საპატრიარქოს უწყებანი N1, 6-12 იანვარი 2011წ. გვ. 17

მიტროპოლიტი იოანე (მაყაშვილი) 1743-1837 წწ

მიტროპოლიტი იოანეს ფრესკა ბოდბის მონასტერში.

მიტროპოლიტი იოანე, ერისკაცობაში იოანე ომანის ძე მაყაშვილი, 1743 წელს (ბაგრატ ბატონიშვილის წარწერის თანახმად, დაიბადა 1740 წელს) კახეთში, თავადის ოჯახში დაიბადა. მაყაშვილები წარმოშობით სოფელ იყალთოდან იყვნენ, სადაც ახლაც არის შემონახული მათი საგვარეულო ციხე-დარბაზი, კარის ეკლესიითურთ. მშობლებმა იგი სიყრმიდანვე, 1740 წელს აღსაზრდელად მიაბარეს სიწმინდითა და ასკეტური ცხოვრებით განთქმულ რუსთაველ მღვდელმთავარ იოსებს (ჯანდიერი), რომელიც კათოლიკოს ანტონ  I-ის განდევნის შემდეგ –- 1756- 1764 წლებში - მართავდა საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელ ეკლესიას. ნეტარმა კათოლიკოსმა იოანე პატარაობიდანვე შეაჩვია მკაცრ და ასკეტურ ცხოვრებას. გარდა ამისა, საფუძვლიანად შეასწავლა წმინდა წერილი, გალობა და საეკლესიო ტიპიკონი, საფილოსოფოსო და სამეცნიერო საგნები. წმინდა ადამიანთან თანაცხოვრებამ, ღამისთევის მსახურებებზე ხშირმა დგომამ და ბერულმა ცხოვრებამ ახალგაზრდა მორჩილს ძლიერი და მებრძოლი სული ჩამოუყალიბა. 1764 წელს ანტონ I-ის რუსეთიდან დაბრუნების გამო, კათოლიკოსმა იოსებმა თავისი ნებით დაუტევა თანამდებობა და ხარჭაშნელის კათედრაზე დაინიშნა. მან თავის კრებულში იახლა იოანეც, მალევე ჩოხაც უკურთხა და დიაკვნად დაასხა ხელი. გარეჯის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის მონასტერში მოღვაწე ცნობილი ბერი და მწერალი გაბრიელ მცირე (შერაცხულია წმინდათა დასში საქართველოს ეკლესიის მიერ) თავის „ღვთივსულიერნი თხრობანში“ გადმოგვცემს: „ვითარმედ სალმობიერ ვიქმენო ძლიერად სენითა მით მუცლის სიმსივნითა და ესევითარად აშთობდა, რომელ არღარა ძალ-ედვა სულთქმაი. შევიდა არხიერი იგი და იხილა სენი და შეელმა გულსა მისსა ხოლო მდებარემან აღიხილნა თუალნი და შეადგნა საწყალობელად და არღარა ჰქონდა სიტყუაი და რეცა წამისყოფით ლოცვასა ევედრებოდა. მეყსეულად დაუტევა უძლური იგი მღუდელმთა- ვარმან და შევიდა სალოცველსა თვისსა და ილოცა მხურვალედ და მერმე შევიდა მუნვე სნეულისა თანა და ჰრქუა, მასმიესო თხილის ჯოხისა ნახშირი კეთილ არს ეგევითარისა სალმობისათვის. და შედო ცეცხლსა კვერთხი თვისი, რომელიცა იყო თხილისა, და ვითარცა დაიწო და ნახშირ იქმნა, მოიღო ხელითა თვისითა, გალესა წყალსა შინა, ჯვარი დასახა და მიუპყრა პირსა მის მდებარისასა, და ვითარცა შესუა, მეყსეულად სიმსივნე იგი დაცხრა და შემდგომად სამისა დღისა ზე აღსდგა ქვემდებარე იგი და ადიდებდა ღმერთსა და წმიდისა მის ლოცვასა ჰმადლობდა ეს თვით მან იოანე მომითხრა, რომელ აწ მიტროპოლიტ არსო“, -– ამთავრებს გაბრიელ მცირე.

1770 წელს გარდაიცვალა მეუფე იოსები და სულიერი მოძღვრის გარეშე დარჩენილი მამა იოანე გარეჯის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის მამათა მონასტერში გადავიდა სამოღვაწეოდ. მთავარდიაკონი იოანე მაყაშვილი იხსენიება 1774 წლის 1 ოქტომბრით დათარიღებულ ნათლისმცემლის მონასტრის ერთ-ერთ სიგელში. 1776 წელს ამავე მონასტრის წინამძღვარმა, არქიმანდრიტმა ექვთიმემ (მჭედლიშვილი) იგი ბერად აღკვეცა. მალევე ნინოწმინდელმა

საპატრიარქოს უწყებანი N1, 6-12 იანვარი 2011წ. გვ. 18

 მიტროპოლიტმა საბამ (ტუსიშვილი) მღვდლად დაასხა

ხელი. XVIII საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისში კათოლიკოსმა ანტონ I-მა არქიმანდრიტის წოდება მიანიჭა. 1784 წლის 20 მარტს გარდაიცვალა ნინოწმინდელი მიტროპოლიტი საბა. ამავე წელს კათოლიკოსმა ანტონ I-მა არქიმანდრიტ იოანეს ეპისკოპოსად დაასხა ხელი და ნინოწმინდის ეპარქია ჩააბარა. 1785 წლის საბუთით ის უკვე იხსენიება ამ კათედრის მღვდელმთავრად. ამ სიგელის მიხედვით -– „არქიმანდრიტები, სამღვდელო და საერო პირები აღთქმას და პირობას სდებენ უქმე დღის გაუტეხაობის შესახებ“.

მიტროპოლიტი იოანე (მაყაშვილი) ქართველ სახელოვან მღვდელმთავართა ტრადიციის გამგრძელებელი იყო; ის გახლდათ ძლიერი პიროვნება, შორსმჭვრეტელი, უხვი და მოწყალე იერარქი. იგი აქტიურ როლს ასრულებდა როგორც საეკლესიო, ისე საერო ცხოვრებაშიც. დიდი მატერიალური და ფინანსური დახმარება გაუწია მეუფე იოანემ გარეჯის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის მონასტერს. მან

მნიშვნელოვანი სამუშაოები ჩაატარა აქ. გაამაგრა და გაამშვენა სავანე, ააგო პალატები, სამრეკლო და კოშკი. 

საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დაცულია 1791 წელს გადაწერილი კრებული, სადაც

მოხსენიებულია მეუფე იოანეს სახელი, როგორც ამ მონასტრის მმართველისა. კრებული გადაუწერია მონაზონ ზაქარიას (მაყაშვილი), არქიმანდრიტ გერონტის (სოლოღაშვილი) დაკვეთით: „მე უღირსმან ხუცეს-მონაზონმან სოლოღაშვილმან გერონტი აღვაწერინე წიგნი ესე ჩემსა სულიერსა ძმასა ახლად მონაზონს ზაქარიას უდაბნოსა გარესჯისასა, ნათლისმცემლის მონასტერში, სულისა ჩემის საოხად და ძმათა ჩემთა –– აღათონისა და იოანესსა. ვინც მიემთხვეოდეთ ამას, ლოცვასა ჰყოფდეთ ჩემ ცოდვილისათვის, წმინდანო მამანო. მეფობასა მეორესა ირაკლისსა, პატრიარხობასა ძისა მისისა, მეორისა ანტონისსა, ჟამსა ამას მწყსიდა მონასტერსა ამას ყოვლად სამღვდელო ნინოწმინდელი მაყას ძე იოანე, მისთვისცა ხსენებასა ყოფდეთ, მამანო. დასაბამითგან წელთა ათშვიდიათას ორას ოთხმეოც და ათცხრამეტსა. ქრისტეს აქათ ჩღჟა, თვესა მაისსა ბ“. 1794 წელს კათოლიკოსმა ანტონ II-მ ეპისკოპოსი

იოანე ბოდბის კათედრაზე გადაიყვანა და მიტროპოლიტის წოდება მიანიჭა. იმჟამად ბოდბის მამათა მონასტერში, რომელიც ასევე მლვდელმთავრის რეზიდენციაც გახლდათ, მოქმედებდა საეკლესიო სასწავლებელი. მეუფე იოანე განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა ამ სასწავლებელს. 

მისი უშუალო ხელმძღვანელობით მრავალმა ახალგაზრდამ მიიღო განათლება, რომელთაგან ბევრი შემდგომში გამოჩენილი საზოგადო მოღვაწე გახდა. მათ შორის გამოვყოფდით: მღვდელ-მონაზონ ფილადელფოსს (კიკნაძე), რომელიც თვითონვე აკურთხა, შემდეგ კი რუსეთში გაგზავნა კათოლიკოს ანტონ II-თან. მიტროპოლიტ იოანეს რჩევით, მღვდელმა იოანე დოდაშვილმა თავისი ვაჟი.– სოლომონი სასწავლებლად რუსეთში გაუშვა. 1831. წელს მან წმინდა ნინოს მონასტერში დიაკვნად ნამყოფ გლეხს, ტალიაშვილს სარეკომენდაციო წერილი გაატანა თბილისში, სოლომონ დოდაშვილთან, რათა იგი პეტერბურგში სასწავლებლად გამგზავრებაში დახმარებოდა. ასე რომ, მეუფე იოანე ბევრს უმართავდა ხელს, რათა ჯეროვანი განათლება მიეღოთ.

ბოდბელი მიტროპოლიტი იოანე სამეფო ოჯახთან დაახლოებული პირი ჩანს. ბატონიშვილი იოანე

თავის ნაშრომში მის შესახებ წერდა: „ბოდბელი მაყაშვილი იოანე აღიზარდა ნათლისმცემლის მონასტერსა

შინა და მერე მეფისა ირაკლისაგან დაიდგინა ბოდბელად. ესე გამოცდილია საღმრთოთა წერილთა შინა.

ამან იღვაწა კეთილად ეკლესიასა თვისსა ზედა და აღუშენნა კარგნი შენობანი, უმუშაკნა ვენახი და კეთილად ჰმწყსიდა სამწყსოსა თვისსა“. 1798 წლის 22 თებერვალს ქართლ-კახეთის ახალმა მეფე გიორგი

XII-მ თელავში, მამამისის, მეფე ერეკლე II-ის პანაშვიდი სამ მღვდელმთავარს გადაახდევინა -– იოანე ბოდბელს, სტეფანე რუსთველს (ჯორჯაძე) და ნინოწმინდელ მიქაელს (ინასარიძე). შემდგომ წლებში მეუფე იოანეს ირანში გაქცეულ ალექსანდრე ბატონიშვილთან ჰქონდა ურთიერთობა, რისთვისაც გიორგი XII-ს იგი შეურისხავს. ამ ამბავს ცნობილი ისტორიკოსი  პლატონ იოსელიანი ასე გადმოგვცემს: „ამასვე დროსა იგდეს ხელსა თადია ჩოლოყაშვილთან მოწერილი წერილი თვით მეფის ძის ალექსანდრესაგან და ესრეთვე იოანე ბოდბელთან, მაყაშვილთან, რომელმანცა მიმალა, თუმცა სცნო მეფემან. იოანე ბოდბელსა მიეწერა საყვედურითი წერილი ესრეთისა სიტყვებითა, რომელ მოიყვანა ძრწოლასა და შიშსა ყოვლადი კახეთი. „ორგული მეფისა და გამტეხი ფიცისა, არღაა მწყემსი ეკლესიისა –– მისწერა კათოლიკოსმან ანტონი, სიტყვა და თქმა მეფისა –– თვით განიკვეთ ესრეთითა მოქცევითა თავსა შენსა ხარისხიდგან შენისა. ნუ მიმიყვან იქამდინ, აღვასრულო იგივე სასჯელი, რომლითაცა დაისაჯა ორგული მეფისა როსტომისა კათოლიკოსი დიასამიძე“. შეკრთომილი ბოდბელი თვით მოვიდა ქალაქსა, წარდგა მეფესთან და მოითხოვა ბოდიში და მიტევება ბრალისა. მიაწერა ბრალი თვით ძმასა მისსა

მეფის ძეს ალექსანდრეს, რომელმანცა მოსწერა წერი-

საპატრიარქოს უწყებანი N1, 6-12 იანვარი 2011წ. გვ. 19

ლი უქმად და ყურუგდებელად დარჩენილი. ეს ამბავი მიამბო მეფის ძემან თეიმურაზ“. იგივე პლატონ

იოსელიანი ხსენებული ნაშრომის ბოლოს დართულ შენიშვნებში ასე ახასიათებს მიტროპოლიტ იოანეს:

„ამას არ უყვარდა მეფე გიორგი და მარადის მოიხსენებოდა არაკეთილად. იყო ორგული მეფისა, თუმცა

მიმალული. ძმასა მისსა ალექსანდრესთან აქვნდა იდუმალ მიწერ-მოწერა. ღრმად მოხუცი გარდაიცვალა 1837 წელსა. იყო დიდი პურადი, დიდი ეკლესიათა ძველთა განმაახლებელი. დიდად მეცადინეობდა, _შემდგომად თვისსა ყოფილიყო ვინდრე  მღვდელმთავრად ბოდბეს და ვერავის დააჯერა. მრავალი ვიცი მისგან ძველი ამბავი და მრავალი მაქვნდა მასთან ბაასი მრავალთათვის  საგანთა“.

1811 წლის ალწერით აღმოსავლეთ საქართველოში იმჟამად არსებული 13 კათედრიდან ბოდბის ეპარქიას ყველაზე მეტი კომლი ჰყავდა (729). მეუფე იოანემ თავისი მრავალმხრივი საქმიანობით ადრევე მიიპყრო რუსების ყურადღება და 1811 წლის 14 ივლისს წმინდა სინოდმა იგი ალავერდისა და კახეთის ეპარქიის მლვდელმთავრად დანიშნა, რომელსაც 1814 წლის 30 აგვისტომდე მართავდა. ამავე პერიოდში დაჯილდოვდა იგი წმინდა ანას | ხარისხის ორდენით.

1814 წლის 30 აგვისტოდან სიღნაღისა და ქიზიყის ეპარქიის მმართველია. 1818 წლის 28 დეკემბერს გაერთიანდა სიღნაღისა და ქიზიყის, ალავერდისა და თელავის ეპარქიები და მმართველად მიტროპოლიტი

+ 7 იოანე დაადგინეს. 1828 წელს ალავერდისა და თელავის ეპარქია გაუქმდა და მიტროპოლიტი იოანე ისევ