ასეთ ვითარებაში ჩავიდა აბელ მაყაშვილი ახალციხეში და შეხვდა შალვა მაღლაკელიძეს, რომელსაც ქვეყნის დასაცავად ოცეული სთხოვა. მალე შალვა მაღლაკელიძე ქუთაისში გადაიყვანეს და მის ნაცვლად ახალციხის მაზრის გენერალ-გუბერნატორის პოსტი მაყაშვილმა დაიკავა. თურქეთის აგრესიის გაძლიერების შემდეგ, საქართველოს მთავრობამ ვითარების მოსაგვარებლად მესხეთ-ჯავახეთში აქტიური მოქმედებები დაიწყო. აქ თავმოყრილი იყო საქართველოს სამხედრო ნაწილები გენერალ ბალო მაყაშვილის ხელმძღვანელობით: "გენერალი ბალო მაყაშვილი იყო იმ დივიზიის მეთაური, რომელსაც მიმდინარე წლის დასაწყისიდან მესხეთისა და მისი დედაქალაქის, ახალციხის დაცვა დაევალა... 39-40 დღის განმავლობაში უდიდესი განსაცდელი გადაიტანა ახალციხემ", ვკითხულობთ 1918 წელს გამოცემულ გაზეთ "სახალხო საქმის" ივლისის ნომერში.
1918 წლის მუდროსის ზავით, ნოემბერ-დეკემბერში თურქეთმა თავისი ჯარის ნაწილები ბათუმიდან გაიყვანა და მისი ადგილი ქართულმა არმიამ დაიკავა. მიუხედავად ამისა, თურქეთი მაინც ცდილობდა გავლენის შენარჩუნებას. საამისოდ საიმედო დასაყრდენს წარმოადგენდა სერვერ ბეგ ათაბაგი, რომელმაც ჯერ ყარსის, ხოლო შემდეგ სამხრეთ-დასავლეთ კავკასიის მთავრობა ჩამოაყალიბა და ხალხს ოსმალეთის ერთგულებისკენ მოუწოდა. 1918 წლის 3 დეკემბერს საქართველოსა და ოსმალეთს შორის დადებული სამშვიდობო ხელშეკრულების თანახმად, თურქეთის ჯარებმა დატოვეს ახალციხისა და ახალქალაქის მაზრები.
ამ ფაქტთან დაკავშირებით გაზეთ "სახალხო საქმეში" ვკითხულობთ: "წუხელის ოსმალებმა... სერვერ ბეგ ქობლიანსკის მეთაურობით ცეცხლი წაუკიდეს თოფ-იარაღს და სახელმწიფო ნივთებს... დილით აჭარისკენ გაიპარა სერვერ ბეგი". დაცლილი მაზრების დაკავება და იქ წესრიგის დამყარება კვლავ ბალო მაყაშვილს დაევალა. 4 დეკემბერს საქართველოს სამხედრო სამინისტროს სახელზე მიღებულ ტელეგრამაში ნათქვამია: "ღენერალ მაყაშვილის ნაწილი უკვე შევიდა ახალციხისა და ახალქალაქის მაზრებში. მოსახლეობა დიდი აღტაცებითა და სიხარულით ეგებება". გაზეთი "საქართველო" იუწყება: "რესპუბლიკის ჯარები შევიდნენ ახალციხე-ახალქალაქში და შემოუერთეს საქართველოს მისი უმართებულოდ მიხვეჭილი ნაწილები".
ამგვარი მიღწევის შემდეგ საქართველოს მთავრობამ სამხედრო უწყებას უფლებები შეუკვეცა და მესხეთ-ჯავახეთის დაკავებიდან ორი დღის შემდეგ აქ საგანგებო რწმუნებულად ლეო რუხაძე დანიშნა, ხოლო ახალციხის მაზრის კომისრად - ჰაიდარ აბაშიძე. ამ ყველაფერს კარგი არაფერი მოჰყოლია, რადგან ადგილობრივი მოსახლეობა მეტად უარყოფითად განეწყო ახალი მოხელეების მიმართ. ამის შესახებ გაზეთ "სახალხო საქმეში" ვკითხულობთ: "საქართველოს ჯარების შემოსვლის შემდეგ ახალციხე-ახალქალაქის მაზრებში დაარსდა საგენერალგუბერნატორო, მაგრამ არ გასულა ორი კვირა და ეს თანამდებობა გაუქმდა... ამის შემდეგ გენერალ-გუბერნატორის თანამდებობის ძალაუფლება ახალციხის მაზრაში გადავიდა მაზრის კომისრის ჰაიდარ აბაშიძის ხელში". მოსახლეობას დიდი იმედი ჰქონდა, რომ ეს უკანასკნელი მოაგვარებდა ბევრ პრობლემას, თუმცა "ასეთი რამ არ მოხდა იმიტომ, რომ ჰაიდარ აბაშიძემ თავისი კაბინეტის მეტი არა იცის-რა, რომლის კარზეც უწერია: "მთხოვნელებს ვიღებ 12 საათიდან 2 საათამდე"-ო... დანარჩენ დროს კი პარტიულ მუშაობაში და სოციალ-დემოკრატების ბიუროში ატარებს", - ვკითხულობთ გაზეთში.
ამასობაში სომხეთი მომენტს ელოდა, რათა შეტევა წამოეწყო საქართველოს წინააღმდეგ და ეს დღეც დადგა. 1918 წლის 7 დეკემბერს სომხეთის შეიარაღებულმა რაზმებმა დაიკავეს სანაინისა და ალავერდის ტერიტორიები; 8 დეკემბერს მოშალეს სარკინიგზო ხაზი. ამის შემდეგ სომხეთის მთავრობამ საქართველოს მთავრობას წაუყენა ულტიმატუმი, დაეტოვებინათ ახალქალაქისა და ბორჩალოს მაზრები. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შეიარაღებულ ძალებს დაევალა სომხეთის მიერ დაკავებული ტერიტორიების გათავისუფლება. გენერალ აბელ მაყაშვილისა და მისი გვარდიის, აგრეთვე ქართული არმიის თავდადებამ შედეგი გამოიღო. ჯავახეთში სომხეთის ჯარი დამარცხდა. ამ წარმატების შემდეგ მან მიიღო ბრძანება, დაკავებული ტერიტორია დაეცვა და მტერს მეტად აღარ გადევნებოდა.
ამ დროს კონფლიქტში ჩაერია ინგლისის მხედრობის ამიერკავკასიის სარდლობა, რომელმაც მოითხოვა, საქართველოს ჯარებს დაეტოვებინათ ახალქალაქისა და ბორჩალოს მაზრები, რომლებსაც საზავო კონფერენციამდე თავად დაიკავებდა, თუმცა საქართველოს მთავრობის დაჟინებული მოთხოვნით, ახალქალაქის მაზრაში შენარჩუნდა ქართული ადმინისტრაცია, ხოლო ბორჩალო ნეიტრალურ ზონად გამოცხადდა.
აზერბაიჯანის სამხედრო
სამსახურში გადასვლა
1919 წლის იანვრის ბოლოს სერვერ-ბეგმა და მისმა მოსახლეობისგან შეკრებილმა რაზმებზე დაიწყეს თავდასხმა ქართველ მოსახლეობაზე, დაიკავეს რამდენიმე სოფელი და ხალხის ნაწილის აჯანყებაც მოახერხეს. მდგომარეობა იმდენად გართულდა, რომ გენერალი მაყაშვილი იძულებული გახდა, თავისი ძალებით უკან დაეხია, რის შემდეგაც იგი გადააყენეს და გენერალ გიორგი მაზნიაშვილით ჩაანაცვლეს. როგორც გაზეთ "სახალხო საქმეშია" ნათქვამი: "ლეო რუხაძემ და მისმა დამქაშებმა დიდი ხანია ნიშანში ამოიღეს იგი (აბელ მაყაშვილი. - ავტ.) და გადააყენეს კიდეც სამსახურიდან, მაგრამ ჩვენ ღრმად ვართ დარწმუნებულნი, რომ ჯარის უკან დახევაში დიდი დანაშაული მიუძღვით სანჩო-პანჩო სოციალ-დემოკრატებს, ვიდრე გენერალ მაყაშვილს".
მაზნიაშვილის მონდომების მიუხედავად, მან რაიმეს შეცვლა ვერ მოასწრო: მთავრობამ მალე გაიწვია და მის ადგილას გენერალი გიორგი კვინიტაძე დანიშნა, რომელმაც ახალციხისა და ახალქალაქის მაზრების კვლავ საქართველოსთვის დაბრუნება შეძლო.
გენერალი მაყაშვილი თბილისში დაბრუნდა და შალვა მაღლაკელიძემ, რომელიც იმხანად თბილისის გენერალ-გუბერნატორი იყო, ის თბილისის კომენდანტად დანიშნა. მაყაშვილის დიდი მონდომებისა და შრომის მიუხედავად, ფაქტია, რომ სამთავრობო წრეებმა აიძულეს მაღლაკელიძე და გენერალს დაკავებული პოსტი დაატოვებინეს, ფართო რეორგანიზაციის შემდეგ კი მისთვის მხოლოდ ათასეულის უფროსის ადგილი გაიმეტეს. მაყაშვილმა ეს შეურაცხმყოფელ დაქვეითებად ჩათვალა და აზერბაიჯანის ჯარში შესვლა არჩია, სადაც პირველი ქვეითი დივიზიის უფროსის მოადგილედ დაინიშნა. 1920 წლის მარტში მაყაშვილი დააწინაურეს და განჯის გარნიზონის ხელმძღვანელობა ჩააბარეს.
ამიერკავკასიის ანექსია
1920 წლის აპრილის მიწურულს ბოლშევიკურმა რუსეთმა კავკასიის გასაბჭოების ოპერაცია დაიწყო. მე-11 წითელმა არმიამ დაიკავა ბაქო და აზერბაიჯანში საბჭოთა ხელისუფლება გამოაცხადა. აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ ბოლშევიკებთან ბრძოლაში დახმარება სთხოვა საქართველოს, თუმცა წითელი არმიის სწრაფმა წინსვლამ ყველანაირი იმედი გააქარწყლა. მიმდინარე სასაზღვრო ბრძოლების პარალელურად, აჯანყება მოეწყო თავად აზერბაიჯანშიც. განჯაში კომუნისტური ოკუპაციით უკმაყოფილო აზერბაიჯანელმა სამხედროებმა შეიარაღებული გამოსვლა მოაწყვეს და ქალაქში მდგარი წითელი არმიის ნაწილები გაანადგურეს. ბალო მაყაშვილს ბრძოლებში მონაწილეობა არ მიუღია. აჯანყების ჩასახშობად ბოლშევიკებს ორი კვირა დასჭირდათ. გაზეთ "ერთობის" მაისის ნომერში ვკითხულობთ: "ქალაქიდან დიდი სროლის ხმა ისმოდა. სადგურთან ომის ნამდვილი სურათი გადაგეშლებოდათ თვალწინ: მიდიოდნენ წითელარმიელები "ცეპით", უფროსები იძლეოდნენ განკარგულებებს, აქა-იქ შეხვდებოდით დახოცილებსა და დაჭრილებს".
გენერალ მაყაშვილს ამის შემდეგ საქართველოში დაბრუნება სურდა, თუმცა შექმნილი ვითარებიდან გამომდინარე ვერ მოახერხა. ბოლშევიკებმა რეპრესიები დაიწყეს. განჯაში სახალხოდ დახვრიტეს აჯანყების მონაწილეთა დიდი ნაწილი. ციხეში სვამდნენ აზერბაიჯანის არმიის ოფიცრებსა და მაღალჩინოსნებს. ამას ვერც აბელ მაყაშვილი გადაურჩა.
გაზეთ "საქართველოს რესპუბლიკის" 1920 წლის ივნისის ნომერში აღნიშნულია: "ქართველ სამხედრო მოსამსახურეთა მდგომარეობა აზერბეიჯანში ძლიერ მძიმეა. მათი რიცხვი უდრის 200 კაცს. ქართველ ოფიცრებს წინადადება მისცეს, წასულიყვნენ აზერბეიჯანის ფრონტზე, რის შემდეგ დაჭერილ იქნა 40 კაცამდე. სხვათა შორის, დაიჭირეს აზერბაიჯანის ჯარში მომსახურენი გენერლები ჩხეიძე და მაყაშვილი". ეს უკანასკნელი შეესწრო ქართველი ჯარისკაცების დაპატიმრებას და დამცირებას. ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევის დროს, როდესაც კომუნისტებმა საქართველოს მისიის წარმომადგენელ დგებუაძეს ქუჩის გვა დააწყებინეს, მაყაშვილს გულმა ვერ მოუთმინა და მოძალადეებს შეეპასუხა: "ნება არა გაქვთ საქართველოს დიპლომატიურ წარმომადგენელს ქუჩა აგვევინოთ! მაგ საქმეს მე არ შევასრულებ როგორც ჯარისკაცი".
მაყაშვილს ბრალად ედებოდა აქტიური ბრძოლა ბოლშევიკების წინააღმდეგ "მუსავატელების" მთავრობის დროს და აგრეთვე საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ ქალაქ განჯაში მოწყობილ აჯანყებაში აქტიური მონაწილეობა, რაც სიმართლეს არ შეესაბამებოდა. გენერალ ბალო მაყაშვილს სიკვდილით დასჯა მიესაჯა 12 ივნისს და 17 ივნისის ღამეს იგი სისრულეში მოიყვანეს. "კომუნისტების ეს ბარბაროსული საქციელი არ გვიკვირს, ეს მათი თანდაყოლილი თვისებაა", წერდა გაზეთი "სახალხო საქმე".
თავდაპირველი ცნობებით, გენერალი აბელ მაყაშვილი დახვრიტეს, ისევე როგორც სხვა სიკვდილმისჯილები, თუმცა შემდეგ გაირკვა რომ მას ხელ-ფეხი შეუკრეს და კასპიის ზღვაში ჩაახრჩვეს. ეს ალბათ საბჭოთა რუსეთის მხრიდან სიმბოლური "ჟესტი" იყო იმ სიტყვების დასამტკიცებლად, რომელსაც ხშირად იმეორებდა: "კასპიის ზღვა ეკუთვნის რუსეთს".
ქართულ პრესაში ამ ამბის შესახებ დიდი ხნის განმავლობაში იბეჭდებოდა სტატიები. აღსანიშნავია გაზეთი "ერთობა", სადაც მწვავედ არის გაკრიტიკებული ყოფილი სამხედრო მინისტრის, გრიგოლ გიორგაძის სიტყვა გაზეთ "ახალი სხივიდან", სადაც ის პილატე პონტოელის როლში აყენებს საკუთარ თავსა და სხვა მაღალჩინოსნებს, რომლებიც უშუალო მონაწილენი იყვნენ რეორგანიზაციისა, რის შემდეგაც აბელ მაყაშვილი იძულებული გახდა აზერბაიჯანში წასულიყო; გიორგაძის ეს პოზიცია სრულიად მიუღებელი და გულგრილია. საგარეო საქმეთა სამინისტროს მომხდართან და სხვა გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებითაც პასუხს სთხოვდნენ გაზეთ "სახალხო საქმეშიც".
გაზეთ "ერთობის" 1920 წლის 25 ივლისის ნომერში ვხვდებით ვრცელ ტექსტს, სადაც საქართველოს დამფუძნებელი კრების პრეზიდიუმის მდივანი ქრისტინე შარაშიძე დიდი სითბოთი გადმოსცემს აბელ მაყაშვილის ბუნებასა და მის დამსახურებებს საქართველოს წინაშე: "...ჯერ კიდევ ძველი რუსეთის ჯარის დაშლამდის მოიხვეჭა მან "სანგრის გენერლის" (окопный генерал) სახელი თავისი სიმამაცით და ჯარისკაცებთან დაახლოებით... მისი პირადი სიმამაცის წყალობით შევინარჩუნეთ ჩვენ მესხეთის ნაწილი, როცა ბათუმი დავკარგეთ... გენერალმა მაყაშვილმა პირნათლად მოიხადა ვალი საქართველოს წინაშე - დაუზოგავად ამსახურა მას თავისი გამოცდილება და მამაცური ხმალი. თუ ბრძოლის ველზე სიკვდილით არა, საგმირო საქმეებით ხომ მაინც მიანიჭა სიცოცხლე და უკვდავება მშობელ ქვეყანას".
გვანცა ტვილდიანი
ჟურნალი "ისტორიანი",#104
წყარო https://www.kvirispalitra.ge/istoriani/57932-ithqva-rom-generali-dakhvrites-thumca-shemdeg-gairkva-rom-khelfekhshekruli-kaspiis-zghvashi-daakhrchves-general-mayashvilis-thavdadeba.html
