თემურ (თამაზ) ლომთათიძე პოლკის მეთაური გარდაიცვალა 01.07.1993 ტამიშში საცხ. ადგილი თბილისი თემქა
1992-1993 თეთრი არწივის საარტილერიო დივიზიონი წიგნი http://mematiane.ge/product-details.php?id=6165
1993 წლის 19 მარტი, დივიზიონი პოლკს შეუერთდა
როგორც ზემოთ მოგახსენეთ, ბრძანება კი იყო, მაგრამ დესანტთან
ბრძოლამ ხელი შეგვიშალა და მხოლოდ 1993 წლის 19 მარტს
მოვახერხეთ ჩვენი საარტილერიო დივიზიონის აფხაზეთში
დისლოცირებული სწრაფი რეაგირების კორპუსის (გვარდიის) I
საარტილერიო პოლკთან შეერთება.
ჩვენთან შედარებით პოლკს გაცილებით მძლავრი იარაღი
ჰქონდა 122 მმ-იანი ჰაუბიცების სახით. ეს ჩვენი ძალების ზრდას
ნიშნავდა. მასთან შეერთებამ უფრო წმინდა არტილერიის სახე
მოგვცა და ძილის დროც გაგვიჩნდა.
გარდა ამისა, აღნიშვნის ღირსია ისიც, რომ პოლკს
მეთაურობდა არტილერიის უაღრესად ძლიერი პროფესიონალი
პოლკოვნიკი თემურ (თამაზ) ლომთათიძე.
19 მარტიდან ჩვენი საარტილერიო დივიზიონი ფაქტობრივად გადავიდა პოლკის დაქვემდებარებაში. არც ფრონტი შეგვიცვლია, არც მოქმედების ზონა და არც პირადი შემადგენლობა.
ყველაზე უფრო საინტერესო ბატონი თემურ (თამაზ)
ლომთათიძის გამოჩენა იყო ჩვენს რიგებში.
- 145 -
ახლადგაცნობილმა პოლკის მეთაურმა თემურ ლომთათიძემ
ბინა პირდაპირ ჩვენს პოზიციაზე დაიდო. უპირველესად, ალბათ,
უკეთ რომ გაგვეცნო ერთმანეთი, თანაც ჩვენთან არსებული
სიტუაციაც მოეწონა. გარდა ამისა, თუ ვინმეს ნახვა სურდა კაცს,
ყველა ჩვენთან იყო.
ხშირი სტუმრიანობა ჰქონდათ სატანკო და საზენიტო
ბატალიონის წევრებს. ქვეითი ჯარი კი, თუ ახლოში
მოხვდებოდა, აუცილებლად შემოგვივლიდა. ასე რომ, შტაბი ამა
თუ იმ პერსონის მოსაძებნად, ხანდახან პირდაპირ ჩვენ გვიკავშირდებოდა.
ბატონი თემური საბჭოთა ჯარშიც საარტილერიო პოლკს
მეთაურობდა და ამ საქმის ყველა წვრილმანი დეტალიც კარგად
იცოდა.
ეს იყო დევკაცი, რომელიც არა მარტო დიდი ფიზიკური
ძალითა და აღნაგობით გამოირჩეოდა, არამედ იყო შეუდრეკელი
- 146 -
და ლომგული. ამ გიგანტური კომპლექტაციის ადამიანს ტყვიის
შიში აბსოლუტურად არ ქონდა.
სულ ამბობდა: მე ტყვია ვერ მომკლავს, ჩემი მოკვლა მარტო
„გრანატამიოტით“ (ყუმბარმტყორცნით) თუ შეიძლებაო.
1993 წლის 28 მარტს სულ 9 დღე იყო გასული, რაც პოლკში
გაწევრიანდა ჩვენი საარტილერიო დივიზიონი. ეტყობა პოლკის
მეთაური დაინტერესდა, რა შესაძლებლობები ჰქონდა ახლად
შემოერთებულ შენაერთს. არაფერი უთქვამს ავთო წიკლაურისთვის, რაღაც საქმე მოიმიზეზა და ორივე ბაბუშარას მთავარ
ბაზაზე წავიდა. უკან დაბრუნებისას თემურმა ავთოს სთხოვა:
- გუშინ ქვეითმა ჯარმა შემომჩივლა, აფხაზები გამუდმებით
გვესვრიან და იქნებ დაგვეხმაროთო.
- მერე დავეხმაროთ, აბა რისთვის ვართ აქ ბატონო თემურ, -
მიუგო ავთომ.
გავიდნენ კორექტირებაზე. ქვეითმა ჯარმა მტრის გამაგრებული ობიექტები აჩვენა.
პოლკის მეთაური ავთოს მოუტრიალდა და მიმართა:
- აბა, გვაჩვენე ქვემეხების ძალა.
ავთო წიკლაური რაციით დაგვიკავშირდა და არტილერიის
ცეცხლი მოითხოვა.
ყველას გაგვიკვირდა, თემური და ავთო უეცრად კორექტირებაზე რომ აღმოჩდნენ. თანაც 122 მმ-იანი ჰაუბიცების მფლობელი
თემურ ლომთათიძე 85 მმ-იანნი ქვემეხების ცეცხლს ითხოვდა.
უდიდესი განსხვავებაა ამ ორ იარაღს შორის. ჰაუბიცა მრავალჯერ აღემატება ქვემეხს ყველა პარამეტრით. დამანგრეველ ძალაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია. ეს უპირატესობა კიდევ უფრო
შესამჩნევი ხდება მთაგორიანი რელიეფის შემთხვევაში.
- 147 -
წამში ყველაფერს მივხვდით, თემურ ლომთათიძეს ჩვენი
მუშაობა აინტერესებდა. უსწრაფესად მოხდა მათემატიკური
გათვლა და ძირითადი ქვემეხიდან პირველი ჭურვიც გავარდა.
ვინც არ იცის, ვეტყვი, რომ არტილერიაში საკმარისია ერთი
ზუსტი გარტყმა გაუკეთო მოწინააღმდეგეს. ამ საქმეს აკეთებს
წინდაწინ არჩეული ძირითადი ქვემეხი. ამის შემდეგ შეგიძლია
დარჩენილი ქვემეხები ერთ წამში ისე გაასწორო, რომ ყველამ ერთ
წერტილს დაარტყას. ამას მასიური ცეცხლი ეწოდება, მაგრამ ჩვენ
რუსულ სიტყვას ვხმარობდით და „ზალპს“ ვეძახდით.
უმოკლეს დროში ავთომ „ზალპი“ მოითხოვა. მოწინააღმდეგის ობიექტი აფეთქებული ჭურვების ბუღმა დაფარა. აფხაზურმა
მხარემ თეთრი დროშა ასწია.
- შეხე, ავთო, თეთრი დროშით ამოვიდნენ, გვნებდებიან,- თქვა
თემურმა.
- არა, დაჭრილებისა და მიცვალებულების გაყვანა სურთ,-
უპასუხა ავთომ.
- შენ რა იცი?- გაკვირვებით შეხედა თემურ ლომთათიძემ.
- მართალია, ის სხვა ფრონტზე იყო, მაგრამ ორჯერ უკვე ასე
ამოვიდნენ თეთრი დროშებით და მიცვალებულები გაიყვანეს, ეს მესამეც, ალბათ, ასევე იქნება, - აუხსნა ჩვენი დივიზიონის მეთაურმა.
- თქვენ ესენი ტერორში გყოლიათ ჩემო ავთო. მე კი მეგონა,
ქვემეხებს ამ რელიეფში ვერ გამოიყენებდით, - კვლავაც არ მალავდა გაკვირვებას პოლკის მეთაური.
მართლაც, აფხაზურმა მხარემ მიცვალებულები და დაჭრილები ბრძოლის ველს გაარიდა. წავიდნენ და თეთრი დროშა
დამაგრებული დატოვეს. ამ ამბავს სადღაც 30 კაცამდე ქვეითი
ჯარის წარმომადგენელი ესწრებოდა. ერთ-ერთმა დატოვებული თეთრი დროშის გამო გაკვირვება ვერ დამალა და წარმოსთქვა:
- ეს რას ნიშნავს, აღარ უნდა ვეომოთ?
- 148 -
ცოტა ხანში 4 კაცი კიდევ მობრუნდა აფხაზური მხრიდან და
ორი მიცვალებული კიდევ გაიყვანეს. შემდეგ დროშაც გაიყოლეს.
არ მოვიტყუები, არც ერთ ჯარისკაცს აღარ მოუთხოვია
საარტილერიო ცეცხლის განახლება. ყველა სიბრალულის გრძნობამ შეიპყრო. წინ წასვლის ბრძანება არ გვქონდა და მტრის დასამშვიდებლად ესეც საკმარისი იყო.
- ამის გაკეთება კიდევ რამდენ კაცს შეუძლია დივიზიონიდან?-
შეეკითხა პოლკის მეთაური ავთოს.
- თერთმეთ-თორმეტ კაცს, - უპასუხა ავთომ.
- ეგ ხომ ნახევარი დივიზიონია? - გაუკვირდა თემურს.
- კი ეგრეა, თან უნდა ნახო, როგორი სიჩქარით ანგარიშობენ.
ეგენი ხომ ფიზიკოსები არიან, - იცინოდა ავთო.
- შტაბში გათვლები და ცეცხლის მართვა? - ეკითხებოდა
თემური და ეტყობოდა, გულში რაღაც გეგმებს აწყობდა.
- ხომ გითხარი, ბატონო თემურ, ეგენი ფიზიკოსები არიან,
შტაბშიც მაგრები არიან და მის გარეთაც საკმაოდ მოუწიათ
ბრძოლამ. - განაწყენდა ავთო.
- ესე იგი, ჩვენიანად 14 კაცი გამოვა. მთელ ფრონტზე შეგვიძლია ხალხი გავანაწილოთ, - კმაყოფილებას ვერ მალავდა
თემური. გადახვია ავთოს ხელი და მიმართა:
- აგვიღია, ჩემო ავთო, აფხაზეთი და ეგ არის.
ავთოს გაეცინა.
სამწუხაროდ, შემდეეგ ისე განვითარდა მოვლენები, რომ ეს
გეგმა შეუსრულებელი დარჩათ.
- 149 -
1993 წლის 1 ივნისი.
დივიზიონის უდიდესი მსხვერპლი
1993 წლის ივნისში, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
დაარსებიდან 75 წლისთავთან დაკავშირებით დიდი ღონისძიების ჩატარებას აპირებდა. ხმა მოგვაწვდინეს, რომ თუ შესაძლებლობა იქნებოდა, მომღერლები ჩამოვსულიყავით თბილისში.
იმხანად მთელ ფრონტზე საკმაოდ მშვიდი სიტუაცია იყო. ეს
ხელს გვაძლევდა და ერთობლივი გადაწყვეტილებით არტილერისტების ნაწილი (თსუ-ს მომღერალთა გუნდის წევრები) 25
მაისს სახლში გამოგვიშვეს. ჩვენ თბილისში ვიყავით, ზუსტი
სურათი, როგორ განვითარდა ფრონტის ხაზზე შემდგომი მოვლენები, სამწუხაროდ, არ გვაქვს.
იმ პერიოდში ჩვენს საარტილერიო დივიზიონს ურალის
მარკის ერთ-ერთი სატვირთო მანქანა დაუზიანდა. მოტორმა
ისეთი სახის დაზიანება მიიღო, რომ მისი გარემონტება შეუძლებელი აღმოჩნდა. ახალი ძრავა გახდა საჭირო. სოფელ ზემო
კინდღის ტერიტორიაზე არსებობდა აფეთქებული ურალი,
რომელიც ადრე ქართულ შენაერთს ეკუთვნოდა. ეს მანქანა
ნეიტრალურ პოზიციაზე იყო. ურალი ისე იყო აფეთქებული, რომ,
სავარაუდოდ, მოტორი დაზიანებული არ უნდა ჰქონოდა. ბიჭებმა
გადაწყვიტეს ამ მანქანიდან ძრავის ამოღება და დივიზიონის
კუთვნილ მანქანაში გადმოტანა.
1993 წლის 31 მაისს ჩვენი საარტილერიო დივიზიონის
წევრები გიორგი ლურსმანაშვილი (ციტრუსა) და ბენო ვაშაკიძე
ტექნიკის დასათვალიერებლად ავიდნენ. ვიმეორებ, ტერიტორია
ნეიტრალური იყო და არავის მიერ არ კონტროლდებოდა.
საკმაოდ გაშლილი ტერიტორიის მუდმივი კონტროლი დიდ
- 150 -
ძალებს მოითხოვდა. არც ჩვენ და ეტყობა, არც აფხაზურ მხარეს ეს
რესურსი არ გვქონდა, ამიტომ შედარებით ვიწრო გასასვლელებს
ვაკონტროლებდით.
აფეთქებული ტექნიკა შუაგულ ჩაის პლანტაციებში იყო.
ხანდახან ისეც ავსულვართ ამ ტერიტორიაზე, დივიზიონის
ბიჭებისთვის ჩაი რომ დაგვეკრიფა. ასე რომ, რაღაც განსაკუთრებულს, რომელიც ჯერ არ გაუკეთებიათ, არაფერს აკეთებდნენ
ბიჭები.
ავიდნენ, შეამოწმეს მოტორი, რომელიც საღი აღმოჩნდა და
გადაწყვიტეს, მეორე დღეს მის წასაღებად ამოსვლა.
ძნელია ახლა მსჯელობა, რეალურად რა მოხდა, მაგრამ,
სავარაუდოდ, სადღაც დამალული იყო აფხაზური მხარის
წარმომადგენელი, რომელსაც ესმოდა ეს საუბარი. გაველურებული ჩაის ბუჩქები ამის საშუალებას აძლევდა მტერს. ანდა
შორს იყო ჩასაფრებული და ბიჭების მოქმედებით დაასკვნა
მოწინააღმდეგემ, რომ ინტერესს სატვირთო ავტომობილი
წარმოადგენდა და მის წასაყვანად დაბრუნდებოდნენ ჩვენები.
არსებითი მნიშვნელობა ამას ახლა აღარ აქვს, შედეგი კი ისაა,
რომ მოწინააღმდეგისთვის ცნობილი გახდა ურალის წაყვანის
გეგმა.
1993 წლის 1 ივნისს დივიზიონის ბიჭებმა დილის 11
საათზე გადაწყვიტეს მანქანის გამოყვანა. პირველი ჯგუფი 8
კაციანი შემადგენლობით დაიძრა დასაზვერად. დაზვერვა ამ
სიტუაციაში გადამეტებული გამონათქვამია იმიტომ, რომ 8 კაცი
იმ ტერიტორიის სრულ შემოწმებას ვერაფრით ვერ მოახერებდა.
წარმოიდგინეთ სიგანეში სადღაც 800 მეტრიანი ტერიტორია,
რომელიც გაველურებული ჩაის ბუჩქებით არის დაფარული.
შუაში გადის გზა და ამ გზაზეა აფეთქებული ურალი. ბოლო
ქართული შენაერთიდან კილომეტრზე მეტი მანძილი იყო ამ
მანქანამდე და ამაზე მეტი დაშორება იყო აფხაზური მხარის
- 151 -
გამაგრებულ ობიექტებამდე, ანუ კილომეტრი-ორ კილომეტრზე
ზომის ტერიტორიის ცენტრში მდებარეობდა ეს აფეთქებული
ტექნიკა. ამას დავამატოთ ირგვლივ ტყე და შიგადაშიგ აფეთქებული სახლები. დამერწმუნეთ, ასეთი ტერიტორიის შემოწმება 8
კაცს მშვიდობიან დროსაც კი გაუჭირდებოდა.
ამ უბანზე ფრონტის ბოლო ხაზს მცირერიცხოვანი ქართული
შენართი აკონტროლებდა, რომელიც გორდას და გოჩა ყარყარაშვილის სახელობის სპეც ასეულის ხალხისგან იყო დაკომპლექტებული. ეს შენაერთები ტერიტორიულად ჩვენთან ძალზე
ახლოს იყო და, შეიძლება ითქვას, რომ ერთობლივი ძალებით
ვამაგრებდით პოზიციებს.
შეგახსენებთ, ზემო კინდღის ეს ტერიტორია ფრონტის
ურთულესი უბანი იყო. 1993 წლის 18 იანვარს უდიდესი ძალებით
ვერ შევძელით ამ ტერიტორიის აღება. მით უმეტეს, რომ მაშინ
შეტევაში ქვეითი ჯარის დიდი ნაწილი, სატანკო და არტილერიაც
იყო ჩართული. შეიძლება ითქვას, რომ ზემო კინდღი ქართული
შენაერთებისთვის აქილევსის ქუსლს წარმოადგენდა. ცხადი იყო,
ამ უბანზე მტრის დიდი ძალები იყო კონცენტრირებული.
მოვლენებს დავასწრებ და ვიტყვი, რომ ზუსტად ამ ადგილზე
ზუსტად ერთი თვის შემდეგ, ანუ 1993 წლის 1 ივლისს, ტამიშის
დესანტის დროს, მთლიანად განადგურდა დუშეთის ბატალიონი,
რომელიც ქართულ შენაერთებს შორის ერთ-ერთ უძლიერეს
ფორმირებას წარმოადგენდა. ეს კიდევ ერთი დასტურია, რომ ამ
ადგილს მტერი უდიდესი ძალებით იცავდა.
დივიზიონს პოლკთან შეერთების შემდეგ მსუბუქი არტილერიის დანადგარები აღარ ჰქონდა და მეომრები მხოლოდ
ავტომატებით იყვნენ შეიარაღებულნი. როდესაც ჩვენი დივიზიონის ბიჭების პირველმა 8 კაციანმა ჯგუფმა გადაკვეთა
ფრონტის ხაზი, დამატებითი უსაფრთხოებისთვის, ბოლო
წერტილში გამაგრებული ქართული შენაერთის ორი წევრიც
გაჰყვა მათ. რომელთაგან ერთ-ერთი ტყვიამფრქვევით იყო.
- 152 -
ჯამში 10 კაცმა შეძლებისდაგვარად დაათვალიერა
ტერიტორია. ეტყობა, ეს საკმარისად ჩათვალეს. ბიჭები ქვეით
ჯართან ერთად ხშირად იყვნენ ნაბრძოლნი და როგორ უნდა
მოქცეულიყვნენ ამ სიტუაციაში, კარგად იცოდნენ. თავდაცვის
მხრივ 10 კაცი 3-4 ჯგუფად გაიყო და 70 მეტრის სიგრძის
მონაკვეთზე გაიშალა.
ავთო წიკლაური მივიდა ურალთან და რაციით „ემ ტე ელ ბე“-
ს შემოსვლა მოითხოვა, რათა აფეთქებული ურალი ბუქსირით
წაეღოთ. ამ მომენტში ჩვენს ბიჭებს თითქმის ყველა მხრიდან
მასიური ცეცხლი გაუხსნეს.
(ბრძოლის ამ ეპიცენტრში მომხდარი ამბები ერთადერთმა
გადარჩენილმა პიროვნებამ გვიამბო, რომელიც ხელსა და
მუცლის არეში დაჭრილი, სასწაულებრივად გადარჩა.)
სამწუხაროდ, საფარს მხოლოდ ირგვლივ მყოფი გაველურებული ჩაის ბუჩქები წარმოადგენდა, რომლებიც ტყვიისგან
ვერანაირად ვერ დაგიცავდა. მოწინააღმდეგე კი თითქმის
ყოველი მხრიდან ისროდა. ერთადერთი, რაზეც ამოფარება
სიღრმეში შესულ ჯგუფს შეეძლო, აფეთქებული ტექნიკა იყო,
მაგრამ მოწინააღმდეგემ მანქანა „ერ პე გე-7“-ის ყუმბარმტყორცნის წვიმაში გაახვია.
ატყდა უთანასწორო ბრძოლა. ბრძოლის ველზე ჯგუფებად
გაშლილი 10 კაცი უპირისპირდებოდა მტერს, რომელთანაც 18
იანვარს ასეულობით მეომარი ვერაფერს გახდა არტილერიისა და
სატანკო ბატალიონის თანხლებით. სიტუაციას უკიდურესად
ამძიმებდა ის გარემოება, რომ ბიჭები საფარის გარეშე იყვნენ
დარჩენილნი.
არ ვიცი რატომ, ეტყობა მოერიდათ, ან არ ჩათვალეს საჭიროდ,
მაგრამ პოლკის მეთაური თემურ ლომთათიძე ჩვენმა ბიჭებმა
საქმის კურსში არ ჩააყენეს, აფეთქებული ურალის გამოტანას რომ
აპირებდნენ. იმ მომენტში თემური თავის მობილურ ჯგუფთან
ერთად პოლკიდან იყო გასული ჰაუბიცის ჭურვების მოსატანად.
- 153 -
ირაკლი ქიმერიძე რაციით დაუკავშირდა საარტილერიო
პოლკს და ცეცხლით დახმარება სთხოვა.
საარტილერიო პოლკმა მყისიერად გახსნა ცეცხლი, მაგრამ
ჭურვების მცირე რაოდენობა, რომელიც ხელშეუხებელი მარაგის
სახით იყო, მალევე გათავდა და თემური როდის მოიტანდა, არ
იცოდნენ. ჩვენები არტილერიის დახმარების გარეშე დარჩნენ.
პოლკის ბიჭები იხსენებენ:
- ჩვენ არ ვიცოდით, იქ ბიჭები რატომ შევიდნენ, გააფთრებული
ბრძოლის ხმა კი გვესმოდა, მაგრამ ისე მშვიდად გველა-
- 154 -
პარაკებოდა ირაკლი, გვეგონა ჩვენები უტევენ და არტილერია, უბრალოდ, დამატებით ძალად მოითხოვესო.
ამის შემდეგ ირაკლი დაუკავშირდა დივიზიონის „ემ ტე ელ
ბე“-ს და მსუბუქი არტილერიის ერთადერთი შემორჩენილი
დანადგარით - 82 მმ იანი ნაღმმტყორცნით დახმარება მოითხოვა.
დატვირთეს ნაღმტყორცნი „ემ ტე ელ ბე“-ზე, რომელსაც
დამატებით ძალად დივიზიონის დარჩენილი 5 მეომარი და გორდას ერთი წევრი მოჰყავდა.
ადგილზე დისლოცირებული ქართული შენაერთის ნაწილი
უკვე წინ გარბოდა ჩვენი ბიჭების დასახმარებლად.
„ემ ტე ელ ბე“-მ გაასწრო ამ ხალხს. ბრძოლის ეპიცენტრი არც
კი მოჩანდა, რომ უეცრად ჩასაფრებული მოწინააღმდეგის კიდევ
ერთი კერა ამოქმედდა და „ემ ტე ელ ბე“-ს რამდენიმე „ერ პე გე7“-ის ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარა ესროლა.
ნათელი გახდა, მტერმა ჩვენი ბიჭების ჩანაფიქრი წინა დღით
გაშიფრა და კარგად იყო მომზადებული. მათ კარგად დაგეგმილი
მრავალსაფეხურიანი ჩასაფრება მოგვიწყვეს.
- 155 -
ნასროლი ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარებიდან ორმა მიზანს
მიაღწია.
ერთი „ემ ტე ელ ბე“-ზე ზევიდან მსხდომ ხალხს მოხვდა. რის
შედეგადაც ადგილზე გარდაიცვალა დივიზიონელი გელა
შამანაური და გორდელი ზაზა კრიჭაშვილი. აფეთქების ტალღამ
საკმაოდ შორს გადააგდო დივიზიონის ერთი წევრი, რომელმაც
უძლიერესი კონტუზია და მრავლობითი ჭრილობა მიიღო.
მეორე ყუმბარა პირდაპირ „ემ ტე
ელ ბე“-ს მოხვდა. რის გამოც მანქანაშივე დაიწვა დივიზიონის კიდევ
ერთი წევრი პაატა არაბული. თიანეთის მახლობლად, სოფელ თრანში
გაზრდილმა უნიკალური სულისა
და შესაძლებლობის მეომარმა, ძმაკაცების გადარჩენას დაუფიქრებლად შესწირა თავი.
უგონოდ კონტუზირებული იყო
16 წლის „ემ ტე ელ ბე“-ს მძღოლიც.
ერთადერთი კაცი ეკიპაჟიდან,
რომელიც რაღაც საოცრებით ბრძოლის უნარს ინარჩუნებდა, იყო მამუკა კაჭკაჭიშვილი
(ხუთკუნჭულა). მამუკა არ გახლდათ ის პიროვნება, რომელიც
ზურგში ტყვიას დასთანხმდებოდა. წამში ამოვიდა ცეცხლმოკიდებული მანქანიდან. შეატყო რა, დასამალი ადგილი არ
ჰქონდა, ერთი დაიღრიალა:
- „ოხ თქვენი . . . “- და ინტენსიური სროლით პირდაპირ
მტრისკენ წავიდა.
საშველად გამოქცეულმა ხალხმა, რომელსაც „ემ ტე ელ ბე“-მ
სულ ოდნავ გაასწრო, გარკვევით დაინახა, როგორ ყვიროდა და
სროლით მირბოდა პირდაპირ მტრისკენ ხუთკუნჭულა, იმასაც
პაატა არაბული
- 156 -
მკვეთრად არჩევდნენ, მკერდიდან ზურგში გამჭოლად გამოსული უამრავი ტყვია შადრევნად როგორ აფრქვევდა სისხლს.
ერთხელ ჩაიმუხლა. ბოლო ძალა მოიკრიბა, კვლავ წამოდგა,
წელში გაიმართა და...
და მამუკა კაჭკაჭიშვილი (ხუთკუნჭულა) ავტომატური
იარაღის ჯერმა შუაზე გაჰკვეთა.
ამაოდ ცდილობდა დამხმარედ მოსული ხალხი რამის გაკეთებას. ვერც ჩაის ბუჩქებამდე და ვერც ახლად აფეთქებულ „ემ ტე ელ
ბე“-მდე მათ ვერ მიაღწიეს.
გაიგეს რა არტილერიის გაჭირვება, ახლომდებარე პოზიციებიდანაც მოცვივდნენ დასახმარებლად ქართველი მეომრები.
გამოჩნდა „ბეემპე“-ს ტიპის ჯავშანტექნიკაც. კვლავ ატყდა
უშეღავათო ბრძოლა, მაგრამ ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარების
სეტყვაში ჯავშანტექნიკაც აგვიფეთქეს. მძიმედ დაჭრილი
მემანქანე ძლივს გამოიყვანეს ბრძოლის ველიდან.
ჩასაფრებული მტრის ბოლო ეშელონი დაუძლეველი ბარიერი
გამოდგა. მათთან ბრძოლას დამხმარე ძალის 4 წევრი კიდევ
შეეწირა. მაგრამ მაინც მოახერხა ამ ძალამ „ემ ტე ელ ბე“-მდე
მიღწევა და მის გარშემო დაღუპულები და „ემ ტე ელ ბე“-ს
აფეთქებიდან საოცრებით გადარჩენილი დივიზიონის ერთადერთი დაჭრილი წევრის გამოყვანა. ეს კაცი აფეთქების ტალღამ
საკმაოდ შორს, ჩვენების მხარეს გადმოაგდო.
სამწუხაროდ, აფხაზებმა დაასწრეს ჩვენებს და 16 წლის
კონტუზირებული მძღოლი ტყვედ ჩაიგდეს.
ამის პარალელურად, პირველ ეტაპზე შესული ჯგუფი
ბრძოლას განაგრძნობდა და თან ნელა უკან იხევდა. ჩაის ბუჩქებში
ჯგუფებად გაშლილი, ბოლო ძალებით ცდილობდნენ წინააღმდეგობა გაეწიათ ასეულობით მეტრზე გაშლილი მოწინააღმდეგისთვის. ორ საათზე მეტ ხანს იბრძოდნენ ბიჭები. დღესაც
- 157 -
ვერ ვხვდები, საფარის გარეშე, მხოლოდ ჩაის ბუჩქებში, ამდენი
ხანი როგორ გაძლეს.
ორივე მხრიდან უშეღავათო ბრძოლა მიდიოდა, პირველ
წუთებში ბარძაყის არეში უმძიმესად დაჭრეს რუდიკა. სისხლდენის გაჩერება ვერაფრით ვერ მოხერხდა. გაუვალ ჩაის ბუჩქებში
ხოხვით გამოყავდათ.
რუდიკა ეხვეწებოდა მეომრებს:
- «Зря стараетесь, я всё равно умру. Оставьте здесь, я их отвлеку
и не теряйте драгоценное время.»
(ტყუილად წვალობთ, მაინც დავიღუპები, მე აქ დამტოვეთ,
მტერს გავაჩერებ, თქვენ კი ნუ დაკარგავთ ძვირფას დროს )
მაგრამ მეომრებმა რუდიკა არ მიატოვეს!
ჩაის გაველურებულ ბუჩქებში, ტყვიისა და ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარების წვიმაში უწევდათ ბიჭებს ბრძოლით
უკან დახევა. დაჭრილების რაოდენობაც მატულობდა.
დააფიქსირეს „ემ ტე ელ ბე“-ს აფეთქებაც და ჩვენი პოზიციის
მისადგომებთან მტრის ახალი საფარიც, რომელიც არნახული
ცეცხლით ებრძოდა მაშველად წამოსულ ხალხს. ეს იმის
მაუწყებელი იყო, რომ იგივე გზით უკან ვეღარ დაბრუნდებოდნენ. დაჭრილების რაოდენობა და ხარისხი შემოვლითი
გზით გამოსვლის საშუალებას არ იძლეოდა. ბიჭებმა ერთმანეთი
არ მიატოვეს! გადაწყვიტეს, ბრძოლა მიეღოთ და რაც
შეიძლებოდა, ძვირად გაეყიდათ საკუთარი სისხლი.
პლანტაციაში იმ მანძილზე გაიშალნენ, რომ ერთმანეთისთვის
ხმა მიეწვდინათ. სურდათ, კორდინირებულად ებრძოლათ. არც
დაჭრილებს შეუწყვეტიათ ბრძოლა. რუდიკამ იგრძნო, რომ
სისხლისგან იცლებოდა, ცოტა ხანში გონებასაც დაკარგავდა.
აიხსნა საკუთარი ტყვია-წამალი და ბიჭების მხარეს გადააგდო.
- «Ребята патроны возьмите и обо мне не волнуйтесь»-
- 158 -
(ტყვიები აიღეთ და ჩემზე ნუ ინერვიულებთ), - დაემშვიდობა
ძმებს რუდიკა.
- პულიმიოტჩიკი მოგვიკლეს - გაისმა პირველი სიკვდილის
მაუწყებელი ხმაც.
ანალოგიური შინაარსის შეძახილები მტრის ბანაკიდანაც
დაიძრა. მიხვდა მოწინააღმდეგე, რომ მარტივად ვერ აიღებდა
ჩვენებს. გამწარებულებმა ან შეშინებულებმა სრული ძალით
გახსნეს ცეცხლი. სავარაუდოდ, მათაც ვერ გაიგეს სად ან როგორ
იყვნენ ჩვენები მიმოფანტულნი და მთელი პლანტაცია ტყვიაში
გაახვიეს. არანაირი გამიზნული სროლა არ ყოფილა. მტერი
ტყვიით თიბავდა გაველურებულ ბუჩქებს. არც ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარებს აკლებდნენ ბრძოლას.
- მშვიდობით ბიჭებო! – „ვაი დედას“ მაგივრად შესძახა ავთო
წიკლაურმა და დაემშვიდობა თავის ძმებს.
- ბენო, როგორ ხარ? ბენო?-კითხულობდნენ ბიჭები მაგრამ ბენო
ვაშაკიძე ხმას აღარ იღებდა.
სადღაც 2 საათი გრძელდებოდა ეს ბრძოლა. თავი იჩინა
ტყვიის სიმცირემაც, ამიტომ ინტენსიურ ცეცხლს ჩვენები ვეღარ
ხსნიდნენ. დაჭრილი და დახოცილი ხალხის გამო საბრძოლო
მანევრმაც იკლო.
ტყვია სულ გაუთავდათ.
იღუპებოდა არტილერია, რომელსაც ანალოგიური სიტუაციიდან ბევრჯერ უხსნია ქართველი მეომრები, მაგრამ ახლა თავად
ჩავარდა გასაჭირში. მაშველი ძალის იმედიც არსაიდან ჩანდა.
ციტრუსამ სიმღერა დაიწყო. ცოცხლები აჰყვენ.
კიდევ უფრო დიდი სიმძლავრის ცეცხლი გახსნა მოწინააღმდეგემ. ბიჭების სიმღერა ნელ-ნელა გაჩერდა.
მტრის რამდენიმე ჯარისკაცი ფრთხილად შემოვიდა ჩაის
ბუჩქებში. შეშინებულები საკონტროლოდ შორიდან ესროდნენ
- 159 -
ტყვიას ჩვენი დაღუპული მეომრების ცხედრებს. გაველურებულ
პლანტაციაში მიმოფანტული დაჭრილი და დახოცილი მეომრები
საკმაოდ რთული მოსაძებნი იყო. ერთი აფხაზი პირდაპირ
შეეფეთა ზუსტად იმ დივიზიონელს, რომელიც სასწაულებრივად
ცოცხალი გადარჩა. ორივემ ერთდროულად ესროლა ერთმანთს.
ჩვენი ხელში და მუცელში დაიჭრა, აფხაზი კი უეჭველად მოკვდა,
თორემ ეტყოდა თავის ხალხს, ჩვენი არტილერისტის სამალავს.
დღესაც არავინ იცის როგორ, მაგრამ პირველ ეტაპზე შესული
ბიჭებიდან ორი კაცი ირაკლი ქიმერიძე და ალექსანდრე
პაპაშვილი კიდევ ინარჩუნებდნენ ბრძოლის უნარს. ეტყობა, ისიც
კარგად დააფიქსირეს, რომ ბიჭები დაიღუპნენ. ერთადერთი, ვისი
ეჭვიც ჰქონდათ, სწორედ ეს დაჭრილი იყო. ამის უტყუარი
დასტურია ის, რომ მხოლოდ მას მიმართეს სახელით:
- წასვლას ვაპირებთ და თუ ცოცხალი ხარ, ნიშანი მოგვეციო.
ირაკლი და პაპიკა
- 160 -
სამწუხაროდ, რამე რომ ენიშნებინა, მას ამის შანსი არ ჰქონდა,
რადგან ბოლო სამი ტყვია აფხაზს დააცალა და თან ბუჩქებში
ჩამალულ მტერსაც კარგად უყურებდა, რომელსაც, სავარაუდოდ,
ვერ გაეგო, საიდან ან ვინ მოკლა მათი მებრძოლი.
ირაკლი ქიმერიძემ და ალექსანდრე პაპა-შვილმა ბრძოლის ველი
დატოვეს. დღესდღეო-ბით ცნობა არ გვაქვს, იყვნენ თუ არა ისინი
დაჭრილები, მაგრამ შემ-დეგმა მათმა ქმედებამ მტერს თავზარი
დასცა.
არც მტერი და არც ბრძოლის ამ ეპიცენტრში მყოფი ჩვენი
ერთადერთი გადარ-ჩენილი არტილერისტიც არ მოელოდა იმ
ქმედებას, რაც ამ ორმა კაცმა ჩაიდინა.
ირაკლი და ალექსანდრე იმ ადგილებში ნაბრძოლები იყვნენ.
გამოსვლაც კარგად იცოდნენ როგორ შეეძლოთ და ჩასაფრებაც.
ასევე ორივემ იცოდა გზა, რომლითაც მტერი უკან დაბრუნდებოდა. იმის მაგივრად, რომ ცოცხლები გამოსულიყვნენ, ირაკლი
და პაპიკა მტერს პირიქით ჩაუსაფრდნენ.
ამასობაში მოგებულმა მხარემ აკრიფა ჩვენი ბიჭების იარაღი.
რამდენჯერმე ჩაუარეს გვერდი ჩვენს დაჭრილ არტილერისტს,
მაგრამ გაველურებულ ჩაის პლანტაციაში ერთი რიგის გამოტოვებით გაიარეს და ვერ შენიშნეს.
მტერი მოგებული ბრძოლიდან სახლში ნადავლით დაიძრა.
სავარაუდოდ, ნახევარი საათის შემდეგ 700-800 მეტრის
მოშორებით კვლავ განახლდა ბრძოლა. ორმა ავტომატმა მასიური
ცეცხლი გახსნა. ეს იმის მაუწყებელი იყო, რომ ირაკლიმ და
ალექსანდრემ უკვე თავის მოწყობილ მახეში გააბა მოწინააღმდეგე. ბრძოლა სადღაც ნახევარი საათი გაგრძელდა. ნელ-ნელა
მტრის მხარეს იარაღის რაოდენობამ იმატა. შემდეგ ჯერ ერთი
ავტომატი გაჩერდა ჩვენი მხრიდან, მერე - მეორე. მტრის იარაღი
კი კვლავაც ინტენსიურ სროლას განაგრძობდა. ბრძოლის ბოლო
ეტაპზე ორი ხელყუმბარის ხმა მოისმა. ბოლოს მესამეც აფეთქდა.
- 161 -
უტყუარი ინფორმაციით ბიჭებს ზუსტად სამი ხელყუმბარა
ჰქონდათ.
საარტილერიო დივიზიონმა კიდევ ერთხელ აუხსნა მტერს,
თუ ვისთან ჰქონდათ საქმე. ბიჭებმა თავისი სიცოცხლის ფასად
ძმების სისხლი აიღეს.
როდესაც ირაკლიმ და ალექსანდრემ ბრძოლა განაახლა,
მტერმა ჩაის პლანტაციები მიატოვა და იმ უბნისაკენ დაიძრა,
სადაც ბრძოლის ახალმა კერამ იფეთქა. ამან შანსი მისცა ჩაის
პლანტაციაში დარჩენილ ერთადერთ მებრძოლს, ჩვენი პოზიციებისკენ გამოსულიყო. ასე რომ, იმ დარტყმასთან ერთად,
რომელიც ბიჭების ქმედებამ აფხაზებს მიაყენა, ერთ მებრძოლს
კიდევ გადარჩენის შანსი მისცა.
ჩვენი მხრიდან ამ ბრძოლას 17 მეომარი შეეწირა.
საარტილერიო დივიზიონი
1) ავთო წიკლაური.
2) ბენო ვაშაკიძე.
3) რუდიკ ხაჩატრიანი.
4) გიორგი ლურსმანაშვილი (ციტრუსა)
5) ვანო სააკიანი.
6) ირაკლი ქიმერიძე.
7) ალექსანდრე პაპაშვილი (პაპიკა).
8) მამუკა კაჭკაჭიშვილი (ხუთკუნჭულა).
9) პაატა არაბული.
10) გელა შამანაური.(გველეშაპა)
- 162 -
გორდა
11) ზაზა კრიჭაშვილი (სპილო).
12) მამუკა პატარაია.
13) ნიკალაი ობერტინსკი (მიკოლა ხახოლი)
14) გელა ცირეკიძე (მოსე).
გოჩა ყარყარაშვილის სახელობის ცალკეული სადაზვერვო
ასეული
15) ავთო ფინცაკია (სტეკლოვატა)
16) ოლეგ გრიგორიანი (სომეხა)
17) დათო ლომსაძე (კოდალა)
ქართულ მხარესაც ჰყავდა ტყვედაყვანილი 15 წლის ლენინგრადელი ბავშვი. დივიზიონს გადმოგვცეს, თქვენს ბავშვში გადაუცვალეთ აფხაზებსო, მაგრამ არც ამაზე იყო აფხაზური მხარე
თანახმა.
მოკლედ, გეგონებოდა პრობლემები გვაკლდა, ახლა ეს ტყვე
ბავშვიც გაგვიხდა საპატრონო. მიუხედავად თავისი პატარა
ასაკისა, ბავშვი ბრწყინვალედ ერკვეოდა სამხედრო ტექნიკაში.
გუმისთის მხარის რუკა კი თითქმის ზეპირად იცოდა.
ბავშვი იყო და გვეცოდებოდა. რასაც ჩვენ ვჭამდით, მასაც
იმავეს ვაჭმევდით. ზღვაზეც გაგვყავდა საბანაოდ. ჩვენს რიგებში
გამოიძებნა ერთი-ორი ენთუზიასტი და ფიზიკასაც ასწავლიდა.
ამ საცოდავმა სითბო პირველად იგრძნო ცხოვრებაში. ისე
მიგვეჩვია, რომ აღარც გვშორდებოდა. გვეხვეწებოდა, თქვენთან
დამტოვეთ საომრადო.
ბატონი თემურ ლომთათიძის დახმარებით წითელი ჯვარი
ჩავრთეთ საქმეში და მოვითხოვეთ ბავშვების უპირობო განთავისუფლება. როდესაც ჩვენი ტყვე გადავეცით წითელ ჯვარს,
მოხდა ყველასათვის დაუჯერებელი სცენა, რომელიც ამ ორგანიზაციის ისტორიაში, ალბათ, არც ყოფილა და აღარც განმეორდება.
- 170 -
უკვე გადაცემული ტყვე გამოექცა წითელი ჯვრის წარმომადგენლებს და ჩვენი დივიზიონის ერთ-ერთ წევრს ჩაეხვია,
რომელიც ამავე დროს მისი ფიზიკის მასწავლებელიც იყო.
რამდენადაც მახსოვს, წითელი ჯვრის გადაღებული ვიდეო
კადრებიც არსებობს ამ სცენის, სადაც ტყვე ხმამაღლა გაჰყვირის:
- «Не отпускайте пожалуйста меня, я среди Грузинов хочу жить»
(გთხოვთ, ნუ გამიშვებთ, მე ქართველებთან მსურს ცხოვრება.)
არ ვიცოდით, რა უნდა გვექნა. ვამშვიდებით, ლენინგრადში,
სახლში წაგიყვანენ, მაგრამ ჯიუტად გვეწინააღმდეგებოდა:
- «Домой тоже не хочу. Я с вами хочу» ( არც სახლში მინდა წასვლა. თქვენთან მინდა ყოფნა.) - ტიროდა ჩვენი ტყვე.
შეგვეცოდა. დავამშვიდეთ და შევპირდით, რომ მშვიდობიან
დროს ჩამოსულიყო ჩვენთან.
სიცილით და ტირილით აკვირდებოდა ყველა იქ მყოფი ამ
სცენას.
თვალცრემლიანი ტყვე წითელ ჯვარს ჩაბარდა.
(მოითხოვოს ამ კადრების ამოღება ქართულმა დიპლომატიამ,
ეს ხომ დადგმული სცენა არაა. იმედია, გამოიყენებენ.)
ჩვენი დივიზიონის მცირეწლოვანი ბავშვიც გაათავისუფლეს,
რომელსაც, ჩვენი ტყვესაგან განსხვავებით, არაადამიანურად
ეპყრობოდნენ.
სულ ამბობდა ბატონი თემური: მე ტყვია ვერ მომკლავს, ჩემი
მოკვლა მარტო გრანატამიოტით (ყუმბარმტყორცნით) თუ
შეიძლებაო.
და ეს დევკაცი მართლა ყუმბარმტყორცნით დაიღუპა.
საარტილერიო პოლკი მეთაურის გარეშე აღმოჩნდა. საერთოდ,
მეთაური არ უნდა დადიოდეს ასეთ ოპერაციებზე, მით უმეტეს,
თემური ლომთათიძე
- 176 -
რომ კადრების სიმცირეს პოლკი არ განიცდიდა, მაგრამ როდესაც
ერთ სანგარში გძინავს პირად შემადგენლობასთან ერთად, ერთი
ჯამიდან ჭამ საჭმელს, იქ უკვე ადამიანური გრძნობები უფრო
მაღალ საფეხურზე დგება, ვიდრე უფროსუმცროსობა. ამ
გიგანტური ძალისა და შეუდრეკელი მებრძოლი ხასიათის
ადამიანს თავისი გულჩვილობა სიცოცხლის ფასად დაუჯდა.
შევეცოდეთ, არ შეგვაწუხა დაღლილები. თვითონ წავიდა
დავალებაზე.
ბატონი თემურის დაღუპვის ამბავი ელვის სისწრაფით მოედო
ფრონტს. დივიზიონის ბიჭებსაც მყისიერად გვითხრეს ეს
სამწუხარო ამბავი. წინა ხაზზე გასასვლელად ვემზადებოდით,
რომ ჩვენთვის უცნობი პოლკოვნიკი და ვიცე-პოლკოვნიკი
არტილერიის შტაბში მოვიდნენ. სარდლობამ საჩქაროდ
გამოაგზავნა ბატონი თემურის შემცვლელები. ქართული
ესმოდათ, მაგრამ ჩვენთან საუბარს რუსულად ამჯობინებდნენ.
მარტივი მისახვედრი იყო, რომ საბჭოთა ჯარის ოფიცრები იყნენ.
ვიცე- პოლკოვნიკს კი საერთოდ საბჭოური ფორმა ეცვა, რომელიც
იმჟამად მოქმედი რუსი ოფიცრების ფორმასაც წარმოადგენდა.
ერთი ვუთხარით, რომ პოლკის ცეცხლის მართვა ჩვენც
უპრობლემოდ შეგვეძლო, ამის საკმაო პრაქტიკა და გამოცდილებაც გვქონდა და აქ ყოფნით სხვა საქმე არ გაეფუჭებინათ,
მაგრამ 23-24 წლის ბავშვებს ეს საქმე არ გვანდეს.
ჩვენთან შეუთანხმებლად, თავისთვის გადაწყვიტეს, შტაბში
პოლკოვნიკი დარჩებოდა, ხოლო ცეცხლის კორექტირებაზე ვიცეპოლკოვნიკი წავიდოდა. ეს რომ გავიგე, მიუხედავად იმისა, რომ
თემურის გარდაცვალების გამო გამწარებული ვიყავი, სიცილი
წამსკდა. გაკვირვებულებმა შემომხედეს.
- ბატონო ვიცე-პოლკოვნიკო, თქვენ მაგ ფორმით აპირებთ
ფრონტის წინა ხაზზე გასვლას? - ვაგრძელებდი სიცილს.
- დიახ. - ცოტა გაკვირვებულმა და ნაწყენმა მიპასუხა თავხედ
ახალგაზრდას.
