ბაგრატიონი პეტრე ივანეს ძე (1765-12 სექტემბერი 1812), ინფანტერიის გენერალი (1809), 1812 წელს

II არმიის სარდალი, „წმ. ალექსანდრე ნეველის“ (1799), „წმ. გიორგის“ II ხარისხის (1806), „წმ. ანდრია პირველწოდებულის“ ორდენები (1808) და „წმ. გიორგის“ ოქროს იარაღი (მამაცობისათვის 1807); 

„რუსეთის გენერლებს შორის ყველაზე მეტად ერთი მაფიქრებს. ესაა ბაგრატიონი“

(ნაპოლეონ ბონაპარტი)

Багратион (Богратион) Пётр Иванович, князь  (1769 – 12.09.1812) ბაგრატიონი მონაწილეობდა კავკასიის მთიელთა წინააღმდეგ ბრძოლებში. მან ასევე თავი გამოიჩინა 1787-1791 წლებში რუსეთ-ოსმალეთის ომის დროს. 1793-1794 წლებში მონაწილეობდა პოლონეთის კამპანიაში. 1799 წელს მონაწილეობდა ალექსანდრე სუვოროვის ლაშქრობებში იტალიასა და შვეიცარიაში. საფრანგეთთან 1805-1807 წლების ომში განსაკუთრებით თავი გამოიჩინა სოფ. შენგრაბენთან. მან 6-ათასიანი რაზმით შეაჩერა ფრანგთა 30-ათასიანი არმია. ბაგრატიონმა თავი გამოიჩინა აგრეთვე აუსტერლიცის, პროისიშ-აილაუსა და ფრიდლანდის ბრძოლებში. 1808-1809 წლებში მონაწილეობდა შვედეთთან ომში, სარდლობდა 21-ე დივიზიას. 1809-1810 წლებში მარტამდე სარდლობდა მოლდავეთის არმიას რუსეთ-ოსმალეთის ომში. 1811 წლის აგვისტოდან სარდლობდა პოდოლსკის არმიას, 1812 წლის მარტიდან — II დასავლეთის არმიას. ბოროდინოს ბრძოლაში იგი სარდლობდა რუსეთის არმიის მარცხენა ფრთას. ბრძოლის დროს მძიმედ დაიჭრა და მას გამოეთიშა. გარდაიცვალა სოფელ სიმში. დაკრძალეს იქვე, 1839 წელს კი ბოროდინოს ველზე გადაასვენეს.

მისი პაპა ალექსანდრე იყო ვახტანგ VI-ის ძმის იესეს შვილი. მეფე იესეს სიკვდილის შემდეგ მაჰმადიანი ალექსანდრე (ისაკ–ბეგის სახელით) თეიმურაზსა და ერეკლეს ებრძოდა, თუმცა შემდეგ თეიმურაზის მეცადინეობით ის მოინათლა და ეწოდა ალექსანდრე. ის ყიზლარში დასახლდა 1759 წელს. ალექსანდრეს შვილი და პეტრეს მამა ივანე რუსეთის არმიის პოლკოვნიკი იყო. მას ჰყავდა კიდევ ორი შვილი: რომანი (რევაზი) და ალექსანდრე.

ადრეული კარიერა

პეტრე სანქტ-პეტერბურგში ცხოვრობდა მამიდა ანა გოლიცინასთან. სწორედ მამიდის წყალობით მასზე შეიტყო გრიგოლ პოტიომკინმა, რომელმან 1782 წლის 21 თებერვალს (4 მარტი)^[2] 17 წლის ბაგრატიონს სამხედრო სამსახური დააწყებინა ასტრახანის ქვეითთა პოლკში სერჟანტად. 1783 წელს მან პირველად მიიღო მონაწილეობა სამხედრო ოპერაციაში ჩეჩნების წინააღმდეგ ბრძოლაში. 1785 წელს ჩეჩნებთან ბრძოლაში ის ტყვედ ჩაიგდეს, მაგრამ შემდეგ გაათავისუფლა მანსურ მაგომამ პეტრეს მამის ხათრით, რომელიც მათ ადრე ბევრჯერ დახმარებიათ. ამ ოპერაციების შემდეგ მისი პოლკი გაერთიანდა ტომსკის ქვეითთა პოლკთან და დაერქვა კავკასიის მუსკეტერთა პოლკი. 1787—1791 რუსეთ-ოსმალეთის ომის დროს თავი გამოიჩინა ოჩაკოვის სიმაგრის აღებაში (6 (17) დეკემბერი, 1788), რისთვისაც კაპიტნის ჩინი დაიმსახურა. 1792 წლამდე ის ისევ კავკასიაში იბრძოდა. 1793 წელს მან მიიღო პრემიერ−მაიორის ჩინი კიევის კავალერიის პოლკში სამსახურისას. 1794 წელს ის პოლონეთში მეთაურობდა ერთ-ერთ ესკადრონს სუვოროვის არმიაში. ის მონაწილეობდა სედლეცთან გამართულ ბრძოლაში. მან ასევე თავი გამოიჩინა ბროდთან, სადაც ათასი პოლონელი დაამარცხა და მათგან 250 კაცი და ერთი ზარბაზანი ჩაიგდო ხელში. ამ გამარჯვებას მოჰყვა მისი კარიერული წინსვლა: საკუთრივ ამ ბრძოლის გამო ის 1794 წლის 15 (26) ოქტომბერს ვიცე-პოლკოვნიკი გახდა. 1798 და 1799 წლებში კი ჯერ პოლკოვნიკის შემდეგ კი გენერალ-მაიორის სამხრეები დაიმსახურა.

1798 წლის მიწურულს ინგლისმა, ავსტრიამ, თურქეთმა, ნეაპოლის სამეფომ და რუსეთმა შეკრეს კოალიცია საფრანგეთის წინააღმდეგ იტალიის ტერიტორიების გამოსახსნელად. შეთანხმების მიხედვით საფრანგეთის წინააღმდეგ გასალაშქრებლად ჯარი გამოჰყავდათ ავსტრიას და რუსეთს, მის ფინანსურ უზრუნველყოფაზე კი ინგლისი ზრუნავდა. არმიის მთავარსარდლად დაინიშნა ალექსანდრე სუვოროვი. სუვოროვმა ბაგრატიონი ავანგარდის მეთაურად დანიშნა. არმია ჯერ ვენაში ჩავიდა, შემდეგ კი ჩრდილოეთ იტალია გაათავისუფლა. 1799 წლის 10 (21) აპრილს ბაგრატიონმა ბრეშის ციხესიმაგრეს შეუტია. აქ ერთხელ მსუბუქად დაიჭრა, მაგრამ ბრძოლის ველი არ მიუტოვებაი და საბოლოოდ პირველი გამარჯვებაც მოიპოვა. ავანგარდმა საერთოდ ათასზე მეტი ტყვე და 46 ზარბაზანი ჩაიგდო ხელში[3] ამ გამარჯვების გამო მოწონება დაიმსახურა სუვოროვისგან. მან იმპერატორს პატაკით მიწერა:

„…გენერალ-მაიორ ბაგრატიონს, ვიცე–პოლკოვნიკ ლომონოსოვსა და მაიორ პოზდნევს (ბაგრატიონის ავანგარდში შემავალი სამხედრო ნაწილების უფროსები) ვაქებ ციხე სიმაგრის აღებისას გამოჩენილი სიმარდის, არაჩვეულებრივი თავგამოდებისა და გულმოდგინებისათვის

ამ პატაკს მოჰყვა პეტრეს წმინდა ანას პირველი ხარისხის ორდენით დაჯილდოება. 14-16 (25-27) აპრილს სუვოროვმა მდინარე ადასთან გაანადგურა ფრანგების არმია. ადასთან გამართული ბრძოლების დროს ბაგრატიონმა აიღო ბერგამო, შემდეგ კი ქალაქ ლეკოსთან დაამარცხა გენერალ სერიურიეს დივიზია. 1799 წლის 6-8 (17-19) ივნისს ბაგრატიონმა თავი გამოიჩინა მდინარე ტრებთან გამართულ ბრძოლაში. ბრძოლა სუვოროვის გამარჯვებით დამთავრდა და ფრანგებმა 18000 კაცი დაკარგეს, მოკლულთა, დაჭრილთა და ტყედ ჩავარდნილთა სახით. ბრძოლის დროს ბაგრატიონი მეორედ დაიჭრა. 4 (15) აგვისტოს რუსებსა და ფრანგებს შორის ბრძოლა ნოვისთვის, რომელიც კვლავ სუვოროვის გამარჯვებით დამთავრდა. ფრანგების გენერალი, ჟუბერი შეტაკების დროს დაიღუპა. ბრძოლაში ბაგრატიონმა თავისი სიმამაცე და მოხერხებულობა კიდევ ერთხელ დაამტკიცა. სუვოროვმა ამ წარმატებებისთვის ბაგრატიონი კიდევ ერთხელ შეაქო საკტ-პეტერბურგში გაგზავნილ ბარათში.

„იერიშზე გადასული არმიის მარცხენა ფრთაზე გენერალ-მაიორმა ბაგრატიონმა ექვსი ბატალიონითა და კაზაკთა ორი პოლკით დაიკავა გენუის ციხე-სიმაგრე ნოვოი, სადაც მან ხელთ იგდო დიდი რაოდენობის ნადავლი, ყუმბარები, ბირთვები და სხვა საარტილერიო მარაგი, აგრეთვე ლაფეტები და სავაზნე ყუთები, რაც მან სამოცდაათი საზიდარით გამოგზავნა ჩვენთან“

იტალიის კამპანიაში წარმატებისთვის სუვოროვმა პეტრეს საკუთარი ხმალი აჩუქა, რომელსაც ბაგრატიონი სიცოცხლის ბოლომდე ატარებდა.

რუსეთის არმიის წარმატებამ შეაშფოთა ინგლისისა და ავსტრიის მმართველი წრეები. სუვოროვს უბრძანეს, რომ იტალიაში დაეტოვებინა ავსტრიელები, თავისი არმიით კი ალპები გადაეკვეთა და შვეიცარიაში შეჭრილიყო. თან დახმარების აღმოჩენასაც დაპირდნენ. ავსტრიელებმა პირობა, რა თქმა უნდა, არ შეასრულეს. შედეგად, 1799 წლის სექტემბერში სუვოროვის არმიამ დაიწყო ალპების გადალახვა სურსათ-სანოვაგისა და დამხმარე ძალების გარეშე. ავანგარდს ისევ ბაგრატიონი ხელმძღვანელობდა. არმიამ ალპები გადაჭრა,„ეშმაკის ხიდთან“ წინააღმდეგობა დასძლია. 16 (27) სექტემბერს ბაგრატიონის ავანგარდმა დაიკავა მუტენი. არმიას მუტენის ველზე რიმსკი-კორსაკოვის საგრძნობლად შევიწროვებულ კორპუსს შეუერთდა. ავსტრიის ღალატის გამო არმია ალყაში მოექცა. სუვოროვმა გადაწყვიტა ალყა გაერღვია და ალპების გავლით უკან დაბრუნებულიყო. ამ ოპერაციის შესრულება ბაგრატიონის ხელმძღვანელობით მოხდა. მასა და ფრანგებს შორის გაიმართა რამდენიმე შეტაკება სოფელი ნეფელსისთვის. საბოლოოდ სოფელი რუსებს დარჩათ. ამ მოქმედებით ავანგარდმა არმიას გზა გაუნთავისუფლა. მან არმია ბრაგელის მთების და პანიკისის ხეობის გავლით სამშვიდობოს გაიყვანა. პეტრე გზაში ერთხელ მსუბუქად დაიჭრა. ამის შემდეგ მის ავანგარდს კიდევ მოუწია ერთი ბრძოლის გადახდა შვანდენთან, რათა არმიისთვის უსაფრთხო უკან დახევა უზრუნველეყო. შემდეგ ბაგრატიონი გადაიტვანეს არიერდარდის მეთაურად, რადგან ფრანგები სწორედ არიერგარდს შეუტევდნენ. რამდენიმე ლადშაპტური სიძნელის გადალახვის შემდეგ არმია სამშვიდობოს გავიდა. შვეიცარიის ლაშქრობის 16 დღის განმავლობაში რუსეთის არმიამ მესამედი დაკარგა, თუმცა არმიის მოქმედებამ დიდი აღტაცება გამოიწვია. რუსეთში დაბრუნებისას სიმამაცისთვის იმპერატორმა პავლე I–მა ლიტვაში ბაგრატიონს სოფელი უბოძა, რომელიც მან მაშინვე გაყიდა.

პეტრე იმპერატორის ოჯახთან დაახლოებული პიროვნება იყო. ის მეთაურობდა ეგერთა ლეიბ-გვარდიის ბატალიონს, რომელსაც იმპერატორის დაცვა ევალებოდა. პეტრე მას თან ახლდა აგარაკზე და სასახლის ვახშმებზე. 1800 წლის გაზაფხულზე ერთ-ერთ წვეულებაზე 18 წლის ეკატერინე სკავრონსკაიამ მისი გაცნობა მოინდომა და შუამავლობა გრაფ ბალაშოვს სთხოვა. თუმცა ბაგრატიონმა მისი გაცნობა არ მოინდომა და იქაურობის დატოვება გადაწყვიტა. ეკატერინე ამ საქციელმა ძალიან გააბრაზა. ის პეტრეს წამოეწია და უთხრა:

„მამაც გენერალს არ შეფერის სუსტ ქალიშვილს ზურგი უჩვენეს და გაექცეს.[6]“

პეტრე ასეთმა პირდაპირობამ მოხიბლა და გოგონა მალე შეუყვარდა, თუმცა ამ გრძნობას არ იზიარებდა ეკატერინე. ის ხშირად აეჭვიანებდა პეტრეს თაყვანისმცემლებთან გათამაშებული ვერაგული ფანდებით. ეს ამბავი პავლე I–მა გაიგო და მათი დაქორწინება გადაწყვიტა. მიუხედავად იმისა, რომ ეკატერინეს ოჯახი იმპერატორთან დაახლოებული იყო, მათ მაინც ვერ გაბედეს შეწინააღმდეგება, რადგან ეს ბევრისთვის ავბედითად დამთავრებულა. შედეგად, 1800 წლის 2 (14) სექტემბერს გატჩინის სამეფო კარის ეკლესიაში გენერალ–მაიორმა ბაგრატიონმა იქორწინა ფრეილინა ეკატერინე პავლეს ასულ სკავრონსკაიაზე.[7] მეჯვარე თავად იმპერატორი პავლე I იყო.[8]

პირად ცხოვრებაში ბაგრატიონს არ გაუმართლა. ის სულ ცდილობდა მეუღლესთან და მის ნათესავებთან დაახლოებას, თუმცა უშედეგოდ. მისი მეუღლე მუდმივ დროსტარებაში იყო და როგორც კი დრო მოიხელთა, როდესაც პეტრე ნაპოლეონის წინააღმდეგ შექმნილ კოალიციაში ჩაერთო, ვენას მიაშურა.

ამის შემდეგ კუტუზოვის არმიას შეუერთდა ბუკსგევდენის კორპუსი და მათმა საერთო რაოდენობამ დაახ. 85,000 შეადგინა. ბაგრატიონს ახლა უკვე ავანგარდი ებარა. ასეთი მდგომარეობით დაიძრა 15 (27)ნოემბერს არმია ნაპოლეონის არმიასთან საბრძოლველად. შემდეგ დღეს ბაგრატიონმა ელვისებული შეტევით აიღო ქალაქი ვიშაუ.[18] ქალაქ ოლმიუცში არმიას დახვდნენ ალექსანდრე I და ფრანც II. სწორედ ამ ფაქტმა გატაწყვიტა ბრძოლის შედეგი. არმიის მართვა თავის ხელში აიღეს იმპერატორებმა. კუტუზოვის გეგმით ნაპოლეონი ჯერ კარპატებისკენ უნდა შეეტყუებინათ და მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა შეეტიათ, თუმცა ეს გეგმა იმპერატორბმა დაიწუნეს. ის მათ დამამცირებელი ეჩვენათ. სამაგიეროდ მათ დაამტკიცეს გენერალ ვეიროტერის სრულიად უნიჭოდ შდგენილი გეგმა. ბაგრატიონმა და კუტუზოვმა წინააღმდეგობა გაუწიეს იმპერატორებს. როდესაც პეტრეს ეს გეგმა გააცნეს, მან თქვა:

„ჩვენ ბრძოლას წავაგებთ[19]“

ლევ ტოლსტოის ნაწარმოებ „ომი და მშვიდობის“ მიხედვით ანალოგიური სიტყვები იხმარა კუტუზოვმაც. ისინი ვერაფერს გახდნენ და საბრძოლველად მოემზადნენ.

1805 წლის 20 ნოემბერს(2 დეკემბერს) სოფელ აუსტერლიცთან გაიმართა ბრძოლა. მოკავშირეები ვეიროტერის გეგმით მოქმედებდნენ. ბაგრატიონს არმიის მარჯვენა ფლანგი ებარა. მის განკარგულებაში იყო 13,000 კაცი. მის წინ განლაგებული იყო ლანის და მიურატის შენაერთები. ნაპოლეონმა ისარგებლა ვეიროტერის გეგმის გამო გამოწვეული არეულობით და მარტივად დაამარცხა მოკავშირეები. ერთადერთი მეთაური, რომლის შენაერთიც არ დაშლილა და უკან მოუხედავად არ გაქცეულა, ბაგრატიონი იყო. საერთოდ არმია კი დამარცხდა და დაიფანტა. იმპერატორებმა თავს გაქცევით უშველეს. მესამე კოალიციის ომიც ფრანგების გამარჯვებით დამთავრდა.

ამ წარუმატებულეობას ალექსანდრე I რას აღარ აბრალებდა. მან ბევრი ოფიცერი დასაჯა, მათ შორის კუტუზოვიც, რომელიც მთავარსარდლობიდან გადააყენა. მიუხედავად უნიჭო გეგმისა, რუსებს მაინც ჰყავდათ აუსტერლიცის გმირები, რომლებმაც ყველაფერი გააკეთეს არმიის გადასარჩენად. მათ შორის იყო ბაგრატიონი. ის დააჯილდოვეს წმინდა გიორგის მეორე ხარისხის ორდენით.[20] ამ ბრძოლის შემდეგ მან დიდი პოპულარობა მოიპოვა რუსეთში.

1806 წელს რუსეთმა, ინგლისმა, პრუსიამ და შვედეთმა] შექმნეს კიდევ ერთი, რიგით მეოთხე კოალიცია. არმია რუსეთს და პრუსიას გამოჰყავდათ, მის ფინანსურ უზრუნველყოფაზე კი როგორც ყოველთვის ინგლისი ზრუნავდა. ჯერ კოალიციას მტრის წინააღმდეგ მოქმედება არ დაეწყო, რომ ნაპოლეონი პრუსიაში შეიჭრა 170 ათასიანი არმიით.[21] მან პრუსიის არმია იენასთან გენერალურ ბრძოლაში გაანადგურა. 15 (27) ოქტემბერს კი უკვე ბერლინი აიღო.

ამავე წელს ფრანგები პოლონეთში შევიდნენ. საომრად მზად იყვნენ ბუკსგევდენის და ბენიგსენის კორპუსები, რომელთა საერთო რაოდენოდა 130 ათასს შეადგენდა. არმიის მთავარსარდლად მოხუცი გენერალი კამენსკი დაინიშნა. თუმცა ის მალევე მიხვდა, რომ მთავარსარდლობას ვერ შესძლებდა და არმია დატოვა. იმპერატორმა მთავარსარდლად ბენიგსენი დანიშნა. მისი არმია უნიჭოდ იხევდა უკან და ფრანგების გეგმებს უწყობდა ხელს. ასეთ ვითარებაში 27 იანვარს ბაგრატიონი არმიაში გამოცხადდა და ავანგარდის მეთაურობა ჩაიბარა. მას ხელში ჩაუვარდა წერილი, რომელსაც ბერტიე სწერდა მარშალ ბერნადოტს და უკან დახევა დაიწყო. ბერნადოტის დასაბნევად კი ერთ–ერთი დანაყოფი დატოვა, რომელთაც დემონსტრაციული მანევრი უნდა განეხორციელებინათ. ამ მოქმედებამ არმია იხსნა სრული კრახისგან, თუმცა ბენიგსენი უკან დახევას განაგრძობდა. 5 თებერვალს ბაგრატიონმა ბრძოლები გადაიტანა ქალაქ გოფთან. შემდეგ მას დაევალა შეეკავებინა ფრანგები, სანამ არმია პრეისიშ–ეილაუს მიაღწევდა, სადაც სურდა ბენიგსენს საკონტროლო ბრძოლის გამართვა. ბაგრატიონმა მისი ძალების მთავარი ნაწილი პრეისიშ–ეილაუში გაამაგრა, დანარჩენი კი მის მახლობლად. პირველად შეტევაზე გადმოვიდა ფრანგების ავანგარდი მიურატის მეთაურობით. ბაგრატიონმა უკუაგდო ეს შეტევა. მიურატმა ისევ დაიწყო რუსებზე შეტევა, თან ახლა მას მიეშველნენ ოჟეროსა და სულტის კორპუსები, რომლებიც გვერდიდან უვლიდნენ არიერგარდს. ბაგრატიონმა კონტრიერიშით ისევ უკუაგდო მტერი. ამ დროს ბრძოლას ნაპოლეონმა მოუსწრო, მან კიდევ წამოიწყო შეტევა, თუმცა ბაგრატიონი ბრძოლას აღარ აპირებდა. მან დაკისრებული მისია შეასრულა და ფრანგები შეაყოვნა. პეტრემ ქალაქი დატოვა, უკან დაიხია და ფრანგებს გაეცელა. ამის მიუხედავად ეილაუ ფრანგების ხელში დიდხანს არ ყოფილა. ბენიგსენის ბრძანებით ბაგრატიონმა იერიში მიიტანა და ქალაქი დაიბრუნა. ამას მოჰყვა ქალაქზე ფრანგების იერიში. ბაგრატიონის სურვილის მიუხედავად ბენიგსენმა მას უკან დახევა უბრძანა.

ეილაუს ბრძოლა. ქალაქ ეილაუს ბაგრატიონის პატივსაცემად 1946 წლის 7 სექტემბერს ბაგრატიონოვსკი უწოდეს.

რუსეთის არმიის უკან დახევის შემდეგ ორივე მხარემ გადამწყვეტი ბრძოლისთვის დაიწყო მზადება. ეილაუს ბრძოლა დაიწყო 7 თებერვალს. სხვადასხვა წყაროების მიხედვით რუსების და პრუსიის არმიაში დაახლოებით 67 ათასი, ფრანგებისაში კი 45–დან 70 ათასამდე კაცი შედიოდა. ბრძოლამ 15 საათს გასტანა. [22] ბრძოლის განმავლობაში რუსებმა უპირატესობა მოიპოვეს, მათ შეეძლოთ ნაპოლეონის არმია საბოლოოდ დაემარცხებინათ, თუმცა ეს ვერ შეძლეს მთავარსარდლის უხეირო გადაწყვეტილების გამო. არმიამ უკან კენიგსბერგისაკენ დაიხია და ფრანგების დამარცხების შანსი გაუშვა ხელიდან. ორივე მხარემ ბრძოლაში დაახლოებით 25 ათასი ჯარისკაცი დაკარგა.[23]

ამის შემდეგ არმიებმა შეისვენეს, თუმცა ორივე მხარე გარდაუვალი კონფლიქტისთვის ემზადებოდა. 1807 წლის მაისის მეორე ნახევარში რუსეთის არმიამ იერიში დაიწყო. ავანგარდს ბაგრატიონი მეთაურობდა. 10 ივნისს ფრანგებმა კონტრიერიში წამოიწყეს და რუსებს უკან დახევა აიძულეს. როგორც ყოველთვის ასეთ სიტუაციაში არიერგარდს ბაგრატიონი ჩაუდგა სათავეში უკან დახევის უზრუნველსაყოფად. მან ეს მისია წარმატებით შეასრულა. არმიამ ფრიდლანდისკენ დაიხია, სადაც 15 ივნისს გაიმართა გადამწყვეტი ბრძოლა. ბენიგსენმა თავისი უნიჭო მოქმედებებით არმია დაღუპა. ის დამარცხდა და უკან დაიხია ტილზიტისაკენ, სადაც 1807 წლის ივლისის დასაწყისში დაიდო ზავი, რომელიც ტილზიტის ზავის სახელითაა ცნობილი.

კოალიციის დამარცხების შემდეგ ბაგრატიონი პეტერბურგში დაბრუნდა, თუმცა იქ ყოფნა დიდხანს არ დასცალდა, რადგან ამ დროს იმპერატორმა ალექსანდრე I–მა შვედეთთან ომი დაიწყო. რუსეთის არმიამ, რომლის მთავარსარდალი იყო ბუკსგევდენი, 21 თებერვალს ფინეთში შეიჭრა. ბაგრატიონის 21–ე დივიზიამ მოყინული და საშიში გზები საკმაოდ წარმატებით გადალახა და მარტის პირველ ნახევარში დაიკავა ქალაქები ტავასტჰუსი, აბო და ტამერფორსი. შემდეგ განაგრძო წინსვა. 8 დღეში გმირული მანძილი 200კმ გაიარა[24] და ბეირნებორგი აიღო. მას სურდა დევნა გაეგრძელებინა, თუმცა ამაში ხელი ბუკსგედევნმა შეუშალა. არმიამ თავისი მოქმედებით სამხრეთ ფინეთი დაიკავა. აპრილში ბაგრატიონმა არმია ჯანმრთელობის გამო დატოვა და მხოლოდ სექტემბერში დაუბრუნდა მას. ის დაინიშნა ფინეთის დასავლეთ სანაპიროს დამცველი ჯარების მეთურად.[25] აქ მას მოუხდა მის მიერვე დაკავებული ქალაქ აბოს დაცვა. მან სამჯერ მოიგერია შვედების დესანტი, რის შემდეგაც შვედებმა ქალაქის დაბრუნებაზე ხელი ჩაიქნიეს.

ახლად დანიშნულმა მთავარსარდალმა კნორინგმა გადაწყვიტა ბოტნიის ყურის გავლით არმია სტოკჰოლმისკენ წაეყვანა. ბევრს არ მოსწონდა ეს გეგმა, რადგან ყურის გადალახვა თითქმის შეუძლებელი იყო. ბაგრატიონი ყურისკენ დაიძრა და მან 17 ათასი ჯარისკაცით ყურე გადალახა. ეს მისი კიდევ ერთი გმირობა იყო. ამის შემდეგ ბაგრატიონმა დაიკავა ალანდის კუნძულები. არმია სტოკჰოლმისკენ გაემართა, გზაზა ქალაქები აიღო, თუმცა დედაქალაქში აღარ შესულა, რადგან 1809 წლის 17 სექტემბერს ომი ფრიდრიხსგამის ზავით დამთავრდა. ბაგრატიონს დამსახურებებისთვის ინფანტერიის გენერლის ჩინი უბოძეს.

ბაგრატიონს პირად ცხოვრებაში ბედი არ წყალობდა. სამკურნალოდ წასვლის წინ აპრილის ბოლოს ის რამდენიმე დღით პეტერბურგში დარჩა, სადაც მეუღლის საქმეების რწმუნებული ვ. ბოგოლიუბოვი ესტუმრა. ვენაში ფუქსავატური დროის ტარების გამო ეკატერინეს დიდი ვალები დაედო და ქმრისთვის ფულის სათხოვნელად რწმუნებული გამოუშვა. ეკატერინე პეტრეს ფულს დარცხვენილი კი არ სთხოვდა, არამედ ხმას ავრცელებდა თითქოს მას ვალები ქმრის გამო დაედო. ბაგრატიონმა ამის მიუხედავად დააკმაყოფილა მეუღლის თხოვნა.

ამ დროს ბაგრატიონი 43 წლის იყო და ბევრი თაყვანისმცემელი ჰყავდა, მათ შორის იმპერატორ ალექსანდრე I-ის და ეკატერინე. ეკატერინე ჯერ ავსტრიის იმპერატორ ფრანც II-ზე უნდა გაეთხოვებინათ, თუმცა ეს საქმე ჩაიშალა და ის გაათხოვეს ოლდენბუგის უფლისწულ გეორგზე, რომელიც რუსეთის არმიაში ჩინით გენერალ-მაიორი იყო. გათხოვილმა ქალმა მაინც ვერ შეძლო ბაგრატიონის დავიწყება. არც ბაგრატიონი იყო მისდამი გულგრილი. ამ გარემოებით უკმაყოფილო იმპერატორმა ალექსანდრე I-მა ბაგრატიონის ოსმალეთის წინააღმდეგ გაშვება დააჩქარა.

რუსეთ-ოსმალეთის ომი

მთავარი სტატია: რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1806-1812).

როდესაც ბაგრატიონი მოლდავეთის არმიაში ჩავიდა, მისი მთავარსარდალი იყო ფელდმარშალი ალექსანდრე პროზოროვსკი. თუმცა ის 22 აგვისტოს გარდაიცვალა და არმიის მეთაურობა ბაგრატიონს დაევალა. ალექსანდრე I-ის ბრძანებით ბაგრატიონმა შეტევა წამოიწყო. მან დუნაი გადალახა და აიღო ციხე-სიმაგრეები: გაჩინა, გირსოვი და კიუსტენჯი. 17 სექტემბრს კი იერიში მიიტანა რასევატზე და აიღო ციხე-სიმაგრე. ამ გამარჯვებისთვის ბაგრატიონი დააჯილდოვეს წმინდა ანდრეა პირველწოდებულის ორდენით. პეტრემ კიდევ აიღო იზმაილი და ბრაილოვი, თუმცა ისევ გრძელდებოდა სილისტრიის ალყა. პეტრეს კიდევ მოუხდა ბრძოლის გადახდა სილისტრიისკენ მომავალ ოსმალებთან. ბრძოლა ტარაციტასთან[26] მოხდა. ბაგრატიონმა მტერი ვერ დაამარცხა, თუმცა დამარცხება არც თვითონ უწვნევია. ბაგრატიონმა გადაწყვიტა, რომ არმია ბრძოლის გაგრძელებას ვერ შეძლებდა და დუნაის მარცხენა ნაპირზე დაბრუნება და გაზაფხულზე თავიდან შეტევა განიზრახა. ალექსანდრე I თავიდან წინააღმდეგი იყო თუმცა შემდეგ მეტი გზა არ დარჩა და დათანხმდა. ბაგრატიონმა შემდეგი შეტევისთვის დაიწყო მზადება. ალექსანდრე I გაბრაზებული იყო არმიის უკან დახევის გამო და 1810 წლის თებერვალში ბაგრატიონი მოლდავეთის არმიის მთავარსარდლობიდან გაათავუსუფლა. [27] მის მაგივრად მეთაურად ნიკოლაი კამენსკი დაინიშნა.

1812 წლისთვის რუსეთსა და საფრანგეთს შორის ურთიერთობა საკმაოდ დაიძაბა. ნაპოლეონმა ავსტრიასა და პრუსიასთან ხელშეკრულება დადო, რის მიხედვითაც მათი არმიები ნაპოლეონის განკარგულებაში გადადიოდნენ. თავის მხრივ რუსეთს მხარს უჭერდა ინგლისი, შვედეთი და ესპანეთი. ორივე სახელმწიფო ომისთვის ემზადებოდა. ასეთ ვითარებაში ალექსანდრე I-მა ბაგრატიონს ჩააბარა პოდოლსკის არმიის მთავარსარდლობა. ბაგრატიონმა შეადგინა სამოქმედო გეგმა. ამ გეგმის ძირითადი იდეა შეტევითი მოქმედებების წარმოება იყო. გეგმის მიხედვით რუსები შეტევაზე სწრაფად უნდა გადასულიყვნენ, მოეგოთ დრო, ესარგებლათ მოულოდნელობით და საფრანგეთისთვის ჩამოეცილებინათ მოკავშირეები: ავსტრია, პრუსია და პოლონეთი. ის სწერდა იმპერატორს:

ვიკიციტატა

„ამრიგად, მიმაჩნია ომი არა მარტო გარდუვალად, არამედ აუცილებლად რუსეთის უსაფრთხოებისა და მისი წმიდათაწმიდა უფლებების დასაცავად, მე მგონია, რომ ამ შემთხვევაში უმთავრესია, ერთი მხრივ, თავი დავიზღვიოთ მოულოდნელი თავდასხმისაგან, ხოლო მეორე მხრივ – მოვიგოთ დრო, სულ ცოტა 6 კვირა მაინც, რათა მივაყენოთ პირველი დარტყმები და ვაწარმოოოთ შეტევითი და არა თავდეცვითი ომი[28]“

იმპერატორმა ეს გეგმა არ დაამტკიცა. მან არჩია გენერალ ფულის გეგმა, რომლის მიხედვითაც არმია სამ ნაწილად იყოფოდა და წარბი ძალების შემოტევის შემთხვევაში უკან დახევას ითვალისწინებდა.

ასეთ ვითარებაში 24 ივნისს ნაპოლეონმა 600-ათასიანი არმიით ომის გამოუცხადებლად დაგალახა მდინარე ნემანი. მის წინააღმდეგ იდგა 200 ათასზე ცოტა მეტი ჯარისკაცი, როგორც ვთქვით სამ დამოუკიდებელ არმიად დაყოფილი. პირველს – დასავლეთის არმიას მეთაურობდა მიხეილ ბარკლაი-დე-ტოლი. მის განკარგულებაში იყო 110 ათასი ჯარისკაცი. მეორე იყო 50-ათასიანი პოდოლსკის არმია, რომელსაც ბაგრატიონი მეთაურობდა. მესამე იყო 40-ათასიანი სარეზერვო არმია. მას გენერალი ალექსანდრე ტორმასოვი მეთაურობდა. ფრანგების არმიის სიმრავლის გამო ორივე არმიამ, ფულის გეგმის მიხედვით უკან დაიხია დრისის ბანაკისკენ ისე, რომ გენერალური ბრძოლა ფაქტობრივად არ გაუმართავს. ბაგრატიონის უკან იხევდა და მას ფეხდაფეხ მოჰყვებოდნენ ფრანგები დავუსა და ჟერომ ბონაპარტის მეთაურობით. დავუს წინააღმდეგ მან საბრძოლველად გაუშვა რაევსკის 10-ათასიან კორპუსი, 17 ივლისს თვითონ კი დნეპრი გადალახა[29]. მან თავი დააღწია ფრანგების ძალებს, თან მათ დიდი ზარალი მიაყენა. 22 ივლისს ორი არმია სმოლენსკში შეერთდა. ამ მოქმედების შესახებ ბაგრატიონის ადიუტანტი გოლიცინი წერდა:

„სწრაფი და მაღალი ხელოვნებით შესრულებული მარში, რომელსაც ჩვენ უნდა ვუმადლოდეთ რუსეთის არმიების შეერთებას სმოლენსკთან, აყენებს ბაგრატიონს 1812 წელს რუსეთის მხსნელთა რიგებში[30]“

ბაგრატიონს უფრო მაღალი ჩინი ჰქონდა, მაგრამ ის თავისი ნებით დაემორჩილა ბარკლაი-დე-ტოლის, როგორც რუსეთის სამხედრო მინისტრს. ასე, რომ მთავარსარდლობა ბარკლაი-დე-ტოლის ერგო.

17 აგვისტოს ნაპოლეონმა ამჯერად სმოლენსკზე მიიტანა იერიში. ქალაქს იცავდა დასავლეთის პირველი არმია. მეორე, ბაგრატიონის არმია კი მოსკოვის გზას იცავდა, რათა მტრისთვის გარსშემოვლის საშუალება არ მიეცა. ბარკლაი-დე-ტოლიმ თავიდან მტერს ქალაქი არ დაუთმო, თუმცა შემდეგ დღეს ის სმოლენსკი და ფრანგებს ჩაუგდო ხელში. ამ მოქმედებამ საყოველთაო უკმაყოფილება გამოიწვია. ბაგრატიონსა და ბარკლაი-დე-ტოლის შორის, რომლებიც ბოლოსდაბოლოს შერიგდნენ, კვლავ დაიძაბა ურთიერთობა. საბოლოოდ ამ მოქმედებით ბარკლაიმ მხედართმთავრობა დაკარგა. ალექსანდრე I-მა მთავარსარდლობა კუტუზოვს ჩააბარა. 30 აგვისტოს ის არმიის შტაბში ჩავიდა და მოვალეობის შესრულებას შეუდგა.

ბოროდინოს ბრძოლა

კუტუზოვმა მალევე ყველასთვის სანატრელი გენერალური ბრძოლის ადგილად ბოროდინოს ველი არჩია. ფრანგებს 130,000 ჯარისკაცი და 587 ზარბაზანი ჰყავდათ, რუსებს კი 120,000 ჯარისკაცი და 640 ზარბაზანი. ბაგრატიონს მარცხენა ფლანგი ებარა. უშუალოდ ბრძოლას წინ უძღვოდა ფრანგების იერიში შევარდინოს რედუტზე. 5 სექტემბერს[31] მიურატმა შევარდინოზე შეტევა დაიწყო. წინააღმდეგობის მიუხედავად მან რედუტი დაიკავა. ამის შემდეგ ბრძოლაში ბაგრატიონი ჩაერთო და რედუტი დაიბრუნა, თუმცა კუტუზოვის ბრძანებით გვიან ღამით უკან დაიხია და შევარდინო ფრანგებს დაუთმო.

7 სექტემბერს ფრანგებმა საარტილერიო ცეცხლი გაუხსნეს რუსების მარცხენა ფრთას, რომელსაც ბაგრატიონი მეთაურობდა. მას დაახლოებით ასი ზარბაზანი უტევდა. პირველი იერიში დავუმ წამოიწყო 25-ათასიანი კორპუსით ბაგრატიონის ფლეშებზე.[32] ეს იყო ოთხი ისრის წვერის ფორმის მიწური, რომელიც რკალად შეკრულ ეშალონს ქმნიდა მდინარე კალოჩას წინ. ეს პოზიციები იცავდა რუსების მარცხენა ფლანგს, თუმცა კი არავითარი ლანდშაფტური უპირატესობა არ გააჩნდა. ფლეშებს ასევე ჰქონდა საარტილერიო შენაერთებისოფელ სემოინოვსკოეს მაღლობზე. რომლის ამაღლებული რელიეფი მდ. კალოჩას მარცხენა ნაპირზე კონტროლის საშუალებას აძლევდათ.

ფლეშები დაკავებული ჰქონდა გრენადერების მეორე დივიზიას მიხეილ ვორონცოვის მეთაურობით. 6 საათზე არტილერიის დაბომბვის შემდეგ პირველად შეტევაზე გადავიდნენ დეზესა და კომპანის დივიზიები. მათ გადალახეს ეგერთა წინააღმდეგობა და ფლეშებში შეაღწიეს უტიცკის ტყის გავლით. როდესაც დაიწყეს განლაგება, ისინი მოხვდნენ ეგერების ცეცხლის ქვეშ, რომლებსაც კონტრშეტევა წამოეწყოთ და უკან დახევა მოუხდათ.

8 საათზე ფრანგებმა მეორე იერიში წამოიწყეს და დაიკავეს ფლეშების სამხრეთი ნაწილი. ბაგრატიონმა ვორონცოვის დივიზიას საკუთარი ძალები მიახმარა. ფრანგებმა ფლეშბი დატოვეს. დაიჭრნენ კომპანი და დეზე, ასევე კონტუზია მიიღო მარშალმა დავუმ.

მესამე შეტევისთვის ნაპოლეონმა გააძლიერა შემტევი ძალები ნეისა და მიურატის კორპუსების ნაწილებით, ასევე ზარბაზნების რიცხვი 160-მდე გაზარდა. თავისმხრივ ბაგრატიონმაც მიიღო დახმარება კუტუზოვისგან, თუმცა ფრანგებმა მაინც შეძლეს ფლეშების სამხრეთ ნაწილში შეღწევა. ხიშტებით ბრძოლაში მძიმედ დაიჭრნრნ გენერლები: დიმიტრი ნევეროვსკი და მიხეილ ვორონცოვი.

რუსებმა წამოიწყეს კონტრშეტევა კირასირების პოლკით ისე, რომ მარშალი მიურატი რამის ტყვედ ჩავარდა. მათდა სამწუხაროდ კავალერიას მხარი ვერ აუბეს ქვეითებმა. კირასირები უკუგდებულ იქნენ ფრანგების მიერ. ასე, რომ დილის 10 საათისთვის ფლეშები ისევ ფრანგების ხელში იყო. საბოლოოდ რუსებმა მაინც შეძლეს მისი დაბრუნება ქვეითთა მესამე დივიზიის კონტრშეტევის შემდეგ, რომელსაც მართავდა გენერალი კონოვიცინი.

11 საათისთვის ნაპოლეონმა 45 ათასი ქვეითითა და კავალერიით და თითქმის 400 ქვემეხით დაიწყო მეოთხე იერიში.[34] ბაგრატიონმა, რომელიც მიხვდა, რომ ამხელა ძალების ზეწოლას ვერ გაუძლებდა, თვითონ გადავიდა შეტევაზე 20 ათასი კაცით, რომელსაც სათავეში თვითონ ჩაუდგა. ფრანგებმა ბაგრატიონის ძალები შეაჩერეს და დაიწყო ხიშტებით ბრძოლა, რომელიც ერთ საათს გაგრძელდა. რუსებმა უპირატესობა მოიპოვეს, მაგრამ ამ დროს ბაგრატიონი ყუმბარის ნატეხებით თეძოში დაიჭრა და ბრძოლას გამოეთიშა. ამან ჯარისკაცებზე რა თქმა უნდა ცუდად იმოქმედა. მათ უკან დახევა დაიწყეს. მეორე არმიის ხელმძღვანელობა კონოვიცინმა ითავა, რომელიც შემდეგ კუტუზოვმა ინფანტერიის გენერალი დოხტუროვით შეცვალა.

სიკვდილი

დაჭრილი ბაგრატიონი გადაიყვანეს მამიდამისთან სოფელ სიმში. სიმში ჩასვლამდე მან გაიგო მოსკოვის აღების ამბავი და როსტოპჩინს მისწერა:

ვიკიციტატა

„მშვიდობით, ჩემო პატივცემულო მეგობარო! მე მოვკვდები არა ჭრილობით, არამედ მოსკოვით“

სიმში მან მიიღო იმპერატორი ალექსანდრე I რესკრიპტი:

ვიკიციტატა

„თავადო პეტრე ივანის ძევ! კმაყოფილებით მომსმენი თქვენი საგმირო საქმეებისა და გულმოდგინე სამსახურის ამბებისა, ფრიად დამაღონა თქვენს მიერ მიღებულმა ჭრილობამ, რამაც დროებით ჩმოგაცილათ ბრძოლის ველს, სადაც თქვენი ყოფნა ახლანდელ საომარ გარემოებებში ესოდენ საჭირო და სასარგებლოა. ვისურვებ და ვიმედოვნებ, რომ უფალი ადრე და მალე მოგანიჭებთ შვებას შესამკობლად თქვენის საქმეებისა ახალი სახელითა და დიდებით. ამავე დროს, არა თქვენი დამსახურების ჯილდოდ, რომელსაც უახლოეს დროში მიიღებთ, არამედ თქვენი შეძლების ერთგვარ შემწეობად, ერთროულად გიბოძებთ ორმოცდაათ ათას მანეთს, დავშთბი თქვენი მოწყალე ალექსანდრე

დასავლეთის მეორე არმიის მთავარი მედიკოსი განგარდტი, რომელიც ბაგრატიონთან იყო ბოლო წუთებამდე, წერდა:

ვიკიციტატა

„ჭრილობისაგან ის გრძნობდა სასტიკ ტკივილს, იტანჯებოდა შეტევებით, მაგრამ მცირეოდენი წუხილიც კი არ წარმოუთქვამს თავის ბედსა და წვალებაზე, ყველაფერს იტანდა, როგორც ნამდვილი გმირი, არ ეშინოდა სიკვდილისა, მის მოახლოებას ისეთივე სიმშვიდით ელოდა, როგორითაც მზად იყო შეხვედროდა მას გააფთრებულ ბრძოლაში[36]“

24 სექტემბერს ჭრილობის მიღებიდან 17 დღის შემდეგ ბაგრატიონი გარდაიცვალა. 30 სექტემბერს კი ის დაასაფლავეს სიმის ეკლესიაში.

ბაგრატიონის ადიუტანტი, დენის დავიდოვი იბრძოდა ბაგრატიონის ნეშთის ბოროდინოს ველზე გადასვენებისთვის და 27 წლის შემდეგ საწადელს მიაღწია. 1839 წელს მან მოიპოვა ბაგრატიონის ნეშთის გადასვენების უფლება, თუმცა მას ვერ მოესწრო.

წყარო ვიკიპედია  https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98

 генерал-майор с 04.02.1799

генерал-лейтенант с 08.11.1805

 генерал от инфантерии с 20.03.1809