მფრინავი, პილოტი, აფხაზეთი სამაჩაბლო, გარდაცვლილი ვეტერანი სრული სია

 (ეკიპაჟი: ომარ ქორთოშიძე, ზებური ბოლქვაძე და ვიტალი არეშინი.) 

ქორთოშიძე ომარი ასბულას ძე დაიბადა ახმეტის რ-ნი სოფელ ომალოში (30 დეკემბერი 1966-07 ივნისი 1993) საცხოვრებელი ადგილი ახმეტის რ-ნი სოფელი ქვემო ალვანი. თს 1 ლი საარმიო კორპუსის საავიაციო ნაწილი მფრინავი შტურმანი ითვლება დაკარგულად. მისი ძმებიც არიან მფრინავები.  თუშეთში მათი სოფელია დიკლო. 

აფხაზეთის ომის დაწყებიოდან პირველივე გაფრენის შემდეგ გაქრა ეკიპაჟთან ზებური ბოლქვაძე, ომარ ქორთოშიძე, ვიტალი არეშიძე და მგზავრებთან ერთდ. მიუხედვად დიდი მცდელობისა მათი ძებნის შედეგები უცნობია.

კაპიტანი ომარი ქორთოშიძე 1993 წლის 1 ივლისს  საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს პირველი საარმიო კორპუსის მეთაურის N135/40 ბრძანების საფუძველზე დაინიშნა საქართველოს ეროვნული გვარდიის საავიაციო ნაწილში (N55069) მფრინავი შტურმანის თანამდებობაზე. იგი მონაწილეობას იღებდა საბრძოლო ოპერაციებში, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის დასაცავად, აფხაზეთის რეგიონში.

ომარ ქორთოშიძე იყო ახალგაზრდა მფირნავი, რომელმაც თავი გამოიჩინა, როგორც პროფესიონალმა, უშიშარმა და თვისი ქვეყნისა და ხალხის მოყვარულმა ადამიანმა.

1993 წლის 7 ივნისს მი-8 ტიპის შვეულმფრენით ეკიპაჟთან ერთად, საბრძოლო დავალების შესრულების დროს უგზოუკვალოდ იქნა დაკასამხედრო სამსახური 1983-85წწ. შემდგომ მუშაობა დაიწყო თელავის პოლიციაში. 1990 წელს ჩააბარა ვიბორგის (რუსეთი) საავიაციო სასწავლებელში. სწავლა ჯერ არ ჰქონდა დასრულებული, აფხაზეთის ომი რომ დაიწყო, გულმა ვერ მოუთმინა, სწავლა მიატოვა და ჩამოვიდა საქართველოში. იმ პერიოდში მისი ძმები ზაურ და შამილ ქორთოშიძეები, ავიაციაში მსახურობდნენ და აფხაზეთის ომში აქტიურად იყვნენ ჩაბმულნი.

ძმა მფრინავი შამილ ქორთოშიძე, 

ომარიც მათ დაჰყვებოდა და უნდოდა მონაწილეობა მიეღო სამშობლოს დასაცავად. ბერს ეხვეწებოდნენ ძმები, რომ არ ეფრინა დამოუკიდებლად. ჩვენ ორნიც ვეყოფითო, არ უნდოდათ მესამე ძმაც ომის ქარცეცხლში ჩაბმულიყო. თუმცა სამშობლოს სიყვარულმა თავისი გაიტანა. 1993 წლის თებერვალში ჩაეწერა ჯიმი მაისურაძის სახელობის საავიაციო ნაწილში. თავიდან შიდა ფრენებს ახორციელებდნენ, სადაც  მეორე მფრინავად იყო აყვანილი. 

ძმა მფრინავი ზაურ ქორთოშიძე

მფრინავი ჯიმი მაისურაძე 03 თებერვალი 1949-26 დეკემბერი 1992წ გარდაიცვალა სამხედრო ოპერაციის შესრულების დროს.

1993 წლის 6 ივნისი პირველი საბრძოლო გაფრენა, ეკიპაჟის მეთაური ზებური ბოლქვაძე, მეორე მფრინავი ომარ ქორთოშიძე, ბორტ მექანიკოსი ვიტალი არეშინი. იქ ახლობელი ბიჭი დახვდათ გარდაცვლილი, მანქანით გადაასვენეს და დაკრძალეს. მეორე დილით 7 ივლისს დილით 7 საათზე თბილისში უნდა გადმოფრენილიყვნენ, მაგრამ უამინდობის გამო ვერ შეძლეს. დაუკავშირდნენ რადიო ინჟინერს, რომელმაც აცნობა, რომ ამინდი მალე გაუმჯობესდებოდა, დაახლოებოთ 11 საათისკენ ეკიპაჟის სამი წევრი გაემართა ვერტმფრენისკენ, არიან მნახველები, რომ თან მისდებდათ კიდევ ორი პირი, ოღონდ ვინ იყვნენ ისინი უცნობია. აფრენის დროს გადმოსცეს, რომ მიფრინავდნენ თბილისისკენ. ნებისმიერი თვითმფრინავი, რომელიც საომარი მოქმედებების დროს ფრენას ახორციელებდა თბილისისკენ, ოჩამჩირესთან იყო ადგილი, საიდანაც უნდა ეცნობებინათ რადიოინჟინრსთვის. ეს ეკიპაჟი არ დაკავშირდა. გაწყდა ყოველგვარი კონტაქტი, ძმები დაუკავშირდნენ ზებურ ბოლქვაძის ახლობლებს ბათუმში, საიდანაც იყო წარმოშობით, იფიქრეს იქნებ იქ ჩაფრინდნენო, არაფერი იცოდნენ იქაც. არც ქუთაისიდან იყი ინფორმაცია. მეორე დღეს გამოცხადდა ძებნა,  5 ვერტმფრენი გაემართა მათ საძებნელად. ძებნის პირველი დღე უშედეგოდ დამთავრდა, ამბობს ზაურ ქორთოშიძე, ვეძებდით ყველგან, ზღვაში, ხმელეთზე, დავსხედით ანაკლიაში, იქ ლოთი ქობალიას ჯარმა ტყვეთ ამიყვანა, საღამომდე არ გამომიშვეს. 

ვახტანგ (ლოთი) ქობალია (დ. 1950) 

როცა გამოგვიშვეს განვაგრძეთ ძებნა, კიდევ დაგვიმატეს ორი ვერტმფრენი და 7 ვერტმფრენით ვეძებდით. ბათუმიდან ტამიშის მისადგომებამდე არ დაგვიტოვებია არც ერთი წერტილი არც ხმელეთზე, არც ზღვაზე, ზღვაში ერთ ადგილას შევნიშნეთ ლაქა, თბილისიდან ჩამოვიყვანეთ მყინთავები და იმ ადგილას ჩავუშვით. მაგრამ არანაირი კვალი არ იძებნებოდა. გია ყარყარაშვილს ვთხოვეთ, გამოგვიყო ორი გემი, ამ გემებით ფოთიდან ტამიშამდე სულ შევამოწმეთ ზღვის ფსკერი. არანაირი კვალი.

გია ყარყარაშვილი 1966წ გენერალი

ვერტფრენის მცირეოდენ ნაშთებსაც ვერ მივაგენით. ფაქტიურად თვითმფრინავი უგზოუკვალოდ დაიკარგა, ვერაფერი გავიგეთ, ცამ ჩაყლაპა თუ დედამიწამ. ამ პერიოდში ორი სხვა თვითმფრინავი აგვიფეთქეს ისე რომ თვითმხილველები არ იყვნენ, მაგრამ მათი ნამსხვრევები ვიპოვეთ, რითიც დასტურდებოდა, რომ ისინი ააფეთქეს. დარჩ მეუღლე თეონა მიშიძე და ქალ ვაჟი, სოფიო და ვანო. სოფიო ორი წლის იყო, მამის დაკარგვის ამბავი რომ გააგებინეს ვანო იმ დღეს დაიბადა. 

თუშებმა დიდი წვლილი შეიტანეს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის ბრძოლაში, ძმები ზაურ და შამილ ქორთოშიძეები, გოჩა ვარდიძე, დათო აბალოიძე, იოსებ ითიურიძე, ზეზვა ბაკურიძე, ლევან ჩაგოშვილი (გარდაიცვალა ომში), მურმან მჭედლიშვილი, დაქა ყიზილაშვილი

აფხაზეთში გვარდიის შვეულფრენთა საავიაციო პოლკმა, რომელსაც პოლკოვნიკი ჯიმი მაისურაძე მეთაურობდა 3 მი–24, 3 მი–8მტვ და 2 მი–8ტ დაკარგა

ომს შვეულმფრენის 19 პილოტი ემსხვერპლა: 

05 ოქტომბერი 1992 წელი (ეკიპაჟი: გიორგი კვესაძე.) 

26 დეკემბერი 1992 წელი (ეკიპაჟი: ჯიმი მაისურაძე, მერაბ გელაშვილი)

15 იანვარი 1993 წელი (ეკიპაჟი: აბაქარ მაგამედოვი.)   

07 ივნისი 1993 წელი (ეკიპაჟი: ომარ ქორთოშიძე, ზებური ბოლქვაძე და ვიტალი არეშინი.) 

07 ივლისი 1993 (ეკიპაჟი: გიორგი ჭეიშვილი, ბეჟან გაბრიჭიძე, გიორგი ნოზაძე, როლანდ სენაშვილი.)  

08 ივლისი 1993 წელი (ეკიპაჟი : ვლადიმერ კერდიკოვი, გიორგი გელაშვილი, ზეზვა ქავთარაძე. ტარიელ ჯალაღონია) 

30 სექტემბერი 1993 წელი (ეკიპაჟი: იგორ ბახტაძე, ლევან ჩაგოშვილი, სერგეი პლატოვსკი)  

უგზო უკვლოდ დაკარულებად ითვლებიან: 07 ივნისი 1993 წელი ომარ ქორთოშიძე, ზებური ბოლქვაძე და ვიტალი არეშინი."

 ტარიელ ჯალაღონია, ილიკო ეფრემიძე, ამ პირებზე ინფორმაცია ვერ მოვიძიეთ

05 ოქტომბერი 1992 წელი გიორგი კვესაძე 1965-1992წწ გარდ. 27 წლის, გაგრასთან მფრინავი დაბ. სოფ. ფლევი ხაშური 

26 დეკემბერი 1992 წელი  ჯიმშერ (ჯიმი) მაისურაძე 1949-92წწ. გარდ. ათარა აფხაზეთი მფრინავი წარმ. სოფ. გიორგეთი ლაგოდეხი კახეთი, (ეკიპაჟი: ჯიმი მაისურაძე, მერაბ გელაშვილი)

26 დეკემბერი 1992 წელი მერაბ სერგოს ძე გელაშვილი 1966-92წწ მფრინავი გარდ. 26 წლის ათარა აფხაზეთი დაბ. სოფ. მუხური გალი, (ეკიპაჟი: ჯიმი მაისურაძე, მერაბ გელაშვილი)

15 იანვარი 1993 წელი აბაქარ მაგამედოვი 1944-93წწ. გარდ. 49 წლის. აფხაზეთში. Mи-24 ტიპის ვერტფრენი, პილოტი ადგილზე გარდაიცვალა, მიენიჭა საქართველოს გმირის წოდება, ვახტანგ გორგასლის პირველი ხარისხის ორდენის კავალერი. დაკრძალულია თელავში. დაბ. თელავი, კახეთი

07 ივნისი 1993 წელი ვიტალი არეშინი ივანეს ძე 1970-93წწ დაკარგ. 23 წლის აფხაზეთი, მფრინავი დაბ. სიღნაღი  (ეკიპაჟი: ომარ ქორთოშიძე, ზებური ბოლქვაძე და ვიტალი არეშინი.) 

07 ივნისი 1993 წელი ზებურ სერგოს ძე ბოლქვაძე 1969-93წწ დაკარგ. 24 წლის აფხაზეთში, მფრინავი დაბ. სოფ. ახალშენი, ხელვაჩაური, აჭარა (ეკიპაჟი: ომარ ქორთოშიძე, ზებური ბოლქვაძე და ვიტალი არეშინი.) 

07 ივნისი 1993 წელი 07 ივნისი 1993 წელი ომარი ქორთოშიძე 1966-93წწ დაკარგ. 27 წლის აფხაზეთი მფრინავი სოფ. დიკლო ომალო თუშეთი (ეკიპაჟი: ომარ ქორთოშიძე, ზებური ბოლქვაძე და ვიტალი არეშინი.) 

07 ივლისი 1993  გიორგი ნოზაძე 1971-93წწ გარდ. 27 წლის, სოხუმი, მფრინავი დაბ. სოფ. ფლევი ხაშური (ეკიპაჟი: გიორგი ჭეიშვილი, ბეჟან გაბრიჭიძე, გიორგი ნოზაძე, როლანდ სენაშვილი.)  

07 ივლისი 1993 გიორგი ჭეიშვილი თამაზის ძე 1970-93წწ დაკარგ. 23 წლის აფხაზეთში. მფრინავი დაბ. კრემენჩუკი უკრაინა, წარმ. ქუთაისი (ეკიპაჟი: გიორგი ჭეიშვილი, ბეჟან გაბრიჭიძე, გიორგი ნოზაძე, როლანდ სენაშვილი.)  

07 ივლისი 1993  ბეჟან გაბრიჭიძე ავთანდილის ძე 1969-93წწ დაკარგ. 24 წლის ტამიში, აფხაზეთი მფრინავი, დაბ. სოფ. სიმონეთი თერჯოლა (ეკიპაჟი: გიორგი ჭეიშვილი, ბეჟან გაბრიჭიძე, გიორგი ნოზაძე, როლანდ სენაშვილი.)  

07 ივლისი 1993 როლანდ სენაშვილი გარდ. 1993 წელს აფხაზეთი, მფრინავი  (ეკიპაჟი: გიორგი ჭეიშვილი, ბეჟან გაბრიჭიძე, გიორგი ნოზაძე, როლანდ სენაშვილი.)  

08 ივლისი 1993 გიორგი გელაშვილი გარდ. 1964-93 გარდ. 29 წლის, ტამიში აფხაზეთი მფრინავი დაბ. სართიჭალა საგარეჯო (ეკიპაჟი : ვლადიმერ კერდიკოვი, გიორგი გელაშვილი, ზეზვა ქავთარაძე.) 

08 ივლისი 1993 ვლადიმერ კერდიკოვი 1958-93წწ გარდ. 35 წლის, სოფ. ტამიში ოჩამჩირე აფხაზეთი დ. თბილისი (ეკიპაჟი : ვლადიმერ კერდიკოვი, გიორგი გელაშვილი, ზეზვა ქავთარაძე.) 

08 ივლისი 1993 ალექსანდრე (ზეზვა) მიხეილის ძე ქავთარაძე 1965-93წწ გარდ. 28 წლის აფხაზეთი. მფრინავი დაბ. ფასანაური (ეკიპაჟი : ვლადიმერ კერდიკოვი, გიორგი გელაშვილი, ზეზვა ქავთარაძე.) 

30 სექტემბერი 1993  იგორ ბახტაძე იურის ძე 1967-93წწ. გარდ. 27 წლის, კოდორის ხეობა, აფხაზეთი მფრინავი დაბ. თბილისი წარმ. კასპი (ეკიპაჟი: იგორ ბახტაძე, ლევან ჩაგოშვილი, სერგეი პლატოვსკი)  

30 სექტემბერი 1993  ლევან ჩაგოშვილი 1965-93წწ გარდ. 28 წლის, კოდორი, აფხაზთი მფრინავი დაბ. სოფ ზემო ალვანი ახმეტა (ეკიპაჟი: იგორ ბახტაძე, ლევან ჩაგოშვილი, სერგეი პლატოვსკი)  

30 სექტემბერი 1993  სერგეი პლატოვსკი ტიმოფეის ძე Платовский Сергей Тимофеевич 1971-93წწ გარდ. 22 წლის აფხაზეთი მფრინავი დაბ. თბილისი (ეკიპაჟი: იგორ ბახტაძე, ლევან ჩაგოშვილი, სერგეი პლატოვსკი)  

1993 წლის 05 თებერვალს შეულმფრენი მი-8 -ით საბორტე ნომრით 24736 ხომალდის მეთური ვლადიმერ ნაუმენკო, მეორე მფრინავი გელა სილაქაძე, თვდაცვის სამინისტროს ბრძანებით განახორციელეს საბრძოლო გაფრენა ოჩმჩირის მიმართულებით. უკან დაბრუნებისას ვერტფრენმა განიცადა კატასტროფა ქუთაისის აეროპორტში დაჯდომისას, რთული მეტეოროლიგიური პირობების, ვერტმფრენის გაუმართვოსბის და აეროპორტის გაუნათებლობის გამო.

ვლადიმერ ნაუმენკო დაბადებულია ქუთაისი

გელა დიმიტრის ძე სილაქაძე 1964-93წწ გარდ. 29 წლის ქუთაისი, მფრინავი დაბ. სოფ. კვალითი ზესტაფონი

ლევან აბულაძე ვენედიკტეს ძე 1947-1993 გარდ. 46 წლის ქუთაისში, მფრინავი დაბ. ქუთაისი ბორტზე იმყოფებოდა როგორც მგზავრი

თენგიზ კეკუა 1951-93წწ გარდ. ქუთაისი, მრინავი, ბორტმექანიკოსი ბორტზე იმყოფებოდა როგორც მგზავრი

ბორტ მექანიკოსი რამაზ ბისილეიშვილი, გარდაიცვალა 

1992 - 1993 წლებში აფხაზეთის ომის დროს აფხაზეთის / საქართველოს / რუსეთის საჰაერო ძალების მონაწილეობაზე. 

ავიაცია  პირველად აფხაზეთის ცაზე 1992 წლის 14 აგვისტოს გამოჩნდა.

საქართველოს საჰაერო ძალები:

1992 წლის 14 აგვისტოს, საქართველოს სახელმწიფო საბჭოს სახმელეთო ჯარების აფხაზეთში შესვლის პარალელურად, საიმედოდ დაფარეს ჰაერიდან Mi-24 საბრძოლო ვერტმფრენებით. სხვადასხვა წყაროები საუბრობენ სახმელეთო ჯარების დაფარვაში მონაწილე ავიაციის განსხვავებულ რაოდენობაზე.  იყო მხოლოდ 2 Mi-24 შვეულმფრენი, მფრინავების ვინაობა უცნობია. ომის პირველი 4 დღის განმავლობაში მი-24 ძალიან აქტიურად გამოიყენებოდა სახმელეთო ჯარების ჩასახშობად.

ყველაზე მნიშვნელოვანიმომენტები:

1) 14/08/92 აფხაზეთის OPVV-ის პოსტის დაბომბვა სოხუმის აეროპორტში. სპეცდანიშნულების რაზმის „კატრანის“ მებრძოლებმა შვეულმფრენს საკუთარი ბაზიდან, რომელიც აეროპორტებთან - ახლოს მდებარეობდა, თვითნაკეთი NURS -ს საშუალებით ესროდნენ. მაგრამ Mi-24 გაფრინდა და იმ დღეს აღარ გამოჩენილა აეროპორტის ტერიტორიაზე.

2) 14-15.08.92 აფხაზური მილიციის დაბომბვა სოხუმში, პოზიციებზე - წითელ ხიდთან,  სანატორიუმთან, რესპუბლიკურ საავადმყოფოსთან, რკინიგზის სადგურთან.

3) 16/08/92, გაგრის რაიონში წინააღმდეგობის ჩასახშობად, გამოიძახეს ერთი Mi-24, რომელმაც დაამუშავა აფხაზეთის OPVV-ის სავარაუდო პოზიციები (თუმცა იმ დროისთვის ისინი უკვე ცარიელი იყო, აფხაზები უკან დაიხიეს უფრო ახლოს ქალაქთან.) ...

შემდგომში ავიაციის მონაწილეობა მხოლოდ გაიზარდა. 1992 წლის 28 სექტემბერს მათ შეუერთდა საქართველოს საჰაერო ძალების შემტევი თვითმფრინავი სუ-25. სუ-25-ზე დაკისრებული ამოცანები იგივე იყო, რაც ნებისმიერ ომში, მტრის ჯარების წინააღმდეგობის ჩახშობა. ასევე აფხაზური მხარის უკანა ობიექტებსა და კომუნიკაციებზე დაბომბვისა და თავდასხმის  მიყენება. ასეთი ობიექტები იყო ქალაქები გუდაუთა და ტყვარჩელი, ასევე ოჩამჩირის რაიონის მრავალი სოფელი.

სუ-25-ებმა აფხაზეთის ომის დროს განხორციელდა 217 გაფრენა, დანაკარგებმა შეადგინა 6 თვითმფრინავი, პილოტები იყვნენ იზანი ცერცვაძე (გარდაიცვალა), ვალერი ნაყოფია, სლავა ჯაბუა (გარდაიცვალა), დაკა ყიზილაშვილი, რეზო ნარუშვილი, თამაზ ნადირაშვილი, კახა თვაური, ალან ლაკოევი, ზვიად ბექაური, ვოვა შებეტოვი, ლადო ავლოხაშვილი, მალხაზ ტაბატაძე, გოჩა შინგაზდილოვი, დავით გუგულაშვილი, ვლადიმერ ბალაევი, იგორ ბედუსენკო და ზურაბ იარაჯული (გარდაცვლილი).

აფხაზეთის ომში ქართულმა ვერტმფრენებმა 360 გაფრენა განახორციელეს. პოლკოვნიკ ჯიმშერ მაისურაძის მეთაურობით საავიაციო პოლკმა აფხაზეთში დაკარგა: 3 მი-24, 3 მი-8მტვ და 2 მი-8ც.

ომის დროს დაიღუპა 19 მფრინავი: ჯიმშერ მაისურაძე, აბაქარ მაგამედოვი (ანუ მამედოვი), გიორგი კვესაძე, გიორგი ნოზაძე, გიორგი გელაშვილი, გიორგი ჭეიშვილი, ბეჟან გაბრიჭიძე, ვლადიმერ კერდიკოვი, იგორ ბახტაძე, ლევან ჩაგოშვილი, ჯაღოშვილი, როგონიძე სერგეი პლატკოვსკი და ზეზვა ქავთარაძე. დაკარგულები არიან: ომარ ქორთოშიძე, ზებური ბოლქვაძე და ვიტალი არეშინი.

 Su-25 დანაკარგები

სლავა ჯაბუა 1957-1992წწ დაკ. გაგრა მფრინავი დაბ. სოხუმი აფხაზეთი

10/11/92 ჩამოაგდეს ახალი ათონის მახლობლად, ჩავარდა ზღვაში. დაიღუპა პილოტი სლავა ჯაბუა. თავდამსხმელი თვითმფრინავის დაცემის ადგილზე საქართველოს საჰაერო ძალების რამდენიმე Mi-8 მუშაობდა, რომლებიც ცდილობდნენ მფრინავის (ან მისი სხეულის ამოღლებას), მაგრამ ვერ მოახერხეს.

02/06/93 ჩამოაგდეს სოფელ მოქვაზე, მფრინავი თამაზ ნადირაშვილი ტყვედ ჩავარდა . იგი გაცვალეს რუს ოფიცერში, რომელიც ქართველებმა სოხუმში დაატყვევეს (გრუ-ს აგენტად ჩააბარეს), ფაქტობრივად, 901-ე საჰაერო სადესანტო პოლკის თანამშრომელზე.

1993 წლის 1 მაისს პილოტი რეზო ნარუშვილი ეშერის რაიონში ჩამოაგდეს და ტყვედ ჩავარდა (9 ან 15 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯა, 1996 წელს გაათავისუფლეს).

07/04/93 სოფელ ეშერასთან ჩამოაგდეს, მფრინავი კახა თვაური კატაპულტირების დროს ზღვაში ჩავარდა, ქართულმა სამძებრო-სამაშველო ჯგუფმა აიყვანა.

07/06/93 სოფელ ბაღმარანზე ქართულმა საჰაერო თავდაცვამ შეცდომით ჩამოაგდო (2 თვითმფრინავი ჩამოაგდესო, მაგრამ დაუდასტურებელია). ასევე უცნობია პილოტის სახელი და ბედი.

იარაჯული ზურაბ 1972-93წწ. გარდ. 21 წლის, აფხაზეთში, მფრინავი, სამხედრო-საჰაერო ძალების უფროსი ლეიტენანტი.სოფ. იარაჯულები, თიანეთი

13/07/93 ჩამოაგდეს სოფელ ეშერას თავზე. მფრინავი ზურაბ იარაჯული მოახერხა კატაპულტირება, გეზი აიღო საქართველოს კონტროლირებად ტერიტორიაზე, მაგრამ 16 ივლისს აფხაზების სამძებრო ჯგუფთან შეჯახებისას ან გარდაიცვალა, ან თავი მოიკლა (გუმისთასთან).

იზანი ცერცვაძე 1952-93წწ გარდ. 41 წლის, სოფ. თავისუფლება აფხაზეთი, სამხედრო მფრინავი, პოლკოვნიკი. დაბ. თბილისი

23.09.93 სოფელ თავისუფლებასთან ჩამოაგდეს, პილოტი იზან ცერცვაძე გარდაიცვალა.

23/09/93 ჩამოაგდეს სოხუმის ყურეზე, სავარაუდოდ ი. ცერცვაძემ ამოიყვანა და ზღვაში გავიდა, სადაც აფხაზური ნავიდან ჩამოაგდეს, მაგრამ თავის აეროდრომზე არ მისულა და უკვე საქართველოში დაეცა.

ასე რომ, ჩემი ინფორმაციით, საქართველოს საჰაერო ძალებმა აფხაზეთის ცაზე 8 სუ-25 შემტევი თვითმფრინავი დაკარგეს. მაგრამ სავსებით შესაძლებელია, რომ ჩემი ინფორმაცია არ იყოს ზუსტი და არ მომხდარა თვითმფრინავის დაღუპვის შემთხვევა 07/06/93, ხოლო თვითმფრინავმა ჩამოგდებული 09/23/93 მაინც მოახერხა აეროდრომთან მისვლა და დაშვება (მაგრამ ის ფაქტი, რომ კვამლის ბურღული გადაიჭიმა და ზღვაში ჩავიდა, ნამდვილად არის, რადგან ეს ჩვენი სასაზღვრო გემიდან იყო დაფიქსირებული, რაზეც ჩანაწერი გაკეთდა საბორტო ჟურნალში, მართალია, ცოდვაა დამალვა და ჩვენი გემი მუშაობდა თვდამსხმელ თვითმფრინავზე AK-230-ით, რადგან სუ-25 შემობრუნდა და დაღმასვლით წამოვიდა ჩვენი გემისკენ, თითქოს შეტევაზე მოდიოდა ...  მაგრამ როგორც ჩანს ...ის უბრალოდ რაკეტას მოერიდა,  როგორც არ უნდა ყოფილიყო, მეთაურმა ცეცხლის გახსნა გადაწყვიტა, მაგრამ პირველი რაუნდის შემდეგ ცეცხლი შეწყდა და გემიდან აღარ მოხდა სხვა გასროლა).

ასე რომ, აფხაზეთის ცაზე ქართულმა ავიაციამ დაკარგა 6 თავდასხმის თვითმფრინავი აუცილებლად და 2 სავარაუდოდ და ეს არის 12-დან რომელიც გააჩნდა. გარდა ამისა, თბილისის საავიაციო ქარხანაში კომპონენტებიდან კიდევ 6-8 თვითმფრინავის აწყობა შეიძლებოდა, ანუ ზარალის ასანაზღაურებლად.

დაკარგული მანქანებიდან 2 თავდასხმის თვითმფრინავი ზუსტად ჩამოაგდეს აფხაზურმა საზენიტო მსროლელებმა პორტატული საჰაერო თავდაცვის სისტემების Strela-2M და Igla, ჩამოგდებული სოფელ ეშერას თავზე (10/11/92) და ქ. სოფელ მოყვას მიდამოებში (02/06/93). აფხაზეთის საჰაერო თავდაცვის ანგარიშზე სულ მცირე 2 მანქანაც არის დაფიქსირებული, მაგრამ მე მაქვს ინფორმაცია, რომ ისინი ჩამოაგდეს აფხაზეთში განლაგებული რუსული საჰაერო თავდაცვის სისტემებით (გუდაუთის რაიონში - „ბუკ-მ1“ და ახალი ათონი. - "ოსა"). რაც შეეხება დარჩენილ თავდასხმის თვითმფრინავებს, ეს საკითხი კვლავ საკამათო რჩება, შესაძლოა, აფხაზეთისა და რუსეთის საზენიტო მსროლელებმა ერთობლივად.. როგორც ვიცით ომის დროს 08.08.08. რამდენიმე თავდასხმის თვითმფრინავმა მიიღო ПЗРКа დარტყმები და მაინც დაბრუნდა თავის აეროდრომებში, რადგან. სუ-25 ძალიან გამძლე მანქანაა, ალბათ ასე იყო აფხაზეთის ცაზეც - აფხაზურმა გამანადგურებელმა სუ-25-ს დაარტყა, რომელმაც შემდეგ ან დაკარგა მანევრირება, ან დატოვა მათი საფრთხის ზონა , შევიდა რუსეთის საჰაერო თავდაცვის პასუხისმგებლობის აკრძალულ ზონაში გუდაუთასა და ახალ ათონზე (სხვათა შორის, ზონები მკაფიოდ იყო მონიშნული და ამის შესახებ ეცნობა კონფლიქტის შესაბამის მხარეებს, აფხაზებს და ქართულს) ესროლეს რაკეტა რუსული საჰაერო თავდაცვის სისტემიდან, რის შემდეგაც ფრენა შეუძლებელი იყო.

Mi-24 და Mi-8 ვერტმფრენების დანაკარგები

დაუდასტურებელი შემთხვევები:

16.08.92, აჩადარას რაიონში, გუმისთაზე გადასასვლელ აფხაზ ჯარისკაცებს სამოქალაქო მი-24 მა „ფორთოხალი“ „ამუშავა“, უფრო სწორად,  ფანჯრებიდან ავტომატით ესროლა აფხაზებს, მათაც ცეცხლი გახსნეს SVD-დან (პილოტის კაბინაზე) და არანაკლებ 20 ავტომატით. ვერტმფრენი „გრეჩკო დაჩის“კენ გაემართა და იქ ავარიულად დაეშვა, მეორე დღეს სოხუმის აეროპორტიდან ტექნიკოსები მოიყვანეს, მაგრამ ბორდი შეკეთებას არ ექვემდებარებოდა. შემდგომი ბედი უცნობია.

??.08.92 ამოუცნობი ვერტფრენი კამაზზე დაყენებული ტყვიამფრქვევი ДШКа-თი არტურ ისხანიანმა (აფხაზეთის გვარდიის ლეიტენანტი - აფხაზეთის გმირი სიკვდილის შემდეგ) ჩამოაგდო. რა ბორტი იყო და გარდაცვალების/ზარალის გარემოებები უცნობია. არტური გარდაიცვალა 1992 წლის 21 აგვისტოს DShK-დან ქართველი სნაიპერის პოზიციაზე სროლისას. იქვე აფეთქდა სატანკო ჭურვი და ასხლეტილმა ქვამ (არა ფრაგმენტმა(ასკოლკა)) მოკლა.

1992 წლის 27 აგვისტოს სოფელ ეშერასთან შვეულმფრენი ჩამოვარდა (სხვა წყაროების მიხედვით ჩამოაგდეს), თუმცა ზუსტი ინფორმაცია არ არსებობს.

Mi-24:

05 ოქტომბერი 1992 წელს  გაგრასთან, ვერტმფრენი Mi-24V ჩამოაგდეს. საპატრულო შვეულმფრენის წყვილს რაკეტა ესროლეს, რომელიც 13:30 საათზე მოხვდა ბორტს, პილოტირებდა საქართველოს არმიის ავიაციის მეთაურის მოადგილე გოგი კვესაძე (სარატოვის ВВАУЛ-86-ის კურსდამთავრებული). ქართული მხარის ინფორმაციით, ვერტმფრენი რუსული სუ-27 გამანადგურებელმა ჩამოაგდო. თუმცა დადასტურებული არ არის.

1992 წლის 26 დეკემბერს სოფელ ათარა-აფხაზსკაიას მახლობლად დაიკარგა ვერტმფრენი Mi-24V, რომელსაც პილოტი იყო ქართული არმიის ავიაციის მეთაური, პოლკოვნიკი ჯიმშერ მაისურაძე (ავღანეთის ომის ვეტერანი). ბორტზე პილოტის გარდა გენერალი მერაბ გელაშვილი იმყოფებოდა. საბრძოლო ადგილის პოვნის მიზნით, ვერტმფრენი დაბალ სიმაღლეზე დაფრინავდა და ფრონტის ხაზის გასწვრივ პატრულირებდა, რის შედეგადაც იგი აფხაზური ПЗРК-ის სასროლ მანძილზე აღმოჩნდა. საზენიტო მსროლელმა არტურ თარბამ წარმატებით გაუშვა Strela-2M ПЗРК და მანქანას ძრავის არეში დაეჯახა. მანქანა სოფელ ვლადიმიროვკასთან დაეცა, ეკიპაჟის ორივე წევრი დაიღუპა.

1993 წლის 15 იანვარს ოჩამჩირის რაიონის რამდენიმე სოფლის გასათავისუფლებლად ბრძოლების დროს საქართველოს საჰაერო ძალების კიდევ ერთი ვერტმფრენი მი-24 ჩამოაგდეს. პილოტი აბაქარ მაგამედოვი გარდაიცვალა. ვერტმფრენიდან ამოღებულია ЯкБ-12.7 ტყვიამფრქვევი, რომელიც ადაპტირებული იყო „მანქანიდან“ სროლისთვის (გადასცეს აფხაზეთის საზღვაო ძალებს „ვულტურის“ ტიპის კატარღების შეიარაღებაზე) და რამდენიმე НУРС УБ-32-57.

Mi-8:

10/11/92 შვეულმფრენი მი-8 РПГ-7-ის გასროლით სოხუმის აეროპორტში დაიწვა. ქართული მხარის ინფორმაციით, გასროლა ზღვიდან შემოსულმა აფხაზმა დივერსანტებმა გაისროლეს. ინფორმაცია დაუდასტურებელია, მსხვერპლი არ ყოფილა.

??.11.92 Mi-8 ჩამოაგდეს ოჩამჩირის რაიონში, ქართული მხარის ინფორმაციით, პილოტმა მოახერხა მანქანის დაშვება, მაგრამ არ არის ინფორმაცია სად გააკეთა და ექვემდებარებოდა თუ არა მანქანა რესტავრაციას. დაიღუპა ერთი ქართველი ოფიცერი (მაიორი).

03/03/93 ზვიად გამსახურდიას მხარდამჭერებმა სოფელ ჯვართან კიდევ ერთი ქართული მი-8 ჩამოაგდეს, თუმცა ისევ ქართული ინფორმაციით პილოტმა მანქანის დაშვება მოახერხა, თუმცა დაზიანების ხარისხზე არაფერი თქმულა. 

07/07/93 საქართველოს საჰაერო ძალების მი-8 ჩამოაგდეს მოსკოვის სამხედრო ოლქის (სოხუმის) სანატორიუმთან, რის შემდეგაც ზღვაში ჩავარდა. 

29/09/93 Mi-8T ჩამოვარდა მთებში და გადმოყავდა ქართველი ლტოლვილები კოდორის ხეობიდან (ცარიელი მიფრინავდა, ხალხის კიდევ ერთი ჯგუფისთვის). სიბნელეში საკენის მახლობლად მთას დაეჯახა. 

როგორც ვხედავთ, ჩამოგდებული ხუთივე მანქანა სიაშია, მაგრამ ქართული წყაროებიდან მათ დაკარგეს 19 ვერტმფრენის პილოტი დაღუპული და 3 გაუჩინარდა (სავარაუდოდ, ისინი, ვინც დაიღუპნენ 07/07/93). უფრო მეტიც, ამბობენ, რომ 10/11/92 ავტომობილის გარდაცვალებისას არავინ დაშავებულა, ორ შემთხვევაში (92 ნოემბერი და 93 მარტი) ეკიპაჟებმა მანქანები დადეს - რაც ნიშნავს, რომ ისინი ცოცხლები იყვნენ. ერთი სიტყვით, კიდევ ბევრი საიდუმლოა, მით უმეტეს, რომ 1993 წლის ივლისში (ტამიშის დესანტის დაშვებისას), აფხაზური ინფორმაციით, ქართველებმა 3-მდე ვერტმფრენი დაკარგეს.

აფხაზეთში საბრძოლო ავიაციის გარდა, ქართველებმა რამდენიმე სამოქალაქო ტუ-134 და ტუ-154 თვითმფრინავიც დაკარგეს. ყველა ტუ-134 თვითმფრინავი სოხუმის ესკადრილიას ეკუთვნოდა, ტუ-154 თბილისის.

1992 წლის ომის დასაწყისისთვის ბაბუშერას აეროპორტში ირიცხებოდა 9 ტუ-134 თვითმფრინავი. ბრძოლის დროს - ომის დროს განადგურდა 2 თვითმფრინავი - სსრკ-65001; სსრკ-65893. 2 გაუქმდა დაზიანების მიღების შემდეგ, დაჭრეს ჯართად - სსრ-65053; სსრკ-65809. საქართველოში გატანილია 4 ლაინერი - სსრ-65061; სსრკ-65879; სსრკ-65886; სსრკ-65959. 1 ქართველებმა მიატოვეს სოხუმიდან უკან დახევისას - სსრ-65817.

ტუ-134 და ტუ-154 თვითმფრინავების დაკარგვა

Tu-134A - სსრკ-65809 - 09/20/93 სოხუმის აეროპორტიდან აფრენისას ჩამოაგდეს, ბედი უცნობია.

Tu-134A - სსრკ-65893 -  09/21/93 16:25 საათზე სოხუმის აეროპორტის მიახლოებისას ПЗРК -ით ჩამოაგდეს. სოჭი-სოხუმის რეისს 28 ადამიანი ემსხვერპლა. 

Tu-154B - 4L-85163 - 09/22/93 ჩამოაგდეს ПЗРК დან აფხაზეთის საზღვაო ძალების გემიდან. თვითმფრინავი ასაფრენ ბილიკზე ჩამოვარდა და დაიწვა, რის შედეგადაც დაიღუპა 108 ჯარისკაცი (ბორტზე მყოფი 120-დან). ქართველების შეცდომა ის იყო, რომ ტელევიზორში პირდაპირ ეთერში აჩვენეს თვითმფრინავში ჯარისკაცების ჩასხდომა და მისი გამგზავრება და ვფიქრობ, არ გაუჭირდათ ფრენის დროის გამოთვლა აფხაზ მეზღვაურებს, რომლებიც ასევე უყურებდნენ ქართულ ტელევიზიას.

Tu-134A - სსრკ-65001 - 09/23/93 ნასროლი BM-21 „გრადის“ დანადგარიდან (ბირცხას მთასთან მდებარე პოზიციიდან), ლტოლვილების ჩასხდომის დროს. თვითმფრინავი დაიწვა, ეკიპაჟის 1 წევრი დაიღუპა.

ასე დასრულდა ომი აფხაზეთში, მაგრამ მაშინვე აჯანყდნენ საქართველოს კანონიერად არჩეული პრეზიდენტის ზვიად გამსახურდიას მომხრეებმაც. დაიწყო სამეგრელოს არეულობა მთელს დასავლეთ საქართველშო. ქართული ჯარი იძულებული გახდა ახალ ომში ჩაბმულიყო და, რა თქმა უნდა, საკუთარი ავიაციაც გამოიყენა. რომელმაც აზარალა ავიაცია.

 ზარალი Su-25 თავდასხმის თვითმფრინავი

1993 წლის 2 ნოემბერს პრეზიდენტ ზვიად გამსახურდიას მხარდამჭერებმა Strela ПЗРК-ით ხობის რაიონში ჩამოაგდეს ალან ლაკოევის თვითმფრინავი. პილოტმა მოახერხა აფრენა, მაგრამ ტყვედ ჩავარდა. ის მხოლოდ 10 დღის შემდეგ გაათავისუფლეს.

1993 წლის 31 დეკემბერს კიდევ ერთი სუ-25 დაზიანდა Strela-2M რაკეტით ქალაქ სენაკთან. რაკეტამ დააზიანა თვითმფრინავის მარცხენა ძრავა, რომელსაც ერთ-ერთი საუკეთესო ქართველი პილოტი გოჩა შინგაზრდილოვი მართავდა. კატაპულტირების ნაცვლად, მან მოახერხა თვითმფრინავის დაშვება კოპიტნარის აეროდრომზე.

სამეგრელის ომი ძალიან სწრაფად დასრულდა ზვიადისტების დამარცხებით.

მაგრამ იმ დროს საქართველოს საჰაერო ძალებმა „დაკარგეს“ კიდევ ერთი სუ-25, რომელიც არ ჩამოაგდეს, არ დაიწვა არცერთი დივერსიის დროს, არ ჩამოვარდა სასწავლო ფრენის დროს... ერთ-ერთმა პილოტმა გაიტაცა სომხეთში. აი, როგორ იყო.

1993 წლის 15 ნოემბერს პრეზიდენტ გამსახურდიას მომხრეები მიუახლოვდნენ კოპიტნარის აეროდრომს, საქართველოს მთავრობამ გადაწყვიტა დარჩენილი 2 SU-25 თვითმფრინავი გადაეტანა თბილისის 31-ე ქარხნის აეროდრომზე. თვითმფრინავის პილოტირება თავდაპირველად უფროს ლეიტენანტ ზვიად ბექაურს და ლეიტენანტ ლადო ავლოხაშვილს დაევალათ, მაგრამ ლადო ავლოხაშვილის დედა ავად გახდა, რის გამოც იგი სასწრაფოდ თბილისში უნდა დაბრუნებულიყო. მეორე პილოტად სერგეი ჟიტნიკოვი აირჩიეს (კაპიტანი სერგეი ჟიტნიკოვი იმავე წლის 25 ივლისს ჩაირიცხა საქართველოს საჰაერო ძალებში და დასავლეთ საქართველოში ზვიადისტების აჯანყების ჩასახშობად ამ თვითმფრინავით 7 გაფრენა მოახერხა). ახალი თავდასხმის თვითმფრინავი (როგორც ჩანს, თვითმფრინავი ახლახან გამოუშვეს ქარხანაში და არ დარჩენილა სსრკ-ს დროიდან) ავლოხაშვილის პილოტი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ჟიტნიკოვმა მას თვითმფრინავების შეცვლა სთხოვა, რადგან საათი არ ჰქონდა. და მის თვითმფრინავში არც საათი მუშაობდა. ავლოხაშვილი დათანხმდა და პირველი აფრინდა SU-25 თავდასხმის თვითმფრინავით კუდის ნომრით "07". თავდაპირველად ჟიტნიკოვი ავლოხაშვილიდან 800 მეტრის მანძილზე უნდა გაფრენილიყო მის უკან, მაგრამ მისი ფრენა 10 წუთით გადაიდო. ავლოხაშვილი 17 წუთში გაფრინდა თბილისში, მაგრამ ჟიტნიკოვი არსად ჩანდა. ველის აეროდრომიდან რადარმა სომხეთის მიმართულებით მფრინავი თვითმფრინავი დააფიქსირა. სევანის ტბაზე თავდასხმის თვითმფრინავის დევნაში ლადო ავლოხაშვილი და ოლეგ ციტაშვილი აფრინდნენ SU-25UB (???), დევნა წარუმატებელი აღმოჩნდა.

1994 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, საქართველოს საჰაერო ძალებში შედიოდა 7 შემტევი თვითმფრინავი Су-25, 3 საბრძოლო ვერტმფრენი Ми-24, 4 სამხედრო სატრანსპორტო შვეულმფრენი Ми-8, 2 ვერტმფრენი Mi-2, 4 სასწავლო თვითმფრინავი იაკ-52 და 6 ან- 2 ბიპლანი.

რუსეთის საჰაერო ძალები:

მეორე, ვინც თავისი ავიაცია აფხაზეთის ომში გამოიყენა, იყო რუსეთი. 1992 წლის სექტემბერში, ბორისოგლებსკიდან (???) რუსეთის საჰაერო ძალების 9 სუ-25 თავდასხმის თვითმფრინავი განლაგდა ბომბორას (გუდაუთას) აეროდრომზე. მალე იქ სუ-27-ის რამდენიმე გამანადგურებელი დაეშვა, მგონი, კრიმსკიდან.

დაისახა კონკრეტული ამოცანა - „აღკვეთა პროვოკაციები და ძალისმიერი ქმედებები აფხაზეთში დისლოცირებული რუსული სამხედრო ნაწილების წინააღმდეგ“. 

1993 წლის მარტში ბორისოგლებცევი შეიცვალა ჯგუფით (9 სუ-25 თვითმფრინავი) კრასნოდარის ВВАУЛ-დან. ყველა პილოტმა და ინჟინერმა შეცვალა სერთიფიკატი - ოფიციალურად ისინი იქ არ იყვნენ.

მებრძოლებისა და თავდასხმის თვითმფრინავების გარდა, გუდაუთაში შვეულმფრენის პილოტებიც იმყოფებოდნენ ჰუმანიტარული ტრანსპორტირების უზრუნველყოფისთვის „მატერიკსა“ და ალყაშემორტყმულ ქალაქ ტყვარჩელს შორის, ასევე სოხუმის სასაზღვრო რაზმსა და რუსეთის საჰაერო სადესანტო ძალების 901-ე ბატალიონს შორის.

აფხაზეთში რუსული ავიაციის გამოყენების ყველა შემთხვევას არ აღვწერ, რადგან მათი უმეტესობა ჩემთვის ცნობილი არ არის, აღვნიშნავ, რომ შესაძლოა იყო შემთხვევები, როცა სუ-25-მა აფხაზეთის შეიარაღებული ძალების ინტერესებიდან გამომდინარე დაბომბვა ქართული ჯარების პოზიციებზე. მაგრამ მე არ ვიცი რეალური შემთხვევები. და ის, რასაც ისინი წერენ ინტერნეტში, შეიძლება იყოს პიროვნების ფიქცია, მაგალითად, ის, რომ აფხაზეთში რუსეთის საჰაერო ძალების ყველა მფრინავი შავი ჩაფხუტით დაფრინავდა, ყოველი ფრენისთვის ისინი იღებდნენ  ფულს და ა/მ "ვოლგას" და ა.შ. როგორც ერთ-ერთმა პილოტმა, რომელიც აფხაზეთში 1993 წლიდან 1994 წლამდე იმყოფებოდა, მითხრა, "სად წავიდე ფულის ასაღებად?" - რა თქმა უნდა ხუმრობით ითქვა. მაგრამ აი რა მითხრა ამ პილოტმა - "გუდაუთა საუკეთესო მივლინებაა ჩემს ცხოვრებაში - სანატორიუმი, პალმები, ზღვა... და რა პლაჟია!!! აფხაზეთში საომარი მოქმედებების დროს, მშრალი კანონი". წმინდად შესრულდა - მაგრამ ჩვენი ჯგუფისთვის არძინბამ პირადად დაუშვა გამონაკლისი - კვირაში ერთხელ ჩვენი წარმომადგენელი მიდიოდა რომელიმე საწყობში და მოჰქონდა უამრავი ნამდვილი ქარხნული არაყი და ღვინო ძველი მარაგებიდან..."

როგორც ნებისმიერ ომში, ავიაციამ განიცადა ზარალი არა მხოლოდ მატერიაში, არამედ ადამიანებშიც.

რუსეთის საჰაერო ძალების დანაკარგები აფხაზეთში

სუ-27:

1992 წლის 11 ნოემბერს, სუ-27 გამანადგურებელმა, გუდაუთის რაიონში ზღვის თავზე მარყუჟის შესრულებისას, სიმაღლე არ გამოთვალა და სანაპირო ზოლის კიდეს ჩამოვარდა. პილოტი კაპიტანი სექსარი ა.ა. გარდაიცვალა.

27.03.93 სუ-27-ის პილოტი ვაცლავ შიპკო ღამის ფრენის დროს სოხუმის მახლობლად მთას დაეჯახა. ქართველები ამტკიცებენ, რომ ის გაფრინდა მათი სუ-25-ის თავდასხმის თვითმფრინავების შესაჩერებლად. და იმასაც ამბობენ, რომ მებრძოლი ჩამოაგდეს, მაგრამ მაინც დაბალ სიმაღლეზე თვითმფრინავი ფრთით ხეებს შეეხო და ჩამოვარდა.

სუ-25:

1993 წლის 4 სექტემბერს, ზღვიდან სუ-25-ის გამოვლენის ეფექტურობის გასაუმჯობესებლად, c/p-k ჩაპლიცკიმ გადაუფრინა საჰაერო თავდაცვის სისტემებს  არ გააჩნდა საკმარისი გამოცდილება ზღვაზე უკიდურესად დაბალ სიმაღლეზე ფრენის. მოხვევის შესრულებისას ფრთით შეეხო წყლის ზედაპირს. პილოტი გარდაიცვალა.

ვერტმფრენის დანაკარგები:

1993 წლის 14 დეკემბერს Mi-8 ოკუპირებული ტყვარჩელიდან ბორტზე ლტოლვილებით ბრუნდებოდა. სოფელ ლათასთან ის ქართველმა მსროლელმა ПЗРКа კომპლექსიდან ჩამოაგდო. ამის შესახებ უფრო დეტალურად უკვე დავწერე ჩემს  - http://djon-66.livejournal.com/44164.html  გარდაიცვალა 85 ადამიანი.

1993 წლის 18 იანვარს სოფელ საკენთან ქართველმა საჰაერო თავდაცვის ოფიცრებმა კიდევ ერთი ვერტმფრენი მი-8 ჩამოაგდეს. ეკიპაჟმა მოახერხა მანქანის დაშვება, მაგრამ ის და მგზავრები (მხოლოდ 8 ადამიანი) ტყვედ ჩავარდა. არ ვიცი რა დაემართა მანქანას.

1993 წლის 24 მაისს, სოფელ საკენის თავზე ჰუმანიტარული დახმარების მორიგი პარტიების მიტანისას, ჩამოაგდეს რუსული (სამოქალაქო) ვერტმფრენი Mi-6T. 5 კაციანი ეკიპაჟი დაიღუპა.

აფხაზეთის საჰაერო ძალები:

და ბოლოს, აფხაზებმა ომში უკანასკნელნი შეიძინეს საკუთარი საჰაერო ძალები. თავდაპირველად ისინი არ იყვნენ შეიარაღებულნი თვითმფრინავებით, მაგრამ იყვნენ მოყვარული პილოტები (ჰანგპლანერები), და მალე რამდენიმე პროფესიონალი სამოქალაქო ავიაციის პილოტი და ერთადერთი გამანადგურებელი პილოტი აფხაზი ოლეგ ჩანბა, რომელიც სსრკ საჰაერო ძალებში დაფრინდა MiG-29 თვითმფრინავით. , შეუერთდა მათ. ყველა მათგანმა მოაწყო პატარა საველე აეროდრომი სოფელ ლიხნიში და რუსეთში სამი საავტომობილო გლაიდერი შეიძინა, დაიწყო მანქანების მომზადება ნამდვილი საბრძოლო გაფრენებისთვის. მათ დაჯავშნეს პილოტის ადგილი, დაამონტაჟეს პრიმიტიული ბომბის თაროები, აღჭურვეს მანქანები იმპროვიზირებული სამიზნით და აღჭურვეს ტრიკ-პლანიდერები რადიოსადგურით. პირველი გაფრენა ღამით განხორციელდა სოხუმის აეროპორტისა და ქართული ჯარების დაგროვების ადგილების დასაბომბლად. მოტოპლანერები აღჭურვილი იყო თვითნაკეთი 30 და 50 კგ-იანი ბომბებით, მას შემდეგ რაც გადაწყვიტეს 70 კგ-ის გამოყენება. მაგრამ ბომბის თარო არ მუშაობდა. ხან ხელყუმბარებს უყრიდნენ. გარდა ამისა, სადაზვერვო ფრენები ასევე განხორციელდა გაგრის მიმართულებით, ისინი განსაკუთრებით ინტენსიური იყო აფხაზეთის შეტევის წინა დღეს.

თანდათან აფხაზურმა ავიაციამ შეიძინა სულ უფრო მეტი ახალი მანქანები, მაგრამ ისინი ყველა სამოქალაქო დიზაინის იყო - ან-2 და იაკ-52 თვითმფრინავები, ვერტმფრენები Mi-8. როგორ შეიძლებოდა თვითმფრინავების პრიმიტიულ ბომბდამშენებად გადაქცევა. მაგალითად, An-2-დან ბომბები ხელით ჩამოაგდეს სამგზავრო განყოფილებიდან სპეციალურად ადაპტირებული გიდების გამოყენებით. მაგრამ ომის დროს მათი 400 გაფრენიდან უმეტესობა აფხაზურმა ავიაციამ შეასრულა სადაზვერვო ან სატრანსპორტო ფრენები. გარდა ამისა, Mi-8 ვერტმფრენები ასევე ახორციელებდნენ სამედიცინო ფრენებს, განსაკუთრებით 1993 წლის ზაფხულის შეტევისას. ომის ბოლოს L-39S სასწავლო თვითმფრინავი გამოჩნდა აფხაზეთის საჰაერო ძალებში, მაგრამ მე არ მაქვს არანაირი მტკიცებულება მათი საბრძოლო გამოყენების შესახებ. არის მოსაზრება, რომ ეს თვითმფრინავები დუდაევმა წარმოადგინა, მაგრამ სინამდვილეში ისინი გაცვალეს მასთან, რაც მას სჭირდებოდა (ვიცი რასაც სჭირდებოდა, მაგრამ არ დავწერ, მაგრამ ეს არ არის ფული, ოქრო, ნარკოტიკი და ა.შ. წინააღმდეგ შემთხვევაში). ამიტომ, როდესაც 1995 წელს მან „ითხოვა“ ვითომ სესხით გადაცემული თვითმფრინავების დაბრუნება, აფხაზურმა მხარემ სამართლიანად უარყო, რადგან. გაცვლა ექვივალენტური იყო და მით უმეტეს, რაც მას მიეცა, არ ჰქონდა.

აფხაზურ ავიაციაში სულ 16 პილოტი მსახურობდა - „ისინი დაფრინავდნენ ყველაფერზე, რაც დაფრინავს, ისევე როგორც ყველაფერზე, რისი ფრენაც, პრინციპში, არ შეიძლება“. მსხვერპლი იყო უზარმაზარი, 9 პილოტი: ოთარ სირაძე, ოლეგ ჩანბა, მიხაილ ვასიუხინი, იგორ მოზგოვოი, ლეონიდ პკინი, რუდიკ ტარბა და იგორ მანტაი, ორი პილოტის სახელი და გვარი ვერ ვიპოვე. ისინი დაიღუპნენ თვითმფრინავში An-2. ომის შემდეგ მაშინვე დაიღუპა კიდევ 2 პილოტი (ისინი გახდნენ გაურკვეველი დანაშაულის მსხვერპლი), ესენი არიან არკადი ავიძბა და ნოდარ სამსონია.

აფხაზეთის საჰაერო ძალების დანაკარგები:

1992 წლის 27 სექტემბერს გაგრის რაიონში სადაზვერვო ფრენისას ტრიკი ჩამოაგდეს. პილოტი ოთარ სირაძე გარდაიცვალა. ის გახდა აფხაზეთის ერთ-ერთი პირველი გმირი.

1993 წლის 6 იანვარს ოლეგ ჩანბას კონტროლის ქვეშ მყოფი იაკ-52 თვითმფრინავი ჩამოაგდეს ეშერას რაიონში (მოკვდა). თვითმფრინავი რუსეთის საჰაერო თავდაცვის სისტემამ ჩამოაგდო, რადგან. ბუნებრივია, თვითმფრინავმა არ უპასუხა თხოვნას „მეგობარი თუ მტერი“, გუდაუთაში ოპერატიული მორიგე აფხაზური მხარის თხოვნას „არის შენი თვითმფრინავები ცაში?“ მიიღო კატეგორიული პასუხი - არა და თვითმფრინავი უკვე შევიდა ათონის აკრძალულ ზონაში და ... ნამსხვრევები თვითმფრინავი და პილოტის ცხედარი ვერ იპოვეს.

1993 წლის 9 იანვარს მთებში ჩამოვარდა თვითმფრინავი An-2, რომელსაც იარაღი გადაჰქონდა ჩრდილოეთ კავკასიიდან. ორივე მფრინავი გარდაიცვალა (გვარები არ არის დადგენილი), ასევე იური ტორგაშევი და იური კაპოვი, რომლებიც თან ახლდნენ ტვირთს და ისინი ასევე პასუხისმგებელნი იყვნენ რუსეთში, იარაღის შეძენაზე.

1993 წლის 14 ივნისს მარუხის უღელტეხილთან ჩამოაგდეს ტყვარჩელიდან დევნილები მი-8T ვერტმფრენი, დაიღუპა 4 პილოტი და 11 მგზავრი.

07/04/93, ახბიუკის მთაზე დაშვებისას, გაისროლეს RPG-7-დან და დაიწვა Mi-8 ვერტმფრენი. დაიღუპა ვერტმფრენის მექანიკოსი მიხაილ ვასიუხინი, დაშავდნენ ვიაჩესლავ ეშბა და ნური გარზმა. ასევე დაიღუპა 27 მედესანტე.

ჩემი ინფორმაციით, 1993 წლის გაზაფხულზე ოჩამჩირის რაიონში კიდევ ერთი ან-2 ჩამოვარდა, მაგრამ გარდაცვალების თარიღსა და გარემოებებს დღემდე ვერ ვხვდები. ცნობილია მხოლოდ ის, რომ თვითმფრინავი აღმოსავლეთელების იარაღს ატარებდა და ღამით დაშვებისას ჩამოვარდა, ეტყობა არავინ დაღუპულა.

წყარო https://djon-66.livejournal.com/49266.html

Хроника минувшей войны: ВВС Абхазии / Грузии / России в войне 1992-1993 годов.

В данном посте я хочу написать о участие военно-воздушных сил Абхазии / Грузии / России во время войны в Абхазии 1992 - 1993 годов. К огорчению грузинских читателей тут не будет красочных рассказов как штурмовики Су-25 ВВС России бомбили Сухум и позиции грузинских войск, таких фактов у меня нет. Да и пост мой в принципе не о том. Я просто хочу написать об НЕ участии авиации сторон в войне, а о авиации НА войне, точнее какими силами располагали стороны в ходе войны, потери, задачи которые выполняли. Если кому то покажется скучным мой пост я вас читать не заставляю...

И так начну я свой рассказ об авиации Грузии, т.к. её машины первыми появились в небе Абхазии 14 августа 1992 года.

ВВС Грузии:

14 августа 1992 года одновременно с вводом наземных войск Госсовета Грузии в Абхазии они были надёжно прикрыты с воздуха боевыми вертолётами Ми-24. Разные источники говорят о разном количестве участвовавших машин в прикрытии наземных войск. Но как я смог выяснить было всего 2 вертолёта Ми-24, кто сидел за штурвалами машин выяснить так и не смог. На протяжении первых 4 дней войны Ми-24 очень активно применялись для подавления наземных войск.

Вот наиболее значимые моменты:

1) 14.08.92 обстрел поста ОПВВ Абхазии в Сухумском аэропорту. По вертолёту стреляли самодельной установкой НУРС бойцы СпН "Катран" со своей базы которая была рядом с аэропортам - мимо. Но Ми-24 улетел и больше в этот день в районе аэропорта не показывался.

2) 14-15.08.92 обстрел абхазских ополченцев в самом Сухуме, на позициях - у Красного моста, у санатория МВО, в районе ж/д вокзала у Республиканской больницы.

3) 16.08.92 для подавления сопротивления в районе Гагры был вызван одиночный Ми-24 который обрабатывал предполагаемые позиции ОПВВ Абхазии (правда к тому времени они были уже пустыми, абхазы отошли ближе к городу)...

Далее участие авиации в войне только нарастало. С 28 сентября 1992 года к ним присоединились и штурмовики Су-25 ВВС Грузии. Задачи возложенные на Су-25 были такими же как и на любой войне, подавления сопротивления войск противника. А так же нанесения бомбо-штурмовых ударов (БШУ) по тыловым объектам и коммуникациям абхазской стороны. Такими объектами стали города Гудаута и Ткварчели, а так же множество посёлков Очамчирского района.

Вот несколько воспоминаний очевидца событий бомбардировки Гудауты самолётами ВВС Грузии:

"...Гудаута  в то время периодически подвергалась налетам Грузинских ВВС - бомбили "подло" - или прикрывшись нашими Ми-8, которые возвращались с погранзаставы Сухуми или со стороны гор. По началу бомбы рвались где то далеко в полях и виноградниках, потому как работали они довольно своеобразно - подходили на пределе, потом делали горку или крутой боевой разворот со сбросом в ручном режиме в процессе выполнения, потом сразу по газам и до дому.

А вот, насколько помню, 24 апреля один уложил ФАБ-250 уже точно по городу. Были погибшие и раненные среди гражданских, а уж сколько паники было - я уже молчу. Было принято решение о значительном усилении средств ПВО Гудауты..."

результаты не заставили себя долго ждать

"...через несколько дней пара СУ-25, ясным днем, как на полигоне, на высоте 3500м выполняла  заход на город -ведущий получает прямое - летчик катапультируется (к-н Нурашвили - КАЧА-80г), ведомый резкой нисходящей спиралью, уворачивается от двух (!!!) ракет и на пределе уходит в сторону Сухуми..."

...

Я не буду писать все случаи применения ВВС Грузии в Абхазии, только немного статистики.

Су-25 во время войны в Абхазии совершили 217 вылетов, потери составили 6 машин, пилотами были - Изани Церцвадзе (погиб), Валерий Накопия, Слава Джабуа (погиб), Дака Кизилашвили, Резо Нарушвили, Тамаз Надирашвили, Каха Тваури, Алан Лакоев, Звиад Бекаури, Вова Щебетов, Ладо Авлохашили, Малхаз Табатадзе, Гоча Шингаздилов, Давид Гугулашвили, Владимир Балаев, Игорь Бедусенко и Зураб Иараджули (погиб).

В Абхазской войне грузинские вертолеты совершили 360 боевых вылетов. Авиационный полк под командованием полковника Джимшера Маисурадзе потерял в Абхазии: 3 Ми-24, 3 Ми-8МТВ и 2 Ми-8Т.

Во время войны погибло 19 пилотов: Джимшер Маисурадзе, Абакар Магамедов (или Мамедов), Георгий Квесадзе, Георгий Нозадзе, Георгий Гелашвили, Георгий Чеишвили, Бежан Габричидзе, Владимир Кердиков, Игорь Бахтадзе, Леван Чагошвили, Роланд Сенашвили, Тариел Джалагония, Илико Ефремидзе, Сергей Платковский и Зезва Кавтарадзе. Пропавшими без вести считаются: Омар Кортошидзе, Зебури Болквадзе и Виталий Арешин.

ПОТРЕИ штурмовиков Су-25

11.10.92 г. сбит недалеко от Нового Афона, упал в море. Пилот Слава Джабуа погиб. В районе падения штурмовика работали несколько Ми-8 ВВС Грузии пытались поднять пилота (или его тело), но этого им сделать не удалось.

06.02.93 г. сбит над селом Моква, пилот Тамаз Надирашвили попал в плен (наблюдал лично потому что сбили прямо над моим домом. Первый самолёт сбили второй с набором высоты и отстрелом ловушек ушёл за облока). Был обменен на русского офицера которого грузины взяли в плен в Сухуми (выдавали его за агента ГРУ), на самом деле служащий 901 полка ВДВ.

01.05.93 г. сбит в районе Эшер пилот Резо Нарушвили попал в плен (приговорён к 9 или 15 годам тюрьмы, освобождён в 1996 году).

04.07.93 г. сбит в районе села Эшера, упал в море пилот Каха Тваури при катапультировании приводнился на море, подобран грузинской поисково-спасательной группой.

06.07.93 г. сбит над селом Багмаране ПВО Грузии по ошибки (говорили что сбили 2 самолёта, но подтверждения НЕТ). Так же не выяснена фамилия и судьба пилота.

13.07.93 г. сбит над селом Эшера. Пилот Зураб Иараджули катапультировался, пробивался к своим, но то ли погиб, то ли сам застрелился 16 июля в ходе столкновения с поисковой группой абхазов (в районе Гумисты).

23.09.93 г. сбит над селом Тависуплеба, пилот Изани Церцвадзе погиб.

23.09.93 г. подбит над Сухумской бухтой, возможно был ведомым у И.Церцвадзе и уходил в море где был подбит с абхазского катера, но не дотянул до своего аэродрома и упал уже в Грузии.

И так по моим сведениям ВВС Грузии потеряли 8 штурмовиков Су-25 в небе Абхазии. Но вполне возможно что мои сведения не точны и случая гибели самолёта 06.07.93 не было, а самолёт подбитый 23.09.93 всё же смог дотянуть до аэродрома и приземлиться (но то что за ним тянулся шлейф дыма и он уходил со снижением в море это точно, т.к. это наблюдали с нашего пограничного корабля о чём и была сделана запись в бортовом журнале. Правда, чего греха таить, и наш корабль отработал по штурмовику из носовой АК-230, т.к. Су-25 с разворотом и со снижением как раз шёл на наш корабль, как будто заходил в атаку... но он просто уходил от ракеты по-видимому... как бы то не было командир принял решение об открытии огня, но после первой очереди огонь был прекращён и корабль больше не стрелял).

И так в небе Абхазии грузинская авиация потеряла 6 штурмовиков точно и 2 предположительно и это из 12 имеющихся в наличии. Кроме того на Тбилисском авиазаводе из комплектующих могли собрать ещё порядка 6 - 8 машин, то есть компенсировать потери.

Из потерянных машин 2 штурмовика точно сбили абхазские зенитчики из переносных комплексов ПЗРК "Стрела-2М" и "Игла" это машины сбитые над селом Эшера (11.10.92) и в р-не села Моква (06.02.93). Как минимум 2 машины так же записаны на счёт ПВО Абхазии, но у меня есть сведения что они были сбиты комплексами ПВО России которые дислоцировались в Абхазии (в районе Гудауты - "Бук-М1" и Нового Афона - "Оса"). По оставшимся штурмовикам вопрос остаётся спорным, возможно тут "усилия" приложили совместно зенитчики Абхазии и России. Как мы знаем во время войны 08.08.08. несколько штурмовиков получали попадания ПЗРКа и всё же возвращались на свои аэродромы, т.к. Су-25 очень живучая машина, возможно и в небе Абхазии было так же - абхазский боец подбивал Су-25, который затем или терял маневренность или выходя их опасный зоны (предполагал что сейчас и вторая ракета прилетит), заходил в БЕСПОЛЁТНУЮ ЗОНУ ответственности ПВО России над Гудаутой и Новым Афоном (кстати зоны были чётко обозначены и соответствующие стороны конфликта, абхазская и грузинская, оповещены об этом - это совершенно точная информация) и тут же получал ракету с российского ЗРК после которой о полёте можно было забыть.

Ещё один "забавный" случай произошёл летом 1993 г. Пара грузинских "Грачей" решила атаковать абхазскую МДК "Гума". Скорее всего штурмовики были уже пустыми т.к. один вообще не стрелял, а второй сделав несколько заходов выпустил около 20-30 НУРСов все с перелётом. Но после войны я разговаривал с командиром "Гумы" и он сказал что у него было 8 ПЗРКа "Стрела-2м" и все ВОСЕМЬ он не смог отстрелить по Су-25 т.к. разредился аккумулятор в пусковом устройстве. Кстати именно этот эпизод (почему потом и стал с командиром "Гумы" разговаривать на эту тему) я слушал на приёмники радиоперехвата с примерно такой речью (жаль на магнитофон не записал):

Пилот1 - прикрой атакую.

Пилот2 - нечем я пустой.

Пилот1 - захожу...

Пилот2 - перелёт метров 200

Пилот1 - я же говорил техникам что у меня прицел врёт...

Пилот1 - уходим над нами СНГэвские "сучки"

ПОТРЕИ вертолётов Ми-24 и Ми-8

Неподтверждённые случаи:

16.08.92 г. в районе Ачадары по переходившим Гумисту абхазским бойцам "отработал" гражданский Ми-24 "апельсин" точнее он завис и из иллюминаторов по абхазам открыли огонь из автоматов, они так же отрыли огонь из СВД (по пилотской кабине) и не менее чем из 20 автоматов. Вертолёт ушёл в сторону "дачи Гречко" и там совершил вынужденную посадку, на следующий день к нему привезли техников Сухумского аэропорта, но намнсте борт ремонту не подлежал. Дальнейшая судьба неизвестна.

??.08.92 г. неопознанный вертолёт был сбит/подбит из пулемёта ДШКа установленного в кузове а/м КамАЗ. Стрелял из пулемёта Артур Исханян (лейтенант Абхазской Гвардии - ГЕРОЙ АБХАЗИИ посмертно). Что за борт и обстоятельства гибели/повреждения неизвестны. Артур погиб 21 августа 1992 года, ведя огонь из ДШК по позиции грузинского снайпера. Танковый снаряд взорвался рядом и отлетевший камень (не осколок) убил его.

27.08.92 г. какой то вертолёт был подбит (по другим сведениям сбит) в районе села Зшера, но точной информации на этот случай нет.

Ми-24:

05.10.92 г. на траверзе н.п. Гагра, сбит вертолет Ми-24В. По паре патрулировавших вертолетов был произведен пуск ракеты, которая в 13:30 поразила борт, пилотируемый заместителем командира армейской авиации Грузии - Гоги Квесадзе (выпускника Саратовского ВВАУЛ-86). По данным Грузинской стороны вертолет был сбит Российским истребителем Су-27. Но подтверждения этому нет.

26.12.92 г. у села Атара-Абхазская потерян вертолет Ми-24В, пилотируемый командиром армейской авиации Грузии - полковником Джимшером Майсурадзе (ветеран Афганской войны). Кроме летчика на борту находился генерал Мераб Гелашвили. Пытаясь обнаружить место боя вертолет барражировал на малой высоте, вдоль линии фронта, в результате чего оказался в зоне досягаемости абхазских ПЗРК. Стрелок-зенитчик Артур Тарба произвел удачный пуск ПЗРК "Стрела-2М" и поразил машину в район двигателей. Машина упала в р-не села Владимировка, оба члена экипажа погибли.

15.01.93 г. во время ведения боёв по освобождению ряда сёл Очамчирского района был сбит очередной вертолёт Ми-24 ВВС Грузии. Пилот Абакар Магамедов погиб. С вертолёта сняли пулемёт ЯкБ-12.7 который приспособили для стрельбы "со станка" (затем его передали на вооружение катера ВМФ Абхазии типа "Гриф") и несколько блоков НУРС УБ-32-57 которые использовались как наземная установка РСЗО.

Ми-8:

11.10.92 г. на площадке Сухумского аэропорта был сожжён выстрелом из РПГ-7 вертолёт Ми-8. По грузинским сведениям выстрел произвели абхазские диверсанты высадившись с моря. Но в абхазских источниках этого факта я пока не нашёл. Возможно это списанные один из "НЕЛПОЗНАНЫХ" бортов. Жертв не было.

??.11.92 г. Ми-8 подбит в Очамчирском районе, по грузинским сведениям пилот сумел посадить машину, но нет информации где это он сделал и подлежала ли машина восстановлению. Погиб один грузинский офицер (майор).

??.03.93 г. сторонники Звиада Гамсахурдия в районе села Джвари подбили очередной грузинский Ми-8, но опять по грузинским сведениям пилот сумел посадить машину, но ничего не сказано о степени повреждения борта.

07.07.93 г. Ми-8 ВВС Грузии был подбит у санатория МВО (Сухуми), впоследствии упал в море. Но интересный факт а кем он был подбит в городе где были грузинские войска? Вертолёт возможно упал в районе Очамчирского морского порта, во всяком случаи грузины обратились к нашим водолазам поднять ГРУЗ с вертолёта (видно какой то ценный был). Наши отказались так как машина упала в районе Тамышской впадины (там сильное подводное течение которое тянет в падину всё, наши там обычно топили боеприпасы с истёкшим сроком хранения, а в 1991 году утопили партию автоматов АК-47 (самых первых выпусков, наша часть участвовала в войсковых испытании этого оружия в 40-ых годах, сам Михаил Калашников приезжал, я держал в руках этот автомат, он тяжёлый зараза).

29.09.93 г. Ми-8Т разбился в горах вывозя грузинских беженцев из Кодорского ущелья (летел пустым, за очередной партией людей). В тёмное время суток врезался в гору в районе Сакена.

Как мы видим все пять сбитых машин присутствуют в списке, но из грузинских источников они потеряли 19 пилотов вертолётов погибшими и 3 пропали без вести (наверно те что погибли 07.07.93). Тем более что сказано что во время гибели машины 11.10.92 ни кто не пострадал, а в двух случаях (ноябрь 92 и март 93) экипажи сажали машины - значит они были живы. Одним словом загадок много ещё, тем более что в июле 1993 года (во время высадки Тамышского десанта) по абхазским сведениям грузины потеряли около 3 вертолётов.

Кроме боевой авиации в Абхазии грузины потеряли и несколько гражданских самолётов Ту-134 и Ту-154. Все самолёты Ту-134 принадлежали Сухумскому авиаотряду, Ту-154 Тбилисскому.

К началу войны в 1992 году к аэропорту Бабушеры было приписано 9 самолетов Ту-134. В ходе боев - 2 самолета погибли в ходе войны - СССР-65001; СССР-65893. 2 были списан после получения повреждений, порезан на лом - СССР-65053; СССР-65809. 4 лайнера были уведены в Грузию - СССР-65061; СССР-65879; СССР-65886; СССР-65959. 1 был брошен грузинами при отступлении из Сухуми - СССР-65817.

ПОТРЕИ самолётов Ту-134 и Ту-154

Ту-134А - СССР-65809 -""- 20.09.93г. подбит во время взлёта из Сухумского аэропорта, судьба не известна.

Ту-134А - СССР-65893 -""- 21.09.93г. в 16:25 при подлете к аэропорту Сухуми ракетой ПЗРК был сбит. Совершавший рейс Сочи-Сухуми, погибли 28 человек. И хотя это "варварство" записано на счёт абхазов, его нужно отнести всё таки на счёт грузин. Они прекрасно знали что в районе аэропорта небезопасная зона и всё же дали добро на перелёт самолёта из Сочи. Спрашивается ЗАЧЕМ? Очень просто они и рассчитывали что машина будет сбита "абхазскими варварами" а за этим бортом должны были из Тбилиси прилететь несколько самолётов Ту-154 переделанные в транспортные с грузинскими солдатами в помощь их Сухумской группировки.

Ту-154Б - 4L-85163 -""- 22.09.93г. сбит из ПЗРК с катера ВМФ Абхазии. Самолёт упал на полосе и сгорел погибло 108 солдат (из 120 на борту). Ошибка грузин была в том что они в прямом эфире на своём ТВ показали погрузку солдат на самолёт и его отлёт, а посчитать подлётное время я думаю было не сложно для абхазских моряков, которые так же смотрели грузинское ТВ.

Ту-134А - СССР-65001 -""- 23.09.93г. обстрелян из установки БМ-21 "Град" (с позиции у горы Бырцха), во время погрузки беженцев. Самолёт сгорел, погиб 1 член экипажа.

Вот и закончилась война в Абхазии но сразу же мятеж подняли и сторонники ЗАКОННО ИЗБРАННОГО президента Грузии Звиада Гамсахурдия. Мингрелия и вся Западная Грузия заполыхала. Грузинские войска вынуждены были ввязаться в новую войну и конечно же применяли и свою авиацию. Которая понесла потери и в этой компании. У меня нет сведений по потерям вертолётной авиации только по штурмовикам.

ПОТРЕИ штурмовиков Су-25

02.11.93 г. сторонники президента Звиада Гамсахурдиа из ПЗРК “Стрела” сбили самолет Алана Лакоева в районе Хоби. Пилоту удалось катапультироваться, но он попал в плен. Его освободили только спустя 10 дней.

31.12.93 г. вблизи города Сенаки, ракетой "Стрела-2М" был поврежден ещё один Су-25. Ракета повредила левый двигатель самолета, который пилотировал один из лучших грузинских пилотов Гоча Шингазрдилов. Вместо того чтобы катапультироваться он сумел посадить самолет на аэродроме Копитнари.

Война в Мингрелии закончилась очень быстро полным разгромом звиадистов.

Но в это время ВВС Грузии "потеряли" ещё один Су-25 который не был сбит, он и не сгорел во время какой либо диверсии, не разбился во время тренировочного вылета... Он был угнан одним из пилотов в Армению. Дело было так.

15 ноября 1993 года, сторонники Президента Гамсахурдиа приблизились к аэродрому Копитнари, Правительство Грузии решило перегнать оставшиеся 2 самолета СУ-25 на аэродром 31-го завода в Тбилиси. Первоначально пилотирование самолетом поручили старшему лейтенанту Звиаду Бекаури и лейтенанту Ладо Авлохашвили, однако у Ладо Авлохашвили заболела мать, в связи с чем ему пришлось срочно возвращаться в Тбилиси. вместо него вторым пилотом был выбран Сергей Житников (капитан Сергей Житников был зачислен в ВВС Грузии 25 июля того же года и успел сделать на этом самолете 7 боевых вылетов в западную Грузию на подавление звиадистского восстания). Новый штурмовик (видно самолёт только что был выпущен на заводе, а не остался со времён СССР) должен был пилотировать Авлохашвили, однако Житников попросил его поменяться самолетами, так как у него не было часов и часы в его самолете тоже не работали. Авлохашвили согласился и вылетел первым на штурмовике СУ-25 с бортовым номером "07". Первоначально Житников должен был лететь вслед за ним в расстоянии 800 метров от Авлохашвили, но его вылет задержали на 10 минут.  Авлохашвили долетел до Тбилиси за 17 минут, а Житникова все было не видно. Радиолокатор с аэродрома Вели зафиксировал летящий самолет в сторону Армении. Вдогонку за штурмовиком до озера Севана вылетели Ладо Авлохашвили и Олег Циташвили на СУ-25УБ (???), погоня не увенчались успехом.

По состоянию на 1 января 1994 года, в состав ВВС Грузии входили 7 штурмовиков Су-25, 3 боевых вертолёта Ми-24, 4 военно-транспортных вертолётов Ми-8, 2 вертолёта Ми-2, 4 учебно-тренировочных самолёта Як-52 и 6 бипланов Ан-2.

ВВС России:

Вторым кто задействовал свою авиацию в войне в Абхазии это была Россия. В сентябре 1992 на аэродром Бомбора (Гудаута) были переброшены 9 штурмовиков Су-25 ВВС России из Борисоглебска (???). Вскоре там же приземлилась пара истребителей Су-27 по-моему с Крымска.

Задача была поставлена конкретная - "не допускать провокации и силовой акции против российских воинских частей дислоцированных в Абхазии". Почему то грузинская сторона об этом не вспоминает и всячески хочет обвинить российскую сторону что они открыто выступали на абхазской стороне. А вспомнить есть о чём, как они силовыми методами пытались захватывать российские воинские части (не только в Абхазии но и в самой Грузии), как обстреливали российскую же сейсмическую лабораторию в Эшере и т.п. Вот например Павел Грачёв в одном из интервью журналистам сделанным в Сочи 9на каком то раунде переговоров с грузинской стороной), прямо заявил что по его личному приказу была уничтожена грузинская батарея РСЗО "Град" которая отрыла огонь по Эшерской лаборатории. Второй случай который так же проскальзывал в прессе относится к лету 1993 года когда так же была подавлена грузинская установка "Град" которая вела огонь по российской воинской части. Я соглашусь что вполне возможно огонь был не специально направлен против российской воинской части, но снаряды же залетали, солдаты гибли. Кстати в апреле 1993 когда Грачёв был в Гудауте, он так же перед камерами подтвердил свой приказ "устранять всеми имеющимися средствами угрозу для жизни российских военнослужащих, от какой из сторон она бы не исходила".

В марте 1993 г. борисоглебцев сменила группа (9 самолётов Су-25) из Краснодарского ВВАУЛ. Всем летчикам и ИТР поменяли удостоверения - официально их там не было.

Помимо истребителей и штурмовиков в Гудауте базировались и вертолётчики для оказания гуманитарных перевозок между "большой землёй" и блокированным городом Ткварчели, а так же Сухумским погранотрядом и 901 батальоном ВДВ России.

Я не буду описывать все случаи применения авиации России в Абхазии потому что большинство из них мне не известны, кроме этого я свой пост пишу и не об этом. Отмечу что возможно и были случаи когда Су-25 выполняли бомбометания в интересах ВС Абхазии по позициям войск Грузии. Но достоверные случаи мне не известны. А то что пишут в инете, так это может быть и вымысел отдельных личностей типа того что все лётчики ВВС России в Абхазии летали в ЧЁРНЫХ шлемах, за каждый вылет получали кучу баксов и а/м "Волга" и т.п. Как мне сказал один из пилотов который находился в Абхазии с 1993 по 1994 год - "а куда обратиться что бы баксы получить?" - конечно в шутку было сказано. Но вот что мне было сказано этим лётчиком - "Гудаута - лучшая командировка в моей жизни - санаторий, пальмы, море... А какой там пляж!!! Во время боевых действий в Абхазии свято выполнялся "сухой закон"- но для нашей группы лично Ардзинба было сделано исключение - раз в неделю наш представитель уезжал на какой то склад и привозил много настоящей заводской водки и вина старых запасов..."

Как и на любой войне авиация несла потери не только в материальной части но и в людях.

ПОТРЕИ ВВС России в Абхазии

Су-27:

11.11.92 г. истребитель Су-27 при выполнении петли в районе Гудауты над морем не рассчитал высоту и врезался в кромку береговой линии. Лётчик капитан Сексарь А.А. погиб.

27.03.93 г. Су-27 лётчик Вацлав Шипко во время ночного полёта врезался в гору в районе Сухума. Грузины утверждают что он летел на перехват их штурмовика Су-25. А так же говорят что они сбили истребитель, но всё таки самолёт на малой высоте задел крылом деревья и разбился.

Су-25:

04.09.93 г. для повышения эффективности обнаружения Су-25 со стороны моря, п/п-к Чаплицкий выполнял облет средств ПВО и не имея достаточного опыта полетов на предельно-малой высоте над морем в штиль при выполнении разворота зацепил крылом водную поверхность. Летчик погиб.

Потери вертолётов:

14.12.93 г. Ми-8 возвращался из оккупированного Ткварчели с беженцами на борту. В районе села Лата был сбит грузинским стрелком из комплекса ПЗРКа. Я в своём ЖЖ уже писал об этом тут более подробнее - http://djon-66.livejournal.com/44164.html

18.01.93 г. в районе села Сакен грузинскими ПВОшниками был подбит ещё один вертолёт Ми-8. Экипаж сумел посадить машину, но сам и пассажиры (всего 8 человек) попали в плен. Что стало с машиной не знаю.

24.05.93 г. при доставке очередной партии гуманитарной помощи над селом Сакен был сбит российский (гражданский) вертолёт Ми-6Т. Экипаж 5 человек погиб.