფოთავდა. თავის მეგობარს დაურეკა და უთხრა; ,, - დღეს მეუფე უნდა მესტუმროს და გთხოვ დიაბეტური ტკბილეული მოგვატაინეო.” ნინო გაოგნდა, იცოდა მეუფე საავადმყოფოში იწვა მაღალი შაქრის გამო. ორი დღის წინ თვითონ დაურეკათ და მოიკითხათ. უთხრათ, ჯერ არ მწერენ, შაქარს ვერ მიწევენ დაბლაო. გელას არ უსაუბრია მეუფესთან, მაგრამ წინასწარ იცოდა, რომ მასთან აპირებდა მისვლას.

გელამ სთხოვა მეუღლეს განსაკუთრებულ თეთრეულში ჩაეწვინა, ჩამოიფარა თვალებზე ქუიდ და თვალი აღარ გაუხელია, სანამ მეუფემ არ დარეკა: ,,- აბა გელას ჰკითხე, სტუმარს მიიღებსო?” ნინომ უთხრა: ,,მეუფე, გელა მთელი დღეა თქვენ გელოდებათო” მობრძანდა მეუფე მამა ზაზასთან ერთად.” ხან ანეგტოტს ყვებოდა, ხან აცინებდათ შემდეგ ჰკითხა გელას, მაინც რატომ არ ჭამ ხორცსო? გელა დუმდა. პასუხს არ აძლევდა რამოდენიმეჯერ რომ დაუსვა ეს კითხვა, გელამ უპასუხა: - ,,თავად უფალმა მაუწყა, რომ მემარხულაო.” მეუფეს თითქოს არ გაუგია, კაი ხანს იყო ჩუმად. წმიდა მამების ცხოვრებიდან რამდენიმე პატერიკიც მოუყვათ და დასტოვათ.

მეუფის წასვლის შემდეგ გელამ უთხრა მეუღლეს: - ,,ნუ დარდობ, მეუფემ იმდენი მიტრიალა, სანამ რასაც ელოდა არ ვუპასუხეო. მეც კურთხევას ველოდი როდის მეთქვაო. ჩემი ბერობა ზეცაში უკვე გადაწყვეტილიაო.

59

ხვალ მეუფე დაგვირეკავსო.” მართლაც მეორე დღეს მეუფემ დარეკა და ეუბნება: ,, - ნუ ნერვიულობ ნინო, მე ვფიქრობ აღსაკვეცია, პატრიარქს დაველაპარაკები და აღკვეცავთო, დამშვიდდი და არ იდარდოვო.”

15 დეკემბერს, საღამოს 8 სთ-ზე, მეუფემ დაურეკა ნინოს და უთხრა: - გელას ზომები აუღე და დედები, მამები დაგირეკავენ და ჩააწერინეო. ეხლა პატრიარქთან ვარ და თქვა სასწრაფოდ და დაუყოვნებლივ უნდა აღვკვეცოთო.” როდის, დღე არ უთქვამს მეუფეს. 16 დეკემბერს დილის 6 სთ. 30 წთ-ზე მეუფემ დარეკა: ,,აბა, როგორ ხართ, დღეს წირვის შემდეგ მოვდივართ გელას აღსაკვეცადო.” გელამ ეს ამბავი სულიერად უკვე იცოდა. მთელი ღამე ,,აღსრულდა, აღსრულდას” იძახდა, ტიროდა და მადლობდა უფალს. 16 დეკემბერს, წირვის შემდეგ, მობრძანდა მეუფე სერგი ნეკრესიის ეპარქიის ბერებთან ერთად, ჩაიბარა და იღუმენმა ანტონმა დაიწყო აღკვეცის საიდუმლოების აღსრულება, რომელსაც ეპარქიის ბერების უმეტესობა ესწრებოდა, მოკვდა ძველი კაცი, თავისი უმძიმესი ცოდვით და დაიბადა უცოდველი ბერი სერგი, მოხდა არა მარტო სულიერი, არამედ ფიზიკური გარდასახვაც. როდესაც მიულოცა ნინომ, ასეთი რამ უთხრა: ,, - მთელი ცხოვრება ძმას ვნატრობდი და ღმერთმა ეს სურვილიც შემისრულა, ნახე რამდენი ძმა შემძინაო.”

არა მარტო ბერი სერგის, არამედ მისი ყოფილი მეუღლის, ნინოს 7 წლიან ტანჯვასაც დაადგა უფალმა გვირგვინი. 2017 წლის 25 დეკემბერს, აღკვეციდან მე-9 დღეს გავიდა ბერი სერგი ამ ქვეყნიდან და შეუერთდა ზეციურ საქართველოს.

მისი გარდაცვალება კი უკვე აღარ იყო ისეთი ტკივილიანი, რადგან მისმა ბერობამ ყველა ტკივილი, მწუხარება და ტანჯვა გადაწონა. ჯოჯოხეთიდან

60

სასუფევლამდე ამ გზის გავლა არ იყო ადვილი, მაგრამ ეს ყველაფერი კიდევ ცოტაა იმ მადლისათვის, რაც უფალმა ბერი სერგიზე და მის ოჯახზე დაუშვა...

ბერი სერგის ცხოვრება, მისი სნეულების დღეები, სასწაულებით სავსე, ტკბილ-მწარე მოგონებად დარჩა...

დაკრძალულია ნეკრესის მონასტერში.

ბერი ელისე (რობერტი) ღვალაძე (ბავშვივით უბრალო) 1955-2020

არიან ადამიანები-ბერმონაზვნები, რომლებიც ცხოვ-რებას ღვთის სამსახურს უძღვნიან, ზოგი სიყმაწ-ვილიდანვე და ზოგც მოგვიანებით. ისინი მონასტრებში ცხოვრობენ და ლოცვასა და მორჩილებაში ატარებენ ცხოვრების დარჩენილ ნაწილს. გარდა ამისა, ისინი ადამიანებს ეხმარებიან და წეს-ჩვეულებებს ასრულებენ.

ერთ-ერთი ასეთი ბერი, რომელმაც ქრისტეს სიყვარუ-ლისათვის დატოვა მეუღლე, შვილები და უფალს შეუდგა, გახლდათ ბერი ელისე (რობერტი) ღვალაძე.

დაიბადა 1955 წლის 27 ივნისს ლაგოდეხში. ეკლესიური ცხოვრება დაიწყო 2000 წლიდან. მიუხედავად მისი სუსტი ჯანმრთელობისა (მას ბავშვობიდან აწუხებდა გული) დაუღალავად შრომობდა ეკლესიის და ეპარქიის საკეთილდღეოდ. იგი მონაწილეობას იღებდა: სეფისკვერის გამოცხობაში, სანთლის დამზადებაში, სხვადასხვა სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში, მუშაობდა ტაძრებში მესანთლედ და მსახურობდა სტიქაროსნად. ლაგოდეხის წმ. სერგი რადონეჟელის მამათა მონასტერში ასრულებდა ტრაპეზრის მოვალეობას.

61

მას ჰყავდა მეუღლე და ორი შვილი. როდესაც მისი შვილები ზრდასრული ასაკისანი გახდნენ, მან მონასტერში ცხოვრების სურვილი გამოთქვა. მეუფე სერგის ლოცვა-კურთხევით 2010 წელს იგი საცხოვრებლად გადავიდა ნეკრესის მამათა მონასტერში, სადაც სხვადასხვა სამორჩილო საქმეები დაევალა.

2015 წელს იგი შემოსეს მორჩილის კაბით, ხოლო 2017 წლის 27 ივნისს მეუფე სერგის ლოცვა-კურთხევით ნეკრესის მამათა მონასტრის წინამძღვარმა იღუმენმა ანტონმა (პავლიაშვილი) ბერად აღკვეცა და სახელად უწოდა ელისე. მამა ელისე იყო ყველას მიმართ კეთილი, მოსიყვარულე და ბავშვივით უბრალო.

ბერი ელისე გარდაიცვალა 2020 წლის 14 ივლისს 65 წლის ასაკში. დაკრძალულია ნეკრესის მონასტერში.

62

ბერი მიქაელი (ტეტებოშვილი) (1947 – 2015)

შეუპოვარი და მებრძოლი ბერი

ჩვენი თაობის ხალხისათვის ბერმონაზვნობა უცხო ხილი იყო. მის შესახებ მეტად არაერთგვაროვანი შეხედულებები არსებობდა. მადლობა უფალს, რომ

63

კვლავ მომრავლდნენ ადამიანები, რომლებმაც თავი უფალს მიუძღვნეს, ზრუნავენ საკუთარი და მოყვასის ცხონებისათვის, ლოცვით შეეწევიან ახლობლებს, სამშობლოს და სრულიად საქრისტიანოს. ერთ-ერთი ასეთი მლოცველი ბერი გახლდათ მამა მიქაელიც (ტეტებოშვილი).

ბერი მიქაელი, ერისკაცობაში მიხეილ ტეტებოშვილი დაიბადა 1947 წლის 1 იანვარს, სოფელ ენისელში, მიხეილ ტეტებოშვილისა და სირანა ვარდოშვილის ოჯახში. მამა მიქაელს ჰყავდა ხუთი დედმამიშვილი – ერთი ძმა და ოთხი და. უყვარდა გაჭირვებულების შემწეობა და ხშირად ეხმარებოდა მათ. როდესაც პატარა იყო, სოფლის ეკლესიიდან აიღო ფული. რამოდენიმე წლის შემდეგ, ჯარში მსახურებისას, ყაზახეთში გამოეცხადა ანგელოზი და უბრძანა, უკანვე დაებრუნებინა ეკლესიიდან აღებული თანხა რის შემდეგაც, წამოვიდა საქართველოში, დააბრუნა ფული ტაძარში და ისევ უკან დაბრუნდა.

2005 წლის 26 აგვისტოს, მეუფე სერგის ლოცვა-კურთხევით, იღუმენმა გაბრიელმა (ჯმბაზიშვილი) ბერად აღკვეცა გრემის მთავარანგელოზის სახელობის ეკლესიაში და სახელად უწოდა წმიდა მთავარანგელოზ მიქაელის სახელი.

მამა მიქაელმა დიდი ხნით ადრე იცოდა თავისი ბერობის შესახებ, რადგან სიზმარში ნახა საკუთარი თავი შავ სამოსში გამოწყობილი. ის იყო შეუპოვარი და მებრძოლი ბერი. იმის მიუხედავად, რომ უამრავი დაავადება ჰქონდა, არასდროს ჯდებოდა მსახურების დროს. მას აწუხებდა დიაბეტი, პროტრომბინი, რევმატიზმი, კოლიტი, განგრენა, გულ-სისხლ-ძარღვთა დაავადებები, მაგრამ ყოველთვის მოუკლებლად ასრულებდა თავის პირად კანონებს. იყო პატიოსანი და მშრომელი, მოწყალე და სამართლიანი. ბერი ვერ იტანდა

64

ტყუილს, ორპირობას, ორგულობას და ყოველთვის მტკივნეულად რეაგირებდა ასეთ საქციელებზე.

თავი უდიდეს ცოდვილად მიაჩნდა და სიკვდილის წინ დატოვა წერილი, სადაც ყველას შენდობას და პატიებას სთხოვდა.

ბერი მიქაელი 2015 წლის 4 მარტს გაარდაიცვლა. დაკრძალულია მთავარანგელოზთა სახელობის გრემის მამათა მონასტერში.

მისი ლოცვა შეეწიოს, ზესთასოფლიდან, გრემის საძმოს, ნეკრესის ეპარქიას და სრულიად საქართველო

65

66

გრემის მთავარანგელოზთა მონასტერი

ნეკრესის დასავლეთით, სამონასტრო კომპლექსიდან ათიოდე კილომეტრის დაშორებით, ყვარელი-თელავის საავტომობილო გზასთან მდებარე მაღალ ბორცვზე, აღმართულია გრემის მთავარანგელოზთა უმშვენიერესი ანსამბლი, რომელიც გამოირჩეოდა თავისი ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობით და მტერთათვის ძნელად მისადგომ ციტადელს წარმოადგენდა. იგი იყო უმთავრესი ნაწილი ფეოდალური ხანის კახეთის ერთ-ერთი სავაჭრო-ეკონომიკური და კულტურული ქალაქისა – გრემისა, რომელიც კახეთის სამეფოს პირველმა დამოუკიდებელმა მეფემ – გიორგი მერვემ თავის სატახტო ქალაქად გამოაცხადა 1466 წლიდან და კახეთის პოლიტიკურ ცენტრად აქცია.

გრემში მოღვაწეობდნენ ისეთი სახელოვანი მეფენი, როგორებიც იყვნენ: მეფე ლევანი (ლეონი), რომელმაც 54 წელი იმეფა და ჩვენი ერის ისტორიაში შევიდა როგორც კახეთის აღმაშენებელი, მისი ღირსეული ძე, მეფე და ბერი – ალექსანდრე. გრემში აღიზარდა ლევან მეფის მეორე ძეც, მეფე ალექსანდრე ბაგრატიონის ძმა, ღირსი ნიკოლოზ მერვე, ბაგრატიონი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქი. გრემში გადედოფლდა მთელ საქრისტიანო სამყაროსათვის ,,გაუტეხელ სიმტკიცედ” ცნობილი, მთავარმოწამე დედოფალი კახეთისა – ქეთევანი. მათზე ადრე, გრემის უმაღლეს ფილოსოფიურ სკოლაში მოღვაწეობდა XII – XIII საუკუნეების მიჯნის ისეთი დიდი საეკლესიო მოღვაწე, მთარგმნელი და ფილოსოფოსი, როგორიც იყო ღირსი მამა იოანე ჭიმჭიმელი.

მოწამე ქეთევან ბაგრატიონი, კახეთის დედოფალი (1624 წ.) I მარტი

67

მოწამე ქეთევან ბაგრატიონი, კახეთის დედოფალი დაიბადა 1575 წელს, აშოთან ბაგრატიონ მუხრან-ბატონის (1571) ოჯახში (დედის სახელი უცნობია) და შესანიშნავი აღზრდა-განათლება მიიღო.

1589 წელს, ქეთევანი კახეთის მეფის, ალექსანდრეს მეორე ბაგრატიონის (1574 – 1601 წწ. და 1602 – 1605 წწ.) შვილს, უფლისწულ დავითს (კახეთის მეფე დავით პირველი. 1601 – 1602 წწ.) გაჰყვა ცოლად.

იმ დროისათვის დასავლეთ საქართველო ოსმალეთის იმპერიის (ამჟამად თურქეთი) შემადგენლობაში შედიოდა, აღმოსავლეთ საქართველო კი სპარსეთს (ამჟამად ირანი) ჰქონდა მიკუთვნებული. იძულებითი პოლიტიკური კავშირის შესანარჩუნებლად ქართლ – კახეთის უფლისწულები ბავშობიდანვე სპარსეთში იზრდებოდნენ შაჰის კარზე.

საქართველოს მეფეებს ერთდროულად უწევდათ იმპერიებისაგან განთავისუფლების, სახელმწიფოებრივი გაერთიანებისათვის და ისლამიზაციის წინააღმდეგ ბრძოლა. ქართველი მეფეები, სასულიერო პირები და მთავრები ცდილობდნენ ურთიერთობები განემ-ტკიცებინათ ერთმორწმუნე რუსეთთან და ქრისტიანულ ევროპასთან, რომელთაც შესაბამისად თავიანთი ინტერესები ჰქონდათ კავკასიაში.

დავითსა და ქეთევანს სამი შვილი – თეიმურაზი (ქართლ-კახეთის მეფე თეიმურაზ პირველი. 1606-1648წწ.) ვახტანგი და ელენე შეეძინათ. შაჰის ბრძანებით თეიმურაზი ბავშობიდანვე სპარსეთში წაიყვანეს აღსაზრდელად.

1601 წელს, მეფე ალექსანდრე მეორის ავადმყოფობის დროს, უფლისწულ დავითსა და მის უმცროს ძმას, გიოგრგის შორის ტახტისთვის დაწყებულ ბრძოლაში უპირატესობა დავითმა მოიპოვა და კახეთის მეფედ

68

გამოაცხადეს.

მეფე დავით პირველის ძმამ, უფლისწულმა გიორგიმ, მეფე დავით პირველის წინააღმდეგ აჯანყება მოაწყო, მაგრამ ვერ შეძლო ძმის ტახტიდან ჩამოგდება და დამარცხდა. მეფე დავით პირველმა სასტიკად დასაჯა აჯანყებულები, უფლისწული გიორგი კი ციხეში ჩასვეს.

1602 წლის ზაფხულში კახეთში დაბრუნდნენ მეფე ალექსადრე მეორის მიერ რუსეთში გაგზავნილი ელჩები, რომელთაც თან ბორის გოდუნოვის (1585 – 1605წწ) წარმომადგენლებიც ჩამოჰყვნენ. მეფე დავით პირველმა და ქართველმა დიდებულებმა რუსეთისადმი ერთგულების ფიცი დადეს.

გამოჯანმრთელების შემდეგ ალექსანდრე მეორემ კვლავ სამეფო ტახტზე დაბრუნება მოინდომა, მაგრამ მეფე დავით პირველმა უარი განაცხადა ტახტის გადაცემაზე და იძულებით დაადებინა მამას სამონაზვნო აღთქმა.

მეფე ყოფილმა ალექსანდრე მეორემ ანათემას გადასცა დავით პირველი, რის შემდეგ 1602 წლის 21 ოქტომბერს ახალგაზრდა მეფე დავით პირველი მოულოდნელად გარდაიცვალა და კახეთის მეფობა ისევ ალექსანდრემ დაიბრუნა, მაგრამ სამეფოს ფაქტიურად უფლისწული გიორგი მართავდა.

1605 წელს, სპარსეთის შაჰმა აბას პირველმა (1587 – 1629წწ) კახეთის მეფედ შაჰის კარზე აღზრდილი და რჯულ შეცვლილი, ალექსანდრე მეორის შვილი, კონსტანტინე-მირზა (1605 – 1606წწ) დანიშნა, რომელმაც, შაჰის ბრძანებისამებრ, ვერაგულად მოაკვლევინა საკუთარი მამა, მეფე ალექსანდრე მეორე, ღვიძლი ძმა გიორგი და მათთან მყოფი რუსთაველი ეპისკოპოსი.

კონსტანტინე – მირზამ, მეფე ალექსანდრე მეორისა და უფლისწულ გიორგის მოკვეთილი თავები შაჰ-აბას პირველს გაუგზავნა ერთგულების ნიშნად, სხეულები

69

კი დედოფალ ქეთევანს მისცა დასასაფლავებლად და მუსულმანური წესის შესაბამისად ცოლად გაყოლა მოსთხოვა.

1606 წელს, ქეთევან დედოფლის თაოსნობით მოწყობილი აჯანყების დროს, კახელმა დიდებულებმა მეფე კონსტანტინე-მირზა მოკლეს და სპარსეთის ჯარმა კახეთი დატოვა. იმ დროისათვის ოსმანთა (თურქეთი) წინააღმდეგ ბრძოლებში ჩართულმა შაჰ-აბას პირველმა ვერ შეძლო კახეთზე გალაშქრება და შემახის ციხის (აზერბაიჯანი) აღებაში დახმარების მოთხოვნით, ქართველთა ჯარის გაგზავნა მოითხოვა. დედოფალი ქეთევანი, სამასი დიდებული ქალბატონის თანხლებით ეახლა შემახში მყოფ შაჰ-აბას პირველს და ამ ქმედებით მიანიშნა შაჰს, რომ ირანელთა მიერ წარმოებულ დაუსრულებელ ომებში უამრავი ქართველი მამაკაცი დაიღუპა და ქართლ-კახეთის სამეფოს შეეძლო უარი ეთქვა სპარსეთის ვასალობაზე და ოსმალეთს მიმხრობოდა.

დედოფალ ქეთევნის თხოვნით, შაჰმა კახეთის მეფედ ქეთევანის შვილი, თექვსმეტი წლის თეიმურაზი დაამტკიცა, რომელსაც სპარსელთა მრავალი მცდელობის მიუხედავად, შენარჩუნებული ჰქონდა ქრისტიანობა და სამეფოს ფაქტიური მმართველობა დედოფალ ქეთევანის ხელში გადავიდა.

შაჰ-აბას პირველმა გადაწყვიტა საბოლოოდ გაენად-გურებინა ქართლ-კახეთი და იქიდან ქართველების გადასახლებისა და ამ ტერიტორიებზე თურქმენული ტომების ჩასახლების შემდეგ, აღმოსავლეთ საქართველო საბოლოოდ მიეერთებინა სპარსეთისათვის.

1613 წლის შემოდგომაზე, შაჰ-აბას პირველი დიდძალი ჯარით მოადგა საქართველოს.მეფე თეიმურაზ პირველმა და კახეთის დიდებულებმა დედოფალ ქეთევანს შაჰთან

70

მოსალაპარაკებლად წასვლა სთხოვეს და დედოფალი ქეთევანი, მეფე თაიმურაზ პირველის უმცროს ვაჟ ალექსანდრესა და თანხმლებ პირებთან ერთად, განჯაში (აზერბაიჯანი) მყოფ შაჰ-აბას პირველს ეახლა.

შაჰ-აბას პირველმა პატივით მიიღო დედოფალი ქეთევანი და მეფე თეიმურაზ პირველს უფროსი შვილის ლევანის განჯაში ჩამოყვანაც მოსთხოვა.ქეთევანმა ფარულად შეატყობინა მეფე თეიმურაზ პირველს არ გაეგზავნა ტახტის მემკვიდრე, მაგრამ კახელ დიდებულთა ზეწოლით მეფემ უფლისწული ლევანი მაინც გააგზავნა განჯაში.

შაჰ-აბას პირველმა დედოფალი ქეთევანი მალევე დააცილა შვილიშვილებს და შირაზში (ირანი) გაგზავნა, შემდეგ კი კახეთზე გაილაშქრა და საშინლად ააოხრა იქაურობა.მეფე თეიმურაზ პირველი ქართლში გადავიდა და მომდევნო 1615 წელს, ქართლის მეფე ლუარსაბ მეორის დახმარებით, კახეთიდან განდევნა სპარსელები.

1616 წელს, კახეთის საბოლოო განადგურების მიზნით, შაჰ-აბას პირველი კვლავ შემოესია საქართველოს. ამ ბრძოლაში ასი ათასზე მეტი ქართველი დაიღუპა, ორასი ათასზე მეტი კი, ტყვედ წაიყვანეს სპარსეთში, რომელთაგან დიდი ნაწილი მოწამეობრივად აღესრულა (XVII – XVIII ს.ს. ხს. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით აღდგომიდან მეორმოცე დღეს – ამაღლებას), ხოლო ცოცხლად დარჩენილები ფერეიდანში (ირანი) დაასახლეს.

მეფე თეიმურაზ პირველი რუსეთის დახმარებით ცდილობდა დედოფალ ქეთევანის განთავისუფლებას. მან ამ მიზნით რამდენიმეჯერ (1615, 1618 და 1623) გააგზავნა ელჩები რუსეთში.

1618 წელს მეფე თეიმურაზ პირველი ქართველ მეომრებთან ერთად, ოსმალეთის მხარეზე იბრძოდა

71

ოსმალეთ – სპარსეთის ომში და სამხედრო ნაწილთან ერთად სპარსეთშიც შეიჭრა, მაგრამ ვერ შეძლო ქეთევანის განთავისუფლება.

1620 წელს, საქართველოზე გაბრაზებულმა შაჰ-აბას პირველმა, მეფე თეიმურაზ პირველის შვილები – ლევანი და ალექსანდრე დაასაჭურისებინა, რის შემდეგ უფროსი ალექსანდრე ჭკუიდან შეიშალა, ლევანი კი გარდაიცვალა (ზოგიერთი ცნობით კი მუსულმანობა მიიღეს).

ქრისტიანულ ქვეყნებთან მებრძოლი და ისლამის აგრესიულად გამავრცელებელი ოსმალეთის იმპერიის წინააღმდეგ, ევროპაში ანტიოსმანური (ანტითურქული) კოალიციის პროექტი შეიმუშავეს, რაც დიდ იმედს აძლევდა ოსმალეთის იმპერიაში შემავალ და მასთან

72

დაპირისპირებულ ქრისტიან ქვეყნებს. ოსმალეთთან დაპირისპირებულმა სპარსეთმაც ევროპასთან სამოკავ-შირეო ხელშეკრულებების გაფორმება მოინდომა.

შაჰ-აბას პირველმა რომის პაპ ურბან მერვეს (1623-1644წწ.) აღმოსავლეთში მცხოვრები ქრისტიანობისთვის რომის ეკლესიაში გაერთიანებისთვის მოლაპარაკებების უფლება შესთავაზა, რის შემდეგ, რომაელი მისიონერები სპარსეთში და სპარსეთის გავლენის ქვეშ მყოფ საქართვე-ლოსა და სომხეთში ჩავიდნენ და აქტიურ მისიონერულ მოღვაწეობას ეწეოდნენ.

შირაზში ჩასულმა იტალიელმა მისიონერებმა, დომინიკანელმა მონაზონმა ამბროზიო დუშ ანჟუშმა მოინახულა დედოფალი ქეთევანი, რომლის მონათხ-რობის მიხედვით ქეთევანი მთელ დროს ლოცვაში და წმინდა წერილის კითხვაში ატარებდა და ყველანაირად ეხმარებოდა და სარწმუნოებაში აძლიერებდა ტყვეობაში მყოფ თანამემამულეებს.

დედოფალ ქეთევანის, როგორც აღმსარებლის, შესახებ ცნობები ევროპაშიც გავრცელდა და ქეთევანის საკითხი შაჰისა და მთელი სპარსეთისათვის პირადი ღირსებისა და სახელმწიფოებრივ-პოლიტიკური მნიშვნელობის თემად იქცა. თუ ქეთევანი შეინარჩუნებდა ქრისტიანობას, მაშინ შაჰი იძულებული იქნებოდა ევროპული ქვეყნებისა და რუსეთის იმპერიის მოთხოვნით გაეთავისუფლებინა დედოფალი და ირიბად მაინც ეღიარებინა ქრისტიანი დედოფლის წინაშე ჩადენილი დანაშაულებები და დამარცხება, ხოლო თუ ქეთევანი მუსულმანობას მიიღებდა, მაშინ ქრისტიანულ ქვეყნებს არ ექნებოდათ მუსულმანი ქალბატონის გადაცემის მოთხოვნა, რაც სპარსეთის კანონებითაც იყო აკრძალული და შაჰიც და მთელი იმპერიაც მორალური პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდებოდა.

73

1624 წელს, რუსეთის ელჩების მიღების მოლოდინში მყოფმა შაჰ-აბას პირველმა იცოდა რა, რომ მოლაპარა-კებების ერთ-ერთ საკითხავად დედოფალ ქეთევანის განთავისუფლების საკითხიც უნდა განეხილათ, გადაწყვიტა როგორმე გაეტეხა ქეთევანის სარწმუნოებ-რივი სიმტკიცე და მუსულმანობის მიღების სანაცვლოდ დაქორწინება და სპარსეთის დედოფლობა შესთავაზა.

დედოფალმა ქეთევანმა, რომელიც ათ წელიწადზე მეტი იმყოფებოდა შაჰის ტყვეობაში და ყოველდღიურად ემზადებოდა მოწამეობრივი აღსასრულისთვის, უარი განაცხადა სარწმუნოების შეცვლაზე, რის შემდეგ შაჰ-აბას პირველმა ქეთევანის სახალხოდ წამება ბრძანა.

1624 წლის 12 (ევროპული წყაროებით 22), სექტემბერს ჯალათებმა შირვანის ცენტრალურ მოედანზე გაიყვანეს დედოფალი ქეთევანი და ,,გაუბეს ხელ-ფეხი და გააშიშვლეს და განხურვებულის გაზებით გაგლიჯეს ძუძუები და გახურვებული საჯები ნაგლეჯს ხორცსზედა შემოაწყვეს და დაგლიჯეს. გაახურვეს ლურსმნები და დაუყარეს ქუეშე და გაატარეს. დააწვინეს შიშუელსა ზედა შემოაყარეს ლურსმანი გახურვებული. განხურვებული შამფურები გაავლეს მუცელსა და ძუძუ-მკერდშიგან, განხურვებული ქუაბი დაარქუეს თავსა ზედან, კუალად განხურვებულსა ქუაბსა შიგან ჩასვეს და თავსაც დახურეს და შემოაწყვეს გახურვებული ბარები შუბლსა ზედა და ახეთქა თავის კეფა. და ყვეს მრავალი სატანჯველი და ესრეთ შეჰვედრა წმიდა სული თვისი უფალსა და შეირაცხა წმიდა ქალწულთა მოწამეთა კრებულთა თანა.”

მონაზონ ამბროზიო დუშ ანჟუშის ცნობით, ჯლათებმა მოწამე ქეთევანის სხეული ტომარაში გაახვიეს და ტრიალ ველზე დამარხეს, სადაც ,,მოვიდა სამხილებელად ყოველთა და დაადგა ნათელი.”

დედოფალ ქეთევანის მოწამეობრივი აღსასრულის

74

შემდეგ სიკვდილით დასაჯეს შირაზში ქეთევანთან ერთად მყოფი ქართველი მღვდელი ვასილი, რომელიც ,,ღირს იქმნა მოწამისა ღვაწლთასა, რამეთუ მანცა ქრისტესთვის მიიღო აღსასრული ცეცხლისა მიერ” და მღვდელი მოსე (1624 წ. ხსენების დღის გარეშე. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრების 21 იანვარს – მოწამეებთან ერთად და ყოველთა წმიდათა კვირას), რომელიც ჯერ სასტიკად აწამეს, შემდეგ კი ხმლებით აჩეხეს.

შირვანში ჩასულ რუს ელჩებს მოახსენეს, რომ დედოფალი ქეთევანი ბუნებრივი სიკვდილით გარდაიცვალა.მიუხედავად იმისა, რომ ყველამ კარგად იცოდა ქეთევანის აღსრულების ნამდვილი მიზეზი, მოლაპარაკების დროს ქეთევანის შესახებ არ უმსჯელიათ.

1625 წლის 4 იანვარს, ამბროზიო დუშ ანჯუშმა და მისმა თანამოღვაწეებმა ფარულად გათხარეს მოწამე ქეთევან დედოფლის საფლავი და უკუაღმოიყვანეს მისი წმიდა და კეთილსურნელოვანი ძვლები, რომელთაგან მხოლოდ მარჯვენა ხელსა და მარცხენა ფეხზე იყო შერჩენილი კუნთოვანი მასა.

მოწამე ქეთევან ბაგრატიონის წმიდა ნაწილები ხის ყუთში ჩაასვენეს და შირაზის კათოლიკურ მონასტერში გადაიტანეს, ხელის ძვლები კი ისპაჰანის (ირანი) ავგუსტიანელთა კათოლიკურ მონასტერში გაგაზავნეს.

საქართველოს ეკლესიამ დედოფალი ქეთევანი მაშინვე შერაცხა წმიდანად და კათოლიკოს-პატრიარქ ზაქარია ჯორჯაძეს (1623-1630წწ.) კურთხევით, ხსენების დღედ 1 მარტი დააწესეს.

ქეთევან დედოფლის თავგანწირვამ ისე გააძლიერა და განამტკიცა ქართველები, რომ ქართლ-კახეთში აჯანყება დაიწყო. 1625 წლის 25 მარტს, მარტყოფის ველზე სასტიკად გაანადგურეს სპარსელთა ოცდაათიათასიანი

75

არმია.

რომის ეკლესიამ, იმ მიზეზით, რომ ქეთევანი არ იყო რომის ეკლესიის იურისდიქციაში, უარი განაცხადა ქეთევანის წმიდანად კანონიზაციაზე, თუმცა მისი წმიდა ნაწილები ევროპის მრავალ ქვეყანაში გადანაწილდა. ავგუსტინიანელთა ორდენის მონაზონი მამები ქეთევანის ხსენებას 22 სექტემბერს აღასრულებდნენ.

1628 წლის მაისში, ამბროზიო დუშ ანჟუშმა მოწამე ქეთევანის წმიდა ნაწილები – ყბა და მარცხენა ფეხი, საქართველოში ჩამოასვენა (ეს მოვლენა აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 20 აგვისტოს აღინიშნება) და 11 მაისს, გორის საზაფხულო რეზიდენციაში მყოფ მეფე თეიმურაზ პირველს გადასცა.

მეფე თეიმურაზ პირველმა მოწამე ქეთევანის რამდე-ნიმე წმიდა ,,ყოვლითურთ სამღვდელოით კრებულით... ვითა შეუნოდა დედასა, დედოფალსა და მეუფესა დააბრძანა... მთავარმოწამისა გიორგისსა ალავერდს, იტყვიან ქვეშე საღმრთოისა ტრაპეზისა,” დანარჩენი ნაწილები კი ლუსკუმაში მოათავსა.

ვახუშტი ბაგრატიონის (1696 – 1757წწ.) ცნობით, 1727 წელს საქართველოზე თურქებისა და ლეკების შემოსევების დროს, მეფე თეიმურაზ მეორის (1733 – 1744წწ. კახეთის, 1744 – 1762 ქართლის) მიერ, ქეთევანის წმიდა ნაწილების უსაფრთხო ადგილას გადატანისას, მდინარე არაგვში შესულ ცხენს ფეხი დაუცდა და ქეთევანის წმიდა ნაწილები დაიკარგა.

1798 წლის ცნობით, სანაწილე, რომელშიც ქეთევანის წმიდა ნაწილები ყოფილა ჩასვენებული, ქართლ-კახეთის მეფის გიორგი მეთორმეტეს (1798 – 1800წწ.) ძალით გამოურთმევია დედინაცვლისთვის, მეფე ერეკლე მეორის (1744 – 1762წწ) კახეთის და 1762 – 1798წწ.) ქართლ-კახეთის) ქვრივ, დედოფალ დარეჯან დადიანისთვის (1749 – 1798წწ) და ეს წმინდა ნაწილიც დაკარგულად ითვლება.

76

2006 წელს, გოას (ინდოეთი) ნოსა – სენიორ – და – გრასას ავგუსტინიანელთა კათოლიკურ ტაძარში მიმდინარე არქეოლოგიური სამუშაოების დროს, იპოვეს საგანგებო ნიშანი ჩასვენებული ძვალი, რომელიც მაშინვე ქეთევანის წმიდა ნაწილად მიიჩნიეს და საქართველოში ჩამოსვენების შემდეგ დნმ-ის ანალიზით დადასტურდა მისი ნამდვილობა (ეს წმიდა ნაწილი თბილისის ავჭალის წმიდა ქეთევანის სახელობის ეკლესიაშია დასვენებული.)

2021 წელს, ინდოეთის მთავრობამ, ნოსა-სენიეორ-და-გრასას ავგუსტიანელთა კათოლიკურ ტაძარში ნაპოვნი წმიდა ქეთევან დედოფლის 2 ძვალი, სრულიად უსასყიდლოდ გადასცა საქართველოს სამოციქულო

77

ეკლესიას და მის საჭეთმპყობელს, უწმინდესსა და უნეტარესს – ილია II-ს

აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით, კახეთის დედოფლის, მოწამე ქეთევან ბაგრატიონის ხსენება 1 მარტს, 20 აგვისტოს და 13 სექტემბერს აღესრულება.

ღირსი იოანე ჭიმჭიმელი, მონაზონი და ფილოსოფოსი (XII-XIII სს.) 10 თებერვალი

ღირსი იოანე ჭიმჭიმელი, მონაზონი და ფილოსოფოსი ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნეებში.

მიუხედავად იმისა, რომ იოანე ჭიმჭიმელი საქარ-თველოს ეკლესიის ერთ-ერთი გამოჩენილი მოღვაწეა, მის შესახებ ბიოგრაფიული ცნობები თითქმის არ მოგვეპოვება. ზოგიერთი მეცნიერი იოანე ჭიმჭიმელსა და მეთერთმეტე საუკუნის მოღვაწე, ცნობილ მეცნიერსა და ღმრთისმეტყველს, იოანე პეტრიწს, ერთი და იმავე პიროვნებად თვლის.

აზრთა სხვადასხვაობაა იოანეს ფსევდონიმ ჭიმჭი-მელთან დაკავშირებით. ძველ ქართულ ტექ-სტებში ,,ჭიმჭიმი” ზეციურისა და ბრწყინვალის სინონიმია, ზოგიერთი მკვლევარი კი იოანეს ფსევდონიმ ,,ჭიმჭიმელს” მის წარმოშობის ადგილს (ისტორიული სამცხის სოფელს) უკავშირებს.

78

გადმოცემით, იოანე სამხრეთ საქართველოში მცხოვ-რებ დიდგვაროვანთა წრიდან ყოფილა და ბულგარეთში, სოფელ ბაჩკოვოში მდებარე პეტრიწონის ქართველთა მონასტერთან არსებულ სასულიერო სემინარიაში მიუღია განათლება.

ბიზანტიის გამოჩენილი პოლიტიკური და სამხედრო მოღვაწის, შემდგომ კი მონაზვნად აღკვეცილი გრიგოლ ბაკურიანის ძის (1086) მიერ 1083 წელს დაარსებულ ბაჩკოვოს მონასტერში ჩამოყალიბდა საღმრთისმეტყველო – ფილოსოფიური აზროვნებისა და ლიტერატურულ – მთარგმნელობითი, შემდგომ ,,პეტრიწონულად” წოდებული სტილი და იქაურმა სკოლამ დიდი წვლილი

79

შეიტანა ქართული საღმრთისმეტყველო და სამეცნიერო ტერმინოლოგიის შექმნაში.

ღირსი იოანე ჭიმჭიმელის ფრესკა გამოსახული ყოფი-ლა იერუსალიმის ჯვრის ქართველთა მონასტერში. ცნო-ბილი საეკლესიო მოღვაწე, ქუთათელი მიტროპოლიტი ტიმოთე გაბაშვილი (1703 – 1764) ,,მიმოსვლაში” აღნიშ-ნავს: ,,კვალად იერუსალიმით მივედით მონასტრად ქართველთასა ჯუარს და განვიცადეთ კედელთა ზედა წმიდანნი მამანი და მოწამენი საქართველოსანი, ეხატნეს შარავანდითა და გვირგვინითა. მათ შორის იყო ,,ღირსი მამა იოანე ჭიმჭიმელი, ქართველი და ფილოსოფოსი.”

ქართველი მეცნიერის მოსე ჯანაშვილის (1855 – 1934) ცნობით, იოანე ჭიმჭიმელს ,,კახეთში, ქალაქ გრემში ჰქონდა სკოლა და ასწავებდა მოწაფეთა: ფილოსოფიასა, ღვთისმეტყველებასა, ელინურსა ენასა, ასურულსა, არაბულსა და სხვა.”

აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით, წმიდა იოანე ჭიმჭიმელის, მონაზონისა და ფილოსოფოსის ხსენება 10 თებერვალს აღესრულება.

80

ღირსი ნიკოლოზ მერვე, ბაგრატიონი, ყოველი საქართველოს კათოლიკოს – პატრიარქი (1591 წ.) 18 თებერვალი

ღირსი ნიკოლოზ მერვე, ბაგრატიონი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი დაიბადა 1515 ახლო ხანებში, კახეთის მეფე ლეონ ბაგრატიონისა (1518 – 1574 წწ.) და დედოფალ თინათინის ოჯახში.

ნიკოლოზისთვის სათანადო ცოდნა – განათლების მისაღებად, თინათინ დედოფალმა მცხეთის საპატრიარქო ტაძრიდან გრემში წაიყვანა სვეტიცხოვლის ცნობილი ქადაგი გედეონ მაღალაძე, რომლის მიერ განისწავლა ნიკოლოზი ,,კითხვასა ღმრთივ სულიერსა წიგნთასა და გალობასა ანგელოზებრივსა” და აღწევნულ იქნა ,,თავსა სრულებისასა ვიდრე რიტორობად და ღრამატიკოსობად.”

1561 წელს, ყსრულიად საქართველოს კათოლიკოს – პატრიარქ ნიკოლოზ მეშვიდე ბარათაშვილის (1561 – 1584წწ.) გარდაცვალების შემდეგ, საქართველოს ეკლესიის საჭეთ მპყრობელად ლეონ მეფის შვილი, ნიკოლოზი, გამოარჩიეს და 28 თებერვალს, შაბათ დღეს, აღასაყდრეს.

1588 წლით დათარიღებულ საბუთში, კათოლიკოს – პატრიარქი ნიკოლოზ მერვე საკუთარ თავს შემდეგნაირად მოიხსენიებს: ,,ქ. ჩუენ, ქრისტეს ღმრთისა მიერ კურთხეულმან, ყოვლისა საქართველოს მამათ – მთავარმან ქართლისა კათოლიკოს – პატრიარქმან ხელმწიფის ლეონის ძემან პატრონმან ნიკოლაოზ.”

საქართველოს კათოლიკოს – პატრიარქი ნიკოლოზ მერვე ბაგრატიონი თავდადებულად იღვწოდა ეკლესიის სიწმინდის დაცვისათვის და ყოველნაირად ზრუნავდა საკათოლიკოსო საყდრის ყრმა-მამულების გამრავლებასა და გაფართოებაზე და ამ მხრივ მას გვერდით ედგნენ

81

როგორც ქართლის, ასევე კახეთის მეფეები.

პატრიარქმა ნიკოლოზ მერვემ კახეთის მეფეს ალექსანდრე მეორეს (1574 – 1605წწ) დააბრუნებინა სვეტიცხოვლის კუთვნილი სოფლები – ვეძისხევი, ფაშაანი, ხევთუბანი და გორგაანი, რომლებიც მეფე ალექსანდრემ ორი წლით ჩამოართვა სვეტიცხოველს და სხვებს უბოძა.

წმიდა ნიკოლოზ მერვე, კათოლიკოს – პატრიარქს მოიხსენიებენ, როგორც ,,იოანე ოქროპირისა (407 წ. ხს. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 27 და 30 იანვარს, 14 სექტემბერს, 23 აგვისტოს, 13, 24 და 30 ნოემბერს და 15 დეკემბერს, დასავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 27 იანვარს) და ბასილის (წმიდა ბასილი

82

დიდი. 379 წ. ხს. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 1 და 30 იანვარს და იანვრის მეორე კვირას, დასავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 2 იანვარს და 14 ივნისს) მსგავსსა და მათებრ სარწმუნებულსა.”

ცნობილია, რომ კათოლიკოს – პატრიარქ ნიკოლოზ მერვეს მიმოწერა ჰქონდა მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის მიტროპოლიტ იობთან (1586 – 1589 წწ. მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის მიტროპოლიტი, 1589 – 1605 წწ. სრულიად რუსეთისპ ატრიარქი) და საჩუქრად გაუგზავნა ბედაური ცხენი.

სრულიად საქართველოს კათოლიკოს – პატრიარქმა ნიკოლოზ მერვე, ბაგრატიონმა, მთელი სიცოცხლე ღმრთის დიდებასა და საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის აღორძინებას მიუძღვნა და 1591 წელს მშვიდობით შეჰვედრა სული უფალს.

აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით, ყოველი საქართველოს პატრიარქის, წმიდა ნიკოლოზ მერვე, ბაგრატიონის ხსენება 18 თებერვალს აღესრულება.

83

ყვარელი

კახეთი! ერთ-ერთი ულამაზესი კუთხე საქართვე-ლოსი. ოდითგანვე ბრძოლებში ნაწრთობი კახელი ხალხი. მათი ძლიერი და მებრძოლი სული თვით მტერსაც კი ანცვიფრებდა.

ყვარელი – ერთი პატარა, მაგრამ განსაკუთრებული სიყვარულითა და კრძალვით სახსენებელი ქალაქი კახეთისა.

,,ვისაც უნდა, რომ სასწაული იხილოს, - წერდა გერმანელი მწერალი არტურ ლაისტი, - მან, სავსე მთვარიან ღამეში, თელავიდან აღმოსავლეთით უნდა იყუროსო.”

84

სწორედ ამ ველზე, კავკასიონის მთების ძირში, მდებარეობს ყვარელი, რომელსაც გრიგოლ ორბელიანმა ,,კახეთის თვალი” უწოდა.

დიახ! ლამაზია ჩვენი ყვარელი, მწვანეში ჩაფლული და კავკასიონის მთებით გარსემორტყმული. მაგრამ ლამაზია არა მარტო თვითონ, არამედ თავისი ხალხითაც, რომელიც გამოირჩევა როგორც გარეგნული სილამაზით, ასევე შინაგანი, სულიერი სამყაროთიც. ისინი გრძნობენ თავიანთ მშობელ მიწის სიდიადეს და უყურებენ ადამიანს, როგორც ღმრთის ხატად და მსგავსად შექმნილ ძვირფას ქმნილებას.

ასე აღამაღლა და განადიდა ქართველმა ხალხმა ყვარლის წმიდა მიწაზე დაბადებული და ფეხადგმული, ჩვენი ერის სულიერი მამა – ილია ჭავჭავაძე, წმიდა ილია მართალი და სხვა ყვარლელი წმინდანები.

წმინდა ილია მართალი (ჭავჭავაძე)

მრავალი ღირსეული შვილი ჰყოლია ჩვენს სამშობლოს, მაგრამ მაინც სულ სხვაა წმიდა ილია მართალი ქართველთათვის. იგი არა მარტო ტკბილ ხმათათვის მოვლენილი მგოსანი იყო, არამედ ერის წინამძღოლი და სულიერი მამა, რომელიც ამბობდა: ,,მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის, მიწიერი ზეციერსა; ღმერთთან მისთვის ვლაპარაკობ, რომ წარვუძღვე წინა ერსა.” და მართლაც,

85

წმიდა ილია მართალი, მთელი ნახევარი საუკუნე, თავდადებით ემსახურებოდა მშობელ ხალხს, მისი გათვითვნობიერებისა და განთავისუფლების საქმეს. მან მარტომ იტვირთა ჯვარი სრულიად საქართველოსი და ღირსეულად ზიდა იგი წიწამურამდე, საქართველოს გოლგოთამდე.

ჯერ კიდევ ახალგაზრდა თერგდალეულმა, სამშობ-ლოში დაბრუნებისთანავე განაცხადა მოძმეთა გასაფ-რთხილებლად და გასაგონად: ,,ხმლიანმა მტერმა ვერ დაგვათმობინა, ვერ წაგვართვა ჩვენი მიწა-წყალი, ჩვენი ქვეყანა. ხმლიან მტერს გავუძელით, გადავრჩით, ქვეყანა და სახელი შევინარჩუნეთ, სახსენებელი არ ამოვიკვეთეთ, შევირჩინეთ, საქოლავი არავის არ ავაგებინეთ. ხმლით მოსულმა მტერმა ვერა დაგვაკლო-რა, ხოლო შრომით და გარჯით, ცოდნითა და ხერხით მოსული კი, თან გაგვიტანს, ფეხ-ქვეშიდან მიწას გამოგვაცლის, სახელს გაგვიქრობს, გაგვიწყვეტს, სახსენებელი ქართველისა ამოიკვეთება და ჩვენს მშვენიერ ქვეყანას, როგორც უპატრონო საყდარს, სხვანი დაეპატრონებიანო.

შრომასა და გარჯას, ცოდნასა და ხერხს ვერავინ-ღა გაუძლებს, თუ შრომა და გარჯა, ცოდნა და ხერხი წინ არ მივაგებეთ, წინ არ დავახვედრეთ, წინ არ დავაყენეთ.” და მართლაც, წმინდა ილია მართლის მთელი ცხოვრება და ღვაწლი ბრწყინვალე ნიმუშია იმისა, თუ როგორ უნდა გარჯით და ჭკუით ბრძოლა, გარჯითა და ხერხით მოსული მტრების წინააღმდეგ.

გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ მე-19 საუკუნის საქართველო სულიერად აღადგინა წმიდა ილია მართლის განუმეორებელმა ინტელექტმა. იტვირთა რა რედაქტორობა ,,საქართველოს მოამბისა” და ,,ივერიისა,” ამით მან გზა გაუხსნა ნათელ აზრსა და გონებას და აზიარა ერი ჭეშმარიტებას. სათავეში ჩაუდგა

86

ბანკს, რომელიც სათავადაზნაურო ბანკად იწოდებოდა, მაგრამ სინამდვილეში ეს იყო პირველი სახალხო ბანკი, რომლის მონაგებ თანხებს იგი საქველმოქმედო საქმეებს ახმარდა. დაარსა და სათავეში ჩაუდგა თეატრალურ საზოგადოებას, რადგან თეატრი იმ დროს ერთადერთი ადგილი იყო, ,,სადაც ჩვენი ენა საჯაროდ ისმოდა და მოქმედებდა” და ხელოვნების ეს დარგიც მან ჩვენი ერის სულიერ სამსახურში ჩააყენა. წმიდა მოწამე დიმიტრი ყიფიანთან ერთად, წმიდა ილია მართალმა დაარსა წერა – კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოებაც, რომელიც ქართველ ყრმათა სასწავლებლად ხსნიდა სკოლებს, სამკითხველოებს და მომავალ თაობას უქმნიდა ყოველგვარ პირობებს, რომ ,,ჭკვა ცოდნით მოერთოთ და ცოდნის ძუძუთი გაეზარდათ.”

ებრძოდა და საკადრის პასუხსაც სცემდა, ერის მამა, გარედან მოძალებულ მტრებს – იანოვსკებისა და კატკოვების სახით, აგრეთვე ჩვენი ერის ისტორიის გამყალბებელთ. ამავე დროს ქადაგებდა ერთა ისეთ ჭეშმარიტ ძმობასა და ერთობას, სადაც უმცროს-უფროსობა არ იქნებოდა, არამედ თანასწორი ძმობა – მეგობრობა. აკი ამის გამო იყო გულითადი მასპინძელი ყველა იმ უცხოელისა, ვინც კი კეთილგანზრახვით დაადგამდა ფეხს ქართულ მიწას. დაუნდობლად ამხელდა ჩვენს გადაგვარებულ თანამოძმეთაც, რომელთაც ძალისა, უნარისა, მდგომარეობისა და ნიჭიერების მიუხედავად, ქვეყანა მაინც ფეხებზე ეკიდათ.

წმინდა ილია მართალი ახოვნად იცავდა ,,მდაბალსა და დაწუნებულსა” ენასა ამას ჩვენსა და მის უფლებებს სკოლასა თუ ეკლესიაში, რამე თუ კარგად უწყობდა, რომ უდედაენოდ გონების გახსნა ბავშვისა ყოვლად შეუძლებელია, ისევე როგორც ღვთის მსახურებაში ქართული ენის უარყოფა, თვითონ ლოცვისა და მისი

87

ცხოველსმყოფელი მადლის დაკარგვას ნიშნავდა. სწამ-და რა ჩვენი მრავალტანჯული ქართველი ხალხის რომელმაც მკერდი გადაიღეღა და ამ მკერდზე, როგორც კლდეზე, დაუდგა ქრისტიანობას საყდარი და, ჩვენს სარწმუნოებაში ხედავდა რა სამშობლოსაც, მამულსაც, გვარტომობასაც, ეროვნებასაც და ქართველობასაც, სათავეში ჩაუდგა ჩვენი ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის საქმეს და თანამებრძოლეებთან ერთად, მისი დამოუკიდებლობისა და თვით მყოფადობისათვის იბრძოდა.

მიაჩნდა რა ადამიანის სიკვდილით დასჯა, არა ქრისტიანულ ქმედებად, წმიდა ილია მართალმა როგორც ადამიანთა უფლებების დამცველმა, მაღალი ტრიბუნიდან გაბედულად განაცხადა, რომ ,,ჩვენ ადამიანისათვის სიცოცხლე არ მიგვიცვია და არც იმის უფლება გვაქვს, რომ წავართვათ მასო.”

ჩვენი ერის სულიერმა მამამ კარგად იცოდა ჩვენი ქვეყნის წარსული, იცოდა აწმყოს ტკივილები და ხედავდა მის ნათელ მომავალს. იცოდა დაგვირისტებული მშრომელი ადამიანის ფასი და ქვეყნის ლიბოდ და საფუძვლად მას მიიჩნევდა. ბარათაშვილის ძვლებსაც უვლიდა და ვაჟას მთიდან ვულკანივით მომსკდარ პოეზიასაც. ცხოვრების მდინარების შუაგულში იდგა და მუზებთან სალაპარაკოდ ხშირად ვერ იცლიდა. მაგრამ როცა კი კარზე ლოდინით დაქანცულ მუზებს კარს უღებდა, რამოდენიმე დღის უსმელ-უჭმელი და უძილო, შესანიშნავ შედევრებს ჰქმნიდა, რომლებიც სულიერად წრთვნიდა ჩვენს ერს.

ყოველმხრივ მამულს შეწირულმა კაცმა, სისხლიც კი მშობელ მიწას დაათხია, ვითარცა წმიდა აიაზმა.

ერის მამამ ჯერ კიდევ სიცოცხლეშივე მიუტევა მოძულეთა თვისთა ცნობილი ლექსით ,,ლოცვა,” სადაც

88

შესთხოვს შემოქმედს: ,,არ ამინდა რა შენი, გარდა ისეთი სულგრძელობისა, რომ თვით მტერთაც კი, რომელთ თუნდაც გულს ლახვარი მკრან, გთხოვდე, შეუნდე და აპატიეო.” და მართლაც, ალბათ ცოცხალი რომ დარჩენილიყო წიწამურის ტრაგედიის შემდეგ, არ გატეხდა ამ სამუდამო ანდერძს წმიდა ილია მართალი და თავისი ღირსეული მეუღლესავით, დიდსულოვნად შეუნდობდა თავის გზააბნეულ და სამგზის საწყალობელ თანამოძმეებს.

,,წმინდა ილია მართლის ცხოვრების ეტლმა, ილია წინასწარმეტყველის ეტლის მსგავსად, ცეცხლის კვესებით გადაუარა საქართველოს ცას და წარუშლელი კვალი დატოვა ჩვენში, - წერს უწმინდესი და უნეტარესი – ილია II, - გარდაცვალება არ ეთქმის მის სიკვდილს ეს

89

იყო ჯვარცმა და მსწრაფლ ამაღლება. ეს იყო გარდასახვა, თითოეულ ქართველში გაბნევა და მასში ერის სიყვარულად აღდგომა.”

საქართველოს ცის თავანზე დღესაც ტრიალებს წმიდა ილია მართლის თანამდევი და უკვდავი სული და ეხმარება კვლავაც ჩვენი ერის სულიერ აღდგომას.

ღირსი დედა თამარ აღმსარებელი (მარჯანიშვილი)

კავკასიელი იღუმენია

ჭაღარა თავით შემკული ყვარლის მთები ამაყად დასცქერის წმიდა ილია მართალსა და ღირსი დედა თამარის ნატერფალ მიწას. მათ მაღალ შუბლზე განცვიფრება და ტკივილი იკითხება, რადგან წმინდანთა ცამდე აწვდენილ ვედრებასა და ლოცვას ისმენენ გაყუჩებულნი. წმიდა ილიასა და წმიდა თამარის მარადიული სული მკვიდრობს მათ კალთებზე. ქვეყნის მდუმარებაში კი ისევ გაისმის წინაპრის მკვეთრი ხმა: ,,იყვნენ იგინი მტკიცედ უფროის კლდეთა მყართა და მთათა საუკუნეთა და დიდებულ იყვნენ უკუნისამდე!”

ყვარელში, წმიდა ილია მართლის (ჭავჭავაძის) ეზო-კართან ახლოს, მის დასავლეთით, მდებარეობს მარჯანიშვილების საცხოვრებელი სახლი. ეს შენობა XIXს-ის I ნახევარში აუგია დედა თამარის პაპას, შეძლებულ მემამულეს, თავად სოლომონ ჭავჭავაძეს. მას ორი ქალიშვილი ჰყავდა – ელისაბედი და ეკატერინე. ეკატერინე გათხოვდა სიღნაღში, ხოლო მისი უფროსი და

90

ელისაბედი (ლიზა) ჭავჭავაძე ცოლად გაჰყვა ქუთაისელ სამხედრო ინჟინერს ალექსანდრე მარჯანიშვილს. სოლომონს ვაჟი არ ჰყავდა და მარჯანიშვილები ყვარელში დარჩნენ. 1869 წლის 1 აპრილს ამ სახლში დაიბადა ღირსი დედა, სქემიღუმენია თამარ აღმსარებელი (მარჯანიშვილი). მის მშობლებს სულ 9 შვილი ეყოლათ. მათგან მერვე და პირველი ვაჟიშვილი იყო კოტე მარჯანიშვილი, გამოჩენილი რეჟისორი, რომელმაც მრავალი წარმატებული სპექტაკლი დადგა საქართველოში და მის ფარგლებს გარეთ. ნაბოლარაც ვაჟი გახლდათ, ვლადიმერი. მას საქართველოს განთავისუფლებისათვის მებრძოლი არაერთი ქართველი გადაურჩენია და ამიტომაც დიდ პატივს მიაგებდნენ. იგი იყო ლოცმანი და საქართველოში, კერძოდ ქ. ფოთში პირველი საბავშო თეატრის დამაარსებელი. ინგლისელი კოლეგა მას ასე ახასიათებდა: ,,ეს კაცი მსოფლიო ლოცმანთა შორის ითვლება საუკეთესო მცოდნედ თავისი ხელობისა, გაბედულ მეზღვაურად, ლაპარაკობს შვიდ ენაზე და ნამდვილი ზღვის მგელია.”

ალექსანდრე მარჯანიშვილი ჯერ კიდევ მაშინ გარდაიცვალა, როცა თამარი პატარა იყო და ოჯახის ტვირთი და ბავშვების აღზრდის სიმძიმე მთლიანად დედამისს – ლიზა ჭავჭავაძეს დააწვა მხრებზე. ქალი ყველაფერს აკეთებდა, რათა ბავშვებს ობლობა არ ებრძნოთ. რუსეთიდან და საზღვარგარეთიდან საუკეთესო აღმზრდელებიც მოიწვია. სილამაზითა და გონიერებით გამორჩეულ თამარს მუსიკალური ნიჭი აღმოაჩნდა და კავკასიის ქალთა ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ, პეტერბურგის კონსერვატორიაში შესასვლელად ემზადებოდა. შემდეგ გადაიფიქრა და პეტერბურგის უმაღლეს კურსებზე შევიდა სასწავლებლად, სადაც უმაღლეს, საიმპერატორო წრის მანდილოსნებს

91

შორის ტრიალებდა.პეტერბურგშივე შეიტყო დედის გარდაცვალება და იძულებული გახდა, დაუყოვნებლივ ყვარელში დაბრუნებულიყო და მარჯანიშვილთა მამულების მმართველობა ეთავა. იმ დროს, ჯერ 20 წლისაც არ იყო, და ახალი მგლოვიარე ერთხელ სიღნაღში დეიდას ესტუმრა. მაშინ მოუნახულებია პირველად ბოდბის წმიდა ნინოს სახელობის ახალგახსნილი დედათა მონასტერი. აღფრთოვანებულა მისი ხილვით. მონასტრის მშვიდ გარემოს, ლოცვას, მყუდროებას, დედების ტკბილ გალობას ისე მოუხიბლავს, რომ თავადაც მონაზვნობა გადაუწყვეტია. უცნაური მადლითა და სიხარულით აღსავსემ, ვერ დამალა სურვილი და ახლობლებს განუცხადა, მონასტერში ვაპირებ ცხოვრებასო. მათ სასაცილოდ არ ეყოთ ქალიშვილის ნათქვამი, მაგრამ განზრახვა ვერ შეაცვლევინეს. თბილისშიც კი ჩამოიყვანეს, იქნებ მონასტერში წასვლა გადავაფიქრებინოთ და გასართობად ათას ადგლას დაჰყავდათ. მოგვიანებით დედა თამარი იხსენებდა: ,,თეატრში ვიჯექი, ჯიბეში კი სკვნილს ვმარცვლავდიო.” ნათესავებმა ყველანაირ ხერხს მიმართეს, შინაპატიმრობასაც კი, მაგრამ 1889 წლის გვიანი შემოდგომის ერთ მშვენიერ დღეს მან შეძლო სახლიდან უჩუმრად გამოსვლა.

ბოდბის მონასტერში მოსვლის დღიდან იგი იღუმენია იუბენალიას (ლოვენეცკაია) მესაკნე იყო, უძღვებოდა საკანცელარიო საქმეს, რეგენტობდა და წინამძღვრობამდე მონასტრის ხაზინადარის მოვალეობასაც ასრულებდა.

1899 წელს თამარი მონაზვნად აღკვეცეს და იუბენალია უმცროსი უწოდეს. თვითმხილველნი ჰყვებოდნენ, რომ მონაზვნად აღკვეცისას, მას თავზე თეთრი მტრედი დაჰფარფატებდა.

1902 წელს იღუმენია იუბენალია – უფროსი მოსკოვში გადაიყვანეს ერთ-ერთი მონასტრის წინამძღვრად,

92

ხოლო ბოდბეში კი მის ადგილას იუბენალია – უმცროსი (მარჯანიშვილი) განაწესეს. ,,ახალგაზრდა კავკასიელი იღუმენია,” როგორც რუსულ სასულიერო წრეებში უწოდებდნენ დედა თამარს, გონიერებით, ნიჭით, ენერგიითა და პიროვნული ღირსებებით გამორჩეული ადამიანი, წინამძღვრობისათვის ყველაზე მეტად შესაფერისი კანდიდატურა იყო. 33 წლის გახლდათ მაშინ და როდესაც უარი განაცხადა წინამძღვრის მძიმე ჯვარზე, სამასამდე მონაზნმა და მორჩილმა ერთხმად სთხოვა მას, მათი სულიერი დედობა ეტვირთა.

იუბენალია უმცროსი ხუთი წელი წინამძღვრობა ბოდბის დედათა მონასტერს და მიუხედავად გარუსების პოლიტიკისა, მისი მეცადინეობით, ბოდბის ქალთა სასწავლებელში, ქართული ენის სწავლება სავალდებულო იყო და ბოდბის მონასტერშიც წირვა-ლოცვაცა და გალობაც, რომელსაც იღუმენია თავად ასწავლიდა მონასტრის დობას, ქართულად მიმდინარეობდა. მისი მოღვაწეობის ბოლო წელს, იმპერატორ ნიკოლოზ II-ის განკარგულებით, ბოდბეს I კლასის მონასტრის წოდება მიენიჭა.

1906 წელს მარჯანიშვილს ბოდბის მონასტრიდან ნოვგოროდის ეპარქიაში გადაყვანა დაუპირეს, მაშინ ეს ვერ შესძლეს, მაგრამ რუსეთის სინოდმა ქართველ იღუმენიას ბოდბის ქალთა სასწავლებელში პედაგოგიური მოღვაწეობა აუკრძალა იღუმენიას, მართალია, რუსული განათლება ჰქონდა, მაგრამ ქართველ დიდგვაროვანთა შთამომავალს, წმიდა ილია მართლის იდეების თაყვანისმცემელს და მის ახლობელს, ბუნებრივია, ცარისტული პოლიტიკის მესვეურები ბოლომდე ვერ ენდობოდნენ.

1907 წლის შემოდგომაზე, წმიდა ილია მართლის მკვლელობიდან სამიოდე თვის შემდეგ, დედაქალაქიდან

93

მონასტერში მიმავალ ბოდბის სამგზავრო ეკიპაჟს თავს დაესხა შეიარაღებულთა ჯგუფი ეტლში იჯდა იღუმენია მარჯანიშვილი რძალთან, ორ – ხუთი და შვიდი წლის გოგონასა და მორჩილ ელენე ვაჩნაძესთან ერთად (იღუმენია მარჯანიშვილის თანამესაკნე, შემდგომში იღუმენია ნინო). იღბლად ამ დროს კაზაკთა ჯგუფმა მოუსწრო და თავდამსხმელები გაიქცნენ. მეეტლე და ცხენოსანი მცველი დაიღუპნენ, კონდუქტორი და მსახური მძიმედ დაიჭრნენ. ეტლი თითქმის მთლიანად დაეცხრილა ტყვიებს, მგზავრთაგან კი არავინ დაშავებულა. ისინი წმიდა სერაფიმე საროველის სასწაულმოქმედმა ხატმა გადაარჩინათ, რომელსაც დედა იღუმენია განუშორებლად თან ატარებდა და იმ მძიმე წუთებშიც, სწორედ წმიდა სერაფიმე საროველს ევედრებოდა და სთხოვდა შემწეობას.

მეორე დღეს დედა იღუმენია უკვე თანაგრძნობის დეპეშებს იღებდა. მათ შორის იყო ,,მანუგეშებელი” ტელეგრამაც პეტერგბურგიდან. მიტროპოლიტი ვლადიმერი წერდა: ,,გამხნევდით, გადაყვანილი იქნებით მოსკოვში.” ათიოდე დღეში სინოდმა იღუმენია მარჯანიშვილი, საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ, მოსკოვის პოკროვის საზოგადოების წინამძღვრად დანიშნა, ანუ რუსეთში გადაასახლა და იქაურ ქალთა სასწავლებლის ხელმძღვანელობაც დააკისრა. ამ საზოგადოების წევრები დებად მუშაობდნენ.

სამშობლოდან მოწყვეტილ იღუმენია იუბენალიას ღვთისმშობელმა განუცხადა თავისი წმინდა ნება, დაეარსებინა განდეგილ დედათა სავანე და თავადვე ეწინამძრვრა იქ მოღვაწეობის მსურველთათვის.

სერაფიმე – ზნამენსკის სკიტი 1910 – 1912 წლებში შენდებოდა. ამ საქმეში იღუმენია მარჯანიშვილს მხარში ედგა საიმპერატორი ოჯახის წარმომადგენელი,

94

სერგი რომანოვის ქვრივი და დედოფალ ალექსანდრას და, რუსული ეკლესიის მიერ დღეს უკვე წმინდანად შერაცხული, ელისაბედ თეოდორეს ასული.

სერაფიმე – ზნამენსკის სავანემ 1924 წლამდე იარსება, ვიდრე ბოლშევიკური დარბევის მსხვერპლი გახდებოდა.

ამ სავანეში მოღვაწეობისას, 1915 წლის 21 სექტემბერს, იღუმენია მარჯანიშვილი დიდ სქემაში აღკვეცეს და სახელად თავისი პირვანდელი სახელი თამარი უწოდეს. ამ სახელით იგი თითქოს ,,დაუბრუნდა” ქართულ ფესვებს, საკუთარ წარსულსა და სამშობლოს. აღკვეცაზე კურთხევა მხოლოდ იმ პირობით მისცეს, რომ სავანის წინამძღვრობაზე უარს არ იტყოდა. აქ მოღვაწეობისას შეიქმნა იგი თავად ,,ჰასაკითა სრულ” და ზრუნავდა და სულიერ შეწევნას არ აკლებდა თავის სულიერ შვილებს.

პიროვნება, რომელმაც უდიდესი ზეგავლენა მოახდინა დედა თამარის სულიერ ჩამოყალიბებაზე, უკვე მისი რუსეთში მოღვაწეობის დროს, იყო წმიდა იოანე კრონშტანტელი. მამა იოანემ, რომელთან ურთიერთობა განსაკუთრებით უყვარდა დედა თამარს, პირველივე შეხვედრაზე დაჰკიდა მას სამი ჯვარი, რის თაობაზეც მას ეუბნებოდნენ, შორსმჭვრეტელმა მამამ შემთხვევით არ გიბოძა ეგ ჯვრები, სამი ჯვრის ტარება მოგიწევსო, რაც რამდენიმე წლის შემდეგ მართლაც ახდა. ,,მე მომიწია სამი სავანის წინამძღვრობა და ამ გვარად სამი მძიმე ღვაწლის ტვირთვა.” – იგონებდა შემდეგში დედა თამარი.

,,მხოლოდ მამა იოანე კი არა, ყველა სასულიერო პირი, ვინც კი იგონებდა დედა თამარს, ძალზე აფასებდა მის სერიოზულობას, საქმიან თვისებებს, მის მკაცრ საეკლესიო მართლმადიდებლური მიმართულებას და უზადო მონაზვნურ ცხოვრებას,” წერდა მის შესახებ მოგონებებში მისი სულიერი მამა, მეუფე არსენ ჟადანოვსკი.

ერთხელ, მენელსაცხებლე დედათა კვირას, როცა

95

წმიდა თამარ მეფის ხსენებაცაა, მეუფე არსენმა მისცა მას ჩარჩოში ჩასმული წარწერა: ,,თუ გინდა ჰპოვო ბედნიერება: არავის, აწყენინო, ყველას მიუტევე ყველა წყენა, არაფერი ისურვო შენთვის და ღმერთს მადლობა შესწირე ყველაფრისათვის,” და ამ ანდერძს, რომელიც თავის საწოლის თავთან ჰქონდა გაკრული, თავის მიწიერ ცხოვრებაში სქემიღუმენია ღირსეულად ასრულებდა.

შეუძლებელი იყო იმის წარმოდგენა, რომ დედა თამარი, კოხტად მორგებული მონაზვნის ფაქიზი შესამოსელის ქვეშ განდეგილის ჯაჭვს ატარებდა ტანზე.ვერც იმას წარმოიდგენდით, რომ საწოლზე ულეიბოდ, შიშველ ფიცარზე იწვა. ან კი საერთოდ ეძინა? იგი მთელი ღამეები ფხიზლობდა და ლოცულობდა სენაკის კუთხეში დაკიდებულ ღირსი სერაფიმე საროველის წმიდა ნაწილებთან ხატთან. საოცარი ძალა ჰქონდა მის ლოცვას. სენაკთან წინკარში, კუბო ედგა, რომელიც კიდევ უფრო მისტიკურს ხდიდა მის ისედაც არა-ამქვეყნიურ გარემოს.

მისი სიტყვა იყო თბილი და მანუგეშებელი, ზოგჯერ მკაცრიც კი, არა მარტო მონაზონთათვის, ერისკაცთათვისაც იმედად ჟღერდა იმ უღმერთოების პერიოდში. მისი სულიერი შვილი, მონაზონი სერაფიმა (ოსორგინა) იგონებს: ,,ამ საოცრად პატარა ტანის ადამიანში, უჩვეულო სიძლიერით იგრძნობდით სულიერებას. პირველად ბევრი ეკრძალებოდა მასთან მისვლას და საუბარს, მაგრამ ეს პირველი კრძალვა და მორიდება მაშინვე ქრებოდა, როგორც კი შემოგხედავდა. მის მზერაში დიდი სითბო, სიყვარული და ყურადღება ირეკლებოდა. შესანიშნავი და საოცრად დიდრონი თვალები ჰქონდა.სიბერის მიუხედავად, მის სახეს მაინც შერჩენოდა არაჩვეულებრივი სილამაზისა და ქართული წარმომავლობის კვალი. მას ძალიან უყვარდა კავკასია, თავისი სამშობლო, მონაზვნები და ბავშვები...”

96

I მსოფლიო ომის დროს, სერაფიმე – ზნამენსკის სავანის გვერდით სამხედრო ჰოსპიტალი განთავსდა. ერთ-ერთი პირველი ეშელონი, რომელიც ამ ჰოსპიტალმა მიიღო, გახლდათ ე.წ. ,,მეგრელთა პოლკი.” დედა თამარმა ყველაფერი იღონა დასახიჩრებული ქართველი ვაჟკაცების გადასარჩენად. ოპერაციებზე ის ასისტენტობასაც კი ეწეოდა.

ომს რევოლუცია, დევნა და ტერორი მოჰყვა. 1924 წელს საბჭოთა ხელისუფლებამ სერაფიმე – ზნამენსკოეს მონასტერი გააუქმა. დედა თამარი დაადანაშაულეს ქაქუცა ჩოლოყაშვილთან და საქართველოს დამოუკი-დებლობისათვის მებრძოლებთან კავშირში. განდეგილი ქალები მიმოიფანტნენ. მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქის მხარდაჭერით. სქემიღუმენია თამარს მოსკოვის მახლობლად სოფელ პერხუშკოვოში პატარა აგარაკი გამოუყვეს. ამ დროს საქართველოში აჯანყება ჩაიშალა. ქვეყანა სისხლის მდინარეებმა მორწყო. დედა თამარი შორეული პერხუშკოვოდან ცდილობდა თანამემამულეთა დახმარებას, რაც მას ძვირად დაუჯდა. 1931 წლის ზაფხულში ის დააპატიმრეს და შორეულ ციმბირში გადაასახლეს, ირკუტსკიდან ორასი ვერსის დაშორებით. ამჯერად მას საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლებისა და კოლექტივიზაციის წინააღმდეგ გამოსულია გლეხებისადმი თანაგრძნობაში დასდეს ბრალი.

უმძიმესი იყო ექსორიობის პერიოდი. განსაცდელი, მწუხარება, ღვთისადმი სასოებით და მადლიერებით დათმენა ყოველივესი, ლოცვა და მაინც იმედი, მხნეობა. ,,მთელი სასოება შენზე დამიმყარებია, დედაო ღვთისა...” – წერდა გადასახლებაში დედა თამარი. იქიდან ეხმიანებოდა თავის სულიერ შვილებს და დარდს ლექსების წერით იქარვებდა.

97

მისი ძმა, კოტე მარჯანიშვილი, ყველანაირად ცდილობდა, რომ გადასახლებიდან დაებრუნებინა. ამ საქმეში, მას ცეკას აღმასრულებელი კომიტეტის მაშინდელი მდივანი – აბელ ენუქიძე შუამდგომლობდა, თუმცა, იმ დროს უკვე მის თავზეც შეყრილიყო საავდრო ღრუბელი და გააფრთხილა კოტე: ,,მე უკვე პოლიტიკურად სანდოდ აღარ მცნობენ და მუდმივად მითვალთვალებენ, ამიტომ სჯობს, ჩემთან შეხვედრებს მოერიდო, ყველაფერს ლუნაჩარსკიდან შეიტყობო.” კრემლის ხელისუფლების წარმომადგენელი სერგო ორჯონიკიძე კატეგორიული წინააღმდეგი იყო თურმე დედა თამარის დაბრუნებისა და ლუნაჩარსკისთვის უთქვამს: ,,გადაეცით რეჟისორ მარჯანოვს, ურჩევნია, სრულიად დაივიწყოს, და რომ ჰყავსო!”

1933 წლის 4 აპრილი თენდებოდა, ბრწყინვალე აღდგომის მეორე დღე.რეჟისორი კოტე მარჯანიშვილი განათლების სახალხო კომისარს, ანატოლი ლუნაჩარ-სკის, მისივე მიწვევით შინ ესტუმრა და გვიან ღამემდე შეყოვნდა. არავინ იცის, რაზე საუბრობდნენ. გამთენიისას, სასტუმროში მიმავალი რეჟისორი მანქანაში გარდაიცვალა.

კოტეს მოულოდნელი გარდაცვალების შემდეგ, მისმა მეგობრებმა გადაწყვიტეს, ბოლომდე ებრძოლათ დედა თამარის დასახსნელად და უშველეს კიდეც მას. ესენი იყვნენ: მწერალი მაქსიმ გორკი და მხატვარი პავლე კორინი, გორკისა და მისი მეუღლის ახლობელი, რომელიც ახლობლობდა ნკვდ-ს იმჟამინდელ ხელმძღვანელთან – გ. იაგოდასთან.

1934 წელს სქემიღუმენია თამარი, ვადაზე ორი წლით ადრე დააბრუნეს გადასახლებიდან და უფლება მისცეს, მოსკოვის ახლოს, სადგურ ,,პიონერსკაიაზე,” პატარა სახლში ეცხოვრა. ციმბირში ყოფნისას ყელის

98

ტუბერკულიოზიც აღმოაჩნდა და უკვე ძალზე სუსტად გრძნობდა თავს. სწორედ აქ გარდაიცვალა 1936 წლის 10 (23) ივნისს, 67 წლისა. დაკრძალეს მოსკოვში, ვედენის მთაზე, მამა ალექსი მეჩევის საფლავთან ახლოს. მას წესი აუგო თავისმა სულიერმა მამამ, მეუფე არსენ ჟადანოვსკიმ.

2016 წლის 22 დეკემბერს, დედა თამარის გარდაცვალებიდან 80 წლის შემდეგ, ჩვენი უწმინდესისა და უნეტარესის - ილია მეორის ლოცვა-კურთხევითა და წმიდა სინოდის განჩინებით, სქემიღუმენია მარჯანიშვილი შეირაცხა წმინდანად და ეწოდა ღირსი დედა თამარ აღმსარებელი. დაიწერა მისი ხატები და სავედრებელი პარაკლისი.

99

2017 წლის 27 დეკემბერს კი, ერთი წლის შემდეგ, რუსეთის წმიდა სინოდმაც აღიარა იგი წმინდანად.

2018 წლის 13 ივნისს მოხდა ღირსი დედა თამარ აღმსარებლის წმიდა ნაწილების ამობრძანება და გადასვენება მის მიერვე აგებულ სერაფიმე-ზნამენსკის ლავრაში, რომლის წინამძღვარიც ამჟამად გახლავთ იღუმენია ინოკენტია (პოპოვა).

ღირსი დედის-თამარ აღმსარებლის მთელი ამქვეყ-ნიური ცხოვრება – ქრისტესა და მოყვასისათვის თავგანწირვის მაგალითი იყო.მისი ლოცვა – კურთხევა დღესაც თანადგომასა და სულიერ მფარველობას უწევს ყველას, ვინც კი მასთან სულიერ კავშირში იმყოფება და მის წმიდა ნაწილებს მოილოცავს.

არაერთი წმინდანის, დიდი მამულიშვილის წმინდა ნაწილები ჩაგვრჩა სამშობლოდან შორს, უცხოობაში. მათი ხორცი ვერ ეღირსა მშობლიურ მიწას, სულმა კი სასუფეველში დაივანა. დედა თამარის პოეტური სულიც დიდი ხანია, რაც თავის სანუკვარ ზეციურ ბაღშია, ულამაზეს ყვავილთა შორის, ,,სად სილამაზე სიკეთეს ერთვის” და იქიდან თვალს ადევნებს და ლოცავს თავის დამბადებელ ყვარელსაც, ,,მეორე ბეთლემად” წოდებულ ჩვენს მიწას.

100

მღვდელ მოწამე გრიგოლ ფერაძე,

პარიზელი და ვარშაველი არქიმანდრიტი (1942 წ)

23 ნოემბერი

მღვდელ მოწამე გრიგოლ ფერაძე, პარიზელი და ვარშაველი არქიმანდრიტი დაიბადა 1899 წლის 31 აგვისტოს, გურჯაანის სოფელ ბაკურციხეში მცხოვრებ მღვდელ რომანოზ ფერაძისა და მარიამ სამარდაშვილის ოჯახში.

1905 წელს, მღვდელ ვასილის გარდაცვალების შემდეგ, მარიამი ორ შვილთან – არჩილთან და ვასილთან ერთად თბილისში გადავიდა საცხოვრებლად 6 წლის გრიგოლი კი, ბიძამ – გიორგი ფერაძემ, ყვარლის ფერისცვალების ტაძრის წინამძღვარმა, წამოიყვანა ყვარელში და მასთან იზრდებოდა, სანამ თბილისის სასულიერო სემინარიაში შევიდოდა.

1918 წელს, ტფილისის სასულიერო სემინარიის დამთავრების შემდეგ, გრიგოლ ფერაძემ ტფილისის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტზე განაგრძო სწავლა, 1919 წელს კი, სამხედრო სამსახურში გაიწვიეს.

1921 წელს, ქუთათელ მიტროპოლიტ ნაზარ ლეჟავასა (1924 წ. ხს. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 14 ოქტომბერს) და მღვდელ კორნელი კეკელიძის (1962) ინიციატივით, გრიგოლ ფერაძე გერმანიაში გაგზავნეს სასწავლებლად. 1922 წელს ბერლინის უნივერსიტეტის თეოლოგიის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა, მანამდე კი საბჭოთა საკონსულომ პასპორტი ჩამოართვა და ლტოლვილის საბუთებით განაგრძო ცხოვრება.

საღმრთისმეტყველო მეცნიერებებთან ერთად გრიგოლ ფერაძე უცხო ენებსაც ეუფლებოდა და მსოფლიოს ოცდაშვიდ ენაზე (ძველი ებრაული, ძველი ბერძნული,

101

სირიული, არაბული, კომპური, სომხური, ინგლისური, ფრანგული, ლათინური და სხვა) შეეძლო საუბარი და სამეცნიერო შრომების წაკითხვა.

1925 წელს, გრიგოლ ფერაძემ ღმრთისმეტყველების მაგისტრის ხარისხით დაამთავრა ბერლინის უნივერ-სიტეტი და ბონის უნივერსიტეტის ფილოსოფიურ ფაკულტეტზე განაგრძო სწავლა, 1926 წელს ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორის წოდება მიანიჭეს და ბონის უნივერსიტეტში ასწავლიდა ქართულ და სომხურ ენებს.

გრიგოლ ფერაძე ბრიტანეთის სამუზეუმო ფონდებში და ოქსფორდის უნივერსიტეტში დაცულ ქართულ ხელნაწერებს სწავლობდა და რეგულარულად მონა-წილეობდა საერთაშორისო სამეცნიერო კომფერენციებსა და სიმპოზიუმებში.

1928 წელს, გრიგოლ ფერაძემ ბონის სამეცნიერო კომფერენციაზე წაიკითხა ნაშრომი ქართული ფილოლოგიის შესახებ, რის შემდეგაც ამ კომფერენციაში მონაწილე მეცნიერებმა ერთხმად აღიარეს მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის შესწავლისათვის ქართული ენის მნიშვნელობა და მიიღეს რეზოლუცია გერმანიის უნივერსიტეტებში ქართული ენისა და ლიტერატურის შესწავლის აუცილებლობის შესახებ.

გრიგოლ ფერაძემ რამდენჯერმე მიმართა თხოვნით საბჭოთა კავშირის საკონსულოს, რათა სამშობლოში დაბრუნების ნება მიეცათ, მაგრამ კომუნისტურ ხელისუფლებას არ სჭირდებოდა განსხვავებულად მოაზროვნე და მსოფლიოში აღიარებული მეცნიერი, რომელიც კომუნისტური იდეოლოგიის მიერ დაგმობილი ღირებულებების წარმოსაჩენად იღწვოდა.

1930 წელს, გრიგოლ ფერაძის ინიციატივით პარიზში დაფუძნდა წმინდა ნინოს (332 წ. ხს. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 14 იანვარს და 19 და 23 მაისს,

102

1 ოქტომბერს და აღდგომიდან მეშვიდე, ამაღლების შემდგომ კვირას) სახელობის ქართული სამრევლო, რომელიც იმთავითვე იქცა ქართული ემიგრაციის სულიერ და კულტურულ ცენტრად.

1931 წლის 18 აპრილს, ლონდონის (ინგლისი) აია-სოფიას ბერძნულ ეკლესიაში, გრიგოლი მონაზვნად აღიკვეცა, 19 აპრილს დიაკვნად აკურთხეს, 25 მაისს კი, პარიზის სტეფანე პირველ მოწამის (34 წ. ხს. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 2 აგვისტოს, 15 სექტემბერს, 27 დეკემბერს და 4 იანვარს–სამოცდაათ მოციქულთან ერთად) სახელობის ბერძნულ ეკლესიაში მღვდლად დაასხეს ხელნი და პარიზის წმიდა ნინოს სახელობის ეკლესიის წინამძღვრად დანიშნეს.

მღვდელ გრიგოლ ფერაძის ინიციატივით 1931 წელს, პარიზში ქართული ჟურნალი ,,ჯვარი ვაზისა” დაარსდა, რასაც იმ დროისათვის უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა. გრიგოლი ბევრს მოგზაურობდა ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში და საქართველოს უძველესი კულტურისა და ისტორიის შესახებ ლექციების კითხვასთან ერთად, სხვადასხვა ქვეყნებში გაბნეულ ქართულ ხელნაწერებსაც აგროვებდა.

1933 წელს, მღვდელი გრიგოლ ფერაძე ვარშავის (პოლონეთი) უნივერსიტეტის მართლმადიდებლური თეოლოგიის პატროლოგიის პროფესორად და ვარშავის სასულიერო სემინარიის რექტორის მოადგილედ დანიშნეს, 1934 წლის 5 იანვარს, ლონდონის აიასოფიას ტაძარში არქიმანდრიტის ხარისხი უბოძეს.

არქიმანდრიტი გრიგოლი ვარშავის წმიდა მარიამ მაგდალინელის (I ს. ხს. აღდგომიდან მესამე კვირას – მენელსაცხებლე დედებთან ერთად) სახელობის ტაძარში და პარიზის წმიდა ნინოს სახელობის ქართულ ეკლესიაშიც მსახურობდა.

103

1937 წელს, არქიმანდრიტმა გრიგოლ ფერაძემ პოლონეთში მოაწყო უდიდესი ქართული მოაზროვნისა და პოეტის - შოთა რუსთაველის შვიდას ორმოცდაათი წლისთავისადმი მიძღვნილი ღონისძიებები და ვეფხისტყაოსანთან დაკავშირებით რამდენიმე მეცნიე-რული პუბლიკაციაც გამოაქვეყნა.

არქიმანდრიტი გრიგოლ ფერაძე ვარშავისა და სრულიად პოლონეთის მიტროპოლიტ დიონისე ვალენდინსკის (1923 – 1948 წწ) თანაშემწე იყო და მიტროპოლიტ დიონისეს მისი ეპისკოპოსად კურთხევა სურდა, მაგრამ სხვადასხვა მიზეზის გამო ხელთდასხმა ვერ განხორციელდა.

მეორე მსოფლიო ომის (1939 – 1945 წწ) დაწყების დროს არქიმანდრიტმა გრიგოლ ფერაძემ არ დატოვა პოლონეთი და ფაშისტების მიერ ვარშავის უნივერსიტეტის დახურვის შემდეგ, როგორც მსოფლიოში ცნობილ მეცნიერს, ბერლინის უნივერსიტეტში შესთავაზეს ლექციების წაკითხვა.

არქიმანდრიტმა გრიგოლმა უარი განაცხადა ფაშის-ტების წინადადებაზე და იმ წელს ალჟირში მოწვეულ ბიზანტიოლოგთა საერთაშორისო კონფერენციაზეც არ წავიდა.

იმ პერიოდში საფრანგეთში ინახებოდა მენშევიკური ხელისუფლების მიერ საქართველოდან გატანილი კულტურული მემკვიდრეობის თითქმის მთელი მატერიალური განძი, რომლის ერთადერთი მცველი იმ დროისათვის ექვთიმე თაყაიშვილის (1953 წ. ხს. აღმოსავლეთის ეკლესიის კალენდრებით 3 იანვარს) იყო.

ფაშისტები დაინტერესდნენ ქართული განძით და მისი კონფისკაცია გადაწყვიტეს, მაგრამ გრიგოლ ფერაძემ, როგორც ექსპერტმა, სიკვდილის საფრთხის მიუხედავად, გერმანელებისადმი მიცემულ დასკვნაში

104

აღნიშნა, რომ ქართული კულტურის საფრანგეთში დაცული განძი არავითარ მატერიალურ ღირებულებას არ წარმოადგენდა და მხოლოდ ეროვნული ღირებულება ჰქონდა.

1941 წელს, გრიგოლ ფერაძე დაასმინეს, რომ თითქოს ის ომამდე პოლონეთის დაზვერვის აგენტი იყო, მაგრამ გერმანელებმა, რომლებსაც კარგად მიუწვდებოდათ ხელი პოლონეთის დაზვერვის მასალებზე არ დაიჯერეს ცილისწამება.

1942 წელს, არქიმანდრიტ გრიგოლ ფერაძის ბინაში ჩუმად შეიტანეს გესტაპოს საიდუმლო დოკუმენტების ფოტო ასლები და ინგლისის დაზვერვასთან თანამშრომლობის ბრალდებით დააპატიმრეს. იმდროს დაიკარგა მრავალი ქართული ხელნაწერები და ძველი ქართული საეკლესიო ნივთები, რომლებსაც თვალისჩინივით უფრთხილდებოდა გრიგოლი და მთელი ცხოვრება მათ მოძიებასა და მათზე მუშაობას მიუძღვნა.

გრიგოლ ფერაძე ვარშავის პავიაკის ციხეში გადაიყ-ვანეს და სასტიკი ტანჯვა – წამებით ცდილობდნენ მისგან აღიარებითი ჩვენების მიღებას, მაგრამ გრიგოლმა საოცარი მოთმინებით აიტანა არა ადამიანური ტკივილები და არც წაყენებული ბრალდება არ აღიარა და არც არავის წინააღმდეგ არ მისცა ჩვენება.

რამდენიმე ხანში გრიგოლ ფერაძე ოსვენციმის (აუშვიცის) საკონცენტრაციო ბანაკში გადაიყვანეს. მისი მოწამეობრივი აღსასრულის შესახებ სამი განსხვავებული ვერსია არსებობს. პირველის მიხედვით, გრიგოლ ფერაძე, გაზის კამერაში აღესრულა, სადაც ის მრავალშვილიანი ებრაელის ნაცვლად შევიდა. მეორე და მესამე ვერსიის მიხედვით, ერთ-ერთი გერმანელი ოფიცრის მკვლელობის (ზოგი ცნობით პურის მოპარვის)

105