ემზარ რაზმაძე შინმოუსვლელი 28.09.1993 აძიუბჟა საცხ. ადგილი თბილისი ზაჰესი
1992-1993 თეთრი არწივის საარტილერიო დივიზიონი წიგნი http://mematiane.ge/product-details.php?id=6165
აძიუბჟა[1][2], აძუბჟა[3], აძვიბჟა (აფხ. Аӡҩыбжьа́) — სოფელი აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ოჩამჩირის მუნიციპალიტეტში, მდინარე კოდორის მარცხენა ნაპირას, სამურზაყანოს დაბლობზე. თემის ცენტრი (სოფლები:ახალდაბა, ახივაა, ბალანი, ბაღლანი, დოპოუქითი, კუდრახუქი, წყურგილი, ჯობრია). ზღვის დონიდან 40 მ, შავი ზღვიდან 5 კმ, ოჩამჩირიდან 29 კმ. 2008 წლიდან ოკუპირებულია რუსეთის ფედერაციის მიერ
მემორიალი სოფელი ბიწმენდი ოთხი მებრძოლი
ივანე ბეკურაშვილი, ვასილ ბეკურაშვილი, ლევან ბეკურაშვილი, გიგო ბეკურაშვილი, რომან სუხიაშვილი, გერმანოს სუხიაშვილი, გრიშა სუხიაშვილი, შაქრო ბიბილური, ბენო ქათამაძე, ივანე ბეკურაშვილი, ვლადიმერ ბელურაშვილი.
აბრაამ სუხიაშვილი, თედო სისაური, მიხეილ სისაური, ვალიკო სისაური, გოგია მამულაშვილი, ვასო მამულაშვილი, მიხეილ მამულაშვილი, სიმონ მამულაშილი, გიორგი მამულაშვილი, თედო საღირაშვილი, ნიკა საღირაშვილი, ნიკა საღირაშვილი, ლევან სუხიაშვილი, ვანო კაპანაძე.
ანზორ გელიაშვილი, ლუარსაბ გელიაშილი, ლევან გელიაშვილი, სოლომონ რაზმაძე, ვასილ რაზმაძე, ვახტანგ რაზმაძე, დიმიტრი რაზმაძე, ლევან რაზმაძე, პეტრე მამულაშვილი, პაატა ბეღუკაძე, არჩილ სუხიაშვილი, შაქრო სუხიაშვილი, ნიკოლოზ მეზვრიშვილი.
გოჩა ჭინჭარაული გარდ. აფხაზეთი დაბ. სოფ. ბიწმენდი მცხეთა
ემზარ რაზმაძე დაკარგულია 1993 აძიუბჟა ოჩამჩირე აფხაზეთი წარმ. სოფ. ბიწმენდი მცხეთა
ნუგზარ რაზმაძე დაკარგ. 1993წ. აძიუბჟა ოჩამჩირე წარმ. სოფ. ბიწმენდი მცხეთა
ემზარი და ნუგზარი არიან ძმები
მამუკა ბეკურაშვილი გოჩას ძე 1987-2008წწ გარდ. სამაჩბლო დაბ. სოფ. ბიწმენდი მცხეთა
დავიწყეთ ჩვენს პოზიციებს შორის სიარული, როგორღაც
ფრონტის ხაზი რომ შეგვესწავლა. აბსოლუტურად უშედეგოდ.
ქვეითმა ჯარმაც არაფერი იცოდა, რა უნდა გაეკეთებინა.
კითხვაზე, რომელი უბნის აღება ჰქონდათ დავალებული? -
პასუხი ვერავინ ვერ გაგვცა.
შენაერთებს შორის სიარულის დროს ერთხელ კინაღამ
მეგობრული ცეცხლით ამოგვწყვიტეს. ამ მოძრაობისას ოჩამჩირის
არტილერიის ხალხს გადავეყარეთ, მათაც ჩვენნაირი გაურკვეველი სიტუაცია ჰქონდათ.
კორექტირებაზე წასული სამი დივიზიონელიდან ერთ-ერთი,
კერძოდ ნუგზარ რაზმაძე, ქვეით ჯარს გაჰყვა შეტევაზე, სადაც
მისი ნაცნობები იბრძოდნენ. ამის
შემდეგ იგი უგზო-უკვლოდ დაიკარგა.
დავბომბეთ და გავასწორეთ
მიწასთან წინდაწინ აღნიშნული
კვადრატები. შემდეგ რა გეგმები
ჰქონდა ხელმძღვანელობას, ვეღარ
გავიგეთ. შუადღის შემდეგ ბრძანება მივიღეთ, დაგვეტოვა ფრონტის
ხაზი.
სარდლობიდან ჩვენთვის
ნაცნობი მეთაურები უაიარაღო
სოხუმს იცავდნენ. ტყვარჩელის
ფრონტს რა დონის გენერალიტეტი
მართავდა არ ვიცი. ამიტომ დაზუსტებით არც ის ვიცი, ვინ
დაგეგმა ეს შეტევა, მაგრამ სააარტილერიო დამუშავების გარეშე
არაფრით არ შეიძლებოდა შეტევის დაწყება. გამოვარდა ხმა,
არტილერიამ დააგვიანაო. და ვაღიარებ, როცა პოზიციებზე
გავედით, ქვეით ჯარს შეტევა უკვე დაწყებული ჰქონდა, მაგრამ
- 226 -
იმის აღნიშვნაც მინდა პოლკის მეთაურს თვალი არ მოუხუჭავს,
როცა გვითხრეს, მაშინ გავედით პოზიციაზე.
• კიდეც რომ დაგვეგვიანა, ჩვენ გარეშე რატომ დაიწყეს შეტევა?
• ორივე არტილერია (ოჩამჩირის და ჩვენი) როგორ გამოვდექით
ასე უპასუხისმგებლო და ორივემ როგორ დავაგვიანეთ შეტევაზე მისვლა?
• არტილერიას რატომ არ გვქონდა შეტევის სტრატეგიული
გეგმა? თუ არტილერიის გარეშე აპირებდნენ რამის გაკეთებას?
• ვის უნდა მოეცა ბრძანება ჩვენთვის უშუალო საბრძოლო
მოქმედებების დროს?
• თუ ამის გამკეთებელი არავინ იყო, კორექტირების ხალხი
მაინც დაეშვათ შეტევის საერთო გეგმის განხილვაზე!
• შეიძლება ჩინით გენერლებთან ჩვენი დაშვება არ
შეიძლებოდა და წინდაწინ ბრძოლის საერთო გეგმის
გამჟღავნება, მაგრამ როდესმე ხომ უნდა მიგვეღო სამოქმედო
გეგმა?
• და ბოლოს, ქვეითი ჯარის და არტილერიის კოორდინირებული ქმედების გარეშე შედეგის მიღწევა ძალზე ძნელია. ამ
შეტევაში ერთპიროვნული ხელმძღვანელი ორივე შენაერთს
არ გვყავდა.
მოკლედ, დავტოვეთ ფრონტის ხაზი და დავიხიეთ. უკან
დახევისას, ტაქტიკური თვალსაზრისით, ძალზე საინტერესო
ფაქტს შევესწარი. როგორც მოგახსენეთ, ფრონტის ხაზის
მიდამოებში არტილერისტებმა საკმაოდ ბევრი ვიმოძრავეთ
ქართულ შენაერთებს შორის. რაღაც დონეზე სხვაზე უკეთესად
ვიცოდით ჩვენების განლაგება. უკან დახევის დროს სოფელ
ახალდაბას მიდამოებში რკინიგზის ლიანდაგებზე მყოფი
მატარებლის ვაგონიდან ტყვიამფრქვევმა გაგვიხსნა ცეცხლი.
დაშორება 250 მეტრზე მეტი არ იქნებოდა. საინტერესო ის არის,
რომ შეტევის მომენტში ეს საცეცხლე წერტილი ქართულმა
შენაერთმა უპრობლემოდ გაიარა, უკან დახევის დროს კი
- 227 -
ტყვიამფრქვევი ამუშავდა. ამ ფაქტის მომსწრეს ბუნებრივია,
კითხვა დამებადა:
- საიდან ან რა დროს გაჩნდა მეტყვიამფრქვევე მატარებლის
ვაგონში?
არსებული რეალობიდან გამომდინარე, ამ კითხვაზე მხოლოდ
ერთადერთი გამართლებული პასუხი მოვძებნე:
- მტერი შეტევამდეც ვაგონში იყო.
რა თქმა უნდა, შეტევის დროს არ ისროლა. წინ მიმავალი
ხალხის დიდი რაოდენობის შეეშინდა. აქ კვლავ იბადება მეორე
კითხვა:
- ხომ შეიძლება, ჩვენებს მტრის ადგილსამყოფელი აღმოეჩინათ
და ამისი რატომ არ შეეშინდა ჩამალულ მოწინააღმდეგეს?
აქაც, ჩემი აზრით, ერთადერთი სწორი პასუხია:
- სავარაუდოდ, მტერმა ქართული ლაპარაკი უაქცენტოდ
იცოდა და თავისუფლად შეეძლო თავი საქართველოს
მეომრად გამოეცხადებინა. ფონტზე არსებული არეულობა კი
ამის საშუალებას ნამდვილად აძლევდა.
შეტევაზე გადასულთ ხმა არ გაგვცა, ხოლო უკან დახევისას მან
გარანტირებულად იცოდა, რომ მისი ლიკვიდაციისთვის წინ არ
წავიდოდით და ცეცხლი გაგვიხსნა.
სამწუხაროდ, მსგავსი ფაქტები მრავლად იყო აფხაზეთის ომის
დროს. შეტევაზე ყოფნისას მტრის საცეცხლე წერტილი დუმდა,
ხოლო უკან დახევისას კი გააფთრებით გვესროდა. უმთავრესად
ასეთ ქმედებას ფლანგებიდან იწყებდნენ, სადაც თავდაპირველად
შეტევაში მყოფმა ჩვენმა მეომრებმა, იქ შესვლა და ფლანგების
შემოწმება საჭიროდ არ ჩათვალეს.
მაგრამ ეს სიტუაცია განსაკუთრებული იყო. მტერი უეცრად იქ
აღმოჩნდა, რომელ ადგილებშიც უამრავმა ჩვენმა ჯარისკაცმა
გაიარა. არავინ არ ველოდით იმ ადგილში ტყვიამფრქვევის
- 228 -
ამუშავებას. ეს ქმედება ყველამ გაუგებრობად ჩავთვალეთ და
რამდენიმეჯერ ხმამაღლა გავძახეთ:
- ნუ ისვრი, ქართველები ვართ!
მაგრამ თხრილებში გადანაწილებულ 15-20 მეომარს
ტყვიამფრქვევი მოსვენებას არ გვაძლევდა. სხვა გზა არ იყო და
საპასუხო ცეცხლი გავხსენით. ამ დროს მე საფარის გარეშე
აღმოვჩნდი. თვალი მოვავლე არემარეს. მაგისტრალური გზის
სიახლოეს შევნიშნე საკმაოდ მოზრდილი ბორცვი, რომელიც
გაველურებულ, მაღალ, მწვანე ბალახში პატარა მონაცრისფრო
კუნძულივით გამოიყურებოდა. რაც ძალი და ღონე მქონდა ამ
ბორცვისკენ გავქანდი, მიწაზე დავწექი, ბორცვის შემაღლებულ
ადგილს ავტომატი დავადე და მეც გავუხსენი მეტყვიამფრქვევეს
საპასუხო ცეცხლი. უეცრად ვიგრძენი, რომ აუტანელი სუნისგან
ვიგუდებოდი. დავაკვირდი ჩემს ბორცვს და მკვდარი ღორი
აღმოჩნდა, რომელიც მზეს და სიცხეს გიგანტურ ზომებამდე
გაებერა.
ეს საცოდავი ცხოველი ტყვიისგან მე ვერ დამიცავდა.
სიკვდილს აღარ ვჩიოდი. მარტო იმის გაფიქრება, რომ მასში
გასული ტყვია, დაავადების მთელ ბუკეტთან ერთად ჩემს
სხეულში შემოაღწევდა, ტანში მაჟრჟოლებდა. კვლავ ადგილის
გამოცვლაზე დავფიქრდი, მიწაზე დაწოლილი 5-6 ჯერ
გვერდულად გადავტრიალდი და მომცრო ზომის ქვას მოვეფარე.
მთელი ამ ხნის განმავლობაში ბიჭებსა და მეტყვიამფრქვევეს
შორის უშეღავათო სროლა მიდიოდა. მოწინააღმდეგე სროლაზე
პირდაპირ სროლით გვპასუხობდა. დავფიქრდი:
- კარგი. დავუშვათ, მე სროლა არ ვიცი, მაგრამ 15-20 კაცს
ამდენი სროლის შემდეგ ალბათობის თეორიით მაინც უნდა
გაენადგურებინა საკმაოდ ხილულ ადგილზე მყოფი
მეტყვიამფრქვევე. ეტყობა რაღაც სქელი რკინის უკან იმყოფება მტერი და ჩვენი ავტომატის კაკანი დიდად არ ანაღვლებს, -
გამოვიტანე დასკვნა
- 229 -
- „გრანატამიოტი“ (ყუმბარმტყორცნი) არავის გაქვთ, რომ
ააფეთქოთ ეს შობელძაღლი? ან და ტყვია რით არ დაელია ამ
დედა ...-ს - გაისმა გამწარებული მეომრის ხმა.
მართლაც, ყუმბარმტყორცნი „ერ პე გე-7“ უცბად მოხსნიდა ამ
პრობლემას, მაგრამ იქ მყოფ მეომრებს ეს იარაღი არ აღმოაჩნდათ.
მინდა აღვნიშნო, რომ „ერ პე გე-7“ ჩვენს მეომრებსაც საკმაო
რაოდენობით ჰქონდათ, მაგრამ აფხაზური მხარე მას გაცილებით
დიდი ინტენსივობით იყენებდა. თუ არ ჩავთვლით ერთ-ორ
მომენტს, მე ჯერ არ მახსოვს, რომ კორექტირების დროს ეს იარაღი
არ ესროლათ ჩვენთვის. ან როგორ ხვდებოდნენ, სად ვიყავით
კორექტირებისას დამალულნი, მე არ ვიცი
ჯერ კიდევ 1992 წლის ნოემბერში არტილერისტებს
ავტომატის სპეციალური ტყვიები დაგვირიგეს, რომლებსაც
ჯავშანგამტანი და ცეცხლის გამჩენი თვისებები აქვს. თითოეულ
მეომარს 20 ცალი ტყვია გვერგო. ამ განძს თვალის ჩინივით
ვუფრთხილდებოდით. აფხაზეთში ყოფნის დროს მხოლოდ
ორჯერ გავისროლე იმის გასარკვევად, თუ რა შესაძლებლობების
იყო ეს ტყვიები გაგონილი მქონდა, რომ კალაშნიკოვის ავტომატს რკინიგზის
ლიანდაგის გახვრეტა შეეძლო. ერთ ადგილას ღობის ბოძად
სწორედ ეს ლიანდაგი ჰქონდათ გამოყენებული. ირგვლივ ჩვენს
მეტი არავინ იყო. 50 მეტრიდან ავტომატის ჩვეულებრივი ტყვია
ვესროლე ამ ბოძის ყველაზე თხელ ადგილს. ნასროლმა ლიანდაგს
აბსოლუტურად ვერაფერი ვერ დააკლო, პატარა შეჭყლეტის
კვალი დატოვა მხოლოდ. ამის შემდეგ ჯავშანგამტანი ტყვია
გამოვიყენე, რომელმაც მეტალი ისეთი ზუსტი გეომეტრიული
ფორმის წრის სახით გახვრიტა, რომ ლაზერით ნამუშევარი
გეგონებოდათ.
გამიკვირდა, ამ ადგილას ლიანდაგის სისქე 12-15 მილიმეტრს
აღწევს და ამ ზომის სპეცმეტალის გახვრეტა სულაც არ არის
უბრალო საქმე. მოგეხსენებათ, ლიანდაგი თავისი დანიშნულებიდან გამომდინარე არაა ჩვეულებრივი მეტალი.
- 231 -
გავგულისდი, შემოვუარე ბოძს. ზუსტი მართი კუთხე ვერ
მოვძებნე და იმავე დისტანციიდან ახლა უკვე ლიანდაგის
ყველაზე სქელ ადგილს ცოტა ცერულად ვესროლე. მივედი და
გავოგნდი, როცა ლიანდაგის სადღაც 5 სანტიმეტრიანი სისქის
მეტალი კვლავ გახვრეტილი დამხვდა. გამიხარდა რომ ასეთი
ტყვიები დაგვირიგეს არტილერიას.
- მოვიდა თქვენი გამოყენების დრო - ჩავილაპარაკე გულში და
ავტომატს ჯავშანგამტანი ტყვიების მჭიდი მოვარგე.
მხოლოდ 2 ტყვია ვესროლე მატარებლის ვაგონს. ტყვიამფრქვევი მყისვე გაჩუმდა.
- ან მოვკალი, ან და შეშინებულია ბრონის დაზიანებით,-
გავიფიქრე კვლავ გულში.
- რა მოხდა, რატომ გაჩერდა, არ იცით?- გაისმა კითხვები.
- „ბრანებოინი“ ვესროლე - ვუპასუხე ჩვენებს. თან ვანიშნე, მე
მიზანს გავაკონტროლებდი, მათ ამითი ესარგებლათ და უკან
დაეხიათ.
- კი მაგრამ, ამდენი ხანი რას ელოდებოდი? - მკითხეს ნაწყენებმა.
- ღორს ვეფერებოდი, - მივუგე მე და მკვდარ ცხოველზე მივუთითე.
- ფ უ უ უ უ უ, აქ როგორ ძლებ, - მოახლოებულებმა დაიწყეს
ცხვირის აწევა.
- როგორ და თქვენი ხათრით,- მკვახედ მივუგე ახლადგაცნობილ მეომრებს.
ამ სიტყვებზე ყველამ დამინდო და ნაბიჯს უმატა. როცა დავიგულე, რომ მეომრებმა ახალი საფარი მოძებნეს, მეც მივატოვე
აყროლებული ადგილი და ახლა მათი დაცვის იმედად დავიხიე
უკან.
წვალებ-წვალებით დავბრუნდით არტილერიის ბაზაზე. ჩვენს
დივიზიონელ ემზარ რაზმაძეს წუხილით ვუთხარი:
- 232 -
- შენი ძმა, ნუგზარ რაზმაძე, კორექტირებიდან პირდაპირ
ქვეით ჯარს გაჰყვა შეტევაზე და მისი ადგილ-სამყოფელი არ
ვიცი.
- დაწყნარდი, პირველად ხომ არაა ომში, თავის თავს მიხედავს.
- იყო საკმაოდ მშვიდი პასუხი.
ემზარი და ნუგზარი - ორივე ძმა ავღანეთის ომის ვეტერანი
იყო, თანაც ქვეითი ჯარის რანგში
უბადლოდ იბრძოდნენ. არაერთხელ
გვყავდა ეს ბიჭები ნაცადი სხვადასხვა სიტუაციაში და სწორედ
ამიტომაც, კორექტირების დროს
დაცვად ნუგზარ რაზმაძე გავიყოლეთ.
პოლკის მეთაური ოჩამჩირის
შტაბში წავიდა. რამდენიმე ხნის
შემდეგ მობრუნდა და დივიზიონის
ბიჭებს ჩუმად გვითხრა:
- რომ იცოდეთ, ფრონტის ხაზმა ცოტა დაბლა ჩამოიწია.
რუკა გავშალეთ და მეთაურმა ფრონტის ხაზი მოგვინიშნა.
ყველაფერი ისედაც ნათელი იყო, მაგრამ სახაზავით მაინც
შევამოწმეთ წინა ხაზიდან არტილერიის დაშორება, რომელიც
1 600 მეტრზე ნაკლები აღმოჩნდა. კრიტიკული სიტუაცია იყო.
ჯერ ერთი, ამ დისტანციაზე მძიმე არტილერია არაეფექტურია,
მერე მეორე, ასე ახლოს მყოფმა მოწინააღმდეგემ შეიძლება
არტილერიის მუშაობაში შეგიშალოს ხელი.
- შტაბში რა თქვეს ამაზე? - ჩუმად შევეკითხეთ პოლკის
მეთაურს.
- აბსოლუტურად არაფერი.
- ცოტა უკან უნდა დავწიოთ არტილერია, - დავაძალეთ პოლკის
უფროსს.
- ბრძანება არ ყოფილა,- ყოყმანობდა პოლკის მეთაური.
- 233 -
- იმის ბრძანება თუ არის, რომ ცოტა უკან დახევა არ შეიძლება?
- კვლავ დავუსვით კითხვა მეთაურს.
- არა, - დაბეჯითებით გაგვცა პასუხი პოლკოვნიკმა.
- აბა, რა გვიშლის ხელს? ოღონდ ეტაპობრივად მოვიხსნათ, რომ
ბრძოლის უნარი არ დავკარგოთ, - შევთავაზეთ იდეა პოლკის
მეთაურს დივიზიონის ბიჭებმა.
პოლკის მეთაური აფხაზეთში საბრძოლველად პირველად
იყო ჩამოსული. ომის შიში ნამდვილად არ ქონდა, მაგრამ
გამოცდილების არქონის გამო პერიოდულად რჩევა-დარიგებას
გვთხოვდა დივიზიონის ბიჭებს. ჩვენი იდეა მოეწონა, მაგრამ
ეტყობოდა, რომ მაინც ძალზე ნერვიულობდა.
შეგვეცოდა და მშვიდად მივმართე:
- ვიდრე რაიმე ქმედება დაგვიწყია, წავიდეთ შტაბში და
არტილერიის ახალი განლაგება დავაფიქსიროთ რუკაზე.
შტაბიდან დამშვიდებული დაბრუნდა.
2-3 კილომეტრით უკან დავიხიეთ და არტილერია კვლავ
კინდღის მიდამოებში გავშალეთ. დღეს ვხვდები, რომ შეცდომა
დავუშვით და ცოტა კიდევ უნდა დაგვეხია უკან. მაგრამ, ჯერ
ერთი, რომ წინ წასვლაზე ვფიქრობდით და კოდორის ხიდს არ
გვინდოდა დიდზე დავშორებოდით. მერე მეორე, პოლკის
უფროსის მოგვერიდა, რომელიც ისე განიცდიდა ამ 2 კილომეტრით უკან დახევას, რომ ადამიანის ფერი აღარ ედო.
ძალზე ჩქარა გამოვცვალეთ არტილერიის განლაგება. ახალი
ბაზა სამუშაოდ მზად იყო.
ერთი ადგილიდან მოხსნა და მეორეზე გადასვლა ელვის
სისწრაფით მოხდა. დამაეჭვა ძველ ადგილას სიჩქარეში რაიმე
ღირებული არ დაგვრჩენოდა და რამდენიმე ბიჭი ურალის
სატვირთო მანქანით ძველ პოზიციას დავუბრუნდით. კარგად
- 234 -
შევამოწმეთ ყველაფერი. დავრწმუნდით რა, რომ არაფერი
დაგვრჩა, ახალი ბაზისკენ გამოვეშურეთ.
გზაზე მსუბუქი ავტომობილი იყო გაჩერებული და მძღოლი
დახმარებას ითხოვდა. გავჩერდით, გავესაუბრეთ. საცოდავი
ადამიანი ოჯახის ევაკუაციას ლამობდა, მაგრამ მანქანა
გაუფუჭდა და დამხმარეც არსაიდან ჩანდა. მსუბუქ მანქანაში
მეუღლე და ორი პატარა ბავშვი ისხდნენ. იმ ადგილებში ყოფნა
უკვე საშიში იყო. შეგვეცოდა. შევპირდით, რომ მანქანას ფრონტის
ხაზიდან გავიყვანდით, მაგრამ მერე თვითონ უნდა გადაეჭრა
პრობლემა. ამ საუბრის დროს ზურგს უკან უდიდესი აფეთქებების
ხმა შემოგვესმა. შემოვტრიალდი და თვალნათლივ დავინახე,
როგორ ინტენსიურად დაბომბეს ჩვენი არტილერიის ძველი
პოზიცია.
ეს კიდევ ერთი დასტურია, რომ შესაძლოა მოწინააღმდეგეს
კოორდინატებს თანამგზავრიდან აწვდიდნენ, თორემ ცარიელი
პოზიციების დაბომბვას მე სხვაგვარად ვერ ვხსნი.
ორი საათითაც რომ დაგვეგვიანა ბაზის გამოცვლა, ჩვენს
არტილერიას მტერი მთლიანად გაანადგურებდა.
მოსაღამოვდა. სანაპიროს გასწვრივ სოხუმიდან გამოქცეული
მშვიდობიანი მოსახლეობის უწყვეტი ჯაჭვი მოემართებოდა.
ნელ-ნელა ამ ჯაჭვს მეომრებიც შეემატნენ. მოვიდა ცნობა
სოხუმის დაცემის შესახებ. 27 სექტემბრის ღამეს პანიკის ბურუსი
ჩვენს ფრონტსაც მოედო.
გათენდა 28 სექტემბერი, რაღაც გაუაზრებელი ომი კვლავ
განახლდა. არტილერიიდან გაუსვლელად კვლავ იმავე კვადრატების დაბომბვა გვთხოვეს. შემდეგ ყველანაირი მოთხოვნა
შეწყდა. ამ სიტუაციამ ძალზე დაგვაეჭვა. პოლკის მეთაური
ოჩამჩირეში გაემართა.
- 235 -
ფრონტის ხაზზე აბსოლუტური სიჩუმე იყო. არტილერიის
უფროსი ოჩამჩირედან გაფითრებული დაბრუნდა. დივიზიონის
ბიჭებთან მოვიდა და ყურში ჩაგვჩურჩულა:
- ქვეითი ჯარი წავიდა, შტაბი ცარიელია, ვერავინ ვნახე. ჩვენ
რა ვქნათ?
ვერ ვიტყვი, რომ ამ სიტუაციებში გამოცდილი ვიყავი, მაგრამ
ჩემთვის გასაკვირი სიმშვიდით მივუგე:
- შევეცადოთ, პანიკა არ ჩამოყალიბდეს და რაც შეიძლება ჩქარა
დავტოვოთ პოზიციები.
- სხვა გამოსავალი მართლაც არ გვაქვს. მტერი არტილერიას
ჩაიგდებს ხელში, - დამეთანხმა პოლკის მეთაური.
საკმოდ მშვიდი, მაგრამ ხმამაღალი განცხადებით პოლკის
მოწყობა გამოვაცხადეთ. გაგიკვირდებათ, მაგრამ მთელი პოლკი
წამებში მოეწყო. შევეცადეთ მშვიდი ხმა შეგვენარჩუნებინა,
პირად შემადგენლობას არსებული რეალობა მოკლედ ავუხსენით
და უპანიკოდ, არტილერიის რაც შეიძლება ჩქარი აშლა
მოვთხოვეთ. ყურადღება რამდენიმეჯერ გავამახვილეთ, რომ
ერთი ჭურვიც არ უნდა დაეტოვებინათ მოწინააღმდეგისთვის.
შეგახსენებთ, რომ ბევრი მეომარი ახალბედა იყო, მაგრამ
პანიკაში არავინ ჩავარდნილა. საოცარი სისწრაფით მუშაობდნენ.
რამდენიმე წუთში ტყვიის ხმაც
შემოგვესმა.
დივიზიონის რიგებში მყოფი
ერთი მეომარი ლევან ბერძენიშვილი მკერდში დაგვიჭრეს კიდეც.
გამიკვირდა, მაგრამ არც ამ დროს
ჩაცვივდნენ პანიკაში. ახალბედები
კარგი გამოცდილი მეომრებივით
იქცეოდნენ. კოლონა დაიქოქა და
არტილერიამ პოზიციის დატოვება
- 236 -
დაიწყო. მაგრამ გვიანი იყო, უკვე სროლით გვიწევდა გზის
გაკვლევა.
( აფხაზეთში გამომგზავრების წინ შექმნილი პრობლემა რომ
არ გადაგვეჭრა და არტილერია უავტომატოდ წამოგვეყვანა, ამ
სიტუაციაში თავს ვერ დავიცავდით. )
ჩვენი დივიზიონის თხოვნით, კოლონას წინ პოლკის
მეთაური მიუძღოდა. მანქანათა უმრავლესობა ცენტრალურ
გზაზე ავიდა და ბრძოლის ახალ ეპიცენტრს გაასწრო, მაგრამ უკან
დარჩენილებს ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარმტყორცნებიდან
დაგვიშინეს.
ერთი „გრადი“, რომელსაც «Д-30»-ის ჰაუბიცა ჰქონდა უკან
მობმული და ერთი „მაზ“-ის ტიპის სატვირთო ავტომობილი,
რომელიც პირამდე სავსე იყო ჰაუბიცის ჭურვებით, ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარების წვიმაში აღმოჩნდა. წინ წასვლის
არანაირი შანსი აღარ გვქონდა. საჩქაროდ შემოვტრიალდით და
სანაპირო ზოლზე გასვლა მოვინდომეთ. ვერც ერთი ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარა ვერ გაგვარტყეს, მაგრამ არტილერია
ორად გაიყო.
სანაპირო ზოლზე გაშენებულ ქარდამცავი დანიშნულების
ტყეში შევედით. უკვე ზღვის ხმაც მოგვესმა. ჩვენი მიმართულებით სროლებიც შეწყდა. მანქანები რაღაც ძალზე ვიწრო სამანქანო
გზით ხეებს შორის დაძვრებოდნენ. უკან გამობმული ჰაუბიცით
წინ „ურალის“ მარკის ავტომობილი მიდიოდა, რომელზეც
გრადის დანადგარი იყო დამონტაჟებული. ამ ურალს ჰაუბიცის
ჭურვებით სავსე „მაზი“ მოჰყვებოდა. სივიწროვის გამო სავალი
გზა ტანკსაწინააღმდეგო ჭურვით 100% -იანი სიზუსტით
დაგვხვდა დანაღმული. წინ მიმავალი გრადი ამ ნაღმზე აფექდა.
უძლიერესი სამხედრო მანქანაა „ურალი“ - შემიძლია თამამად
ვთქვა, რომ მას ანალოგი არ ჰყავს. ტვირთამწეობით და მაღალი
გასვლის უნარით გამორჩეულ მანქანას აქვს ერთი უძლიერესი
- 237 -
თვისება: ტანკ საწინააღმდეგო ნაღმზე აფეთქებისას მანქანა
მწყობრიდან გამოდის, მაგრამ ეკიპაჟი ცოცხალი რჩება.
პირადი შემადგენლობა ამ ორ მანქანაზე ვიყავით
გადანაწილებული. გაჭირვებით, მაგრამ გრადის მანქანაზეც
მოიძებნა ადგილი, სადაც მეომრები ჩამოსხდნენ. როდესაც გრადი
ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმზე აფეთქდა, ეს მეომრები აფეთქების
ტალღამ აქეთ-იქეთ გვისროლა. ერთმანეთი მოვიკითხეთ, მსხვერპლი საბედნიეროდ არ გვყავდა. მეც საკმაოდ შორს მისროლა
აფეთქების ტალღამ და თავით ბუჩქებში შემაგდო, მაგრამ არანაირი დაზიანება არ მიმიღია.
შევიკრიბეთ დაზიანებული მანქანის გარშემო. ურალს წინა
მარჯვენა ბორბალი აღარ ჰქონდა. „მაზი“-ს ტიპის მანქანა მუშა
ფორმაში კი იყო, მაგრამ აფეთქებულ მანქანას გვერდს ვერ
აუქცევდა. არც იმის შესაძლებლობა იყო, რომ ურალი როგორმე
გაგვეთრია. გადაწყვეტილება მივიღეთ, სამხედრო დანადგარები
მწყობრიდან გამოგვეყვანა და თან აგვეფეთქებინა.
ჰაუბიცის გაფუჭება უკვე ვიცოდი, როგორ უნდა მომეხერხებინა, მაგრამ გრადის დაზიანება ცოტა პრობლემატურად მომეჩვენა. ამ დანადგარს ბევრი არაფერი აქვს. მართვის პულტი და
რაკეტების კასეტაა სულ გრადი. მართვის პულტს უპრობლემოდ
დავაზიანებდი, მაგრამ მისი შეცვლის შემთხვევაში უნიკალური
იარაღი ისევ მწყობრში აღმოჩნდებოდა.
კასეტის დასაზიანებლად ის ცარიელი უნდა ყოფილიყო,
მაგრამ გრადი არ გვისვრია, სოხუმზე შეტევისთვის ვინახავდით
და კასეტა ბოლომდე სავსე იყო რაკეტებით. ვერც მოწინააღმდეგეს ვესროდით, რადგანაც ტყეში ვიყავით და ჩვენი
ჭურვები ირგვლივ მყოფ ხეებს ვერ გასცდებოდა. ასე რომ,
ყველაზე კარგი გამოსავალი აფეთქება გახლდათ. მაგრამ გრადის
აფეთქება ჩვენც გაგვიყოლებდა თან. როგორ უნდა მოვქცეულიყავით, არ ვიცოდი.
- 238 -
უნიკალური გეგმა მძღოლებმა შემოგვთავაზეს, ერთ-ერთი
მომიტრიალდა და მითხრა:
- მომხედე, ძმაო, არტილერიის არაფერი გამეგება, თორემ
მანქანებს ისე გავაფუჭებთ, ჯართადაც აღარ ივარგებს. ორივე
მანქანის მოტორი მუშაობს. თუ ძრავიდან ზეთს გამოვუშვებთ
და ჩართულს დავტოვებთ, ერთ 20 წუთში ისე გადახურდება,
რომ ზედ სიგარეტის მოკიდებასაც კი შეძლებ. გავავსოთ
საარტილერიო დენთით ძრავასთან არსებული მთელი
მოცულობა, შემდეგ ამავე დენთით გამოვყვეთ გრადის
სამართავ პულტამდე და კასეტამდე, მძღოლის სალონი და
კასეტა სულ დენთით ამოვქოლოთ. შიგადაშიგ ჰაუბიცის
ჭურვებიც ჩავაყოლოთ და გავიქცეთ.
იმდენად დამაჯერებლად ლაპარაკობდნენ, რომ გამეცინა და
მივმართე:
- თქვენ მძღოლები ხართ, თუ დივერსიული ჯგუფის წევრები?
ხუმრობა იქით იყოს და ჭკუაში დამიჯდა ნათქვამი.
ღამდებოდა. არც თუ ახლოს მყოფ სანაპირო ზოლზე უკვე
აღარავინ მოძრაობდა, ასე რომ, აფეთქებით ჩვენებს ვეღარ
დავაზიანებდით. 20 წუთში ჩვენ საკმაოდ შორს ვიქნებოდით.
ხოლო უნიკალური იარაღი კი გარანტირებულად აფეთქდებოდა.
აფეთქებით მანქანა და გრადი კი მწყობრიდან გამოვიდოდა, მაგრამ ჰაუბიცის უვნებლად გადარჩენის შანსი მაინც იყო,
ამიტომ ჰაუბიცა კიდევ ცალკე უნდა გაგვეფუჭებინა.
ბიჭებს ვთხოვე, გრადისთვის მიეხედათ, მე კი ჰაუბიცას
მოვუვლიდი. დატრიალდენ მეომრები და „მაზ“-იდან ჰაუბიცის
ჭურვების ჩამოღება დაიწყეს.
ჰაუბიცის ჭურვი ორი ნაწილისგან შედგება, ჭურვი ცალკეა,
ხოლო საარტილერიო დენთი კი ცალკე.
- 239 -
„ჰილზაში“, რომელშიც საარტილერიო დენთია მოთავსებული, სხვადასხვა ზომის ნაჭრის ტომრებია ჩალაგებული. სწორედ
ამ ტომრებშია დენთი მოთავსებუილი. ეს ტომრები სპეციალური
ნაჭრისგან არის შეკერილი. საკმარისია, ამ ნაჭერს ნაპერწკალი
დაეცეს, ნესტიანიც რომ იყოს, მაინც ყველა ვარიანტში დაიწვება.
ასე რომ, მოტორის გადახურების დროს აალება გარანტირებული
იყო.
გამიხარდა, რომ მიუხედავად მძიმე მდგომარეობისა, ყველას
ნომერ პირველ ამოცანად იარაღის და ტექნიკის გაფუჭება
მიაჩნდა. მძღოლებმა მოტორიდან ზეთი გამოუშვეს. ბიჭები კი
უკვე დიდი ხანია, დენთს იმარაგებდნენ.
პოლკიდან ერთი ბიჭი მომეხმარა და ვეცით ჰაუბიცას.
საარტილერიო დანადგარების საჩქარო რემონტი რომ დამჭირვებოდა, „პლოსკოს“, „ატვიორტკას“, „კლინ ზატვორის“
ამოსაღებს, საკონტროლო ჰორიზონტს და სხვადასხვა იარაღს
ჯიბით დავატარებდი. პირველივე ქმედებით ჰაუბიცის „კლინ
- 240 -
ზატვორს“ ნემსი მოვაძვრე, რომელიც ასაფეთქებელ კაფსულას
ურტყამს. „დ-44“- ის ტიპის ქვემეხს კარგად ვიცნობდი, ხოლო
ჰაუბიცას-იმდენად კარგად არა.
ჩემდა გასაკვირად, ქვემეხის და ჰაუბიცის ნემსები იდენტური
აღმოჩნდა. დანადგარის გაფუჭების ეს ხარისხი არ მაწყობდა.
- 241 -
ქვემეხიდან გადმოიტანდნენ ნემსს და ჰაუბიცის მძლავრი იარაღი
მტრის ხელში ისევ მუშა მდგომარეოდაში აღმოჩნდებოდა.
ამოვიღე „კლინ ზატვორის“ ამოსაღები და ჰაუბიცის ანალოგს
მოვარგე. მიუხედავად სხვადასხვა ზომისა, ამოსაღები მოწყობილობა ერთი ერთზე მოერგო. ვცადეთ „კლინ ზატვორის“ ამოღება.
ქვემეხის ანალოგისგან განსხვავებით, გაცილებით მძიმე
აღმოჩნდა. ორი კაცი ჰაუბიცის თავზე ვიდექით და ზევით
ვექაჩებოდით ამ მოწყობილობას, მაგრამ ბოლომდე მის ამოსვლას
ხელს რაღაც უშლიდა. შემდეგ ერთი კაცი ზევით დარჩა, ხოლო მე
ჰაუბიცის ქვევით შევძვერი და მანამდე ვურტყი ქვევიდან წიხლი,
სანამ არ ამოვაგდეთ ბუდიდან.
გამიხარდა. ზღვისკენ წაღება და წყალში გადაგდება დავაპირე.
„კლინ ზატვორი“ ძალზე მძიმე იყო და ჩემმა დამხმარემ
ბოდიში მომიხადა:
- აფეთქების შედეგად ხერხემალი დავიზიანე და თუ არ
გეწყინება მე მაგაში მონაწილეობას არ მივიღებ.
- რას ლაპარაკობ, შენ უკვე ისედაც მაგრა მომეხმარე. ამის
დარდი ნუ გექნება, - ბეჭზე ძლივს შემოვიდგი ეს მძიმე
დეტალი და ზღვისკენ გავიქეცი.
როგორც კი სანაპირო ზოლზე გავედი, 200-300 მეტრით
მარჯვნივ გავიქეცი. მძიმე ტვირთი მქონდა. ვიცოდი, რომ შორს
ვერ გადავაგდებდი. იარაღი და ტყვიაწამალი ნაპირზე დავტოვე.
ზედა სამოსი გავიძვრე, ზღვაში მაქსიმალურად შევედი, უკვე
წყალი ნიკაპამდე მწვდებოდა. მოვიწადინე და რაც შეიძლებოდა,
შორს გადავაგდე ჰაუბიცის ეს დეტალი.
სირბილით ჰაუბიცას დავუბრუნდი. ვიცოდი, რომ უკვე
საკმაოდ დავაზიანე, მაგრამ მაინც ვერ ვისვენებდი. გადავწყვიტე
„დულნი ტორმუზიც“ მომეხსნა.
ჰაუბიცის მსგავს დაანდგარებში „დულნი ტორმუზ“-ს
უდიდესი დანიშნულება აქვს. გასროლის შედეგად ჭურვი წინ
- 242 -
მიფრინავს, ხოლო ლულა უკან მოდის. ეს უკანასკნელი უკან
დიდი დარტყმით რომ არ დაიძრას, „დულნი ტორმუზი“ იღებს ამ
დატვირთვის 80%-ს თავის თავზე.
ასე რომ, მის გარეშე ჰაუბიცა პირველ გასროლაზე მწყობრიდან
გამოვა. ძალიან გამიგრძელდება საუბარი, დეტალურად რომ
მოვყვე, როგორ მოვხსენით მე და ჩემმა დამხმარემ ეს დეტალი.
ვიტყვი მხოლოდ, რომ ეს ჩემი ცოდვით სავსე „დულნი ტორმუზი“
„კლინ ზატვორზე“ ორჯერ მძიმე აღმოჩნდა. გაჭირვებით
გავიტანე ეს მძიმე ტვირთიც სანაპიროზე, ოღონდ ახლა უკვე
მარცხნივ ვატარე 200 მეტრი. კვლავ მაქსიმალურად შევედი
წყალში და ისიც ჩავძირე.
ამასობაში ჩვენმა მეომრებმა ორივე მანქანა დენთით და
ჭურვებით სულ დაფარეს. მეც მოვრჩი ჰაუბიცის გაფუჭებას.
დავქოქეთ ძრავიდან ზეთჩამოსხმული ძრავები და გავიქეცით.
მძღოლების გათვლა ზუსტი აღმოჩნდა. 20 წუთში გრადის
ადგილი სულ განათდა და გამაყრუებელმა გრუხუნის ხმამ
აფხაზეთის ცა კიდევ ერთხელ შეაზანზარა.
ამ დავალებას თავი პირნათლად გავართვით. მაგრამ სხვა
რამეზეც უნდა შევთანხმებულიყავით მეომრები. სანაპიროზე
მოვეწყვეთ. გადავხედე შემადგენლობას და უმთავრესობა
დივიზიონის ბიჭები ვიყავით. დავსვი შეკითხვა:
- საარტილერიო დანადგარები ავაფეთქეთ და აღარ გვაქვს. ან
მივდივართ ჩქარი ნაბიჯით სანაპირო ზოლზე და
ვუერთდებით ჩვენს არტილერიას, ან შევდივართ ფრონტის
ხაზისკენ და თუ კიდევ ვინმე არსებობს ქვეითი ჯარიდან, მათ
ვუერთდებით. შემდეგ კი ვიბრძვით ბოლომდე.
- ჩვენ არ ვიცით არტილერიის დარჩენილი ნაწილი რა
მდგომარეობაშია. გამორიცხული არაა, რომ დანაკლისიც
აქვთ. შეიძლება ამ ეტაპზე ჩვენი მათთან ყოფნა უფრო
საჭიროა ვიდრე ქვეით ჯართან გაერთიანება, ვცადოთ
არტილერიასთან შეერთება,- იყო ერთობლივი პასუხი.
- 243 -
ამ მოწყობაზე ემზარ რაზმაძე გვესწრებოდა. შემდეგ სად
დავკარგეთ ეს კაცი, არავინ იცის.
საკმაოდ ჩქარი სიართულით დავიძარით სანაპირო ზოლის
გასწვრივ. ორი მეომარი რთულ მდგომარეობაში გვყავდა, ლევან
ბერძენიშვილი მკერდის არეში იყო დაჭრილი, მაგრამ ფეხზე
იდგა და დამოუკიდებლადაც კი მოძრაობდა. ხოლო ერთ
დივიზიონელს სანაპირო ზოლმა შეუქმნა პრობლემა. საქმე ისაა,
რომ არც თუ დიდი ათლეტური აღნაგობის მქონეს, 45-46 ზომის
ფეხი ჰქონდა, ჩექმა კი, მე მგონი, კიდევ უფრო დიდი ზომის ეცვა.
ვისაც უვლია სანაპირო ზოლზე, იცის, რომ ფეხი ეფლობა ქვიშაში
და მოძრაობა რთულია. ასე რომ, ეს გაჭირვებული ძლივს
მიათრევდა ფეხებს.
დაჭრილს ავტომატი გამოვართვი, ხელკავი გავუკეთე რომ
დამყრდნობოდა და ისე წავიყვანე. გზადაგზა სიმღერას ვღიღინებდით, არ მინდოდა სულიერად გატეხილიყო. მეორე დივიზიონელს კი, რომელიც დინოზავრის ნაკვალევით მიიკვლევდა
გზას, პერიოდულად ვკიცხავდი:
- ხომ გითხარი, არ წამოსულიყავი ამ ბრძოლაში. ახლა შენ რომ
ვეღარ იარო, მთელი დივიზიონი უნდა გაჩერდეს შენი
გულისთვის? გვაკლია მსხვერპლი?
ამ სიტყვებმა ეტყობა იმოქმედა. ძლივს მიმავალმა ბოლო
ძალები მოიკრიბა და საკმაოდ ენერგიულად წავიდა წინ.
მიდიოდა სანაპირო ზოლზე და უკან ისეთ კვალს ტოვებდა, რომ
გუთნით ნახნავი გეგონებოდა.
სავარაუდოდ, 14-15 კილომეტრი გავიარეთ, ახალი კინდღის
მიდამოებიდან მდინარე ცხენისწყლამდე მივაღწიეთ. სანაპირო
ზოლზე უამრავი ტექნიკა და საზენიტო დანადგარი იყო
მიტოვებული. გული მომიკვდა, ამდენი რამ ცოტა ხანში მტრის
ხელში აღმოჩნდებოდა. მისი დაშლა რომ დაგვეწყო, ალბათ,
დღესაც აფხაზეთში ვიქნებოდით. ზღვის პირას ხალხის მოძრაობა
კვლავაც შეინიშნებოდა.
- 244 -
გამიკვირდა, მაგრამ ტანკი დაგვეწია. ისეთი შთაბეჭდილება
დამრჩა, რომ ბრძოლის ველიდან ბოლო მეომრები გამოჰყავდა.
იმდენი კაცი ისხდა ამ ტანკზე, რომ ნემსსაც ვერ ჩააგდებდი.
ტანკისტმა და ზედ შემომსხდარმა მეომრებმა დივიზიონის
ხალხი გვიცნეს, გაჩერდნენ და მოგვმართეს:
- თქვენი ერთი მებძოლი მთვრალია და ორ კაცს მოჰყავს.
- რას ჰქვია მთვრალია?! ხალხს 2 დღე საჭმელიც არა აქვს ნაჭამი,
დალევას სად მოასწრებდა? - ტანკის გრუხუნში ბოლო ხმაზე
ავყვირდი მე.
- მთვრალიც რომ ყოფილიყო, ვერ წამოიყვანეთ? ვხედავ, რომ
ადგილი მართლაც არა გაქვთ, მაგრამ ლულაზე დაგებათ ეგ
შეჩვენებული, - გავკიოდი ყველას გასაგონად.
დანაშაულის გრძნობა გაუჩნდათ. ეტყობა, ეს გრძნობა ისედაც
აწუხებდათ, თორემ ტანკს სულ არ გააჩერებდნენ და არაფერს
გვეტყოდნენ.
- მიახლოებით სად არიან? - შევეკითხე ტანკზე მსხდარ ხალხს.
- ახალი კინდღის მიდამოებში. - იყო მოკლე პასუხი.
- იქნებ ეს ორი კაცი გაიყოლოთ, ერთი დაჭრილია და მეორე
ვეღარ დადის. იმათ საშველად კი ჩვენ დავბრუნდებით, -
კატეგორიულად მოვთხოვე ტანკზე ზემჭიდროდ განლაგებულ ხალხს.
გაუგებარი სიტუაციიდან დადანაშაულებული ხალხი ცოტა
კიდევ შემჭიდროვდა და ორი კაცის ადგილიც გამოჩნდა. ამაზეც
შვებით ამოვისუნთქე, მკერდში დაჭრილ ლევან ბერძენიშვილს
ანტიბიოტიკური მურნალობა სჭირდებოდა, თორემ ადრე თუ
გვიან სისხლის მოწამვლა გარანტირებული ჰქონდა. სუნთქვაც
უჭირდა. ჭრილობაზე თითი ჰქონდა მიფარებული, თორემ
ფილტვიდან წნევით წამოსული ჰაერი გარეთ სისხლის ფრქვევით
გამოდიოდა.
- 245 -
ტყვარჩელის ფრონტს საკმაოდ კარგად ვიცნობდი.
ცხენისწყლიდან ახალ კინდღამდე 14 კილომეტრი იყო. ეს გზა
ისევ უკან უნდა გაგვევლო და ჩვენი დივიზიონელი
გადაგვერჩინა. კიდევ ორად გავიყავით არტილერია და ვისაც
ენერგია შეგვრჩა, უკან დავბრუნდით. სავარაუდოდ, ამ
სიტუაციაში დავკარგეთ ემზარ რაზმაძეც. თორემ აქამდე
მწყობრად მოვდიოდით და ადამიანის გაუჩინარება პრინციპში
შეუძლებელი იყო. კანონით ამ მებრძოლს არაფერი არ უნდა
მოსვლოდა, მაგრამ ჩვენი დაცალკევების შემდეგ შეიძლება
მასთანაც კონტუზიამ იჩინა თავი. სამწუხარო ისაა, რომ მისი
ასეთი მდგომარეობაც არაა დაფიქსირებული.
მოკლედ, ბიჭების ნაწილი მოვეწყვეთ და ახალი კინდღისკენ
ორგანიზებულად გავიქეცით. სანაპირო ზოლზე მომავალი ხალხი
და მეომრები გაკვირვებით გვიყურებდა მეომართა ჯგუფს,
რომელიც მოწესრიგებულად საპირისპირო მხარეს გარბოდა.
ცნობისმოყვარეობას ვერ მალავდნენ და გვეკითხებოდნენ, რაში
იყო საქმე. ახსნის დრო არ გვქონდა, ამიტომ მოკლე პასუხს
ვაძლევდით.
- დაწყნარდით. პატარა საქმე დაგვრჩა გასაკეთებელი.
გულში სულ იმაზე ვფიქრობდი, როგორ აღმოჩდნენ ჩვენი
დივიზიონელები იმ ადგილას ან რა მოუვიდათ. მინდოდა ნაღდად ნასვამები ყოფილიყვნენ. დაჭრილის მოვლა-პატრონობას
ისევ სიმთვრალე მერჩია, მაგრამ ვიცოდი, რომ ეს ვერსია გამორიცხული იყო.
როგორც იქნა, მოვძებნეთ ჩვენი ხალხი. მეომრები პრაქტიკულად იმავე ადგილას იყვნენ, სადაც მე ჰაუბიცის დეტალები
ზღვაში გადავყარე. ჩვენი დივიზიონის მეომარს ორი კაცი
გაჭირვებით ატარებდა. ერთი მეომარი პოლკიდან იყო, ხოლო
მეორე ჩვენი დივიზიონის კოლორიტი ვახტანგ იველაშვილი
გახლდათ. მარტონი იყვნენ. ირგვლივ ძეხორციელი აღარ
დადიოდა.
- 246 -
როგორც კი დაგვინახეს უკან
მორბენალი არტილერისტები,
სიხარულით შემოგვეგებენ. გეგონება, საუკუნე არ ვყავდით ნანახი.
არადა, ჩვენი დაშორებიან სულ
რამდენიმე საათი იყო გასული.
ქვაზე ჩამოვსხედით. სიგარეტს
მოვუკიდეთ.
- რა მოუვიდა? - შევეკითხე
ვახოს.
- წესიერად არ ვიცი, რაღაცები
გასკდა ჩვენს თავზე, დიდი
აფეთქებები იყო. შევამოწმე,
დაჭრილი არაა, არც ზედმეტი
„დირკა“ აქვს სადმე, მაგრამ
საიდანღაც ტვინს მაინც კარგავს.
სულ გამოშტერდა. ეტყობა კონტუზირებულია.
- თქვენ ორნი როგორ ხართ? -
კვლავ შევეკითხე ვახოს.
- რახან თქვენ მოხვედით, არაფერი გვიჭირს.
- კი მაგამ, აქ საიდან გაჩნდით? - გაკვირვებით შევეკითხე ვახოს.
- „ია მაშინა ეხალ, ეხალ, პატომ პოეზდ ეხალ, ეხალ...“ – „ჯარისკაცის მამადან“ ცნობილი ფრაზებით დაიწყო საუბარი ვახომ.
მივხვდი, რომ ამ კაცისგან სწორ პასუხს მანც ვერ გავიგებდი,
საუბარი შევაწყვეტინე და კვლავ კითხვით მივმართე:
- ჩვენი მეომრები ან არტილერისტები ხომ არ დარჩნენ სადმე.
- არა. - იყო მოკლე და ამომწურავი პასუხი.
- აბა წავედით! - და ამ სიტყვებზე სიგარეტი გადავაგდე.
- წავედით! - მომესმა მეომართა ხმა.
- 247 -
კონტუზირებულს ხელკავი გავუკე და მისი წამოყენება ვცადე.
ფეხზე ვეღარ წამოდგა.
- რა მოუვიდა? წეღან ხომ თვითონ მოდიოდა? - გაკვირვებით
მივმართე ვახოს.
- არ ვიცი, მაგრამ თქვენ რომ დაგინახეთ, მუხლი მომეკვეთა
სიხარულით და მე მგონი მეც ვეღარ ვდგები ფეხზე, - მომმართა ვახომ და გაჭირვებით წამოდგა.
სხვა გზა არ იყო, კონტუზირებული ზურგზე შევისვი და
ჩქარი ნაბიჯით სანაპირო ზოლს
გავუყევი. თავიდან თავისუფლად მოვდიოდი, მეგონა თბილისამდეც კი უპრობლემოდ
ჩავიყვანდი, მაგრამ ნელ-ნელა
ჩემი პაციენტი დამძიმდა. უეცრად თავბრუ დამეხვა, თვალთ
დამიბნელდა და გულისრევის
შეგრძნებაც მომეზღვავა. ვიგრძენი, რომ ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმზე აფეთქებამ ახლაღა
იმოქმედა, მეც კონტუზირებული ვიყავი. უეცრად გულში
გამიელვა:
- ვაი თუ, მეც გავხდე სათრევი?
მაგრამ დავარწმუნე თავი,
რომ ამის დრო არ იყო.
2 დღე უჭმელი ვიყავი, გული ნაღდად არ ამერეოდა, მაგრამ
წონასწორობას ძლივს ვინარჩუნებდი. გავჩერდი. ზურგზე
მოკიდებულ კაცს ხელი მაგრად მოვუჭირე, რომ შემთხვევით არ
დამვარდნოდა და ისედაც გონებადაკარგულს თავი ქვაზე არ
დაერტყა.
- 248 -
კონტუზირებული ჩემი ძველი ძმაკაცი იყო, ჯერ კიდევ
სტუდენტობიდან ვიცნობდი მას. მის ლექსიკონსაც თითქმის
ყოველ დღე ვისმენდი, მაგრამ სიტყვა „ურჯულო“ ჯერ არ მქონდა
დაფიქსირებული.
აძიუბჟა[1][2], აძუბჟა[3], აძვიბჟა (აფხ. Аӡҩыбжьа́) — სოფელი აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ოჩამჩირის მუნიციპალიტეტში, მდინარე კოდორის მარცხენა ნაპირას, სამურზაყანოს დაბლობზე. თემის ცენტრი (სოფლები:ახალდაბა, ახივაა, ბალანი, ბაღლანი, დოპოუქითი, კუდრახუქი, წყურგილი, ჯობრია). ზღვის დონიდან 40 მ, შავი ზღვიდან 5 კმ, ოჩამჩირიდან 29 კმ. 2008 წლიდან ოკუპირებულია რუსეთის ფედერაციის მიერ
დავიწყეთ ჩვენს პოზიციებს შორის სიარული, როგორღაც
ფრონტის ხაზი რომ შეგვესწავლა. აბსოლუტურად უშედეგოდ.
ქვეითმა ჯარმაც არაფერი იცოდა, რა უნდა გაეკეთებინა.
კითხვაზე, რომელი უბნის აღება ჰქონდათ დავალებული? -
პასუხი ვერავინ ვერ გაგვცა.
შენაერთებს შორის სიარულის დროს ერთხელ კინაღამ
მეგობრული ცეცხლით ამოგვწყვიტეს. ამ მოძრაობისას ოჩამჩირის
არტილერიის ხალხს გადავეყარეთ, მათაც ჩვენნაირი გაურკვეველი სიტუაცია ჰქონდათ.
კორექტირებაზე წასული სამი დივიზიონელიდან ერთ-ერთი,
კერძოდ ნუგზარ რაზმაძე, ქვეით ჯარს გაჰყვა შეტევაზე, სადაც
მისი ნაცნობები იბრძოდნენ. ამის
შემდეგ იგი უგზო-უკვლოდ დაიკარგა.
დავბომბეთ და გავასწორეთ
მიწასთან წინდაწინ აღნიშნული
კვადრატები. შემდეგ რა გეგმები
ჰქონდა ხელმძღვანელობას, ვეღარ
გავიგეთ. შუადღის შემდეგ ბრძანება მივიღეთ, დაგვეტოვა ფრონტის
ხაზი.
სარდლობიდან ჩვენთვის
ნაცნობი მეთაურები უაიარაღო
სოხუმს იცავდნენ. ტყვარჩელის
ფრონტს რა დონის გენერალიტეტი
მართავდა არ ვიცი. ამიტომ დაზუსტებით არც ის ვიცი, ვინ
დაგეგმა ეს შეტევა, მაგრამ სააარტილერიო დამუშავების გარეშე
არაფრით არ შეიძლებოდა შეტევის დაწყება. გამოვარდა ხმა,
არტილერიამ დააგვიანაო. და ვაღიარებ, როცა პოზიციებზე
გავედით, ქვეით ჯარს შეტევა უკვე დაწყებული ჰქონდა, მაგრამ
- 226 -
იმის აღნიშვნაც მინდა პოლკის მეთაურს თვალი არ მოუხუჭავს,
როცა გვითხრეს, მაშინ გავედით პოზიციაზე.
• კიდეც რომ დაგვეგვიანა, ჩვენ გარეშე რატომ დაიწყეს შეტევა?
• ორივე არტილერია (ოჩამჩირის და ჩვენი) როგორ გამოვდექით
ასე უპასუხისმგებლო და ორივემ როგორ დავაგვიანეთ შეტევაზე მისვლა?
• არტილერიას რატომ არ გვქონდა შეტევის სტრატეგიული
გეგმა? თუ არტილერიის გარეშე აპირებდნენ რამის გაკეთებას?
• ვის უნდა მოეცა ბრძანება ჩვენთვის უშუალო საბრძოლო
მოქმედებების დროს?
• თუ ამის გამკეთებელი არავინ იყო, კორექტირების ხალხი
მაინც დაეშვათ შეტევის საერთო გეგმის განხილვაზე!
• შეიძლება ჩინით გენერლებთან ჩვენი დაშვება არ
შეიძლებოდა და წინდაწინ ბრძოლის საერთო გეგმის
გამჟღავნება, მაგრამ როდესმე ხომ უნდა მიგვეღო სამოქმედო
გეგმა?
• და ბოლოს, ქვეითი ჯარის და არტილერიის კოორდინირებული ქმედების გარეშე შედეგის მიღწევა ძალზე ძნელია. ამ
შეტევაში ერთპიროვნული ხელმძღვანელი ორივე შენაერთს
არ გვყავდა.
მოკლედ, დავტოვეთ ფრონტის ხაზი და დავიხიეთ. უკან
დახევისას, ტაქტიკური თვალსაზრისით, ძალზე საინტერესო
ფაქტს შევესწარი. როგორც მოგახსენეთ, ფრონტის ხაზის
მიდამოებში არტილერისტებმა საკმაოდ ბევრი ვიმოძრავეთ
ქართულ შენაერთებს შორის. რაღაც დონეზე სხვაზე უკეთესად
ვიცოდით ჩვენების განლაგება. უკან დახევის დროს სოფელ
ახალდაბას მიდამოებში რკინიგზის ლიანდაგებზე მყოფი
მატარებლის ვაგონიდან ტყვიამფრქვევმა გაგვიხსნა ცეცხლი.
დაშორება 250 მეტრზე მეტი არ იქნებოდა. საინტერესო ის არის,
რომ შეტევის მომენტში ეს საცეცხლე წერტილი ქართულმა
შენაერთმა უპრობლემოდ გაიარა, უკან დახევის დროს კი
- 227 -
ტყვიამფრქვევი ამუშავდა. ამ ფაქტის მომსწრეს ბუნებრივია,
კითხვა დამებადა:
- საიდან ან რა დროს გაჩნდა მეტყვიამფრქვევე მატარებლის
ვაგონში?
არსებული რეალობიდან გამომდინარე, ამ კითხვაზე მხოლოდ
ერთადერთი გამართლებული პასუხი მოვძებნე:
- მტერი შეტევამდეც ვაგონში იყო.
რა თქმა უნდა, შეტევის დროს არ ისროლა. წინ მიმავალი
ხალხის დიდი რაოდენობის შეეშინდა. აქ კვლავ იბადება მეორე
კითხვა:
- ხომ შეიძლება, ჩვენებს მტრის ადგილსამყოფელი აღმოეჩინათ
და ამისი რატომ არ შეეშინდა ჩამალულ მოწინააღმდეგეს?
აქაც, ჩემი აზრით, ერთადერთი სწორი პასუხია:
- სავარაუდოდ, მტერმა ქართული ლაპარაკი უაქცენტოდ
იცოდა და თავისუფლად შეეძლო თავი საქართველოს
მეომრად გამოეცხადებინა. ფონტზე არსებული არეულობა კი
ამის საშუალებას ნამდვილად აძლევდა.
შეტევაზე გადასულთ ხმა არ გაგვცა, ხოლო უკან დახევისას მან
გარანტირებულად იცოდა, რომ მისი ლიკვიდაციისთვის წინ არ
წავიდოდით და ცეცხლი გაგვიხსნა.
სამწუხაროდ, მსგავსი ფაქტები მრავლად იყო აფხაზეთის ომის
დროს. შეტევაზე ყოფნისას მტრის საცეცხლე წერტილი დუმდა,
ხოლო უკან დახევისას კი გააფთრებით გვესროდა. უმთავრესად
ასეთ ქმედებას ფლანგებიდან იწყებდნენ, სადაც თავდაპირველად
შეტევაში მყოფმა ჩვენმა მეომრებმა, იქ შესვლა და ფლანგების
შემოწმება საჭიროდ არ ჩათვალეს.
მაგრამ ეს სიტუაცია განსაკუთრებული იყო. მტერი უეცრად იქ
აღმოჩნდა, რომელ ადგილებშიც უამრავმა ჩვენმა ჯარისკაცმა
გაიარა. არავინ არ ველოდით იმ ადგილში ტყვიამფრქვევის
- 228 -
ამუშავებას. ეს ქმედება ყველამ გაუგებრობად ჩავთვალეთ და
რამდენიმეჯერ ხმამაღლა გავძახეთ:
- ნუ ისვრი, ქართველები ვართ!
მაგრამ თხრილებში გადანაწილებულ 15-20 მეომარს
ტყვიამფრქვევი მოსვენებას არ გვაძლევდა. სხვა გზა არ იყო და
საპასუხო ცეცხლი გავხსენით. ამ დროს მე საფარის გარეშე
აღმოვჩნდი. თვალი მოვავლე არემარეს. მაგისტრალური გზის
სიახლოეს შევნიშნე საკმაოდ მოზრდილი ბორცვი, რომელიც
გაველურებულ, მაღალ, მწვანე ბალახში პატარა მონაცრისფრო
კუნძულივით გამოიყურებოდა. რაც ძალი და ღონე მქონდა ამ
ბორცვისკენ გავქანდი, მიწაზე დავწექი, ბორცვის შემაღლებულ
ადგილს ავტომატი დავადე და მეც გავუხსენი მეტყვიამფრქვევეს
საპასუხო ცეცხლი. უეცრად ვიგრძენი, რომ აუტანელი სუნისგან
ვიგუდებოდი. დავაკვირდი ჩემს ბორცვს და მკვდარი ღორი
აღმოჩნდა, რომელიც მზეს და სიცხეს გიგანტურ ზომებამდე
გაებერა.
ეს საცოდავი ცხოველი ტყვიისგან მე ვერ დამიცავდა.
სიკვდილს აღარ ვჩიოდი. მარტო იმის გაფიქრება, რომ მასში
გასული ტყვია, დაავადების მთელ ბუკეტთან ერთად ჩემს
სხეულში შემოაღწევდა, ტანში მაჟრჟოლებდა. კვლავ ადგილის
გამოცვლაზე დავფიქრდი, მიწაზე დაწოლილი 5-6 ჯერ
გვერდულად გადავტრიალდი და მომცრო ზომის ქვას მოვეფარე.
მთელი ამ ხნის განმავლობაში ბიჭებსა და მეტყვიამფრქვევეს
შორის უშეღავათო სროლა მიდიოდა. მოწინააღმდეგე სროლაზე
პირდაპირ სროლით გვპასუხობდა. დავფიქრდი:
- კარგი. დავუშვათ, მე სროლა არ ვიცი, მაგრამ 15-20 კაცს
ამდენი სროლის შემდეგ ალბათობის თეორიით მაინც უნდა
გაენადგურებინა საკმაოდ ხილულ ადგილზე მყოფი
მეტყვიამფრქვევე. ეტყობა რაღაც სქელი რკინის უკან იმყოფება მტერი და ჩვენი ავტომატის კაკანი დიდად არ ანაღვლებს, -
გამოვიტანე დასკვნა
- 229 -
- „გრანატამიოტი“ (ყუმბარმტყორცნი) არავის გაქვთ, რომ
ააფეთქოთ ეს შობელძაღლი? ან და ტყვია რით არ დაელია ამ
დედა ...-ს - გაისმა გამწარებული მეომრის ხმა.
მართლაც, ყუმბარმტყორცნი „ერ პე გე-7“ უცბად მოხსნიდა ამ
პრობლემას, მაგრამ იქ მყოფ მეომრებს ეს იარაღი არ აღმოაჩნდათ.
მინდა აღვნიშნო, რომ „ერ პე გე-7“ ჩვენს მეომრებსაც საკმაო
რაოდენობით ჰქონდათ, მაგრამ აფხაზური მხარე მას გაცილებით
დიდი ინტენსივობით იყენებდა. თუ არ ჩავთვლით ერთ-ორ
მომენტს, მე ჯერ არ მახსოვს, რომ კორექტირების დროს ეს იარაღი
არ ესროლათ ჩვენთვის. ან როგორ ხვდებოდნენ, სად ვიყავით
კორექტირებისას დამალულნი, მე არ ვიცი
ჯერ კიდევ 1992 წლის ნოემბერში არტილერისტებს
ავტომატის სპეციალური ტყვიები დაგვირიგეს, რომლებსაც
ჯავშანგამტანი და ცეცხლის გამჩენი თვისებები აქვს. თითოეულ
მეომარს 20 ცალი ტყვია გვერგო. ამ განძს თვალის ჩინივით
ვუფრთხილდებოდით. აფხაზეთში ყოფნის დროს მხოლოდ
ორჯერ გავისროლე იმის გასარკვევად, თუ რა შესაძლებლობების
იყო ეს ტყვიები გაგონილი მქონდა, რომ კალაშნიკოვის ავტომატს რკინიგზის
ლიანდაგის გახვრეტა შეეძლო. ერთ ადგილას ღობის ბოძად
სწორედ ეს ლიანდაგი ჰქონდათ გამოყენებული. ირგვლივ ჩვენს
მეტი არავინ იყო. 50 მეტრიდან ავტომატის ჩვეულებრივი ტყვია
ვესროლე ამ ბოძის ყველაზე თხელ ადგილს. ნასროლმა ლიანდაგს
აბსოლუტურად ვერაფერი ვერ დააკლო, პატარა შეჭყლეტის
კვალი დატოვა მხოლოდ. ამის შემდეგ ჯავშანგამტანი ტყვია
გამოვიყენე, რომელმაც მეტალი ისეთი ზუსტი გეომეტრიული
ფორმის წრის სახით გახვრიტა, რომ ლაზერით ნამუშევარი
გეგონებოდათ.
გამიკვირდა, ამ ადგილას ლიანდაგის სისქე 12-15 მილიმეტრს
აღწევს და ამ ზომის სპეცმეტალის გახვრეტა სულაც არ არის
უბრალო საქმე. მოგეხსენებათ, ლიანდაგი თავისი დანიშნულებიდან გამომდინარე არაა ჩვეულებრივი მეტალი.
- 231 -
გავგულისდი, შემოვუარე ბოძს. ზუსტი მართი კუთხე ვერ
მოვძებნე და იმავე დისტანციიდან ახლა უკვე ლიანდაგის
ყველაზე სქელ ადგილს ცოტა ცერულად ვესროლე. მივედი და
გავოგნდი, როცა ლიანდაგის სადღაც 5 სანტიმეტრიანი სისქის
მეტალი კვლავ გახვრეტილი დამხვდა. გამიხარდა რომ ასეთი
ტყვიები დაგვირიგეს არტილერიას.
- მოვიდა თქვენი გამოყენების დრო - ჩავილაპარაკე გულში და
ავტომატს ჯავშანგამტანი ტყვიების მჭიდი მოვარგე.
მხოლოდ 2 ტყვია ვესროლე მატარებლის ვაგონს. ტყვიამფრქვევი მყისვე გაჩუმდა.
- ან მოვკალი, ან და შეშინებულია ბრონის დაზიანებით,-
გავიფიქრე კვლავ გულში.
- რა მოხდა, რატომ გაჩერდა, არ იცით?- გაისმა კითხვები.
- „ბრანებოინი“ ვესროლე - ვუპასუხე ჩვენებს. თან ვანიშნე, მე
მიზანს გავაკონტროლებდი, მათ ამითი ესარგებლათ და უკან
დაეხიათ.
- კი მაგრამ, ამდენი ხანი რას ელოდებოდი? - მკითხეს ნაწყენებმა.
- ღორს ვეფერებოდი, - მივუგე მე და მკვდარ ცხოველზე მივუთითე.
- ფ უ უ უ უ უ, აქ როგორ ძლებ, - მოახლოებულებმა დაიწყეს
ცხვირის აწევა.
- როგორ და თქვენი ხათრით,- მკვახედ მივუგე ახლადგაცნობილ მეომრებს.
ამ სიტყვებზე ყველამ დამინდო და ნაბიჯს უმატა. როცა დავიგულე, რომ მეომრებმა ახალი საფარი მოძებნეს, მეც მივატოვე
აყროლებული ადგილი და ახლა მათი დაცვის იმედად დავიხიე
უკან.
წვალებ-წვალებით დავბრუნდით არტილერიის ბაზაზე. ჩვენს
დივიზიონელ ემზარ რაზმაძეს წუხილით ვუთხარი:
- 232 -
- შენი ძმა, ნუგზარ რაზმაძე, კორექტირებიდან პირდაპირ
ქვეით ჯარს გაჰყვა შეტევაზე და მისი ადგილ-სამყოფელი არ
ვიცი.
- დაწყნარდი, პირველად ხომ არაა ომში, თავის თავს მიხედავს.
- იყო საკმაოდ მშვიდი პასუხი.
ემზარი და ნუგზარი - ორივე ძმა ავღანეთის ომის ვეტერანი
იყო, თანაც ქვეითი ჯარის რანგში
უბადლოდ იბრძოდნენ. არაერთხელ
გვყავდა ეს ბიჭები ნაცადი სხვადასხვა სიტუაციაში და სწორედ
ამიტომაც, კორექტირების დროს
დაცვად ნუგზარ რაზმაძე გავიყოლეთ.
პოლკის მეთაური ოჩამჩირის
შტაბში წავიდა. რამდენიმე ხნის
შემდეგ მობრუნდა და დივიზიონის
ბიჭებს ჩუმად გვითხრა:
- რომ იცოდეთ, ფრონტის ხაზმა ცოტა დაბლა ჩამოიწია.
რუკა გავშალეთ და მეთაურმა ფრონტის ხაზი მოგვინიშნა.
ყველაფერი ისედაც ნათელი იყო, მაგრამ სახაზავით მაინც
შევამოწმეთ წინა ხაზიდან არტილერიის დაშორება, რომელიც
1 600 მეტრზე ნაკლები აღმოჩნდა. კრიტიკული სიტუაცია იყო.
ჯერ ერთი, ამ დისტანციაზე მძიმე არტილერია არაეფექტურია,
მერე მეორე, ასე ახლოს მყოფმა მოწინააღმდეგემ შეიძლება
არტილერიის მუშაობაში შეგიშალოს ხელი.
- შტაბში რა თქვეს ამაზე? - ჩუმად შევეკითხეთ პოლკის
მეთაურს.
- აბსოლუტურად არაფერი.
- ცოტა უკან უნდა დავწიოთ არტილერია, - დავაძალეთ პოლკის
უფროსს.
- ბრძანება არ ყოფილა,- ყოყმანობდა პოლკის მეთაური.
- 233 -
- იმის ბრძანება თუ არის, რომ ცოტა უკან დახევა არ შეიძლება?
- კვლავ დავუსვით კითხვა მეთაურს.
- არა, - დაბეჯითებით გაგვცა პასუხი პოლკოვნიკმა.
- აბა, რა გვიშლის ხელს? ოღონდ ეტაპობრივად მოვიხსნათ, რომ
ბრძოლის უნარი არ დავკარგოთ, - შევთავაზეთ იდეა პოლკის
მეთაურს დივიზიონის ბიჭებმა.
პოლკის მეთაური აფხაზეთში საბრძოლველად პირველად
იყო ჩამოსული. ომის შიში ნამდვილად არ ქონდა, მაგრამ
გამოცდილების არქონის გამო პერიოდულად რჩევა-დარიგებას
გვთხოვდა დივიზიონის ბიჭებს. ჩვენი იდეა მოეწონა, მაგრამ
ეტყობოდა, რომ მაინც ძალზე ნერვიულობდა.
შეგვეცოდა და მშვიდად მივმართე:
- ვიდრე რაიმე ქმედება დაგვიწყია, წავიდეთ შტაბში და
არტილერიის ახალი განლაგება დავაფიქსიროთ რუკაზე.
შტაბიდან დამშვიდებული დაბრუნდა.
2-3 კილომეტრით უკან დავიხიეთ და არტილერია კვლავ
კინდღის მიდამოებში გავშალეთ. დღეს ვხვდები, რომ შეცდომა
დავუშვით და ცოტა კიდევ უნდა დაგვეხია უკან. მაგრამ, ჯერ
ერთი, რომ წინ წასვლაზე ვფიქრობდით და კოდორის ხიდს არ
გვინდოდა დიდზე დავშორებოდით. მერე მეორე, პოლკის
უფროსის მოგვერიდა, რომელიც ისე განიცდიდა ამ 2 კილომეტრით უკან დახევას, რომ ადამიანის ფერი აღარ ედო.
ძალზე ჩქარა გამოვცვალეთ არტილერიის განლაგება. ახალი
ბაზა სამუშაოდ მზად იყო.
ერთი ადგილიდან მოხსნა და მეორეზე გადასვლა ელვის
სისწრაფით მოხდა. დამაეჭვა ძველ ადგილას სიჩქარეში რაიმე
ღირებული არ დაგვრჩენოდა და რამდენიმე ბიჭი ურალის
სატვირთო მანქანით ძველ პოზიციას დავუბრუნდით. კარგად
- 234 -
შევამოწმეთ ყველაფერი. დავრწმუნდით რა, რომ არაფერი
დაგვრჩა, ახალი ბაზისკენ გამოვეშურეთ.
გზაზე მსუბუქი ავტომობილი იყო გაჩერებული და მძღოლი
დახმარებას ითხოვდა. გავჩერდით, გავესაუბრეთ. საცოდავი
ადამიანი ოჯახის ევაკუაციას ლამობდა, მაგრამ მანქანა
გაუფუჭდა და დამხმარეც არსაიდან ჩანდა. მსუბუქ მანქანაში
მეუღლე და ორი პატარა ბავშვი ისხდნენ. იმ ადგილებში ყოფნა
უკვე საშიში იყო. შეგვეცოდა. შევპირდით, რომ მანქანას ფრონტის
ხაზიდან გავიყვანდით, მაგრამ მერე თვითონ უნდა გადაეჭრა
პრობლემა. ამ საუბრის დროს ზურგს უკან უდიდესი აფეთქებების
ხმა შემოგვესმა. შემოვტრიალდი და თვალნათლივ დავინახე,
როგორ ინტენსიურად დაბომბეს ჩვენი არტილერიის ძველი
პოზიცია.
ეს კიდევ ერთი დასტურია, რომ შესაძლოა მოწინააღმდეგეს
კოორდინატებს თანამგზავრიდან აწვდიდნენ, თორემ ცარიელი
პოზიციების დაბომბვას მე სხვაგვარად ვერ ვხსნი.
ორი საათითაც რომ დაგვეგვიანა ბაზის გამოცვლა, ჩვენს
არტილერიას მტერი მთლიანად გაანადგურებდა.
მოსაღამოვდა. სანაპიროს გასწვრივ სოხუმიდან გამოქცეული
მშვიდობიანი მოსახლეობის უწყვეტი ჯაჭვი მოემართებოდა.
ნელ-ნელა ამ ჯაჭვს მეომრებიც შეემატნენ. მოვიდა ცნობა
სოხუმის დაცემის შესახებ. 27 სექტემბრის ღამეს პანიკის ბურუსი
ჩვენს ფრონტსაც მოედო.
გათენდა 28 სექტემბერი, რაღაც გაუაზრებელი ომი კვლავ
განახლდა. არტილერიიდან გაუსვლელად კვლავ იმავე კვადრატების დაბომბვა გვთხოვეს. შემდეგ ყველანაირი მოთხოვნა
შეწყდა. ამ სიტუაციამ ძალზე დაგვაეჭვა. პოლკის მეთაური
ოჩამჩირეში გაემართა.
- 235 -
ფრონტის ხაზზე აბსოლუტური სიჩუმე იყო. არტილერიის
უფროსი ოჩამჩირედან გაფითრებული დაბრუნდა. დივიზიონის
ბიჭებთან მოვიდა და ყურში ჩაგვჩურჩულა:
- ქვეითი ჯარი წავიდა, შტაბი ცარიელია, ვერავინ ვნახე. ჩვენ
რა ვქნათ?
ვერ ვიტყვი, რომ ამ სიტუაციებში გამოცდილი ვიყავი, მაგრამ
ჩემთვის გასაკვირი სიმშვიდით მივუგე:
- შევეცადოთ, პანიკა არ ჩამოყალიბდეს და რაც შეიძლება ჩქარა
დავტოვოთ პოზიციები.
- სხვა გამოსავალი მართლაც არ გვაქვს. მტერი არტილერიას
ჩაიგდებს ხელში, - დამეთანხმა პოლკის მეთაური.
საკმოდ მშვიდი, მაგრამ ხმამაღალი განცხადებით პოლკის
მოწყობა გამოვაცხადეთ. გაგიკვირდებათ, მაგრამ მთელი პოლკი
წამებში მოეწყო. შევეცადეთ მშვიდი ხმა შეგვენარჩუნებინა,
პირად შემადგენლობას არსებული რეალობა მოკლედ ავუხსენით
და უპანიკოდ, არტილერიის რაც შეიძლება ჩქარი აშლა
მოვთხოვეთ. ყურადღება რამდენიმეჯერ გავამახვილეთ, რომ
ერთი ჭურვიც არ უნდა დაეტოვებინათ მოწინააღმდეგისთვის.
შეგახსენებთ, რომ ბევრი მეომარი ახალბედა იყო, მაგრამ
პანიკაში არავინ ჩავარდნილა. საოცარი სისწრაფით მუშაობდნენ.
რამდენიმე წუთში ტყვიის ხმაც
შემოგვესმა.
დივიზიონის რიგებში მყოფი
ერთი მეომარი ლევან ბერძენიშვილი მკერდში დაგვიჭრეს კიდეც.
გამიკვირდა, მაგრამ არც ამ დროს
ჩაცვივდნენ პანიკაში. ახალბედები
კარგი გამოცდილი მეომრებივით
იქცეოდნენ. კოლონა დაიქოქა და
არტილერიამ პოზიციის დატოვება
- 236 -
დაიწყო. მაგრამ გვიანი იყო, უკვე სროლით გვიწევდა გზის
გაკვლევა.
( აფხაზეთში გამომგზავრების წინ შექმნილი პრობლემა რომ
არ გადაგვეჭრა და არტილერია უავტომატოდ წამოგვეყვანა, ამ
სიტუაციაში თავს ვერ დავიცავდით. )
ჩვენი დივიზიონის თხოვნით, კოლონას წინ პოლკის
მეთაური მიუძღოდა. მანქანათა უმრავლესობა ცენტრალურ
გზაზე ავიდა და ბრძოლის ახალ ეპიცენტრს გაასწრო, მაგრამ უკან
დარჩენილებს ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარმტყორცნებიდან
დაგვიშინეს.
ერთი „გრადი“, რომელსაც «Д-30»-ის ჰაუბიცა ჰქონდა უკან
მობმული და ერთი „მაზ“-ის ტიპის სატვირთო ავტომობილი,
რომელიც პირამდე სავსე იყო ჰაუბიცის ჭურვებით, ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარების წვიმაში აღმოჩნდა. წინ წასვლის
არანაირი შანსი აღარ გვქონდა. საჩქაროდ შემოვტრიალდით და
სანაპირო ზოლზე გასვლა მოვინდომეთ. ვერც ერთი ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარა ვერ გაგვარტყეს, მაგრამ არტილერია
ორად გაიყო.
სანაპირო ზოლზე გაშენებულ ქარდამცავი დანიშნულების
ტყეში შევედით. უკვე ზღვის ხმაც მოგვესმა. ჩვენი მიმართულებით სროლებიც შეწყდა. მანქანები რაღაც ძალზე ვიწრო სამანქანო
გზით ხეებს შორის დაძვრებოდნენ. უკან გამობმული ჰაუბიცით
წინ „ურალის“ მარკის ავტომობილი მიდიოდა, რომელზეც
გრადის დანადგარი იყო დამონტაჟებული. ამ ურალს ჰაუბიცის
ჭურვებით სავსე „მაზი“ მოჰყვებოდა. სივიწროვის გამო სავალი
გზა ტანკსაწინააღმდეგო ჭურვით 100% -იანი სიზუსტით
დაგვხვდა დანაღმული. წინ მიმავალი გრადი ამ ნაღმზე აფექდა.
უძლიერესი სამხედრო მანქანაა „ურალი“ - შემიძლია თამამად
ვთქვა, რომ მას ანალოგი არ ჰყავს. ტვირთამწეობით და მაღალი
გასვლის უნარით გამორჩეულ მანქანას აქვს ერთი უძლიერესი
- 237 -
თვისება: ტანკ საწინააღმდეგო ნაღმზე აფეთქებისას მანქანა
მწყობრიდან გამოდის, მაგრამ ეკიპაჟი ცოცხალი რჩება.
პირადი შემადგენლობა ამ ორ მანქანაზე ვიყავით
გადანაწილებული. გაჭირვებით, მაგრამ გრადის მანქანაზეც
მოიძებნა ადგილი, სადაც მეომრები ჩამოსხდნენ. როდესაც გრადი
ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმზე აფეთქდა, ეს მეომრები აფეთქების
ტალღამ აქეთ-იქეთ გვისროლა. ერთმანეთი მოვიკითხეთ, მსხვერპლი საბედნიეროდ არ გვყავდა. მეც საკმაოდ შორს მისროლა
აფეთქების ტალღამ და თავით ბუჩქებში შემაგდო, მაგრამ არანაირი დაზიანება არ მიმიღია.
შევიკრიბეთ დაზიანებული მანქანის გარშემო. ურალს წინა
მარჯვენა ბორბალი აღარ ჰქონდა. „მაზი“-ს ტიპის მანქანა მუშა
ფორმაში კი იყო, მაგრამ აფეთქებულ მანქანას გვერდს ვერ
აუქცევდა. არც იმის შესაძლებლობა იყო, რომ ურალი როგორმე
გაგვეთრია. გადაწყვეტილება მივიღეთ, სამხედრო დანადგარები
მწყობრიდან გამოგვეყვანა და თან აგვეფეთქებინა.
ჰაუბიცის გაფუჭება უკვე ვიცოდი, როგორ უნდა მომეხერხებინა, მაგრამ გრადის დაზიანება ცოტა პრობლემატურად მომეჩვენა. ამ დანადგარს ბევრი არაფერი აქვს. მართვის პულტი და
რაკეტების კასეტაა სულ გრადი. მართვის პულტს უპრობლემოდ
დავაზიანებდი, მაგრამ მისი შეცვლის შემთხვევაში უნიკალური
იარაღი ისევ მწყობრში აღმოჩნდებოდა.
კასეტის დასაზიანებლად ის ცარიელი უნდა ყოფილიყო,
მაგრამ გრადი არ გვისვრია, სოხუმზე შეტევისთვის ვინახავდით
და კასეტა ბოლომდე სავსე იყო რაკეტებით. ვერც მოწინააღმდეგეს ვესროდით, რადგანაც ტყეში ვიყავით და ჩვენი
ჭურვები ირგვლივ მყოფ ხეებს ვერ გასცდებოდა. ასე რომ,
ყველაზე კარგი გამოსავალი აფეთქება გახლდათ. მაგრამ გრადის
აფეთქება ჩვენც გაგვიყოლებდა თან. როგორ უნდა მოვქცეულიყავით, არ ვიცოდი.
- 238 -
უნიკალური გეგმა მძღოლებმა შემოგვთავაზეს, ერთ-ერთი
მომიტრიალდა და მითხრა:
- მომხედე, ძმაო, არტილერიის არაფერი გამეგება, თორემ
მანქანებს ისე გავაფუჭებთ, ჯართადაც აღარ ივარგებს. ორივე
მანქანის მოტორი მუშაობს. თუ ძრავიდან ზეთს გამოვუშვებთ
და ჩართულს დავტოვებთ, ერთ 20 წუთში ისე გადახურდება,
რომ ზედ სიგარეტის მოკიდებასაც კი შეძლებ. გავავსოთ
საარტილერიო დენთით ძრავასთან არსებული მთელი
მოცულობა, შემდეგ ამავე დენთით გამოვყვეთ გრადის
სამართავ პულტამდე და კასეტამდე, მძღოლის სალონი და
კასეტა სულ დენთით ამოვქოლოთ. შიგადაშიგ ჰაუბიცის
ჭურვებიც ჩავაყოლოთ და გავიქცეთ.
იმდენად დამაჯერებლად ლაპარაკობდნენ, რომ გამეცინა და
მივმართე:
- თქვენ მძღოლები ხართ, თუ დივერსიული ჯგუფის წევრები?
ხუმრობა იქით იყოს და ჭკუაში დამიჯდა ნათქვამი.
ღამდებოდა. არც თუ ახლოს მყოფ სანაპირო ზოლზე უკვე
აღარავინ მოძრაობდა, ასე რომ, აფეთქებით ჩვენებს ვეღარ
დავაზიანებდით. 20 წუთში ჩვენ საკმაოდ შორს ვიქნებოდით.
ხოლო უნიკალური იარაღი კი გარანტირებულად აფეთქდებოდა.
აფეთქებით მანქანა და გრადი კი მწყობრიდან გამოვიდოდა, მაგრამ ჰაუბიცის უვნებლად გადარჩენის შანსი მაინც იყო,
ამიტომ ჰაუბიცა კიდევ ცალკე უნდა გაგვეფუჭებინა.
ბიჭებს ვთხოვე, გრადისთვის მიეხედათ, მე კი ჰაუბიცას
მოვუვლიდი. დატრიალდენ მეომრები და „მაზ“-იდან ჰაუბიცის
ჭურვების ჩამოღება დაიწყეს.
ჰაუბიცის ჭურვი ორი ნაწილისგან შედგება, ჭურვი ცალკეა,
ხოლო საარტილერიო დენთი კი ცალკე.
- 239 -
„ჰილზაში“, რომელშიც საარტილერიო დენთია მოთავსებული, სხვადასხვა ზომის ნაჭრის ტომრებია ჩალაგებული. სწორედ
ამ ტომრებშია დენთი მოთავსებუილი. ეს ტომრები სპეციალური
ნაჭრისგან არის შეკერილი. საკმარისია, ამ ნაჭერს ნაპერწკალი
დაეცეს, ნესტიანიც რომ იყოს, მაინც ყველა ვარიანტში დაიწვება.
ასე რომ, მოტორის გადახურების დროს აალება გარანტირებული
იყო.
გამიხარდა, რომ მიუხედავად მძიმე მდგომარეობისა, ყველას
ნომერ პირველ ამოცანად იარაღის და ტექნიკის გაფუჭება
მიაჩნდა. მძღოლებმა მოტორიდან ზეთი გამოუშვეს. ბიჭები კი
უკვე დიდი ხანია, დენთს იმარაგებდნენ.
პოლკიდან ერთი ბიჭი მომეხმარა და ვეცით ჰაუბიცას.
საარტილერიო დანადგარების საჩქარო რემონტი რომ დამჭირვებოდა, „პლოსკოს“, „ატვიორტკას“, „კლინ ზატვორის“
ამოსაღებს, საკონტროლო ჰორიზონტს და სხვადასხვა იარაღს
ჯიბით დავატარებდი. პირველივე ქმედებით ჰაუბიცის „კლინ
- 240 -
ზატვორს“ ნემსი მოვაძვრე, რომელიც ასაფეთქებელ კაფსულას
ურტყამს. „დ-44“- ის ტიპის ქვემეხს კარგად ვიცნობდი, ხოლო
ჰაუბიცას-იმდენად კარგად არა.
ჩემდა გასაკვირად, ქვემეხის და ჰაუბიცის ნემსები იდენტური
აღმოჩნდა. დანადგარის გაფუჭების ეს ხარისხი არ მაწყობდა.
- 241 -
ქვემეხიდან გადმოიტანდნენ ნემსს და ჰაუბიცის მძლავრი იარაღი
მტრის ხელში ისევ მუშა მდგომარეოდაში აღმოჩნდებოდა.
ამოვიღე „კლინ ზატვორის“ ამოსაღები და ჰაუბიცის ანალოგს
მოვარგე. მიუხედავად სხვადასხვა ზომისა, ამოსაღები მოწყობილობა ერთი ერთზე მოერგო. ვცადეთ „კლინ ზატვორის“ ამოღება.
ქვემეხის ანალოგისგან განსხვავებით, გაცილებით მძიმე
აღმოჩნდა. ორი კაცი ჰაუბიცის თავზე ვიდექით და ზევით
ვექაჩებოდით ამ მოწყობილობას, მაგრამ ბოლომდე მის ამოსვლას
ხელს რაღაც უშლიდა. შემდეგ ერთი კაცი ზევით დარჩა, ხოლო მე
ჰაუბიცის ქვევით შევძვერი და მანამდე ვურტყი ქვევიდან წიხლი,
სანამ არ ამოვაგდეთ ბუდიდან.
გამიხარდა. ზღვისკენ წაღება და წყალში გადაგდება დავაპირე.
„კლინ ზატვორი“ ძალზე მძიმე იყო და ჩემმა დამხმარემ
ბოდიში მომიხადა:
- აფეთქების შედეგად ხერხემალი დავიზიანე და თუ არ
გეწყინება მე მაგაში მონაწილეობას არ მივიღებ.
- რას ლაპარაკობ, შენ უკვე ისედაც მაგრა მომეხმარე. ამის
დარდი ნუ გექნება, - ბეჭზე ძლივს შემოვიდგი ეს მძიმე
დეტალი და ზღვისკენ გავიქეცი.
როგორც კი სანაპირო ზოლზე გავედი, 200-300 მეტრით
მარჯვნივ გავიქეცი. მძიმე ტვირთი მქონდა. ვიცოდი, რომ შორს
ვერ გადავაგდებდი. იარაღი და ტყვიაწამალი ნაპირზე დავტოვე.
ზედა სამოსი გავიძვრე, ზღვაში მაქსიმალურად შევედი, უკვე
წყალი ნიკაპამდე მწვდებოდა. მოვიწადინე და რაც შეიძლებოდა,
შორს გადავაგდე ჰაუბიცის ეს დეტალი.
სირბილით ჰაუბიცას დავუბრუნდი. ვიცოდი, რომ უკვე
საკმაოდ დავაზიანე, მაგრამ მაინც ვერ ვისვენებდი. გადავწყვიტე
„დულნი ტორმუზიც“ მომეხსნა.
ჰაუბიცის მსგავს დაანდგარებში „დულნი ტორმუზ“-ს
უდიდესი დანიშნულება აქვს. გასროლის შედეგად ჭურვი წინ
- 242 -
მიფრინავს, ხოლო ლულა უკან მოდის. ეს უკანასკნელი უკან
დიდი დარტყმით რომ არ დაიძრას, „დულნი ტორმუზი“ იღებს ამ
დატვირთვის 80%-ს თავის თავზე.
ასე რომ, მის გარეშე ჰაუბიცა პირველ გასროლაზე მწყობრიდან
გამოვა. ძალიან გამიგრძელდება საუბარი, დეტალურად რომ
მოვყვე, როგორ მოვხსენით მე და ჩემმა დამხმარემ ეს დეტალი.
ვიტყვი მხოლოდ, რომ ეს ჩემი ცოდვით სავსე „დულნი ტორმუზი“
„კლინ ზატვორზე“ ორჯერ მძიმე აღმოჩნდა. გაჭირვებით
გავიტანე ეს მძიმე ტვირთიც სანაპიროზე, ოღონდ ახლა უკვე
მარცხნივ ვატარე 200 მეტრი. კვლავ მაქსიმალურად შევედი
წყალში და ისიც ჩავძირე.
ამასობაში ჩვენმა მეომრებმა ორივე მანქანა დენთით და
ჭურვებით სულ დაფარეს. მეც მოვრჩი ჰაუბიცის გაფუჭებას.
დავქოქეთ ძრავიდან ზეთჩამოსხმული ძრავები და გავიქეცით.
მძღოლების გათვლა ზუსტი აღმოჩნდა. 20 წუთში გრადის
ადგილი სულ განათდა და გამაყრუებელმა გრუხუნის ხმამ
აფხაზეთის ცა კიდევ ერთხელ შეაზანზარა.
ამ დავალებას თავი პირნათლად გავართვით. მაგრამ სხვა
რამეზეც უნდა შევთანხმებულიყავით მეომრები. სანაპიროზე
მოვეწყვეთ. გადავხედე შემადგენლობას და უმთავრესობა
დივიზიონის ბიჭები ვიყავით. დავსვი შეკითხვა:
- საარტილერიო დანადგარები ავაფეთქეთ და აღარ გვაქვს. ან
მივდივართ ჩქარი ნაბიჯით სანაპირო ზოლზე და
ვუერთდებით ჩვენს არტილერიას, ან შევდივართ ფრონტის
ხაზისკენ და თუ კიდევ ვინმე არსებობს ქვეითი ჯარიდან, მათ
ვუერთდებით. შემდეგ კი ვიბრძვით ბოლომდე.
- ჩვენ არ ვიცით არტილერიის დარჩენილი ნაწილი რა
მდგომარეობაშია. გამორიცხული არაა, რომ დანაკლისიც
აქვთ. შეიძლება ამ ეტაპზე ჩვენი მათთან ყოფნა უფრო
საჭიროა ვიდრე ქვეით ჯართან გაერთიანება, ვცადოთ
არტილერიასთან შეერთება,- იყო ერთობლივი პასუხი.
- 243 -
ამ მოწყობაზე ემზარ რაზმაძე გვესწრებოდა. შემდეგ სად
დავკარგეთ ეს კაცი, არავინ იცის.
საკმაოდ ჩქარი სიართულით დავიძარით სანაპირო ზოლის
გასწვრივ. ორი მეომარი რთულ მდგომარეობაში გვყავდა, ლევან
ბერძენიშვილი მკერდის არეში იყო დაჭრილი, მაგრამ ფეხზე
იდგა და დამოუკიდებლადაც კი მოძრაობდა. ხოლო ერთ
დივიზიონელს სანაპირო ზოლმა შეუქმნა პრობლემა. საქმე ისაა,
რომ არც თუ დიდი ათლეტური აღნაგობის მქონეს, 45-46 ზომის
ფეხი ჰქონდა, ჩექმა კი, მე მგონი, კიდევ უფრო დიდი ზომის ეცვა.
ვისაც უვლია სანაპირო ზოლზე, იცის, რომ ფეხი ეფლობა ქვიშაში
და მოძრაობა რთულია. ასე რომ, ეს გაჭირვებული ძლივს
მიათრევდა ფეხებს.
დაჭრილს ავტომატი გამოვართვი, ხელკავი გავუკეთე რომ
დამყრდნობოდა და ისე წავიყვანე. გზადაგზა სიმღერას ვღიღინებდით, არ მინდოდა სულიერად გატეხილიყო. მეორე დივიზიონელს კი, რომელიც დინოზავრის ნაკვალევით მიიკვლევდა
გზას, პერიოდულად ვკიცხავდი:
- ხომ გითხარი, არ წამოსულიყავი ამ ბრძოლაში. ახლა შენ რომ
ვეღარ იარო, მთელი დივიზიონი უნდა გაჩერდეს შენი
გულისთვის? გვაკლია მსხვერპლი?
ამ სიტყვებმა ეტყობა იმოქმედა. ძლივს მიმავალმა ბოლო
ძალები მოიკრიბა და საკმაოდ ენერგიულად წავიდა წინ.
მიდიოდა სანაპირო ზოლზე და უკან ისეთ კვალს ტოვებდა, რომ
გუთნით ნახნავი გეგონებოდა.
სავარაუდოდ, 14-15 კილომეტრი გავიარეთ, ახალი კინდღის
მიდამოებიდან მდინარე ცხენისწყლამდე მივაღწიეთ. სანაპირო
ზოლზე უამრავი ტექნიკა და საზენიტო დანადგარი იყო
მიტოვებული. გული მომიკვდა, ამდენი რამ ცოტა ხანში მტრის
ხელში აღმოჩნდებოდა. მისი დაშლა რომ დაგვეწყო, ალბათ,
დღესაც აფხაზეთში ვიქნებოდით. ზღვის პირას ხალხის მოძრაობა
კვლავაც შეინიშნებოდა.
- 244 -
გამიკვირდა, მაგრამ ტანკი დაგვეწია. ისეთი შთაბეჭდილება
დამრჩა, რომ ბრძოლის ველიდან ბოლო მეომრები გამოჰყავდა.
იმდენი კაცი ისხდა ამ ტანკზე, რომ ნემსსაც ვერ ჩააგდებდი.
ტანკისტმა და ზედ შემომსხდარმა მეომრებმა დივიზიონის
ხალხი გვიცნეს, გაჩერდნენ და მოგვმართეს:
- თქვენი ერთი მებძოლი მთვრალია და ორ კაცს მოჰყავს.
- რას ჰქვია მთვრალია?! ხალხს 2 დღე საჭმელიც არა აქვს ნაჭამი,
დალევას სად მოასწრებდა? - ტანკის გრუხუნში ბოლო ხმაზე
ავყვირდი მე.
- მთვრალიც რომ ყოფილიყო, ვერ წამოიყვანეთ? ვხედავ, რომ
ადგილი მართლაც არა გაქვთ, მაგრამ ლულაზე დაგებათ ეგ
შეჩვენებული, - გავკიოდი ყველას გასაგონად.
დანაშაულის გრძნობა გაუჩნდათ. ეტყობა, ეს გრძნობა ისედაც
აწუხებდათ, თორემ ტანკს სულ არ გააჩერებდნენ და არაფერს
გვეტყოდნენ.
- მიახლოებით სად არიან? - შევეკითხე ტანკზე მსხდარ ხალხს.
- ახალი კინდღის მიდამოებში. - იყო მოკლე პასუხი.
- იქნებ ეს ორი კაცი გაიყოლოთ, ერთი დაჭრილია და მეორე
ვეღარ დადის. იმათ საშველად კი ჩვენ დავბრუნდებით, -
კატეგორიულად მოვთხოვე ტანკზე ზემჭიდროდ განლაგებულ ხალხს.
გაუგებარი სიტუაციიდან დადანაშაულებული ხალხი ცოტა
კიდევ შემჭიდროვდა და ორი კაცის ადგილიც გამოჩნდა. ამაზეც
შვებით ამოვისუნთქე, მკერდში დაჭრილ ლევან ბერძენიშვილს
ანტიბიოტიკური მურნალობა სჭირდებოდა, თორემ ადრე თუ
გვიან სისხლის მოწამვლა გარანტირებული ჰქონდა. სუნთქვაც
უჭირდა. ჭრილობაზე თითი ჰქონდა მიფარებული, თორემ
ფილტვიდან წნევით წამოსული ჰაერი გარეთ სისხლის ფრქვევით
გამოდიოდა.
- 245 -
ტყვარჩელის ფრონტს საკმაოდ კარგად ვიცნობდი.
ცხენისწყლიდან ახალ კინდღამდე 14 კილომეტრი იყო. ეს გზა
ისევ უკან უნდა გაგვევლო და ჩვენი დივიზიონელი
გადაგვერჩინა. კიდევ ორად გავიყავით არტილერია და ვისაც
ენერგია შეგვრჩა, უკან დავბრუნდით. სავარაუდოდ, ამ
სიტუაციაში დავკარგეთ ემზარ რაზმაძეც. თორემ აქამდე
მწყობრად მოვდიოდით და ადამიანის გაუჩინარება პრინციპში
შეუძლებელი იყო. კანონით ამ მებრძოლს არაფერი არ უნდა
მოსვლოდა, მაგრამ ჩვენი დაცალკევების შემდეგ შეიძლება
მასთანაც კონტუზიამ იჩინა თავი. სამწუხარო ისაა, რომ მისი
ასეთი მდგომარეობაც არაა დაფიქსირებული.
მოკლედ, ბიჭების ნაწილი მოვეწყვეთ და ახალი კინდღისკენ
ორგანიზებულად გავიქეცით. სანაპირო ზოლზე მომავალი ხალხი
და მეომრები გაკვირვებით გვიყურებდა მეომართა ჯგუფს,
რომელიც მოწესრიგებულად საპირისპირო მხარეს გარბოდა.
ცნობისმოყვარეობას ვერ მალავდნენ და გვეკითხებოდნენ, რაში
იყო საქმე. ახსნის დრო არ გვქონდა, ამიტომ მოკლე პასუხს
ვაძლევდით.
- დაწყნარდით. პატარა საქმე დაგვრჩა გასაკეთებელი.
გულში სულ იმაზე ვფიქრობდი, როგორ აღმოჩდნენ ჩვენი
დივიზიონელები იმ ადგილას ან რა მოუვიდათ. მინდოდა ნაღდად ნასვამები ყოფილიყვნენ. დაჭრილის მოვლა-პატრონობას
ისევ სიმთვრალე მერჩია, მაგრამ ვიცოდი, რომ ეს ვერსია გამორიცხული იყო.
როგორც იქნა, მოვძებნეთ ჩვენი ხალხი. მეომრები პრაქტიკულად იმავე ადგილას იყვნენ, სადაც მე ჰაუბიცის დეტალები
ზღვაში გადავყარე. ჩვენი დივიზიონის მეომარს ორი კაცი
გაჭირვებით ატარებდა. ერთი მეომარი პოლკიდან იყო, ხოლო
მეორე ჩვენი დივიზიონის კოლორიტი ვახტანგ იველაშვილი
გახლდათ. მარტონი იყვნენ. ირგვლივ ძეხორციელი აღარ
დადიოდა.
- 246 -
როგორც კი დაგვინახეს უკან
მორბენალი არტილერისტები,
სიხარულით შემოგვეგებენ. გეგონება, საუკუნე არ ვყავდით ნანახი.
არადა, ჩვენი დაშორებიან სულ
რამდენიმე საათი იყო გასული.
ქვაზე ჩამოვსხედით. სიგარეტს
მოვუკიდეთ.
- რა მოუვიდა? - შევეკითხე
ვახოს.
- წესიერად არ ვიცი, რაღაცები
გასკდა ჩვენს თავზე, დიდი
აფეთქებები იყო. შევამოწმე,
დაჭრილი არაა, არც ზედმეტი
„დირკა“ აქვს სადმე, მაგრამ
საიდანღაც ტვინს მაინც კარგავს.
სულ გამოშტერდა. ეტყობა კონტუზირებულია.
- თქვენ ორნი როგორ ხართ? -
კვლავ შევეკითხე ვახოს.
- რახან თქვენ მოხვედით, არაფერი გვიჭირს.
- კი მაგამ, აქ საიდან გაჩნდით? - გაკვირვებით შევეკითხე ვახოს.
- „ია მაშინა ეხალ, ეხალ, პატომ პოეზდ ეხალ, ეხალ...“ – „ჯარისკაცის მამადან“ ცნობილი ფრაზებით დაიწყო საუბარი ვახომ.
მივხვდი, რომ ამ კაცისგან სწორ პასუხს მანც ვერ გავიგებდი,
საუბარი შევაწყვეტინე და კვლავ კითხვით მივმართე:
- ჩვენი მეომრები ან არტილერისტები ხომ არ დარჩნენ სადმე.
- არა. - იყო მოკლე და ამომწურავი პასუხი.
- აბა წავედით! - და ამ სიტყვებზე სიგარეტი გადავაგდე.
- წავედით! - მომესმა მეომართა ხმა.
- 247 -
კონტუზირებულს ხელკავი გავუკე და მისი წამოყენება ვცადე.
ფეხზე ვეღარ წამოდგა.
- რა მოუვიდა? წეღან ხომ თვითონ მოდიოდა? - გაკვირვებით
მივმართე ვახოს.
- არ ვიცი, მაგრამ თქვენ რომ დაგინახეთ, მუხლი მომეკვეთა
სიხარულით და მე მგონი მეც ვეღარ ვდგები ფეხზე, - მომმართა ვახომ და გაჭირვებით წამოდგა.
სხვა გზა არ იყო, კონტუზირებული ზურგზე შევისვი და
ჩქარი ნაბიჯით სანაპირო ზოლს
გავუყევი. თავიდან თავისუფლად მოვდიოდი, მეგონა თბილისამდეც კი უპრობლემოდ
ჩავიყვანდი, მაგრამ ნელ-ნელა
ჩემი პაციენტი დამძიმდა. უეცრად თავბრუ დამეხვა, თვალთ
დამიბნელდა და გულისრევის
შეგრძნებაც მომეზღვავა. ვიგრძენი, რომ ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმზე აფეთქებამ ახლაღა
იმოქმედა, მეც კონტუზირებული ვიყავი. უეცრად გულში
გამიელვა:
- ვაი თუ, მეც გავხდე სათრევი?
მაგრამ დავარწმუნე თავი,
რომ ამის დრო არ იყო.
2 დღე უჭმელი ვიყავი, გული ნაღდად არ ამერეოდა, მაგრამ
წონასწორობას ძლივს ვინარჩუნებდი. გავჩერდი. ზურგზე
მოკიდებულ კაცს ხელი მაგრად მოვუჭირე, რომ შემთხვევით არ
დამვარდნოდა და ისედაც გონებადაკარგულს თავი ქვაზე არ
დაერტყა.
- 248 -
კონტუზირებული ჩემი ძველი ძმაკაცი იყო, ჯერ კიდევ
სტუდენტობიდან ვიცნობდი მას. მის ლექსიკონსაც თითქმის
ყოველ დღე ვისმენდი, მაგრამ სიტყვა „ურჯულო“ ჯერ არ მქონდა
დაფიქსირებული.
